Greyfurt
| Greyfurt ⓘ | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
İkili adlandırma
| ||||||||||||||||||
Citrus paradisi
Macfad. |
Greyfurt veya altıntop (Citrus paradisi), sedef otugiller (Rutaceae) familyasından bugün birçok çeşit ve kültür formları yetiştirilen, yaprak dökmeyen meyve türü. ⓘ
Greyfurt 1750'li yıllarda Jamaika'da ortaya çıkmış doğal hibrid bir türdür zira Jamaika'nın yerli tatlı portakalının yanında yetiştirilmek üzere Kaptan Shaddock tarafından Güney Asya'dan getirilen yine bir turunç cinsi olan pomelo türü bu adada dikildiğinde bu iki türün birbiriyle tozlaşmaya girdiği ve bunun sonunca 3. bir tür olan greyfurt'un ortaya çıktığı görülmüştür. Jamaika'dan dünyaya bu tür yayılmıştır. En çok greyfurt üretimi yapan ülke Çin'dir. ⓘ
Yaprakları derimsidir. Çiçekleri beyazımsı renkli, meyveleri büyük, toparlak yassı, açık sarı renkli, ince kabuklu, bol usarelidir. Meyvelerinin çekirdekli ve çekirdeksiz cinsleri bulunur. Meyve dilimlerinin kabukları soyulunca acılık kalmaz, rahatlıkla yenebilir. ⓘ
Meyvelerinden gıda olarak istifade edilir. C vitamini bakımından zengindir. Meyve kabuklarından marmelat yapılır. Hazmı kolaylaştıran ve kabızlığı önleyen greyfurt mikropları öldürme özelliği ile faydalı bir besindir. ⓘ
Greyfurt (Citrus × paradisi) nispeten büyük, ekşi ila yarı tatlı, biraz acı meyvesi ile bilinen subtropikal bir narenciye ağacıdır. İç eti parçalıdır ve rengi soluk sarıdan koyu pembeye kadar değişir. ⓘ
Greyfurt Barbados kökenli bir narenciye melezidir. Her ikisi de 17. yüzyılda Asya'dan getirilen tatlı portakal (C. sinensis) ile pomelo veya şadok (C. maxima) arasında tesadüfi bir çaprazlamadır. Yasak meyve olarak da adlandırılmıştır. Geçmişte pomelo olarak anılırdı, ancak bu terim artık çoğunlukla Citrus maxima için ortak ad olarak kullanılmaktadır. ⓘ
2019 yılında dünya greyfurt üretimi (pomelo ile birlikte) 9,3 milyon ton olup, bunun %53'ü Çin'de gerçekleşmiştir. Diğer önemli üreticiler arasında Vietnam, Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika bulunmaktadır. ⓘ
Açıklama
Yaprak dökmeyen greyfurt ağaçları genellikle yaklaşık 5-6 m (16-20 ft) boyunda büyür, ancak 13-15 m'ye (43-49 ft) ulaşabilirler. Yaprakları uzun (15 cm'ye (5,9 inç) kadar), ince, parlak ve koyu yeşildir. 5 cm (2 inç) beyaz dört yapraklı çiçekler üretirler. Meyve sarı-turuncu kabuklu ve genellikle basık küre şeklindedir; çapı 10 ila 15 cm (3,9 ila 5,9 inç) arasında değişir. Meyve eti parçalı ve asidiktir, çeşitlere göre değişen renklerde olup farklı tatlılıkta beyaz, pembe ve kırmızı posalar içerir (genellikle kırmızı çeşitler en tatlı olanlardır). 1929 ABD 'Ruby Red' ('Redblush' çeşidinden) ilk greyfurt patentidir. ⓘ
Tarihçe
Greyfurt doğal bir melez olarak ortaya çıkmıştır. Greyfurtun atalarından biri, kendisi de Asya kökenli eski bir melez olan Jamaika tatlı portakalı (Citrus sinensis); diğeri ise Endonezya pomelosudur (C. maxima). Hem C. sinensis hem de C. maxima 1692'de Batı Hint Adaları'nda mevcuttu. Meyvenin kökenine dair bir hikaye, "Kaptan Shaddock" adında birinin Jamaika'ya pomelo tohumları getirerek ilk meyveyi yetiştirdiği ve bu meyvelerin daha sonra shaddock olarak adlandırıldığı yönündedir. Görünüşe göre bu, 17. yüzyılda Batı Hint Adaları'nda ticaret yapan bir kaptana atıfta bulunuyordu. Greyfurt muhtemelen bu iki bitkinin Jamaika'ya getirilmesinden bir süre sonra doğal yollarla oluşan bir melez olarak ortaya çıkmıştır. ⓘ
Bu ağacın gövdesi, yaprakları ve çiçekleri çok benzer
Portakal ağacınınkiler.
Meyve, olgunlaştığında, en irisinden daha uzun ve daha büyüktür.
Portakal; ve Lezzetinin inceliği ile her meyvenin meyvesini aşar.
Bu ya da komşu adalarımızdan herhangi birindeki ağaç.
Tadı biraz Şadak'a benzer; ama ondan çok daha üstündür.
Lezzetli tadı ve aromasıyla en iyi portakaldan bile daha iyidir.
-Hughes'un 1750 tarihli Barbados'un Doğal Tarihi kitabından bir alıntı
Yasak meyve olarak adlandırılan melez bir meyve ilk kez 1750 yılında (guiney portakalı da dahil olmak üzere diğer 14 narenciye ile birlikte) Barbados'tan örnekleri The Natural History of Barbados adlı eserinde tanımlayan Galli Rahip Griffith Hughes tarafından belgelenmiştir. Ancak, Hughes'un yasak meyvesi greyfurtla yakından ilişkili olmasına rağmen ondan farklı bir bitki olabilir. ⓘ
1814 yılında doğa bilimci John Lunan, benzer bir Jamaika narenciye bitkisini tanımlamak için greyfurt terimini yayınladı. Lunan, bu ismin üzüm (Vitis vinifera) ile olan tat benzerliğinden kaynaklandığını bildirmiştir. Tussac (1824) tarafından sunulan alternatif bir açıklama ise, bu ismin ağaçtaki meyve salkımlarına atıfta bulunabileceği ve bu salkımların genellikle üzüm salkımlarına benzediği yönündedir. Bundan sonra dönemin yazarları hem yasak meyve hem de greyfurt terimlerini eşanlamlı olarak kullanmışlardır. ⓘ
1830 yılında bitkinin Jamaika versiyonuna botanikçi James Macfadyen tarafından Citrus paradisi botanik ismi verilmiştir. Macfadyen, biri yasak meyve, diğeri Barbadoes Üzüm Meyvesi olarak adlandırılan iki çeşit tanımladı. Macfadyen iki bitki arasında meyve şekline göre ayrım yapmış ve Barbadoes Üzüm Meyvesi'nin piriform, yasak meyvenin ise "maliformis" olduğunu belirtmiştir. Macfadyen'in ve Hughes'un tanımları farklıdır, bu nedenle iki raporun aynı bitkiyi tanımladığı açık değildir. Kumamoto ve diğerleri (1987), Hughes'un altın portakalının aslında bir greyfurt olduğunu, yasak meyvesinin ise o zamandan beri nesli tükenmiş olan ve sıklıkla greyfurtla karıştırılan farklı bir bitki olduğunu öne sürmektedir. Daha sonra Kim (1990) Saint Lucia'da greyfurtla yakın akraba olan ve Hughes ve Macfadyen tarafından tanımlanan bitki olabilecek yasak meyve veya şedde adı verilen farklı bir turunçgil bulmuştur. ⓘ
Üzüm meyvesi adı, 19. yüzyıl boyunca bazılarının şaşkınlığına rağmen pomeloları ifade etmek için giderek daha fazla kullanılmıştır. ⓘ
Greyfurt 1823 yılında Kont Odet Philippe tarafından Florida'ya, şu anda Safety Harbor olarak bilinen yere getirilmiştir. Daha sonraki çaprazlamalar tangelo (1905), Minneola tangelo (1931) ve oroblanco'yu (1984) üretmiştir. ⓘ
Gerçek kökeni 1940'lara kadar tespit edilememiştir. Bu da resmi adının Citrus × paradisi olarak değiştirilmesine yol açmıştır, × melez kökenini tanımlamaktadır. ⓘ
Amerikan narenciye endüstrisinin ilk öncülerinden biri, 19. yüzyılın sonlarında Atwood Greyfurt Şirketi'ni kuran zengin bir girişimci olan Kimball Atwood'du. Atwood Korusu, yıllık 80.000 kutu meyve üretimiyle dünyanın en büyük greyfurt bahçesi haline geldi. Burada pembe greyfurt ilk kez 1906 yılında keşfedilmiştir. ⓘ
Greyfurt kelimesi, İngilizce dilinde üzüm ve meyve kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş "grapefruit" kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Meyve, salkım şeklinde yetişen meyvesine atfen bu şekilde adlandırılmıştır. Türkiye'de 2. Dünya Savaşı ertesinde duyulmuş, kısa bir süre greypfrut yazıldıktan sonra greyfurt yazımı yerleşmiştir. Meyveye atıfta bulunan ilk Türkçe kaynak 1949 yılında Cumhuriyet Gazetesi olmuştur. Meyveye altıntop adının neden verildiği bilinmemektedir. Ayrıca, Kıbrıs'ta ve bazı yörelerde kızmemesi de denmektedir ⓘ
Çeşitler
Teksas ve Florida greyfurt çeşitleri şunlardır: 'Duncan', 'Flame', 'Henderson', 'Hudson', 'Marsh', 'Oro Blanco', 'Pink', 'Pummelo HB', 'Ray', 'Rio Star', 'Ruby Red', 'Star Ruby', 'Thompson', 'Triumph', 'Walters', 'White Marsh'. ⓘ
_white_bg.jpg)
1929 'Ruby Red' (veya 'Redblush') patenti, pembe bir çeşit üzerinde büyüyen kırmızı bir greyfurtun keşfinden sonra gelen gerçek ticari başarı ile ilişkilendirildi. Bu, A.E. Henninger tarafından seçilen 'Thompson' greyfurtunun bir uzuv sporuydu. 'Thompson', 1913 yılında seçilen 'Marsh' greyfurtunun bir uzuv sporuydu. ⓘ
Mutasyonları tetiklemek için radyasyon kullanılarak, tipik olarak pembeye dönüşen kırmızı tonları korumak için yeni çeşitler geliştirildi. 'Rio Red' çeşidi, Rio Star ve Ruby-Sweet tescilli ticari markalarına sahip, bazen Reddest ve Texas Choice olarak da tanıtılan 2007 Teksas greyfurtudur. 'Rio Red', tomurcuk çubuklarının termal nötronlarla muamele edilmesiyle geliştirilen mutasyonla yetiştirilmiş bir çeşittir. Mutant çeşidin geliştirilmiş özellikleri meyve ve meyve suyu rengi, daha koyu kırmızı ve geniş adaptasyondur. ⓘ
'Star Ruby' kırmızı çeşitlerin en koyusudur. Işınlanmış 'Hudson' greyfurtundan geliştirilmiştir ('Hudson', 'Walters'ın bir uzuv sporu olan 'Foster'ın bir uzuv sporudur), yetiştirilmesi diğer çeşitlerden daha zor olduğu için sınırlı ticari başarı elde etmiştir. ⓘ
Dünya üretimi
| En çok greyfurt üreten 10 ülke — 2012 ⓘ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Ülke | Üretim (ton) | Dipnot | ||
 Çin |
3.800.000 | F | ||
 ABD |
1.046.890 | |||
 Meksika |
415.471 | |||
 Tayland |
328.000 | F | ||
 Güney Afrika |
304.559 | |||
 İsrail |
246.618 | |||
 Türkiye |
243.267 | |||
 Arjantin |
200.000 | F | ||
 Hindistan |
200.000 | F | ||
 Sudan |
196.000 | |||
| Dünya | 5.061.023 | A | ||
| No symbol = official figure, P = official figure, F = FAO estimate, * = Unofficial/Semi-official/mirror data, C = Calculated figure A = Aggregate(may include official, semi-official or estimates); Source: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Devision25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | ||||
2019 yılında dünya greyfurt üretimi (pomelos ile birlikte) 9,3 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, dünya toplamının %53'ü Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. İkincil üreticiler ise Vietnam, Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika olmuştur. ⓘ
| Ülke | Üretim (milyonlarca ton) |
|---|---|
| Çin |
4.9 |
 Vietnam |
0.8 |
| Birleşik Devletler |
0.5 |
| Meksika |
0.5 |
| Güney Afrika |
0.4 |
| Dünya | 9.3 |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler FAOSTAT | |
Parazitler
Greyfurtlar, yumurtalarını olgunlaşmış veya bozulmuş greyfurtlara bırakan A. suspensa gibi meyve sinekleri için en yaygın konaklardan biridir. Bu sineklerin larvaları daha sonra pupa aşamasına geçene kadar besin elde etmek için meyveyi tüketir. Bu parazitizm, Orta Amerika ve Kuzey Amerika'nın güneyindeki ülkeler için milyonlarca dolarlık ekonomik maliyete yol açmıştır. ⓘ
Renkler ve tatlar
Greyfurt çeşitleri, ürettikleri meyvenin et rengine göre ayrılır. Yaygın çeşitler sarı ve pembe meyve eti renkleridir. Tatlar, şekerlerin (esas olarak sakkaroz), organik asitlerin (esas olarak sitrik asit) ve aroma sağlayan monoterpenlerin ve seskiterpenlerin bileşiminden kaynaklanan yüksek asidik ve biraz ekşiden tatlı ve ekşiye kadar değişir. ⓘ
Sülfür içeren bir terpen olan greyfurt merkaptan, diğer turunçgillerle karşılaştırıldığında greyfurtun tadını ve kokusunu etkileyen aroma bileşiklerinden biridir. ⓘ
İlaç etkileşimleri
Greyfurt ve greyfurt suyunun çok sayıda ilaçla etkileşime girdiği ve birçok durumda doğrudan ve/veya yan etkilere (dozaj dikkatlice ayarlanmazsa) yol açtığı tespit edilmiştir. ⓘ
Bu iki farklı şekilde gerçekleşmektedir. İlkinde etki, hem greyfurt eti hem de kabuğunda bulunan bergamottin ve 6',7'-dihidroksibergamottin gibi doğal furanokumarinlerden kaynaklanır. Furanokumarinler, ilaçların %90'ının metabolize edilmesinden sorumlu P450 enzim ailesi de dahil olmak üzere CYP3A4 enzimini inhibe eder. CYP3A4 enziminin etkisi birçok ilacı metabolize etmektir. İlacın uzaklaştırılmak üzere parçalanması azalırsa, ilacın kandaki seviyesi çok yükselebilir veya çok uzun süre kalarak olumsuz etkilere yol açabilir. Öte yandan, bazı ilaçların aktif hale gelmesi için parçalanması gerekir ve CYP3A4'ün inhibe edilmesi ilaç etkilerinin azalmasına yol açabilir. ⓘ
Diğer etki ise greyfurtun bağırsakta ilaç emilimini engelleyebilmesidir. İlaç emilmezse, terapötik bir etkiye sahip olmak için kanda yeterli miktarda bulunmaz. Etkilenen her ilacın belirli bir etki artışı ya da azalması vardır. ⓘ
Bir bütün greyfurt veya bir bardak 200 ml (7 US fl oz) greyfurt suyu aşırı dozda ilaç toksisitesine neden olabilir. Tipik olarak, greyfurt ile uyumsuz olan ilaçlar kap veya prospektüs üzerinde bu şekilde etiketlenir. İlaç kullanan kişiler greyfurt ve ilaç etkileşimleri hakkında sağlık uzmanlarına veya eczacılarına soru sormalıdır. ⓘ
Beslenme
| Besin değeri 100 g (3,5 oz) başına | |
|---|---|
| Enerji | 138 kJ (33 kcal) |
Karbonhidratlar | 8.41 g |
| Şekerler | 7.31 g |
| Diyet lifi | 1.1 g |
Şişman | 0.10 g |
Protein | 0.8 g |
| Vitaminler | Miktar %DV† |
| Tiamin (B1) | 3% 0,037 mg |
| Riboflavin (B2) | 2% 0.020 mg |
| Niasin (B3) | 2% 0,269 mg |
| Pantotenik asit (B5) | 6% 0,283 mg |
| B6 Vitamini | 3% 0,043 mg |
| Folat (B9) | 3% 10 μg |
| Kolin | 2% 7.7 mg |
| C Vitamini | 40% 33,3 mg |
| E Vitamini | 1% 0.13 mg |
| Mineraller | Miktar %DV† |
| Kalsiyum | 1% 12 mg |
| Demir | 0% 0.06 mg |
| Magnezyum | 3% 9 mg |
| Manganez | 1% 0.013 mg |
| Fosfor | 1% 8 mg |
| Potasyum | 3% 148 mg |
| Çinko | 1% 0.07 mg |
| Diğer bileşenler | Miktar |
| Su | 90.48 g |
| |
| †Yüzdeler, yetişkinler için ABD önerileri kullanılarak kabaca hesaplanmıştır. Kaynak: USDA FoodData Central | |
Çiğ greyfurtun %90'ı su, %8'i karbonhidrat, %1'i protein ve ihmal edilebilir düzeyde yağ içerir (tablo). 100 gramlık bir referans miktarında, çiğ greyfurt 33 kilokalori sağlar ve zengin bir C vitamini kaynağıdır (Günlük Değerin %40'ı), önemli miktarda başka mikro besin maddesi içermez. ⓘ
Greyfurt suyu, misket limonu veya limon suyunun yaklaşık yarısı kadar sitrik asit ve portakal suyundan yaklaşık %50 daha fazla sitrik asit içerir. ⓘ
Mutfak
Kosta Rika'da, özellikle Atenas'ta, greyfurt genellikle ekşiliğini gidermek için pişirilerek tatlı haline getirilir; ayrıca dulce de leche ile doldurularak toronja rellena (greyfurt dolması) adı verilen bir tatlı elde edilir. Haiti'de greyfurt öncelikle suyu (jus de Chadèque) için kullanılır, ancak reçel (confiture de Chadèque) yapımında da kullanılır. ⓘ
İlgili turunçgiller
Greyfurt bir pomelo backcross, pomelo ve tatlı portakal melezidir, bu da bir pomelo × mandarin melezidir. ⓘ
Greyfurt birçok melezin ebeveynidir:
- Tangelo, mandalina ile pomelo ya da greyfurtun melezidir.
- 'Minneola': 'Duncan' greyfurt × 'Dancy' mandalina
- Orlando (eski adıyla Take): Bowen greyfurt × 'Dancy' mandalina (polen ebeveyni)
- 'Fairchild' bir clementine × 'Orlando' melezidir
- 'Seminole': 'Bowen' greyfurt × 'Dancy' mandalina
- 'Thornton': mandalina × greyfurt, belirtilmemiş
- 'Ugli': mandarin × greyfurt, muhtemel (yabani fide)
- 'Nova' ikinci nesil bir melezdir: clementine × 'Orlando' tangelo çaprazlaması
- 'Oroblanco' ve 'Melogold' greyfurtları, pomelo (C. maxima) ve greyfurt arasındaki melezlerdir
- 'Triumph' greyfurtunun greyfurt ile portakal, mandalina portakalı ya da pomelo arasında bir melez olduğu düşünülmektedir ⓘ
İlgili turunçgiller şunlardır:
- Yaygın tatlı portakal: pomelo × mandarin melezi
- Acı portakal: farklı bir pomelo × mandalina melezi
- Mandelos: pomelo × mandalina
- Hyuganatsu bir pomelo melezi de olabilir
- Yasak meyve: Saint Lucia'da bulunan, greyfurt ile yakından ilişkili ve tarihsel olarak karıştırılan pomelo × portakal melezi ⓘ