Şirk

İslam'da şirk (Arapça: شرك širk), putperestlik veya çok tanrıcılık günahıdır (yani, Allah'tan başka herhangi birini veya herhangi bir şeyi tanrılaştırmak veya ona tapmak). İslam, Allah'ın ilahi sıfatlarını hiçbir ortakla paylaşmadığını öğretir. İslam'ın Tevhid (birlik) doktrinine göre Allah'a ortak koşulmasına izin verilmez. Mušrikūn مشركون (çoğ. mušrik مشرك), kelime anlamı "şirk" olan ve Allah'ın yanında (Allah'ın "ortakları" olarak) başka tanrıları ve ilahları kabul etmeyi ifade eden şirki uygulayanlardır. Kur'an şirki, kişinin tövbe etmeden ölmesi durumunda affedilmeyecek bir günah olarak kabul eder. ⓘ

Kelamcılar (İslam akaid felsefecileri olan) yaratılmış olanların, Kadir-i Mutlak olan Allah'ın sıfatlarından gaybı bilme, yaratma, alemde tasarruf etme, hidayete erdirme ve saptırma gibi özelliklerin başka insanlara, tanrılara, melek, cin, şeytan ve sâireye atfını şirk olarak nitelendirirler. ⓘ

Bunun tersi bir kavram olan antropomorfizm ise Allah'a uluhiyete uygun olmayan vasıflar atfedilmesidir. Bu kapsamda kelamcılar Kur'an'da geçen antropomorfik ifadeleri müteşâbihat olarak değerlendirirler. Müteşâbihatın Kur'an'da yer almasının gerekçesi olarak, insanların kullandığı lîsanların, müteşâbih ifâdelerin ötesindeki hakikî anlamları aynen ifâde etmekten âciz olması olarak açıklanır. ⓘ

Etimoloji

Şirk kelimesi Arapça Š-R-K (ش ر ك) kökünden gelir ve genel anlamı "paylaşmak "tır. Kur'an bağlamında, genellikle "eşit bir ortak olarak paylaşmak" özel anlamı anlaşılır, böylece şirk "Allah'a ortak koşmak" anlamına gelir. Kur'an'da şirk ve ilgili kelime olan müşrikûn (مشركون)-şirk işleyenler ve İslam'a karşı komplo kuranlar- genellikle İslam düşmanlarını ifade eder (Tevbe 9:1-15 ayetlerinde olduğu gibi). ⓘ

Kur'an-ı Kerim

İslam Ansiklopedisi'ne göre Kuran, Nisa Suresi'nin 48. ve 116. ayetlerinde "iki kez", "Allah'ın biri hariç tüm günahları affedebileceğini", yani şirki ("ortak koşma") belirtir. Kur'an'ın İslami yorumcuları, İslam öncesi Arap putperestliğinin bir dizi tanrıyı, özellikle de üç tanrıça Manât, Al-Lât ve Al-'Uzzá'yı, Allah'a eşit ortaklar yaptığını vurgulamışlardır (Kur'an'ın 53. surede tartıştığı gibi) ve müşrikûn (tekil: müşrik) kelimesi genellikle İngilizceye "polytheists" olarak çevrilmiştir. ⓘ

Kur'an ve Nuh'un toplumundaki insanların, müşriklerin Nuh'u görmezden gelme ve onunla alay etme çabaları karşısında söyledikleri. "Onlar (müşrikler) dediler ki "İlahlarınızı bırakmayacaksınız, ne Vedd'i, ne Süva'yı, ne Yeğut'u, ne Yakub'u, ne de Nasr'ı bırakacaksınız." (Kur'an 71:23) ⓘ

Şirkin diğer biçimleri arasında servete ve diğer maddi nesnelere tapmak da yer alır. Kur'an-ı Kerim'de A'raf Suresi'nde İsrailoğulları'nın altından bir buzağı heykeli yaparak tapındıkları ve Musa'nın onlara tövbe etmelerini emrettiği kıssada buna işaret edilmektedir. ⓘ

Tanrı'nın yanı sıra tapınılan varlıklara şuraka denir. Bu tür varlıkların varlığı inkar edilmese de, kurban kabul edebildikleri için, kutsallıkları inkar edilir. Kıyamet Günü'nden sonra, putperestlerin korunmak için aynı şekilde kurban ettikleri söylenen düşmüş melekler (şeyatin) ve kötü cinlerle birlikte cehenneme atılacaklardır. ⓘ

Kur'an-ı Kerim'de Tevbe Suresi'nde bahsedilen bir başka şirk biçimi de, din bilginlerini, rahipleri, ilahiyatçıları ya da din hukukçularını, Allah'ın vahyinin öngördüğü yasalara ya da öğretilere aykırı olduğu halde, onların öğretilerini izleyerek ve/veya helal olan şeylere ilişkin hükümlerine uyarak pratikte Rab(ler) edinmektir.

Üzerine Allah'ın adı anılmamış olanı yemeyin; bu, kesinlikle bir haddi aşmadır ve şeytanlar, sizinle mücadele etmeleri için dostlarına mutlaka telkinde bulunurlar; eğer onlara itaat ederseniz, muhakkak müşrik olursunuz.

- Kur'an, sure "№6", ayet №121. (Şakir tarafından tercüme edilmiştir) ⓘ

Teolojik yorumlama

Ortaçağ Müslüman ve Yahudi filozofları Teslis inancını Arapça'da şirk (ya da İbranice'de shituf), yani Allah'ın sonsuzluğunu fiziksel varoluşla ilişkilendirerek sınırlandıran "çağrışımcılık" sapkınlığıyla özdeşleştirmişlerdir. ⓘ

Teolojik bağlamda, kişi Allah'a daha düşük bir varlığı ortak koşarak şirk işlemiş olur. Bu günah, Allah'la birlikte tapınmaya uygun bir ortak olduğunu düşünmekle işlenir. Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulmaktadır: "Allah, kendisine ortak koşulmasını bağışlamaz, fakat bunun dışındakileri dilediği kimse için bağışlar; Allah'a ortak koşmak, gerçekten büyük bir günah işlemektir." (Nisa Suresi, 4:48). ⓘ

İslam'ın tasavvufi yorumunun bazı takipçileri, Allah'tan başka herhangi bir güce inanmayı bir tür çoktanrıcılık (şirk) olarak görme eğilimindedir. Bu sadece sahte tanrıları değil, aynı zamanda diğer varoluş kaynaklarına olan inancı da içerir. Kötülüğün kaynağı olarak şeytan ya da Tanrı'nın yarattıklarının kendi sorumluluklarının kaynağı olarak özgür irade gibi genellikle tektanrıcılık tarafından kabul edilen inançlar, Tanrı'dan başka güçlere olan inançlarla eş tutulur ve bu nedenle kınanır. ⓘ

Ehl-i Kitab'ın, özellikle de Yahudi ve Hristiyanların İslam'ın inançsızlık kavramları karşısındaki durumu net değildir. Charles Adams, Kur'an'ın Ehl-i Kitabı, daha önceki vahiylerin sahipleri olarak Muhammed'in mesajını ilk kabul eden olmaları gerekirken reddettikleri için küfürle suçladığını ve Hıristiyanları da Tanrı'nın birliğine dair kanıtları göz ardı ettikleri için tekfir ettiğini yazmaktadır. Kur'an ayeti Maide 5:73 ("Allah üçün üçüncüsüdür diyenler kesinlikle kâfir olmuşlardır"), diğer ayetlerin yanı sıra, İslam'da geleneksel olarak Hıristiyan Teslis doktrininin reddi olarak anlaşılmıştır, ancak modern bilim alternatif yorumlar önermiştir. Diğer Kur'an ayetleri Meryem oğlu İsa Mesih'in tanrılığını şiddetle reddeder ve İsa'yı Allah ile eşit gören insanları cehennemde ebedi cezaya mahkum olacak kafirler olarak suçlar. Kur'an ayrıca İsa'nın Tanrı'nın Oğlu ya da Tanrı'nın kendisi olma sıfatını tanımamakta, İsa'ya İsrailoğullarına gönderilmiş bir peygamber ve Tanrı elçisi olarak saygı göstermektedir. Muhammed Talbi gibi bazı Müslüman düşünürler, Üçlü Birlik ve İsa'nın tanrısallığı dogmalarının en aşırı Kuran sunumlarını (El-Maide 5:19, 5:75-76, 5:119) Kilise tarafından reddedilen Hristiyanlık dışı formüller olarak görmüştür. ⓘ

Cyril Glasse, Hıristiyanları tanımlamak için kafirun [çoğ. kafir] ifadesinin kullanılmasını "gevşek kullanım" olarak eleştirmektedir. Encyclopaedia of Islam'a göre, geleneksel İslam hukukunda ehl-i kitaba "genellikle diğer kâfirlerden daha yumuşak davranılır..." ve "teoride" bir Müslüman bir Yahudi ya da Hristiyana "sen kâfirsin" derse cezalandırılabilir bir suç işlemiş olur. ⓘ

Tarihsel olarak, İslam yönetimi altında daimi olarak ikamet eden Kitap Ehli zimmi olarak bilinen özel bir statüye sahipken, Müslüman topraklarını ziyaret edenler musta'min olarak bilinen farklı bir statüye sahipti. ⓘ

Büyük ve küçük şirk

İslam'a göre şirk iki kategoride sınıflandırılmıştır;

• Büyük şirk (Şirk-i Ekber): Açık ve zahiri
• Küçük şirk (Şirk-al-Asghar): Gizlenmiş veya saklanmış ⓘ

Daha büyük şirk

Büyük şirk ya da Şirk-i Ekber, açık çok tanrıcılık anlamına gelir ve iki şekilde tanımlanmıştır:

• Herhangi bir kimseyi Allah'a ortak koşmak (birden fazla tanrıya inanmak).
• Allah'ın sıfatlarını bir başkasına yakıştırmak. (Allah'ın ilmini veya kudretini bir başkasına atfetmek, öyle görmek veya öyle tasvir etmek) ⓘ

Diğer yorumlar büyük şirki üç ana kategoriye ayırır. Şirk, üç farklı kategoriye aykırı hareket ederek işlenebilir. ⓘ

Rubûbiyet (Rablik)

Bu şirk kategorisi ya başkalarının Allah'ın yaratılış üzerindeki rabliğini onun dengi veya dengi olarak paylaştığı inancını ya da yaratılış üzerinde hiçbir rab olmadığı inancını ifade eder.

• Şirk koşma yoluyla şirk: Bu, Allah'a "başkalarını" ortak koşmakla ilgili şirktir.
• Olumsuzlama yoluyla şirk: Rubûbiyette (Rablikte) şirktir. ⓘ

el-Esma ve's-Sıfat (isimler ve sıfatlar)

Bu kategorideki şirk, hem Allah'a yarattıklarının sıfatlarını verme şeklindeki inançsız uygulamaları hem de yaratılmış varlıklara Allah'ın isim ve sıfatlarını verme eylemini içerir.

• İnsanlaştırma yoluyla şirk: Şirkin bu boyutunda, Allah'a insan ve hayvan şekli ve nitelikleri verilir. İnsanın hayvanlardan üstünlüğü nedeniyle, insan formu müşrikler tarafından yaratılışta Allah'ı temsil etmek için daha yaygın olarak kullanılır. Sonuç olarak, yaratıcının görüntüsü genellikle kendilerine tapanların fiziksel özelliklerine sahip insan şeklinde boyanır, kalıplanır veya oyulur.
• Tanrılaştırma yoluyla şirk: Bu şirk türü, yaratılmış varlıklara veya şeylere Allah'ın isimlerinin veya sıfatlarının verildiği veya iddia edildiği durumlarla ilgilidir. Örneğin, eski Araplarda isimleri Allah'ın isimlerinden türetilmiş putlara tapma âdeti vardı. Onların başlıca üç ilahı; El-lât (Allah'ın el-Elah isminden alınmıştır), el-'Uzza (el-'Aziz'den alınmıştır) ve el-Manat (el-Mannan'dan alınmıştır) idi. Muhammed döneminde Arabistan'ın Yamamah adlı bir bölgesinde peygamber olduğunu iddia eden ve İslam'da sadece Allah'a ait olan Rahman adını alan bir adam da vardı. ⓘ

Al-'İbadah (ibadet)

Bu şirk kategorisinde ibadetler Allah'tan başkasına yöneltilir ve ibadetin karşılığı yaratıcıdan değil yaratılandan istenir. Önceki kategorilerde olduğu gibi, ibadetlerdeki şirkin de iki ana yönü vardır. ⓘ

Bu şirk türü, herhangi bir ibadetin Allah'tan başkasına yöneltilmesiyle ortaya çıkar. Bu, Allah tarafından peygamberlerin özellikle gönderildiği ve insan kitlelerini bundan vazgeçmeye çağırdığı putperestliğin en açık biçimini temsil eder. Bu şirkin örnekleri, sadece Allah'ın sağlayabileceği bağışlanma, cennete kabul edilme vb. şeyleri Allah'tan başkalarından istemektir. ⓘ

Küçük şirk

Küçük şirk veya Şirk-i Asğar gizli şirk anlamına gelir. Bir kişi tevhidi (Allah'tan başka ilah yoktur) ikrar ettiği halde, düşünceleri ve eylemleri bu inancını yansıtmadığında gizli şirk işlemiş olur. ⓘ

"Gösterişli bir şekilde namaz kılan kişi müşriktir. Oruç tutan, sadaka veren ya da halka doğruluğunu göstermek veya iyi bir isim kazanmak için hac yapan kişi müşriktir."

- Seyyid Kasım Mücteba Musavi Kamoonpuri ⓘ

Mahmud b. Lübeyd'den rivayet edildiğine göre, "Allah'ın elçisi şöyle buyurdu: 'Sizin için en çok korktuğum şey, eş-Şirk el-Esğar'dır'."

Sahabeler, "Ey Allah'ın elçisi, o nedir?" diye sordular.

"Riya (gösteriş), çünkü şüphesiz Allah kıyamet günü insanlar mükâfatlarını alırken şöyle buyuracaktır: 'Maddi dünyada kendilerine gösteriş yaptığınız kimselere gidin ve onlardan bir mükâfat bulabilecek misiniz bir bakın'." ⓘ

Mahmud ibn Lubeyd de şöyle demiştir: "Peygamber çıktı ve "Ey insanlar, gizli şirkten sakının!" diye ilan etti.

Halk, "Ey Allah'ın elçisi, gizli şirk nedir?" diye sordu.

"Bir adamın namaza kalkması ve insanlar kendisine bakıyor diye namazını güzelleştirmeye çalışması gizli şirktir" buyurdu. ⓘ

Ömer İbn el-Hattab, Rasûlullah'ın şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Kim Allah'tan başkası adına yemin ederse küfür veya şirk işlemiş olur." (Tirmizi hasen, Hakim sahih demiştir) ⓘ

Muhammed'in arkadaşlarından biri olan İbn Mesud'a göre şöyle demiştir: "Yalan üzerine Allah'a yemin etmem, doğru üzerine başkasına yemin etmemden bana daha sevimlidir." ⓘ