Elyesa
Elisha ⓘ | |
|---|---|
 Elişa, Şunammite'nin oğlunu yetiştiriyor, 1900'lerin başında Kutsal Kitap Kartı illüstrasyonu | |
| Öldü | Samaria |
Elişa (/ɪˈlaɪʃə/ il-EYE-shə; İbranice: אֱלִישָׁע, Modern: ʼElīšaʻ, Tiberce: ʼĔlīšāʻ, "Tanrım kurtuluştur", Yunanca: Ἐλισ[σ]αῖος, Elis[s]aîos ya da Ἐλισαιέ, Elisaié) İbranice Kutsal Kitap'a göre bir peygamber ve mucize yaratıcıydı. Adı İngilizceye İbranice Elisha, Yunanca ve Latince Eliseus, Arapça Alyasa ve Türkçe Elyasa ya da Elyesa olarak çevrilir. ⓘ
Yeni Ahit ve Kur'an'da da adı geçen[6:86][38:48] Elişa, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da peygamber olarak saygı görür ve Bahai Dini'nin yazıları ona ismiyle atıfta bulunur. ⓘ
İncil'deki anlatıya göre Elişa, İlyas'ın öğrencisi ve çırağıdır ve İlyas bir kasırga ile havaya uçurulduktan sonra Elişa'ya gücünün iki katını vermiş ve Elişa peygamberlerin oğullarının lideri olarak kabul edilmiştir. Elişa daha sonra İlyas'tan iki kat daha fazla mucize gerçekleştirmeye devam etti. ⓘ
Elişa Samiriye'ye yerleşmeden önce bir süre Karmel Dağı'nda kaldı. İsrail'de tanındı ve altmış yıl boyunca (MÖ 892-832) "İsrail'de peygamberlik" görevini yürüttü. Askerlere ve krallara yaptığı yardımlardan dolayı vatansever olarak adlandırılır. ⓘ
Elyesa (Arapça: اليسع Al-Yas'a, İbranice: אֱלִישַׁע), İslam ve Yahudilik dinlerinde kutsal olan bir peygamberdir. ⓘ
Elyesa, Kur'an'da adı geçen peygamberlerdendir. İlyas Peygamber'den sonra gelir. ⓘ
Eski Ahit'te Elişa ismiyle anılan Elyesa'nın mezar ve türbesinin Zülkifl Peygamber ile Diyarbakır'ın Eğil ilçesindedir. Bir başka rivayete göre Eyyub Peygamber'i ziyarete giderken öldüğü Urfa'da, Eyyub Türbesi'nin güneybatısında köye 500 metre mesafedeki makamdadır. Asırlardır Elyesa makamı olarak ziyaret edilmektedir. ⓘ
Kutsal Kitap öyküleri
Anointing
Elişa'nın hikâyesi İbranice Kutsal Kitap'ın (Nevi'im'in bir bölümü) Krallar Kitabı'nda (İkinci Tomar, 2-14. bölümler) anlatılır. Bu öyküye göre, İsrail Krallığı'nda Yoram, Yehu, Yehoahaz ve Yehoaş (Yoaş) dönemlerinde etkin olan bir peygamber ve mucize yaratıcıydı. Elişa, Habil-meholah'ta zengin bir toprak sahibi olan Şafat'ın oğluydu; İlyas'ın yardımcısı ve öğrencisi oldu. ⓘ
Adı ilk kez Krallar Kitabı'nın 19. bölümünde İlyas'a onu halefi olarak meshetmesi için verilen emirde geçer. İlyas, Horev Dağı'ndaki mağarada Şafat oğlu Elişa'nın Yahve tarafından peygamberlik görevinde halefi olarak seçildiğini öğrendikten sonra onu bulmak için yola çıkar. İlyas Horev Dağı'ndan Şam'a giderken Elişa'yı "on iki boyunduruk öküzle çift sürenlerden biri" olarak buldu. İlyas onun yanına gitti, mantosunu Elişa'nın omuzlarına attı ve ona peygamberlik görevini verdi. Elişa sadece öküz boyunduruğunu öldürecek kadar gecikti ve etlerini sabanının odunuyla kaynattı. Bu veda yemeğini babası, annesi ve arkadaşlarıyla paylaştıktan sonra, yeni seçilen peygamber "İlyas'ın peşinden gitti ve ona hizmet etti". Elişa, İlyas göğe alınana kadar İlyas'ın yakın hizmetçisi oldu. Bütün bu yıllar boyunca İlyas'ın yaşamının son sahneleri dışında Elişa hakkında hiçbir şey duymayız. ⓘ
İlyas kasırgaya kapıldı
Elişa, İlyas'a Eriha'ya kadar eşlik eder. 2.Krallar 2:3-9'a göre, "peygamberlerin oğulları" Elişa'ya RAB'bin "efendini bugün başından alacağını" söylerler. ⓘ
İlyas ve Elişa Şeria Irmağı'na giderler. İlyas mantosunu sarar ve suya vurur, sular ikisinin de kuru zeminde geçmesine izin verecek şekilde bölünür. Elişa, İlyas'ın ruhunun "iki katını miras almak" ister. Aniden ateşten bir savaş arabası ve ateşten atlar belirir ve İlyas bir kasırga içinde havaya kaldırılır. İlyas havaya kaldırılırken mantosu yere düşer ve Elişa onu yerden alır. ⓘ
Bazı bilginler bunu, büyük oğulun babanın mirasından küçük oğulların her birine göre iki kat daha fazla pay aldığı o zamanki miras geleneklerinin bir göstergesi olarak görürler. Bu yoruma göre Elişa kendisinin İlyas'ın "yasal varisi" ve halefi olarak görülmesini istemektedir. Bu görüşü eleştirenler, Elişa'nın anlatının başlarında zaten İlyas'ın halefi olarak atandığına ve Elişa'nın İlyas'tan iki kat daha fazla mucize gerçekleştirdiğinin anlatıldığına dikkat çekerler. Bu yoruma göre, "çifte pay" sadece ardıllıktaki önceliğe bir ima değil, bunun yerine İlyas'tan bile daha büyük bir peygamberlik gücü talebidir. ⓘ
Mucizeler
İlyas'tan düşen manto sayesinde Elişa mucizevi bir şekilde Şeria Nehri'ni yeniden geçer ve Elişa Eriha'ya geri döner, burada halkın minnettarlığını pınarlarının zararlı sularını arıtıp içilebilir hale getirerek kazanır. ⓘ
Moab kralı Meşa'ya karşı ittifak yapan Yahuda, İsrail ve Edom orduları İdumean çölünde kuraklıktan kırılırken Elişa müdahale etmeyi kabul eder. Kuraklıktan kurtuluş ve Moavlılar'a karşı zaferle ilgili çifte öngörüsü ertesi sabah gerçekleşti. Beytel'den bir grup oğlan (ya da genç) kelliği yüzünden peygamberle alay edince, Elişa onları Yahova adına lanetledi ve ormandan iki dişi ayı çıkıp oğlanlardan kırk ikisini parçaladı. ⓘ
Elişa, acımasız bir alacaklı tarafından sıkıştırılan bir peygamberin dul eşini rahatlatmak için, sadece borcunu ödemekle kalmayıp ailesinin ihtiyaçlarını da karşılamasını sağlayacak şekilde biraz yağ çoğalttı. Kadının kocasının, 100 peygamberi iki mağarada saklayan Kral Ahav'ın hizmetkârı Obadiah olduğuna dair bir Yahudi geleneği ya da efsanesi vardır. Şunemli zengin kadının konukseverliğini ödüllendirmek için, onun için RAB'den önce bir oğul doğurmasını, sonra da ölen çocuğunun dirilmesini sağladı. Elişa, kıtlıktan bunalan peygamberlerin oğullarını beslemek için, zehirli su kabaklarından yapılan bir çorbayı sağlıklı bir yiyeceğe dönüştürdü. Yeni Antlaşma'da İsa'nın mucizeleriyle karşılaştırılabilecek bir öyküde, yirmi somun yeni arpayla yüz kişiyi doyurdu ve bir miktar arpa bıraktı. ⓘ
Elişa Suriyeli askeri komutan Naaman'ı cüzamdan iyileştirdi ama Naaman'dan para alan kendi hizmetkârı Gehazi'yi cezalandırdı. İlk başta isteksiz olan Naaman Elişa'ya itaat etti ve Şeria Nehri'nde yedi kez yıkandı. Bedeninin "küçük bir çocuğun bedeni gibi iyileştiğini" gören general, Tanrı'nın gücünün bu kanıtından ve peygamberinin ilgisizliğinden öylesine etkilendi ki, "bütün dünyada başka Tanrı yoktur, sadece İsrail'de vardır" diyerek derin inancını ifade etti. Elişa, Naaman'ın Suriye kralının hizmetine devam etmesine ve dolayısıyla Suriye tapınağında Rimmon'a tapınmasına izin verdi. Luka'nın müjdesine göre İsa, "Peygamber Elişa'nın zamanında İsrail'de birçok cüzamlı vardı ve Suriyeli Naaman'dan başka hiçbiri temizlenmedi" derken Naaman'ın iyileşmesinden söz eder. ⓘ
Elişa'nın eylemleri arasında İsrail Kralı Yehoram'ı Benhadad'ın planladığı pusulardan defalarca kurtarması, ileri gelenlere İsrail'in nankör kralının habercisine karşı kapıyı kapatmalarını emretmesi, Suriye kralının askerlerini garip bir körlükle şaşırtması, bir peygamberin oğlunu utançtan kurtarmak için demirden şamandıra yapması ve Samiriye kuşatmasında düşmanın aniden kaçacağını ve bunun sonucunda kentteki kıtlığın sona ereceğini güvenle tahmin etmesi vardı, ⓘ
Elişa daha sonra Şam'a gider ve Hazael'in Suriye kralı olacağı kehanetinde bulunurken, yapacağı kötülüklerden dolayı ağlar. Elişa peygamberlerden birini Yehoşafat'ın oğlu Yehu'yu İsrail kralı olarak meshetmesi için görevlendirir ve Ahav'ın soyunu kesmesi için onu görevlendirir. Yehu'nun yayından çıkan bir okla delinen Yehoram'ın ölümü, İzebel'in sonu ve Ahav'ın yetmiş oğlunun katledilmesi, Elişa'nın bu isteği nasıl yerine getirdiğini kanıtlar. ⓘ
Elişa'nın son günleri
.jpg)
Elişa kendi evinde ölüm döşeğinde yatarken, Yehu'nun torunu İsrailli Yehoaş onun yaklaşan ölümü için yas tutmaya geldi ve İlyas'ın götürülüşü sırasında Elişa'nın söylediği sözlerin aynısını söyleyerek onun kendisi için ne kadar değerli olduğunu belirtti: "Babam, babam! İsrail'in savaş arabası ve atlıları". Yehoaş, Elişa'ya odasının penceresinden doğuya doğru bir ok atması için yardım eder ve ok yere düşerken kehanette bulunur:
Rab'bin kurtuluş oku ve Suriye'den kurtuluş oku; çünkü Suriyelileri yok edene kadar Afek'te vurmalısın. ⓘ
Elişa Aramiler'e karşı üç başarılı savaş öngörür, ama mutlak bir zafer öngörmez. 2.Krallar 13:25 Yoaş'ın Aramiler'e karşı kaybettiği, muhtemelen Şeria Irmağı'nın batı yakasındaki kentleri geri aldığı üç zaferi kaydeder. ⓘ
Krallar Kitabı'na göre Elişa'nın ölümünden ve gömülmesinden bir yıl sonra (ya da ertesi ilkbaharda) mezarına bir ceset kondu. Ceset Elişa'nın kalıntılarına dokunur dokunmaz adam "canlandı ve ayağa kalktı". ⓘ
Hürmet
Birçok Hristiyan Kilisesinde aziz olarak saygı görmektedir. Doğu Ortodoks ve Doğu Katolik ayin takvimlerinde yortu günü 14 Haziran'dır (geleneksel Jülyen takvimini kullanan kiliseler için 14 Haziran modern Gregoryen takviminin 27 Haziran'ına denk gelmektedir). Ermeni Apostolik Kilisesi onun yortu gününü Pentekost'tan sonraki beşinci Pazar gününü takip eden Perşembe günü (2021'de 1 Temmuz) anmaktadır. Şamlı Yuhanna Elişa'nın onuruna bir kanon bestelemiş ve Konstantinopolis'te onuruna bir kilise inşa edilmiştir. ⓘ
Batı Hıristiyanlığında, 1399 tarihli Karmelit Genel Meclisi'nin bir kararını takiben, Katolik bir dini tarikat olan Karmelitlerin azizler takviminde anılmaktadır. Ayrıca Lutheran Kilisesi-Missouri Sinodu'nun Azizler Takvimi'nde bir peygamber olarak anılmaktadır. Her iki takvim de onu 14 Haziran'da kutlamaktadır. Hem Ortodokslar hem de Roma Katolikleri onun evlenmemiş ve bekâr olduğuna inanmaktadır. ⓘ
Mürted Julian (361-363), Sebastia'da yan yana gömülü olan Elişa, Obadiah ve Vaftizci Yahya peygamberlerin kalıntılarının yakılması için emir vermiş, ancak Hıristiyanlar tarafından kurtarılmış ve bir kısmı İskenderiye'ye nakledilmiştir. Bugün Elişa'nın kalıntılarının Mısır'ın Scetes kentindeki Büyük Aziz Macarius Kıpti Ortodoks Manastırı'nda olduğu iddia edilmektedir. ⓘ
20 Haziran'da anılıyor - İmparator Romanos Lakapenos (919-944) zamanında, yaklaşık 960 yılında Aziz Augusta manastırında bulunan Havariler Luka, Andreas ve Thomas, Peygamber Eliseus ve İranlı Şehit Lazarus'a ait röliklerin ve giysilerin Konstantinopolis Aziz Patriği Polyeuctus (956-970) tarafından İmparator Konstantin Porphyrogenitus (956-970) döneminde Konstantinopolis'teki Kutsal Havariler Kilisesi'ne nakledilmesi. ⓘ
Eliseus ayrıca 20 Temmuz'da Harun, İlyas ve Musa ile birlikte anılır. ⓘ
İslam'da
Elişa (Arapça: اليسع, al-yasaʿ) tüm İslam'da bir peygamber olarak saygı görür ve İlyas'ın (Arapça: İlyās) peygamberlik halefidir. Elişa'dan Kur'an'da diğer peygamberlerle birlikte iki kez peygamber olarak bahsedilir. Kur'an'a göre Elişa, "âlemlerin (veya kavimlerinin) üstünde" yüceltilmiştir (Arapça: فَضَّلْنَا عَلَى ٱلْعَالَمِين, romanize edilmiştir: faḍalnā ʿala l-ʿālamīn(a)) ve "mükemmeller arasında" (Arapça: مِنَ ٱلْأَخْيَار, romanize: mina l-akhyār(i)). Elişa'yı Hızır ile özdeşleştiren İslami kaynaklar, İslam geleneğinde Hızır ve İlyas arasındaki güçlü ilişkiye atıfta bulunur. ⓘ
Bazı Müslümanlar Elişa'nın mezarının Suudi Arabistan'ın doğu bölgesindeki Al-Awjam'da olduğuna inanmaktadır. Suudi Arabistan'da hakim olan Vahhabi ya da Selefi reform hareketine uygun olmadığı için bu türbe Suudi Hükümeti tarafından kaldırılmıştır. Osmanlı Arabistan'ı döneminde yüzyıllar boyunca önemli bir simge olmuş ve modern öncesi dönem boyunca tüm mezheplerden Müslümanlar için çok popüler bir hac yeri olmuştur. Elişa'ya ait olduğu iddia edilen bir başka mezar da Türkiye'nin Diyarbakır ilinin Eğil ilçesinde bulunmaktadır. Orijinal türbe 1994 yılında sular altında kalacak olan bir nehir yatağının yakınındaydı. Bölge sular altında kalmadan önce, mezar gece kazılmış ve peygamberin korunmuş bedeni, dokuz alim ve resmi görevlilerin şahitliğinde, sular altında kalan ovaya bakan bir tepeye gömülmek üzere mezardan çıkarılmıştır. Ancak, kasaba halkının çoğu o gece rüyalarında peygamberi görmüş ve gün doğmadan önce yeni yerine yeniden gömülmesini gözlemlemek için dışarı çıkmıştır. ⓘ