Harf

Vazo üzerinde Antik Yunan harfleri ⓘ

Bir harf, fonemik bir yazı sisteminin segmental bir sembolüdür. Tüm harflerin envanteri bir alfabe oluşturur. Harfler genel olarak dilin konuşma biçimindeki fonemlere karşılık gelir, ancak harfler ve fonemler arasında nadiren tutarlı ve kesin bir karşılık vardır. ⓘ

Eski Fransızca letre'den ödünç alınan letter kelimesi, MS 1200 civarında Orta İngilizceye girmiş ve sonunda Eski İngilizce bōcstæf (bookstaff) teriminin yerini almıştır. Mektup, Yunanca "διφθέρα" (diphthera, yazı tableti) sözcüğünden Etrüskçe yoluyla türemiş olabilecek Latince littera sözcüğünden türemiştir. ⓘ

Büyük, küçük, italik olarak yazılmış kiril harfi "ya". ⓘ

Tanım ve kullanım

Harf, bir yazı sisteminde işlevsel bir birim olan bir grafem türüdür: bir harf (veya harf grubu) görsel olarak bir fonemi (belirli bir dilde bir kelimeyi diğerinden ayırt edebilen bir ses birimi) temsil eder. Harfler yazılı kelimeleri oluşturmak için birleştirilir, tıpkı fonemlerin konuşulan kelimeleri oluşturmak için birleştirildiği gibi. Bir fonemi temsil eden bir dizi grafeme multigraf denir. Bir digraf, iki grafemden oluşan çoklu grafların bir durumudur. İngilizcedeki digraflara örnek olarak ch, sh ve th verilebilir. Bazı fonemler üç harfle temsil edilir ve trigraf olarak adlandırılır, örneğin Almancadaki sch. ⓘ

Aynı harf biçimi farklı alfabelerde kullanılabilir ancak farklı seslere sahip olabilir. H⟩, ⟨Η⟩ ve ⟨Н⟩ harfleri birbirine oldukça benzer ancak sırasıyla Latin H, Yunan eta ve Kiril en harfleridir; Tersine, bu alfabelerdeki ⟨S⟩, ⟨Σ⟩ (sigma) ve ⟨С⟩ (Es (Kiril)) harflerinin her biri (yaklaşık olarak) aynı [s] sesini temsil eder. Temel Latin alfabesi dünya çapında yüzlerce dil tarafından kullanılmaktadır, ancak başka birçok alfabe vardır. ⓘ

Harflerle ilişkilendirilen özel isimler dil, lehçe ve tarihe göre farklılık gösterebilir. Örneğin Z, zee olarak adlandırıldığı ABD dışında İngilizce konuşulan tüm ülkelerde genellikle zed olarak adlandırılır. Alfabelerin unsurları olarak harflerin belirlenmiş sıraları vardır, ancak bu da dile göre değişebilir. Örneğin İspanyolca'da ⟨ñ⟩ ayrı bir harftir ve ⟨n⟩'den ayrı olarak sıralanır: bu ayrım genellikle İngilizce sözlüklerde tanınmaz. (Bilgisayar sistemlerinde, her birinin kendine özgü kod noktası vardır, sırasıyla U+006E n N ve U+00F1 ñ TİLDE LATİN KÜÇÜK HARF N). ⓘ

Harfler ayrıca sayısal veya niceliksel bir değere de sahip olabilir. Bu, Roma rakamları ve diğer yazı sistemlerinin harfleri için geçerlidir. İngilizcede genellikle harfler yerine Arap rakamları kullanılır. Yunan ve Latin harflerinin matematik, bilim ve mühendislikte çeşitli modern kullanımları vardır. ⓘ

İnsanlar ve nesneler bazen bu nedenlerden biriyle harflerle adlandırılır:

1. Harf bir kısaltmadır, örneğin bir Federal Soruşturma Bürosu ajanı için argo olarak "G-man", "Hükümet Adamı "nın kısaltması olarak ortaya çıkmıştır
2. Sayma sistemi olarak kullanılan alfabetik sıra, örneğin Plan A, Plan B, vb.; alfa ışını, beta ışını, gama ışını, vb.
3. Harfin şekli, örneğin A-kelepçe, A-çerçeve, D-halka, F-kelepçe, G-kelepçe, H-blok, H motor, O-halka, R-klips, S veya Z büküm, U motor, U-büküm, V motor, W motor, X motor, Z-sürücü, bir nehir deltası, omega blok
4. Diğer nedenler, örneğin cebirde "x bilinmeyenden" sonra X-ışını, çünkü keşfeden kişi bunların ne olduğunu bilmiyordu ⓘ

Alfabetik yazının tarihçesi

Süslü Latin harflerinin gravürleri, 18. yüzyıldan (J ve U harflerinin eksikliğine dikkat edin) ⓘ

Alfabelerden önce piktograflar vardı: nesneleri ve kavramları temsil eden küçük resimler. Eski Mısır örnekleri M.Ö. 3000'lere kadar uzanmaktadır. Piktograflar temel fikirleri iletebiliyordu, ancak anlaşılabilir olsalar bile genel ve muğlaktılar. Örneğin dilbilgisel zaman belirtilemezdi ve semboller kültürler arasında mutlaka anlam taşımazdı. On binlerce sembolün ezberlenmesi göz korkutucu bir görevdir; kelimeleri temsil etmek için logogramları (kelime sembolleri) kullanan kültürlerden gelen çocukların okuma ve yazmayı öğrenmeleri, alfabeyi öğrenen çocuklara göre yıllar alır. Okuryazarlığın dünya çapında yayılmasına 26 harfin ezberlenmesinin görece kolaylığı katkıda bulunmuştur. ⓘ

Bulunan ilk ünsüz alfabe, Mısır'daki Sami işçileri olan Fenikelilerin dilini temsil etmek üzere MÖ 1800 civarında ortaya çıkmıştır (bkz. Orta Tunç Çağı alfabeleri) ve Mısır hiyerogliflerinin alfabetik ilkelerinden türetilmiştir. Latin alfabesi (Batı ve Orta Avrupa'da ve eski Avrupa kolonilerinde kullanılan) 22 harfli bu Fenike alfabesinden türemiştir. Latin alfabesinin mevcut harflerinden on dokuzu erken Fenike formlarından evrimleşmiştir; harf şekilleri ve görünüm sırası birbirine çok yakındır. MÖ 800 civarında uyarlanan Yunan alfabesi Fenike listesine dört harf eklemiştir. Bu Yunan alfabesi, harfleri yalnızca ünsüz seslere değil, aynı zamanda sesli harflere de atayan ilk alfabedir. Roma İmparatorluğu, M.Ö. 500'lerden başlayarak Latin alfabesinin gelişmesini ve rafine edilmesini sağladı. Romalılar Yunanca ve Etrüskçe kelimelere uyum sağlamak için bazı harfleri eklediler ya da çıkardılar; ayrıca mürekkeple yazarken el yazısı gibi stilleri de denediler. MS beşinci yüzyıla gelindiğinde, Roma yazısında küçük harf biçimlerinin başlangıcı ortaya çıkmaya başladı, ancak bin yıl sonra Orta Çağ'ın sonuna kadar yaygın olarak kullanılmadılar. ⓘ

Harflerin kullanımı Bronz Çağı'na kadar uzanır. Antik Mısır'da dildeki sesi veren 23 hiyeroglif kullanıldığı görülür. Çivi yazıları MÖ 2700 yıllarında kullanılmıştır. ⓘ

Harf türleri

Amerikan el alfabesi, parmakla yazımdaki harflere bir örnek. ⓘ

Büyük harf ve küçük harf

Yükseltici ("h" de olduğu gibi) ve alçaltıcı ("p" de olduğu gibi) küçük harflerin yüksekliğini değiştirir. ⓘ

Bir harfin, el yazısı veya baskı tarzındaki farklılıklara bağlı olarak birden fazla varyantı veya allografı olabilir. Bazı yazı sistemlerinde her harf için iki ana allograf türü vardır: büyük harf formu (büyük veya büyük harf olarak da adlandırılır) ve küçük harf formu (küçük harf olarak da adlandırılır). Büyük ve küçük harfler aynı sesi temsil eder, ancak yazıda farklı işlevlere hizmet eder. Büyük harfler çoğunlukla cümlenin başında, özel bir ismin veya unvanın ilk harfi olarak ya da başlıklarda veya yazıtlarda kullanılır. Tüm isimlerin büyük harfle başladığı Alman dilinde olduğu gibi başka işlevlere de hizmet edebilirler. ⓘ

Büyük harf ve küçük harf terimleri matbaalarda kullanılan ahize tipi harflerin kullanıldığı günlerde ortaya çıkmıştır. Münferit harf blokları bir dizgi kutusundaki çekmecelerin belirli bölmelerinde saklanırdı. Büyük harfler daha yüksek bir çekmecede veya büyük harfte saklanırdı. ⓘ

Diyakritikler

Çoğu alfabetik yazıda, aksanlar (veya vurgular) rutin olarak kullanılır. İngilizce, diğer dillerden alıntı sözcükler veya kişi adları (örneğin, naïve, Brontë) dışında bunları kullanmamakla sıra dışıdır. Bu kullanımın yaygınlığı, bilgisayar sistemleriyle kullanım için önceden oluşturulmuş karakterlerin varlığıyla gösterilir (örneğin ⟨á⟩, ⟨à⟩, ⟨ä⟩, ⟨â⟩, ⟨ã⟩). ⓘ

Yazı sistemlerinde harf örnekleri

Yunan, Kiril ve Latin alfabelerindeki harflerin Venn diyagramı. Bazı harfler aynı sesi temsil etmese de bu alfabelerin iki veya daha fazlasında görülür. ⓘ

Aşağıdaki tabloda, dünya çapında kullanılan harflerin çeşitliliğini göstermek için birden fazla farklı yazı sisteminden harfler gösterilmiştir. ⓘ

Örnek alfabe	Örnek alfabedeki harfler ⓘ
Assam alfabesi	অ, আ, ই, ঈ, উ, ঊ, ঋ, এ, ঐ, ও, ঔ, ক, খ, গ, ঘ, ঙ, চ, ছ, জ, ঝ, ঞ, ট, ঠ, ড, ঢ, ণ, ত, থ, দ, ধ, ন, প, ফ, ব, ভ, ম, য, ৰ, ল, ৱ, শ, ষ, স, হ,ক্ষ, ড়, ঢ়, য়, ৎ, ং, ঃ, ঁ
Bengal alfabesi	অ, আ, ই, ঈ, উ, ঊ, ঋ, এ, ঐ, ও, ঔ, ক, খ, গ, ঘ, ঙ, চ, ছ, জ, ঝ, ঞ, ট, ঠ, ড, ঢ, ণ, ত, থ, দ, ধ, ন, প, ফ, ব, ভ, ম, য, ল, শ, ষ, স, হ,ক্ষ, ড়, ঢ়, য়, ৎ, ং, ঃ, ঁ
Arap alfabesi	(Sağdan sola alfabetik olarak) ﺍ, ﺏ, ﺕ, ﺙ, ﺝ, ﺡ, ﺥ, ﺩ, ﺫ, ﺭ, ﺯ, ﺱ, ﺵ, ﺹ, ﺽ, ﻁ, ﻅ, ﻉ, ﻍ, ﻑ, ﻕ, ﻙ, ﻝ, ﻡ, ﻥ, هـ, ﻭ, ﻱ
Ermeni alfabesi	Ա, Բ, Գ, Դ, Ե, Զ, Է, Ը, Թ, Ժ, Ի, Լ, Խ, Ծ, Կ, Հ, Ձ, Ղ, Ճ, Մ, Յ, Ն, Շ, Ո, Չ, Պ, Ջ, Ռ, Ս, Վ, Տ, Ր, Ց, Ւ, Փ, Ք, Օ, Ֆ
Süryani alfabesi	(Sağdan sola alfabetik olarak) ܐ, ܒ, ܓ, ܕ, ܗ, ܘ, ܙ, ܚ, ܛ, ܝ, ܟܟ, ܠ, ܡܡ, ܢܢ, ܣ, ܥ, ܦ, ܨ, ܩ, ܪ, ܫ, ܬ
Kiril alfabesi	А, Б, В, Г, Д, Е, Ё, Ж, З, И, Й, К, Л, М, Н, О, П, Р, С, Т, У, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Э, Ю, Я
Gürcü alfabesi	ა, ბ, გ, დ, ე, ვ, ზ, თ, ი, კ, ლ, მ, ნ, ო, პ, ჟ, რ, ს, ტ, უ, ფ, ქ, ღ, ყ, შ, ჩ, ც, ძ, წ, ჭ, ხ, ჯ, ჰ
Yunan alfabesi	Α, Β, Γ, Δ, Ε, Ζ, Η, Θ, Ι, Κ, Λ, Μ, Ν, Ξ, Ο, Π, Ρ, Σ, Τ, Υ, Φ, Χ, Ψ, Ω
İbrani alfabesi	(Sağdan sola alfabetik olarak) א, ב, ג, ד, ה, ו, ז, ח, ט, י, כ, ל, מ, נ, ס, ע, פ, צ, ק, ר, ש, ת
Latin alfabesi	A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z
Hangul	ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ
Birmanya	က ခ ဂ ဃ င စ ဆ ဇ ဈ ည ဋ ဌ ဍ ဎ ဏ တ ထ ဒ ဓ န ပ ဖ ဗ ဘ မ ယ ရ လ ဝ သ ဟ ဠ အ
Bopomofo	ㄅ ㄆ ㄇ ㄈ ㄉ ㄊ ㄋ ㄌ ㄍ ㄎ ㄏ ㄐ ㄑ ㄒ ㄓ ㄔ ㄕ ㄖ ㄗ ㄘ ㄙ ㄚ ㄛ ㄜ ㄝ ㄞ ㄟ ㄠ ㄡ ㄢ ㄣ ㄤ ㄥ ㄦ ㄧ ㄨ ㄩ ㄭ
Ogham	ᚁ ᚂ ᚃ ᚄ ᚅ ᚆ ᚇ ᚈ ᚉ ᚊ ᚋ ᚌ ᚍ ᚎ ᚏ ᚐ ᚑ ᚒ ᚓ ᚔ ᚕ ᚖ ᚗ ᚘ ᚙ ᚚ ᚛ ᚜
Etiyopya	ሀ ለ ሐ መ ሠ ረ ሰ ሸ ቀ በ ተ ቸ ኀ ነ ኘ አ ከ ኸ ወ ዐ ዘ ዠ የ ደ ጀ ገ ጠ ጨ ጰ ጸ ፀ ፈ ፐ
Tifinagh (Amazigh alfabesi)	ⴰ, ⴱ, ⵛ, ⴷ, ⴹ, ⴻ, ⴼ, ⴳ, ⴳⵯ, ⵀ, ⵃ, ⵉ, ⵊ, ⴽ, ⴽⵯ, ⵍ, ⵎ, ⵏ, ⵓ, ⵄ, ⵖ, ⵅ, ⵇ, ⵔ, ⵕ, ⵙ, ⵚ, ⵜ, ⵟ, ⵡ, ⵢ, ⵣ, ⵥ
Meetei Mayek	ꯀ, ꯁ, ꯂ, ꯃ, ꯄ, ꯅ, ꯆ, ꯈ, ꯉ, ꯊ, ꯋ, ꯌ, ꯍ, ꯎ, ꯏ, ꯐ, ꯑ, ꯒ, ꯓ, ꯔ, ꯕ, ꯖ, ꯗ, ꯘ, ꯙ, ꯚ, ꯛ, ꯜ, ꯝ, ꯞ, ꯟ, ꯠ, ꯡ, ꯢ, ꯥ, ꯤ, ꯨ, ꯦ, ꯣ, ꯩ, ꯧ, ꯪ

Bazı alfabelerdeki harfler:

Arap	ﺍ	ض‎	ب	ط	ت	ظ	ث	ع	ج	غ	ح	ف	خ	ق	د	ك	ذ	ل	ر	م	ز	ن	س	ه	ش	و	ص	ي ⓘ
İbrani	א	ב	ג	ד	ה	ו	ז	ח	ט	י	כך	ל	מם	נן	ס	ע	פף	צץ	ק	ר	ש	ת
Kiril	А	Б	В	Г	Ґ	Д	Ђ	Ѓ	Е	Ё	Є	Ж	З	Ѕ	И	І	Ї	Й	Ј	К	Л	Љ	М	Н	Њ	О	П	Р	С	Т	Ћ	Ќ	У	Ў	Ф	Х	Ц	Ч	Џ	Ш	Щ	Ъ	Ы	Ь	Э	Ю	Я
Latin	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z
Yunan	Α	Β	Γ	Δ	Ε	Ζ	Η	Θ	Ι	Κ	Λ	Μ	Ν	Ξ	Ο	Π	Ρ	Σ	Τ	Υ	Φ	Χ	Ψ	Ω
Ermeni	Ա	Բ	Գ	Դ	Ե	Զ	Է	Ը	Թ	ժ	Ի	Լ	Խ	Ծ	Կ	Հ	Ձ	Ղ	Ճ	Մ	Յ	Ն	Շ	Ո	Չ	Պ	Ջ	Ռ	Ս	Վ	Տ	Ր	Ց	Ւ	Փ	Ք	Օ	Ֆ
Gürcü	ა	ბ	გ	დ	ე	ვ	ზ	თ	ი	კ	ლ	მ	ნ	ო	პ	ჟ	რ	ს	ტ	უ	ფ	ქ	ღ	ყ	შ	ჩ	ც	ძ	წ	ჭ	ხ	ჯ	ჰ