Ä
| Latin alfabesi Ää harfi |
|
| Ä | ä |
| Ä | ä |
Ä veya ä, çoğunlukla Kuzeybatı Avrupa dillerinde yaygınlık gösteren bir harftir. Almanca, Lüksemburgca, Fince, İsveççe, Slovakça, Türkmence, Gagavuzca, Aymaraca ve Estonca'da kullanılır ve bazılarında /æ/, bazılarında /ɛ/ sesini gösterir. Azerice'de Ə harfi ile, Norveççe, Danca, Faroece ve İzlandaca'da Æ harfi ile gösterilir. ⓘ
Ä (küçük harf ä), birkaç genişletilmiş Latin alfabesinden bir harfi veya bir umlaut işareti veya diaeresis ile A harfini temsil eden bir karakterdir. ⓘ
Kullanım Şekli
Bağımsız mektup
Ä harfi Fince, İsveççe, Skolt Sami, Karelya, Estonca, Lüksemburgca, Kuzey Frizce, Saterlandik, Emiliano-Romagnolo, Rotuman, Slovakça, Tatarca, Gagavuzca, Almanca ve Türkmen alfabelerinde bağımsız bir harf olarak yer alır ve burada bir ünlü sesi temsil eder. Fince, Türkmence ve Tatarcada bu her zaman /æ/'dir; İsveççe ve Estoncada bölgesel farklılıkların yanı sıra harfin kelime içindeki konumu [æ] veya [ɛ]'ya izin verir. Almanca ve Slovakça'da Ä [ɛ] (veya arkaik ama doğru [æ]) anlamına gelir. Nanjing lehçesinin romanizasyonunda Ä [ɛ] anlamına gelir. ⓘ
İskandinav ülkelerinde [æ] sesli harfi, Hıristiyanlaşmanın eski Vikinglerin MS 1100 civarında Latin alfabesini kullanmaya başlamasına neden olmasıyla ilk olarak "Æ" olarak yazılmıştır. Ä harfi Almanca'da ve daha sonra İsveççe'de başlangıçta AE'deki E'nin A'nın üstüne yazılmasıyla ortaya çıkmış ve zamanla iki nokta olarak basitleştirilmiştir. İzlanda, Faroe, Danimarka ve Norveç alfabelerinde Ä yerine hala "Æ" kullanılmaktadır. ⓘ
Fince, Finlandiya'nın İsveç'in bir parçası olduğu 700 yıl boyunca İsveç alfabesini benimsemiştir. Germen umlaut olgusu Fince'de mevcut olmasa da, /æ/ fonemi mevcuttur. Estonca bu harfi, yüzyıllar süren etkin Baltık Alman egemenliği boyunca Düşük Almanca ve Estonya'nın 1721'e kadar İsveç İmparatorluğu'nun bir parçası olduğu 160 yıl boyunca İsveççe ile yüksek ve kapsamlı maruz kalma yoluyla kazanmıştır. ⓘ
Bu harf bazı Roman alfabelerinde de kullanılmaktadır. ⓘ
Emilian-Romagnol
Emilian-Romagnol'da ä, [æ]'yi temsil etmek için kullanılır, bazı Emilian lehçelerinde görülür, örneğin Bolognese bän [bæŋ] "iyi" ve żänt [zæŋt] "insanlar". ⓘ
Kazakça
Kassym-Jomart Tokayev'in Kazak Latin alfabesini değiştirme önerileri kapsamında, IPA /æ/'yi temsil edecek ve Kiril Ә bu harfle değiştirilecek, 2018 önerisinde yedek harf Á idi. ⓘ
Kiril alfabesi
Ӓ, 19. yüzyılda icat edilen ve Kiril alfabesine dayanan bazı alfabelerde kullanılır. Bunlar arasında Mari, Altay ve Keräşen Tatar alfabesi sayılabilir. ⓘ
Umlaut-A
Benzer bir glif olan umlautlu A, Alman alfabesinde görülür. Bir [aː] ([a] kısa olduğunda) harfinin umlaut biçimini temsil eder, uzun [aː] durumunda [ɛː] (veya birçok konuşmacı için [eː]) ve kısa [a] durumunda [ɛ] ile sonuçlanır. Almanca'da Ä (okunuşu [ɛː]) veya Umlaut-A olarak adlandırılır. Glifi A-Umlaut olarak adlandırmak yaygın olmayan bir uygulamadır ve bu terim aynı zamanda Cermen a-mutasyonuna da atıfta bulunduğundan belirsiz olacaktır. ⟨äu⟩ digrafı, öndeki diftong [ɔʏ] (aksi takdirde ⟨eu⟩ ile yazılır) için, arkadaki diftong [aʊ] (⟨au⟩ ile yazılır)'nin umlaut formu olarak hareket ettiğinde kullanılır; Baum [ˈbaʊm] 'ağaç' ile Bäume [ˈbɔʏmə] 'ağaçlar'ı karşılaştırın. Almanca sözlüklerde harf A ile birlikte harmanlanırken, Almanca telefon rehberlerinde harf AE olarak harmanlanır. Harf, Almanca adları veya yazılışları benimsemiş bazı dillerde de görülür, ancak bu dillerin alfabelerinin bir parçası değildir. Son zamanlarda Ulster-Scots yazımında da kullanılmaya başlanmıştır. ⓘ
Bu harf başlangıçta A harfiydi ve üstünde küçük bir e harfi vardı, daha sonra bu harf iki nokta olarak stilize edildi. ⓘ
Bu harfin normal alfabenin bir parçası olmadığı diğer dillerde veya US-ASCII gibi sınırlı karakter setlerinde, Ä sıklıkla iki harfli "Ae" kombinasyonu ile değiştirilir. ⓘ
Fonetik alfabeler
- Uluslararası Fonetik Alfabede ä, açık bir orta yuvarlak olmayan ünlüyü temsil eder (açık bir ön yuvarlak olmayan ünlüden farklı olarak).
- Birçok Batı Orta Almanca, Aşağı Ren ve birkaç ilgili dil için fonetik bir alfabe olan Rheinische Dokumenta'da "ä" [ɛ] sesini temsil eder. ⓘ
Tipografi
Tarihsel olarak A-diaeresis, harfin üzerinde iki nokta bulunan bir A olarak yazılırdı. A-umlaut, üzerinde küçük bir e harfi bulunan bir A olarak yazılırdı (Aͤ aͤ): bu küçük e harfi ortaçağ el yazısında iki dikey çubuğa dönüşmüştür (A̎ a̎). Daha sonraki el yazılarının çoğunda bu çubuklar neredeyse noktalara dönüşmüştür. ⓘ
Ä ile aynı kökenden gelen oldukça benzer bir bağ olan Æ, İzlanda, Danimarka ve Norveç alfabelerinde gelişmiştir. Æ bağ harfi Eski İngilizcede de yaygındı, ancak Orta İngilizcede büyük ölçüde ortadan kalkmıştı. ⓘ
Modern tipografide daktilolarda ve daha sonra bilgisayar klavyelerinde hem A-diaeresis (Ä'yi de temsil eder) hem de A-umlaut'a izin verecek yeterli alan yoktu. Neredeyse aynı göründükleri için iki glif birleştirildi, bu ISO 8859-1 gibi bilgisayar karakter kodlamalarında da yapıldı. Sonuç olarak, farklı karakterler arasında ayrım yapmanın bir yolu yoktu. Unicode teorik olarak bir çözüm sağlar, ancak bunu yalnızca çok özel uygulamalar için önerir. ⓘ
Ä ayrıca Tatar ve Azeri dillerinde kullanıldığı gibi, glifin mevcut olmadığı durumlarda ə'yi (schwa işareti) temsil etmek için kullanılır. Türkmence 1993 yılından itibaren resmi olarak schwa yerine Ä kullanmaya başlamıştır. ⓘ
Bilgisayar kodlaması
| Önizleme | Ä | ä | ||
|---|---|---|---|---|
| Unicode adı | ÇIFT SESLI LATIN BÜYÜK A HARFI | IKI NOKTALI LATIN KÜÇÜK A HARFI | ||
| Kodlamalar | ondalık | altıgen | dec | altıgen |
| Unicode | 196 | U+00C4 | 228 | U+00E4 |
| UTF-8 | 195 132 | C3 84 | 195 164 | C3 A4 |
| Sayısal karakter referansı | Ä | Ä | ä | ä |
| Adlandırılmış karakter referansı | Ä | ä | ||
| EBCDIC ailesi | 99 | 63 | 67 | 43 |
| ISO 8859-1/2/3/4/9/10/13/14/15/16 | 196 | C4 | 228 | E4 |
| MS-DOS alt kodu | alt+142 | alt+132 | ||
| Karakter | Ä | ä ⓘ | ||
|---|---|---|---|---|
| Unicode adı | Latin üst iki noktalı büyük A harfi | Latin üst iki noktalı küçük a harfi | ||
| Kodlamalar | Ondalık | Onaltılık | Ondalık | Onaltılık |
| Unicode | 196
|
U+00C4
|
228
|
U+00E4
|