Menşevik

Menşevikler ⓘ
меньшевики́
Menşevik Parti liderleri Pavel Axelrod, Julius Martov ve Alexander Martinov Norra Bantorget Meydanı'nda, Stockholm, İsveç; Mayıs 1917
Kuruluş	1903
Kapanış	1921
Ürünler	Rabochaia gazeta (İşçi Gazetesi)
Önemli kişiler	Julius Martov Pavel Axelrod Alexander Martinov (daha sonra Bolşevik) Fyodor Dan Irakli Tsereteli Leon Trotsky (daha sonra Bolşevik) Noe Jordania
Ana kurum	Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi

Menşevikler (Rusçası: меньшевик) Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisinin 1903 yılında yapılan 2. Konferansında Lenin ile Julius Martov arasında yaşanan fikir ayrılıkları sonucu partinin bölünmesi sonucu ortaya çıkan iki gruptan birisidir. ⓘ

Parti üyeliğinin tartışıldığı birleşimde fikir ayrılığı yaşanmasının ardından çoğunlukta olan Lenin taraftarlarına Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevikler, azınlıkta kalan Martov taraftarlarına da azınlık anlamına gelen Menşevikler denilecektir. ⓘ

1917 Şubat Devriminin ardından Menşevikler Geçici Hükümet içinde yer alacaktır. Ekim Devrimi ile Bolşeviklerin iktidarı alması üzerine örgütsel olarak hareketsiz kalan Menşevik liderler Bolşevik karşıtı Rus İç Savaşına aktif olarak dahil olmayacaklardır. Menşeviklerin kuvvetli olduğu Gürcistan’da kurulan Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, 1921 yılında Kızılordu tarafından zorla Sovyetler Birliği’ne dahil edilince Menşevik liderler Avrupa’ya sürgüne kaçacaklardır. Tabanda ise çok sayıda Menşevik, Bolşeviklere katılacaktır. ⓘ

Menşevikler (Rusça: меньшевики́, меньшинство 'azınlık') Rus sosyalist hareketindeki üç baskın fraksiyondan biriydi, diğerleri Bolşevikler ve Sosyalist Devrimcilerdi. ⓘ

Hizipler 1903 yılında Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) içinde Julius Martov ve Vladimir Lenin arasındaki bir anlaşmazlığın ardından ortaya çıktı. Anlaşmazlık, RSDİP'nin 2. Kongresinde, görünüşte parti örgütlenmesine ilişkin küçük meselelerden kaynaklanıyordu. Parti üyeliği konusunda yapılan kritik bir oylamada azınlıkta kalan Martov'un destekçileri Rusça меньшинство ('azınlık') kelimesinden türetilen Menşevikler olarak adlandırılırken, Lenin'in taraftarları большинство ('çoğunluk') kelimesinden türetilen Bolşevikler olarak biliniyordu. ⓘ

İsimlendirmeye rağmen, her iki taraf da 2. Kongre boyunca istikrarlı bir çoğunluğa sahip olamadı ve aslında sayısal avantaj RSDİP'in Rus Devrimi'ne kadar olan varlığının geri kalanında her iki taraf arasında dalgalandı. Bölünmenin uzun süreli olduğu ve hem 1905 başarısız Devrimi gibi tarihe dayanan pragmatik meselelerle hem de sınıf liderliği, sınıf ittifakları ve tarihsel materyalizmin yorumlanması gibi teorik meselelerle ilgili olduğu kanıtlandı. Her iki grup da proleter bir devrimin gerekli olduğuna inanmakla birlikte, Menşevikler genellikle daha ılımlı ve liberal muhalefete ve köylü temelli Sosyalist Devrimci Parti'ye karşı daha olumlu olma eğilimindeydi. ⓘ

Bölünmenin tarihi

1903–1906

RSDİP'nin Ağustos 1903'teki 2. Kongresinde Julius Martov ve Vladimir Lenin, ilk olarak Parti gazetesi Iskra'nın yayın komitesinde hangi kişilerin yer alması gerektiği konusunda; ikinci olarak da gelecekteki Parti tüzüğündeki "parti üyesi" tanımı konusunda anlaşmazlığa düştüler:

• Lenin'in formülasyonu parti üyesinin Parti örgütlerinden birinin üyesi olmasını gerektiriyordu
• Martov'unki sadece bir Parti örgütünün rehberliği altında çalışması gerektiğini belirtiyordu. ⓘ

Tanımlardaki fark küçük olsa da, Lenin'inki daha dışlayıcı olsa da, ortaya çıkan iki grubun felsefeleri arasındaki temel farkın göstergesiydi: Lenin, profesyonel devrimcilerden oluşan küçük bir parti ile parti dışı sempatizan ve destekçilerden oluşan geniş bir kesimi savunurken, Martov geniş temsiliyete sahip aktivistlerden oluşan büyük bir partinin daha iyi olacağına inanıyordu. ⓘ

Martov'un önerisi delegelerin çoğunluğu tarafından kabul edildi (23'e karşı 28 oy). Ancak, yedi delegenin Kongre'yi terk etmesinin ardından -bunlardan beşi, kendi federalist önerilerinin yenilgiye uğratılmasını protesto etmek için ayrılan Yahudi Bund'un temsilcileriydi- Lenin'in destekçileri, Kongre'de seçilen Merkez Komite ve diğer merkezi parti organlarının bileşimine yansıyan küçük bir çoğunluk kazandı. Bu aynı zamanda hiziplerin isimlendirilmesinin ardındaki nedendi. Daha sonra Lenin'in bazı delegeleri protesto amacıyla toplantıyı terk etmelerini sağlamak için kasıtlı olarak rencide ettiği ve kendisine çoğunluk sağladığı varsayıldı. Ancak Bolşevikler ve Menşevikler, 41'e karşı 5 oyla kaybedilen Bundist öneriye karşı oy kullanmakta birleştiler. Kongrenin sonucuna rağmen, sonraki yıllarda Menşevikler sıradan sosyal demokratlar arasında önemli bir destek topladı ve etkili bir şekilde paralel bir parti örgütü kurdu. ⓘ

1906–1916

RSDİP'nin 1906'daki 4. Kongresinde yeniden birleşme resmen sağlandı. Menşevikler 2. Kongre'nin aksine baştan sona çoğunluktaydı, ancak 1. Kongre'de geçerli olan Martov'un parti üyesi tanımı Lenin'inkiyle değiştirildi. Öte yandan, ittifaklar ve strateji konusunda çok sayıda anlaşmazlık ortaya çıktı. İki hizip ayrı yapılarını korudu ve ayrı ayrı faaliyet göstermeye devam etti. ⓘ

Daha önce olduğu gibi, her iki grup da Rusya'nın sosyalizmi mümkün kılacak kadar gelişmemiş olduğuna ve bu nedenle Çarlık rejimini devirmeyi amaçlayan devrimin burjuva demokratik bir devrim olacağına inanıyordu. Her ikisi de işçi sınıfının bu devrime katkıda bulunması gerektiğine inanıyordu. Ancak 1905'ten sonra Menşevikler Anayasal Demokratlar gibi liberal burjuva demokrat partilerle çalışmaya daha meyilliydiler çünkü bunlar bir burjuva devriminin "doğal" liderleri olacaklardı. Buna karşılık Bolşevikler, Anayasal Demokratların yeterince radikal bir mücadele yürütemeyeceğine inanıyor ve köylü temsilcileri ve Sosyalist Devrimciler gibi diğer radikal sosyalist partilerle ittifak kurma eğilimindeydiler. Bir devrim durumunda, bunun burjuva devrimini sonuna kadar götürecek bir proletarya ve köylülük diktatörlüğüne yol açması amaçlanıyordu. Menşevikler ağırlıklı olarak yasal yöntemleri ve sendikal çalışmayı savunurken, Bolşevikler silahlı şiddetten yanaydı. ⓘ

Bazı Menşevikler 1905 yenilgisinden sonra partiden ayrıldı ve yasal muhalefet örgütlerine katıldı. Bir süre sonra Lenin'in onların uzlaşmacı tavırlarına sabrı tükendi ve 1908'de bu Menşevikleri "tasfiyeciler" olarak adlandırdı. ⓘ

1912–14

1912'de RSDİP son bölünmesini yaşadı; Bolşevikler Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ni (Bolşevikler), Menşevikler ise Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ni (Menşevikler) kurdular. Menşevik fraksiyon 1917'de I. Dünya Savaşı'nın ortasında daha da bölündü. Menşeviklerin çoğu savaşa karşı çıktı, ancak sesli bir azınlık "ulusal savunma" açısından savaşı destekledi. ⓘ

1917 Devrimleri

1917 yılı Şubat Devrimi ile birlikte Çarlık rejiminin devrilmesiyle birlikte İrakli Tsereteli önderliğindeki Menşevikler başa geçen Geçici Hükümete çağrı yaparak ilhaksız ve adil bir barış yapılması gerektiğini bildirdi. Ancak bu çağrıya rağmen Menşevikler savaşın sürmesini savunuyor ve “devrimin savunulması için” cephedeki askerlerin savaşmaya devam etmesi gerektiğini belirtiyorlardı. Devrimci altüst oluş sırasında işçi, köylü ve cephedeki askerler tarafından kurulan taban örgütlenmesi olan sovyet organlarında Menşevikler, SR’lar ile birlikte yönetime gelirler. Çok önemli bir konuma sahip olan başkentteki Petrograd Sovyetinde de Menşevikler yönetimdeydi. ⓘ

Monarşinin devrilmesiyle beraber Menşevikler ile Bolşevikler arasındaki ayrımların artık arka plana atılacağı ve birlikte mücadele edileceği bazı önde gelen Bolşevik ve Menşevik liderler arasında düşünülmekteydi. Bolşevik liderlerin neredeyse hepsi yurt içi ve yurt dışı sürgünde bulunduğu için Petrograd’da bulunan Bolşevik yöneticiler Aleksandr Şlyapnikov ve Vyaçeslav Molotov Geçici Hükûmet ve ona destek veren Menşevikleri parti yayınlarında ve özellikle Pravda’da şiddetle eleştirmekteydi. Ancak bu ekip sürgünden gelen Lev Kamenev, Josef Stalin ve Matvei Muranov’un gelmesiyle tasfiye edilecek ve Geçici Hükûmete karşı anlayışlı, Menşeviklerle uzlaşmacı bir tavır Bolşeviklere hakim olacaktır. Ancak Lenin, Mühürlü Tren olarak adlandırılan uzun yolculukla Petrograd’a döndüğünde bu tarzı şiddetle eleştirecektir. Nisan Tezleri olarak adlandırılan ve Bolşeviklerin siyasi hattına şekil veren açıklamalarında Lenin, devrimin burjuva aşamasının tamamlandığını ve iktidarın işçi ve yoksul köylüler tarafından alınması için partinin derhal örgütlenmesi gerektiğini vurgular. Bu beklenmeyen ve radikal fikirler Geçici Hükûmeti destekleyen Menşeviklerle olası ittifakı zaten gündeme bile almamaktadır. ⓘ

Mart – Nisan 1917 döneminde Menşevik önderliği şartlı da olsa liberal ağırlıklı Geçici Hükûmeti destekler. 2 Mayıs günü savaş konusunda halktan gelen tepkilerle Geçici Hükûmetin düşmesi üzerine Tsereteli, Menşeviklerin devrimin selameti için Geçici Hükûmeti güçlendirmesi gerektiğini ileri sürer. Bundan sonra Menşevikler, SR’lar ve Kadetler ile koalisyon hükûmetine dahil olacaktır. Martov’un Mayıs ayında Avrupa’dan sürügünden dönmesiyle güçlenen Menşevikler içerisindeki sol kanat Tsereteli liderliğini sorgulayacak ve hükûmetten çekilinmesini isteyecektir. Ancak 9 Mayıs 1917 günü yapılan parti konferansında ise Martov taraftarları azınlıkta kalacaktır. Bundan sonra Menşevikler Ekim Devrimi ile devrilene kadar Geçici Hükûmette yer alacaktır. ⓘ

Menşevikler ve Bolşevikler ayrı yönlere doğru hızla ilerlerken ülke dışından ve içinden sürgünden dönen partililer hızla bir tarafı tutmak durumunda kalıyorlardı. Bazıları Menşeviklere katılırken, bazıları da Aleksandra Kollontay gibi doğrudan Bolşeviklere dahil olur. Aralarında Leon Troçki, Adolf Joffe olan önemli sayıda partili ise Petrograd merkezli kendi örgütlerini kurarak Enternasyonalistler adını alır. Bu grup Ağustos 1917’de Bolşeviklere katılacaktır. Ayrıca aralarında Maksim Gorki de yer alan az sayıda ama etkili aydın Gorki’nin Novaya Zhizn (Yeni Hayat) gazetesi etrafında toplanır ve iki gruba da katılmaz. ⓘ

Romanov hanedanının 1917 Şubat Devrimi ile devrilmesinden sonra, Irakli Tsereteli liderliğindeki Menşevik liderlik, hükümetten "ilhakların olmadığı adil bir barış" talep etti, ancak bu arada "devrimin savunulması" sloganı altında savaş çabalarını destekledi. Diğer büyük Rus sosyalist partisi olan Sosyalist Devrimciler (эсеры, esery olarak da bilinir) ile birlikte Menşevikler, 1917'nin büyük bölümünde başta başkentteki Petrograd Sovyeti olmak üzere sovyetler ağına liderlik ettiler. ⓘ

1917 Devrimi'nden sonra

Noe Zhordania, Menşevik lider ve Gürcistan Başbakanı ⓘ

1917'de partide yaşanan bölünme Menşeviklerin popülaritesini azalttı ve Kasım 1917'deki Rus Kurucu Meclis seçimlerinde Bolşeviklerin %23 ve Sosyalist Devrimcilerin %37 oyuna karşılık %3,2 oy aldılar. Menşevikler ulusal oyların sadece %3,3'ünü alırken, Transkafkasya'da %30,2'sini aldılar. Desteklerinin %41.7'si Transkafkasya'dan geldi ve Gürcistan'da yaklaşık %75'i onlara oy verdi. Menşevik Parti'nin sağ kanadı Bolşeviklere karşı eylemleri desteklerken, o dönemde Menşeviklerin çoğunluğunu oluşturan sol kanat ise Rus İç Savaşı'nda solu destekledi. Ancak Martov'un sol Menşevik fraksiyonu partinin sağ kanadından kopmayı reddetti ve bu da basınlarının bazen yasaklanmasına ve sadece aralıklı olarak erişilebilir olmasına neden oldu. ⓘ

Menşevikler Savaş Komünizmine karşı çıktılar ve 1919'da alternatif bir program önerdiler. Birinci Dünya Savaşı sırasında bazı savaş karşıtı Menşevikler Menşevik Enternasyonalistler adında bir grup kurmuştu. Novaya Zhizn gazetesi etrafında faaliyet gösterdiler ve Mezhraiontsy oluşumunda yer aldılar. Rusya'daki Temmuz 1917 olaylarından sonra, Almanya ile savaşın devam etmesini destekleyen Menşevik çoğunluktan ayrıldılar. Menşevik Enternasyonalistler, Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin (Enternasyonalistlerin) merkezi haline geldi. 1920'den itibaren sağcı Menşevik-Ulusalcılar göç etti ve bazıları Bolşevik karşıtı faaliyetler yürüttü. ⓘ

Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Menşeviklerin kalesiydi. Menşevikler 14 Şubat 1919'da yapılan parlamento seçimlerinde oyların %81,5'ini aldılar ve Menşevik lider Noe Zhordania Başbakan oldu. Gürcü Menşevik Partisi'nin önde gelen üyeleri Noe Ramishvili, Evgeni Gegechkori, Akaki Chkhenkeli, Nikolay Chkheidze ve Alexandre Lomtatidze idi. Gürcistan'ın 1921 yılında Bolşevikler tarafından işgal edilmesinin ardından, Zhordania liderliğindeki birçok Gürcü Menşevik Fransa'nın Leuville-sur-Orge kentine kaçtı ve burada Sürgündeki Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Hükümetini kurdu. Ramişvili 1930'da Paris'te bir Sovyet casusu tarafından öldürüldü. ⓘ

Menşevizm 1921 Kronstadt ayaklanmasından sonra nihayet yasadışı ilan edildi. Önde gelen Menşeviklerin bir kısmı daha sonra göç etti. Martov Almanya'ya gitti ve burada Socialist Messenger gazetesini kurdu. Martov 1923 yılında öldü. 1931'de Stalin tarafından Büyük Temizlik'in erken bir parçası olan Menşevik Davası yürütüldü. Messenger Menşevik merkezle birlikte 1933'te Berlin'den Paris'e, 1939'da da New York'a taşındı ve 1965'e kadar burada yayınlandı. ⓘ

Son

Menşevizm, 1921 yılındaki Kronstadt Ayaklanması sonrasında yasadışı ilan edilir. Bundan sonra Menşevik aydınların ülke dışına göçü yaşanır. Hasta olan Martov, Almanya’ya gider. Burada 1921 yılında Sosyalist Haberci (Rusçası: Sotsialisticheskii vestnik) adlı yayın organını çıkartmaya başlar. Yayın Nazilerin iktidara gelmesi üzerine 1933 yılında Berlin’den Fransa’ya taşınır. II. Dünya Savaşının başlaması üzerine ise New York'a taşınır. 1970’li yıllara kadar yayınlanacak sonrasında ise sönümlenecektir. ⓘ