Komünizm

Orak ve çekiç, günümüzde komünizmin sembolü olarak kabul edilir. ⓘ

Komünizm (Latince kökenli communis - ortak, evrensel); üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine kurulu sınıfsız, parasız ve kimi zaman devletsiz bir toplumsal düzen ve bu düzenin kurulmasını amaçlayan toplumsal, siyasi ve ekonomik bir ideoloji ve harekettir. Sadece üretim araçlarının ortak kullanımına dayanan sosyalizm ile tam olarak aynı anlama gelmemesine rağmen eş anlamlı olarak da kullanılabilmektedir. 20. yüzyılın başından beri dünya siyasetindeki büyük güçlerden biri olarak modern komünizm, genellikle Karl Marx'ın ve Friedrich Engels’in kaleme aldığı Komünist Parti Manifestosu ile birlikte anılır. Buna göre özel mülkiyete dayalı kapitalist toplumun yerine meta üretiminin son bulduğu komünist toplum gerçektir. Komünizmin temelinde yatan sebep, sınıfsız, ortak mülkiyete dayalı bir toplumun kurulması isteğidir. Sınıfsız toplumlarda en genel anlamıyla tüm bireylerin eşit olması fikri karşıt görüşlüler tarafından "ütopya" olarak görülür ve zorla yaşanmaya çalışılırsa kaosa yol açacağı iddia edilir. Paris Komünü, komünist sistem yaşayabilmiş ilk topluluktur. Bunun dışında Mahnovist hareket öncülüğünde Ukrayna ve İspanya iç savaşı sırasında yaklaşık dört yıl süren anarko-komünist hareketle şekillenen toprakların kolektifleştirilmesi esasına dayalı olarak komünist topluluklar da kurulmuştur. ⓘ

Resmi olarak komünist tanımını kullanmakla birlikte sosyalizm bir devlet rejimi olarak ilk kez 1917 Ekim Devrimi 'nden sonra kurulan Sovyetler Birliği'nde uygulanmıştır. Sovyetler Birliği modelinin yarattığı etki ve aşırı sol hareketlerin güçlenmesiyle 20. yüzyılda birçok komünist devlet kurulmuştur. Kurulan komünist devletler içerisinde özellikle Pol Pot, Josef Stalin ve Mao Zedong gibi komünist liderlerin katı bir diktatörlüğe dayanan totaliter bir rejim uygulaması sebebiyle bu devlet yapısı hem anti-komünistler hem de Nikita Kruşçev gibi Stalin'in ölümünün ardından yönetime gelen Sovyet liderleri tarafından eleştiri konusu olmuştur. Nikita Kruşçev özellikle Stalin ve Mao Zedong'un yarattığı sistemi eleştirmiş ve komünizme aykırı olarak tanımlamıştır. ⓘ

Komünizm, siyasi düşünürler ve yazarlar tarafından siyasi yelpazede aşırı sol olarak konumlandırılmıştır. Komünizmi savunan akımlar arasında en yaygını Marksizm-Leninizm'dir. Marksizm-Leninizm'e göre komünizme giden süreç burjuvazinin ortadan kalkmasını sağlayacak olan proletarya rejimi başlatılacak ve ardından komünizmin hazırlayıcısı sosyalizm aşamasına geçilecektir. Marksist kuramda son aşama olan komünizmin gerçekleşmesiyle devlet ortadan kalkacaktır. ⓘ

Leninizm dışında iki komünist akım daha bulunmaktadır. Bunlardan ilki Marksizm'in temel görüşlerini benimseyen fakat Leninist modelle komünizm hedefine ulaşılamayacağını iddia eden sol komünizm veya konsey komünizmi olarak adlandırılan akımdır. Lenin'in "Sol" Komünizm, Bir Çocukluk Hastalığı adlı eserine cevaben yazılan Herman Gorter'in "Yoldaş Lenin'e Açık Mektup", Gilles Dauvé ve François Martin'in "Komünist Hareketin Güneş Tutulması ve Yeniden Ortaya Çıkışı" isimli kitaplar bu akımın takipçilerinin yarattıkları eserlerdir. ⓘ

Diğer bir komünist akım ise anarşist komünizmdir. Anarşizmin bireyci ve kolektivist akımlarından ayrılan anarşist komünizm fikri, komünizme devlet aygıtını ele geçirerek geçilebileceğini reddeder ve bunu savunan Marksizm'i eleştirir. Peter Kropotkin, Nestor Makhno, Errico Malatesta, Carlo Cafiero anarşist komünizm düşüncesinin temellerini atan düşünürlerden ve eylemcilerden bazılarıdır. Anarşist komünizm, anarşizmden "sınıf" gerçeğine göre hareket etme ve örgütlenme temelinde ayrılır. Savunucuları komünizmin, bilimsel sosyalizm olmadan gerçekleştirilebileceği üzerinde birleşir. Anarşist komünizm, devletin kapitalizm için bir kılıf olduğunu ve bu yüzden de sınıfsız bir topluma gidilecek süreçte kullanılmasının sonucunda "diktatörlük", "devlet kapitalizm"i ya da "bir sözde zümre"nin, toplum üzerinde iktidarına yol açacağını düşünür. ⓘ

20. yüzyılda, Marksizm-Leninizm ve türevlerini benimseyen görünüşte komünist hükümetler, önce 1917 Rus Devrimi ile Sovyetler Birliği'nde, ardından Doğu Avrupa, Asya ve İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra diğer bazı bölgelerde iktidara geldi. Sosyal demokrasi ile birlikte komünizm, 1920'lerin başında uluslararası sosyalist hareket içinde baskın siyasi eğilim haline geldi. 20. yüzyılın büyük bölümünde dünya nüfusunun yaklaşık üçte biri komünist hükümetler altında yaşadı. Bu hükümetler tek parti yönetimi ve muhalefet ile muhalefetin bastırılması ile karakterize edildi. Sovyetler Birliği'nin 1991 yılında dağılmasıyla birlikte, birçok komünist hükümet komünizmi reddetti veya tamamen ortadan kaldırdı. Sonrasında geriye Çin, Küba, Laos ve Vietnam gibi az sayıda komünist hükümet kaldı. Sovyetler Birliği'nin dünyanın ilk nominal komünist devleti olarak ortaya çıkması, komünizmin Sovyet ekonomik modeliyle yaygın bir şekilde ilişkilendirilmesine yol açmış olsa da, bazı akademisyenler bu modelin pratikte bir tür devlet kapitalizmi olarak işlediğini ileri sürmektedir. ⓘ

Etimoloji ve terminoloji

Komünizm, Latince communis kökünden ve isme son ekinden gelişen Fransızca communisme kelimesinden türemiştir. Anlamsal olarak, communis "topluluğun veya topluluk için" olarak çevrilebilirken, isme bir durum, koşul, eylem veya doktrine soyutlamayı gösteren bir son ektir. Komünizm, "topluluktan ya da topluluk için olma durumu" olarak yorumlanabilir; bu anlamsal yapı, kelimenin evrimi içinde çok sayıda kullanımına yol açmıştır. Daha modern bir ekonomik ve siyasi örgütlenme anlayışıyla ilişkilendirilmeden önce, başlangıçta çeşitli sosyal durumları tanımlamak için kullanılmıştır. Komünizm öncelikle Marksizm ile ilişkilendirilmiş, özellikle de belirli bir komünizm türü öneren Komünist Manifesto'da somutlaşmıştır. ⓘ

Kelimenin modern anlamda ilk kullanımlarından biri, Victor d'Hupay tarafından 1785 civarında Restif de la Bretonne'a gönderilen ve d'Hupay'ın kendisini auteur communiste ("komünist yazar") olarak tanımladığı bir mektupta yer almaktadır. Restif 1793'te komünizmi ilk kez eşitlikçiliğe ve mülkiyetin ortak mülkiyetine dayalı bir toplumsal düzeni tanımlamak için kullanmıştır. Restif bu terimi yazılarında sıkça kullanmaya devam edecek ve komünizmi bir yönetim biçimi olarak tanımlayan ilk kişi olacaktır. John Goodwyn Barmby, 1840 civarında komünizmin İngilizce'deki ilk kullanımıyla tanınır. ⓘ

Komünizm ve sosyalizm

1840'lardan bu yana komünizm genellikle sosyalizmden ayırt edilmiştir. Komünizmin modern tanımı ve kullanımı 1860'larda yerleşecek ve daha önce eşanlamlı olarak kullanılan dernekçilik (Fourierizm), kooperatifçilik ve mutualistlik gibi alternatif terimlere baskın hale gelecekti; bunun yerine komünizm bu dönemde kullanımdan düştü. ⓘ

Komünizm ve sosyalizm arasındaki erken dönem ayrımlardan biri, ikincisinin sadece üretimi toplumsallaştırmayı amaçlarken, birincisinin hem üretimi hem de tüketimi (nihai mallara ortak erişim şeklinde) toplumsallaştırmayı amaçlamasıydı. Bu ayrım, ürünlerin dağıtımının "herkese katkısına göre" sosyalist ilkesinin aksine "herkese ihtiyacına göre" ilkesine dayandığı Marx'ın komünizminde gözlemlenebilir. Sosyalizm dağıtıcı adalet arayan bir felsefe, komünizm ise dağıtıcı adalet biçimi olarak ekonomik eşitliği tercih eden sosyalizmin bir alt kümesi olarak tanımlanmıştır. ⓘ

1888'e gelindiğinde Marksistler, komünizm yerine sosyalizmi kullanmışlardır ki bu da komünizmin eski moda bir eşanlamlısı olarak görülmeye başlanmıştır. Sosyalizm, 1917'de Bolşevik Devrimi'yle birlikte, Vladimir Lenin tarafından Rusya'nın üretici güçlerinin sosyalist devrim için yeterince gelişmediği yönündeki geleneksel Marksist eleştirilere karşı Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmesini savunmak amacıyla ortaya atılan, kapitalizm ile komünizm arasında ayrı bir aşamayı ifade eder hale geldi. Siyasi ideolojilerin tanımlayıcıları olarak komünist ve sosyalist arasındaki ayrım, 1918'de Rus Sosyal-Demokrat İşçi Partisi'nin adını Tüm Rusya Komünist Partisi olarak değiştirmesinin ardından ortaya çıktı ve Komünist, Bolşevizm, Leninizm ve daha sonra 1920'lerde Marksizm-Leninizm'in politika ve teorilerini destekleyen sosyalistleri ifade etmeye başladı, ancak Komünist partiler kendilerini sosyalizme adanmış sosyalistler olarak tanımlamaya devam etti. ⓘ

Hem komünizm hem de sosyalizm nihayetinde taraftarlarının ve muhaliflerinin dine karşı kültürel tutumlarıyla uyumlu hale geldi. Avrupa Hıristiyan dünyasında komünizmin ateist bir yaşam biçimi olduğuna inanılıyordu. Protestan İngiltere'de komünizm fonetik olarak Roma Katolik komünyon ayinine çok benziyordu, bu nedenle İngiliz ateistler kendilerini sosyalist olarak tanımlıyorlardı. Friedrich Engels, Komünist Manifesto'nun ilk kez yayınlandığı 1848 yılında, sosyalizmin kıtada saygıdeğer olduğunu, komünizmin ise saygıdeğer olmadığını; İngiltere'de Owen'cıların ve Fransa'da Fourier'cilerin saygıdeğer sosyalistler olarak görüldüğünü, "topyekûn toplumsal değişimin gerekliliğini ilan eden" işçi sınıfı hareketlerinin ise kendilerini komünist olarak tanımladığını belirtmiştir. Sosyalizmin bu son kolu Fransa'da Étienne Cabet ve Almanya'da Wilhelm Weitling'in komünist çalışmalarını üretti. Liberal demokratlar 1848 Devrimlerine uzun vadede özgürlük, eşitlik ve kardeşliği sağlayan demokratik bir devrim olarak bakarken, Marksistler 1848'i proletaryanın meşru taleplerine kayıtsız kalan bir burjuvazinin işçi sınıfı ideallerine ihaneti olarak kınadılar. ⓘ

The Oxford Handbook of Karl Marx'a göre, "Marx kapitalizm sonrası topluma atıfta bulunmak için birçok terim kullanmıştır -pozitif hümanizm, sosyalizm, komünizm, özgür bireysellik alanı, üreticilerin özgür birliği vb. Bu terimleri tamamen birbirinin yerine kullanmıştır. 'Sosyalizm' ve 'Komünizm'in farklı tarihsel aşamalar olduğu fikri onun çalışmalarına yabancıdır ve ancak ölümünden sonra Marksizm sözlüğüne girmiştir." Encyclopædia Britannica'ya göre, "Komünizmin sosyalizmden tam olarak ne kadar farklı olduğu uzun zamandır tartışma konusudur, ancak ayrım büyük ölçüde komünistlerin Karl Marx'ın devrimci sosyalizmine bağlılığına dayanmaktadır." ⓘ

İlişkili kullanım ve komünist devletler

Amerika Birleşik Devletleri'nde komünizm, sosyalizm gibi aşağılayıcı bir terim olarak, özellikle otoriter sosyalizm ve Komünist devletlere atıfta bulunmak için yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dünyanın ilk nominal Komünist devleti olarak ortaya çıkması, terimin Marksizm-Leninizm ve Sovyet tipi ekonomik planlama modeli ile yaygın bir şekilde ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Marksizm-Leninizm, iktidardaki Komünist partilerin yaklaşımına ve temeline bağlı, dinamik ve yeniden tanımlamalara açık, anlamı hem sabit hem de sabit olmayan boş bir terimdir. Martin Malia "Nazizm ve Komünizmi Yargılamak" başlıklı makalesinde "genel Komünizm" kategorisini entelektüeller tarafından yönetilen herhangi bir Komünist siyasi parti hareketi olarak tanımlar; bu şemsiye terim radikal Sovyet sanayiciliği ve Kızıl Kmerler'in şehircilik karşıtlığı gibi farklı rejimlerin bir arada gruplandırılmasına olanak tanır. Afganistan ve Macaristan gibi farklı ülkeleri bir araya getirme fikrinin yeterli bir açıklaması yoktur. ⓘ

Komünist devlet terimi Batılı tarihçiler, siyaset bilimciler ve haber medyası tarafından Komünist partiler tarafından yönetilen ülkelere atıfta bulunmak için kullanılsa da, bu devletlerin kendileri kendilerini komünist olarak tanımlamamış veya komünizme ulaştıklarını iddia etmemiştir: kendilerini komünizmi inşa etme sürecinde olan sosyalist devletler olarak adlandırmışlardır. Komünist devletler tarafından kullanılan terimler arasında ulusal-demokratik, halk demokrasisi, sosyalist yönelimli ve işçi ve köylü devletleri bulunmaktadır. ⓘ

Tarih

Erken dönem komünizm

Richard Pipes'a göre sınıfsız, eşitlikçi bir toplum fikri ilk olarak Antik Yunan'da ortaya çıkmıştır; 20. yüzyıldan bu yana Antik Roma'da da Aristoteles, Cicero, Demosthenes, Platon ve Tacitus gibi düşünürler tartışılmış, özellikle Platon olası bir komünist veya sosyalist teorisyen ya da komünizmi ciddi bir şekilde ele alan ilk yazar olarak tartışılmıştır. İran'daki (günümüz İran'ı) 5. yüzyıl Mazdak hareketi, soylu sınıfların ve din adamlarının muazzam ayrıcalıklarına meydan okuduğu, özel mülkiyet kurumunu eleştirdiği ve eşitlikçi bir toplum yaratmaya çalıştığı için komünist olarak tanımlanmıştır. Şu ya da bu zamanda, genellikle Kutsal Kitap'tan ilham alan çeşitli küçük komünist topluluklar var olmuştur. Ortaçağ Hıristiyan Kilisesi'nde bazı manastır toplulukları ve dini tarikatlar topraklarını ve diğer mülklerini paylaşmışlardır. Janzen Rod ve Max Stanton tarafından özetlendiği gibi, Hutteritler İncil ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalmaya, kilise disiplinine inanıyor ve bir tür komünizm uyguluyorlardı. Hutteritler "topluluklarında, yaşamın tüm yönlerini yöneten ve birleşik bir bakış açısı sağlayan kurallar ve düzenlemelerden oluşan titiz bir Ordnungen sistemi kurdular. Ekonomik bir sistem olarak komünizm, on altıncı yüzyıl orta Avrupa'sında sosyal devrimi destekleyen köylülerin birçoğu için cazipti." Bu bağlantı Karl Marx'ın erken dönem yazılarından birinde vurgulanmıştır; Marx, "[a]nasıl ki İsa insanın tüm tanrısallığını, tüm dinsel bağlarını çözdüğü aracı ise, devlet de insanın tüm Tanrısızlığını, tüm insan özgürlüğünü aktardığı aracıdır" demiştir. Thomas Müntzer, Friedrich Engels'in 1850 tarihli Almanya'da Köylü Savaşı adlı eserinde analiz ettiği Alman Köylü Savaşı sırasında büyük bir Anabaptist komünist harekete önderlik etmiştir. Birliği amaçlayan Marksist komünist ethos, insanlığın bir olduğu ve insanlar arasında ayrım yapmayan tek bir tanrının var olduğu şeklindeki Hıristiyan evrenselci öğretiyi yansıtır. ⓘ

Thomas More, Ütopya adlı eserinde ortak mülkiyete dayalı bir toplum tasviri yapmıştır ⓘ

Komünist düşüncenin izleri 16. yüzyılda yaşamış İngiliz yazar Thomas More'un eserlerine kadar sürülmüştür. More, 1516 tarihli Ütopya adlı eserinde, yöneticilerinin akıl ve erdemi kullanarak yönettiği, ortak mülkiyete dayalı bir toplum tasviri yapmıştır. Marksist komünizmi Batı Avrupa'da Engels dışında en çok popülerleştiren Marksist komünist teorisyen Karl Kautsky, fikirleri Kautsky'ye göre "Modern Sosyalizmin önsözü" sayılabilecek More hakkında bir çalışma olan Thomas More and His Utopia'yı yayınladı. Rusya'daki Bolşevik Devrimi sırasında Vladimir Lenin, diğer önemli Batılı düşünürlerle birlikte More için de bir anıt dikilmesini önermiştir. 17. yüzyılda komünist düşünce, Kazıcılar olarak bilinen Püriten bir dini grubun toprakta özel mülkiyetin kaldırılmasını savunduğu İngiltere'de yeniden su yüzüne çıktı. Eduard Bernstein, 1895 tarihli Cromwell and Communism (Cromwell ve Komünizm) adlı eserinde, İngiliz İç Savaşı sırasında bazı grupların (özellikle de Kazıcılar) açık komünist, tarımsal idealleri benimsediğini ve Oliver Cromwell'in bu gruplara karşı tutumunun en iyi ihtimalle kararsız ve çoğu zaman düşmanca olduğunu belirtmiştir. Özel mülkiyet fikrine yönelik eleştiriler, Fransa'da Abbé de Mably, Jean Meslier, Étienne-Gabriel Morelly ve Jean-Jacques Rousseau gibi düşünürler aracılığıyla 18. yüzyılın Aydınlanma Çağı'nda da devam etmiştir. Fransız Devrimi'nin yarattığı çalkantılar sırasında komünizm, James H. Billington'a göre modern komünizmin ataları sayılabilecek Gracchus Babeuf, Restif de la Bretonne ve Sylvain Maréchal'in himayesinde siyasi bir doktrin olarak ortaya çıkmıştır. ⓘ

19. yüzyılın başlarında çeşitli sosyal reformcular ortak mülkiyete dayalı topluluklar kurdular. Daha önceki birçok komünist topluluğun aksine, dini vurgunun yerini rasyonel ve hayırsever bir temel almıştır. Bunlar arasında 1825'te New Harmony, Indiana'yı kuran Robert Owen ve takipçileri 1841'de Brook Farm gibi Amerika Birleşik Devletleri'nde başka yerleşimler organize eden Charles Fourier dikkate değerdir. Modern haliyle komünizm, 19. yüzyıl Avrupa'sındaki sosyalist hareketten doğmuştur. Sanayi Devrimi ilerledikçe sosyalist eleştirmenler, çoğu zaman tehlikeli koşullar altında çalışan yeni bir kentli fabrika işçileri sınıfı olan proletaryanın sefaleti için kapitalizmi suçladılar. Bu eleştirmenlerin başında Karl Marx ve ortağı Friedrich Engels geliyordu. Marx ve Engels 1848'de komünizmin yeni bir tanımını yaptılar ve ünlü broşürleri Komünist Manifesto'da bu terimi popülerleştirdiler. ⓘ

Komünizm fikri Batı düşüncesinde Marx'tan ve Engels’ten çok önce oluşmuştur. Antik Yunan’da zaten komünizm mülkiyet gelmeden önce toplumun tam uyum içinde yaşadığı, insanlığın “altın çağına” dair bir mitolojiyle ilişkilendirilirdi. Kimileri Platon’un Devlet adlı eserinin ve diğer antik kuramcıların bir çeşit komünal yaşam içinde komünizmi savunduğunu belirtir. Pek çok erken Hristiyan mezhebi (ve Elçilerin İşleri bölümünde de belirtildiği üzere özellikle erken dönem Kilise), Kolomb öncesi Amerika’daki yerli kabileler komünizmi komünal yaşam ve ortak mülkiyet biçiminde uygulamışlardır. ⓘ

Özel mülkiyet fikrinin eleştirisi 18. yüzyıl boyunca süren Aydınlanma döneminde de, Jean Jacques Rousseau gibi düşünülerle devam etti. Robert Owen gibi “ütopyacı sosyalist” yazarlar da bazen komünist sayılırlar. ⓘ

Karl Marx insanlığın klasik toplum, feodalizm ve şimdi içinde bulunduğu kapitalizm dönemine yükselmesinde ilkel komünizmi ilk ve asıl çıkış noktası olarak görür. Ardından sosyal evrimdeki sonraki adımın komünizme geri dönüş olacağını gösterir ancak bu insanlığın zaten deneyimlediği ilkel komünizmden çok daha yüksek bir seviyede olacaktır. ⓘ

Komünizm çağdaş formunda 19. yüzyılın işçi hareketiyle birlikte Avrupa’da yükseldi. Bu sırada Sanayi Devrimi ilerliyordu. Sosyalist eleştirmenler kapitalist iktisadın uygunsuz koşullarda şehirdeki fabrikalarda çalışan işçiler olan proletaryayı ve zengin ile yoksul arasında giderek açılan bir uçurumu ortaya çıkardığını gördüler. Aslında gerçek anlamda komünizm, 19. yüzyılın ortalarından itibaren filizlenmiştir. Komünizmin tabiri, Karl Marx ve Friedrich Engels'in ortak yapıtları olan Komünist Manifesto adlı kitapta açıklanmıştır. Buradan yola çıkılırsa, aslında komünizmin yaklaşık 1,5 asırlık bir geçmişi vardır. ⓘ

1917-1923 devrimci dalgası

1917 yılında Rusya'da gerçekleşen Ekim Devrimi, Vladimir Lenin'in Bolşeviklerinin devlet iktidarına yükselmesi için gerekli koşulları hazırladı ve ilk kez açıkça komünist olan bir parti bu konuma ulaştı. Devrim, iktidarı Bolşeviklerin çoğunlukta olduğu Tüm Rusya Sovyetler Kongresi'ne devretti. Marx, sosyalizm ve komünizmin en ileri kapitalist gelişmenin attığı temeller üzerine inşa edileceğini belirtirken, İmparatorluk Rusya'sı muazzam, büyük ölçüde cahil bir köylülük ve azınlıktaki sanayi işçileri ile Avrupa'nın en yoksul ülkelerinden biriydi. Marx, "Batı Avrupa'da kapitalizmin doğuşuna ilişkin tarihsel taslağımı, içinde bulunduğu tarihsel koşullar ne olursa olsun, kaderin her halka dayattığı marche générale'e ilişkin bir tarih felsefesi teorisine dönüştürme" girişimlerine karşı uyarıda bulundu ve Rusya'nın Obşçina aracılığıyla burjuva egemenliği aşamasını atlayabileceğini belirtti. Ilımlı Menşevikler (azınlık), Lenin'in Bolşeviklerin (çoğunluk) kapitalist üretim tarzı daha tam olarak gelişmeden sosyalist devrim planına karşı çıktılar. Bolşeviklerin iktidara başarılı yükselişi, Rusya'nın I. Dünya Savaşı'na katılımının sona ermesine yönelik kitlesel halk arzusundan, köylülerin toprak reformu talebinden ve sovyetlere yönelik halk desteğinden yararlanan "Barış, Ekmek ve Toprak" gibi sloganlara dayanıyordu. ⓘ

Kasım 1917'ye gelindiğinde Rus Geçici Hükümeti, I. Dünya Savaşı'ndan çekilmemesi, toprak reformunu hayata geçirmemesi ya da bir anayasa taslağı hazırlamak üzere Rus Kurucu Meclisi'ni toplamaması nedeniyle büyük ölçüde gözden düşmüş ve ülkenin fiili kontrolü sovyetlere geçmişti. Bolşevikler Ekim Devrimi'nde iktidarı İkinci Tüm Rusya İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyetleri Kongresi'ne devretmek için harekete geçti; birkaç hafta süren müzakerelerin ardından Sol Sosyalist Devrimciler Kasım 1917'den Temmuz 1918'e kadar Bolşeviklerle bir koalisyon hükümeti kurarken, Sosyalist Devrimci Parti'nin sağ kanadı sovyetleri boykot etti ve Ekim Devrimi'ni yasadışı bir darbe olarak kınadı. 1917 Rus Kurucu Meclis seçimlerinde sosyalist partiler oyların %70'inden fazlasını aldı. Bolşevikler kent merkezlerinde açık ara galip geldi ve Batı Cephesi'ndeki askerlerin oylarının yaklaşık üçte ikisini alarak oyların %23.3'ünü elde etti; Sosyalist Devrimciler, çoğunlukla tek sorunlu seçmenler olan ülkenin kırsal kesimindeki köylülüğün desteğiyle seçimi birinci sırada bitirdi, bu sorun toprak reformuydu ve %37.6 oy aldı, Ukrayna Sosyalist Bloğu %12.7 ile uzak bir üçüncü oldu ve Menşevikler %3.0 ile hayal kırıklığı yaratan bir dördüncülük elde etti. Sosyalist Devrimci Parti'nin sandalyelerinin çoğu sağcı fraksiyona gitti. Bolşevik-Sol Sosyalist Devrimciler hükümeti, parti bölünmesini kabul etmeyen eski seçmen kütüklerini ve Meclis'in Sovyetler Kongresi ile çatışmalarını gerekçe göstererek Ocak 1918'de Kurucu Meclis'i feshetmek için harekete geçti. Kurucu Meclisin Feshine İlişkin Kararname Taslağı, daha önce çok partili serbest seçimleri desteklemiş olan Lenin'in hakim olduğu bir komite olan Sovyetler Kongresi Merkez Yürütme Komitesi tarafından yayınlandı. Bolşevik yenilgisinden sonra Lenin meclisten "burjuva demokratik parlamentarizmin aldatıcı bir biçimi" olarak bahsetmeye başladı. Bu durum, hiyerarşik bir parti elitinin toplumu kontrol ettiği öncülüğün gelişmesine yol açacak, anarşizm ve Marksizm arasında bir bölünmeye neden olacak ve Leninist komünizm, rakip sosyalist akımları dışlayarak 20. yüzyılın büyük bölümünde hakim konuma gelecektir. ⓘ

Diğer komünistler ve Marksistler, özellikle de sosyalizmin ön koşulu olarak liberal demokrasinin geliştirilmesini savunan sosyal demokratlar, Rusya'nın sosyalist bir devrim için fazla geri kalmış görülmesi nedeniyle Bolşeviklere başından beri eleştirel yaklaşmışlardır. Almanya'daki Kasım Devrimi'nden ve proleter devrimci dalgadan esinlenen konsey komünizmi ve sol-komünizm, Rusya'daki gelişmelere tepki olarak ortaya çıktı ve kendini anayasal olarak sosyalist ilan eden devletlere eleştirel yaklaştı. Büyük Britanya Sosyalist Partisi gibi bazı sol partiler, Bolşevikleri ve dolayısıyla Sovyet Bolşevik kalkınma modelini izleyen ya da ondan esinlenen Komünist devletleri, 1917'nin sonlarında, 20. yüzyıl boyunca birçok akademisyen, ekonomist ve diğer bilim adamları tarafından tanımlanacağı üzere, devlet kapitalizmi ya da komuta ekonomisi olarak adlandırmakla övünmüşlerdir. Sovyet kalkınma yolu sosyalizm olarak bilinmeden önce, iki aşamalı teoriyi anımsatır şekilde, komünistler sosyalist üretim tarzı ile komünizm arasında önemli bir ayrım yapmadılar; bu, değer yasasının artık ekonomik faaliyeti yönlendirmediği ilk sosyalizm kavramlarıyla tutarlıdır ve bu kavramların ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur. Değişim-değeri, kâr, faiz ve ücretli emek şeklindeki parasal ilişkiler Marksist sosyalizmde işlemeyecek ve uygulanmayacaktır. ⓘ

Joseph Stalin, değer yasasının sosyalizm için hala geçerli olduğunu ve Sovyetler Birliği'nin bu yeni tanım altında sosyalist olduğunu belirtirken ve bunu diğer Komünist liderler de takip ederken, diğer birçok komünist orijinal tanımı sürdürmekte ve Komünist devletlerin hiçbir zaman bu anlamda sosyalizm kurmadığını belirtmektedir. Lenin kendi politikalarını devlet kapitalizmi olarak tanımlamış ancak bunları sosyalizmin gelişmesi için gerekli görmüştür ki sol görüşlü eleştirmenler bunun hiçbir zaman kurulmadığını söylerken, bazı Marksist-Leninistler bunun sadece Stalin ve Mao dönemlerinde kurulduğunu ve daha sonra revizyonistler tarafından yönetilen kapitalist devletler haline geldiğini; diğerleri ise Maoist Çin'in her zaman devlet kapitalisti olduğunu belirtmekte ve 1936 Sovyet Anayasası ile sosyalizme ilk kez ulaştığını belirten Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği'nden sonraki tek sosyalist devlet olarak Komünist Arnavutluk'u savunmaktadır. ⓘ

Sovyetler Birliği

Savaş komünizmi, Rus İç Savaşı sırasında Bolşevikler tarafından birçok zorluğun sonucunda benimsenen ilk sistemdi. İsmindeki komünizme rağmen, işçiler için sıkı disiplin, yasaklanan grev eylemleri, zorunlu çalışma görevi ve askeri tarzda kontrol ile komünizmle hiçbir ilgisi yoktu ve tutarlı bir siyasi ideolojiden ziyade Bolşeviklerin Sovyet bölgelerinde güç ve kontrolü sürdürmek için uyguladığı basit bir otoriter kontrol olarak tanımlandı. Sovyetler Birliği 1922 yılında kurulmuştur. 1921'deki geniş çaplı yasaklamadan önce Komünist Parti içinde, aralarında Sol Muhalefet, Sağ Muhalefet ve İşçi Muhalefeti'nin de bulunduğu ve izlenecek kalkınma yolunu tartışan çeşitli gruplar vardı. Sol ve İşçi Muhalefetleri devlet-kapitalist kalkınmaya daha eleştirel yaklaşırken ve özellikle İşçi Muhalefeti bürokratikleşme ve yukarıdan kalkınmaya eleştirel yaklaşırken, Sağ Muhalefet devlet-kapitalist kalkınmayı daha fazla destekliyor ve Yeni Ekonomik Politika'yı savunuyordu. Lenin'in demokratik merkeziyetçiliğini takip eden Leninist partiler, geniş taban olarak aktif üye hücreleri ile hiyerarşik bir temelde örgütlenmişlerdir. Sadece partinin üst düzey üyeleri tarafından güvenilir ve tamamen parti disiplinine tabi oldukları onaylanan elit kadrolardan oluşuyorlardı. Troçkizm ana muhalif komünist akım olarak sol komünistleri geride bırakırken, konsey komünizminin özgürlükçü Marksist akımına kadar uzanan daha özgürlükçü komünizmler Sovyetler Birliği dışında önemli muhalif komünizmler olarak kaldı. Lenin'in demokratik merkeziyetçiliğini takip eden Leninist partiler, geniş taban olarak aktif üye hücreleri ile hiyerarşik bir temelde örgütlenmişlerdir. Sadece partinin üst düzey üyeleri tarafından güvenilir oldukları ve tamamen parti disiplinine tabi oldukları onaylanan seçkin kadrolardan oluşuyorlardı. 1936-1938 yılları arasındaki Büyük Temizlik, Joseph Stalin'in Komünist Parti içindeki olası muhalefeti yok etme girişimiydi. Moskova Duruşmalarında, aralarında Lev Kamenev, Grigory Zinoviev, Alexei Rykov ve Nikolai Bukharin'in de bulunduğu, Rus Devrimi sırasında veya sonrasında Lenin'in Sovyet hükümetinde önemli roller oynamış birçok eski Bolşevik suçlandı, Sovyetler Birliği'ne karşı komplo kurmaktan suçlu bulundu ve idam edildi. ⓘ

İkinci Dünya Savaşı'nın yarattığı yıkım, sanayi tesislerinin, konutların ve ulaşımın yeniden inşasının yanı sıra milyonlarca asker ve sivilin terhis edilmesi ve göç etmesini içeren büyük bir toparlanma programıyla sonuçlandı. Bu kargaşanın ortasında 1946-1947 kışında Sovyetler Birliği 20. yüzyılın en büyük doğal kıtlığını yaşadı. Gizli polis olası şüphelileri gulaglara göndermeye devam ederken Stalin'e karşı ciddi bir muhalefet yoktu. ⓘ

Stalin'in Doğu Avrupa üzerindeki siyasi kontrollerini ve Berlin ablukasını kınayan Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere ile ilişkiler dostane olmaktan çıkıp düşmanca bir hal aldı. 1947 yılına gelindiğinde Soğuk Savaş başlamıştı. Stalin kapitalizmin içi boş bir kabuk olduğuna ve İtalya gibi ülkelerdeki vekilleri aracılığıyla uyguladığı askeri olmayan baskının artmasıyla parçalanacağına inanıyordu. Ancak, Batı'nın ekonomik gücünü büyük ölçüde hafife aldı ve zafer yerine Batı'nın Sovyet yayılmasını kalıcı olarak durdurmak ya da kontrol altına almak için tasarlanmış ittifaklar kurduğunu gördü. 1950'nin başlarında Stalin, kısa bir savaş beklentisiyle Kuzey Kore'nin Güney Kore'yi işgaline onay verdi. Amerikalılar Kuzey Kore'ye girip onları mağlup ederek neredeyse Sovyet sınırına dayandırınca şaşkına döndü. Stalin, Çin'in Kore Savaşı'na girmesini destekleyerek Amerikalıları savaş öncesi sınırlara geri çekti ama bu da gerilimi tırmandırdı. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetlerle uzun bir mücadele için ekonomisini seferber etmeye karar verdi, hidrojen bombasını inşa etti ve Batı Avrupa'yı kapsayan NATO ittifakını güçlendirdi. ⓘ

Gorlizki ve Khlevniuk'a (2004) göre, Stalin'in 1945'ten sonraki tutarlı ve öncelikli hedefi, ulusun süper güç statüsünü pekiştirmek ve giderek artan fiziksel yıpranması karşısında toplam güç üzerindeki hakimiyetini sürdürmekti. Stalin, Çarlık döneminin paternalizm ve baskı tarzını yansıtan ama aynı zamanda oldukça modern bir liderlik sistemi yarattı. En tepede, Stalin'e kişisel sadakat her şey için önemliydi. Ancak Stalin aynı zamanda güçlü komiteler kurdu, genç uzmanları yükseltti ve büyük kurumsal yenilikler başlattı. Zulüm karşısında Stalin'in yardımcıları, onun ölümünden sonra kolektif yönetimin temellerini oluşturan gayri resmi normları ve karşılıklı anlayışları geliştirdiler. ⓘ

Çin

Mao Zedong ve Çin Komünist Partisi, Kuomintang liderliğindeki Milliyetçilerin Tayvan adasına kaçmasıyla 1949 yılında Çin'de iktidara geldi. 1950-1953 yılları arasında Çin, Kore Savaşı'nda Amerika Birleşik Devletleri, Güney Kore ve Birleşmiş Milletler güçleriyle geniş çaplı, ilan edilmemiş bir savaşa girdi. Askeri bir çıkmazla sonuçlansa da, Mao'ya Çin'de kapitalizmi destekliyor gibi görünen unsurları tespit etme ve tasfiye etme fırsatı verdi. Başlangıçta, 1930'ların Sovyet modeli doğrultusunda sanayileşme sürecine yardımcı olmak için teknik uzmanlar gönderen Stalin ile yakın işbirliği vardı. Stalin'in 1953'te ölümünden sonra Moskova ile ilişkiler bozuldu-Mao, Stalin'in haleflerinin Komünist ideale ihanet ettiğini düşünüyordu. Mao, Sovyet lideri Nikita Kruşçev'i Marksizme ve Leninizme sırt çeviren "revizyonist bir kliğin" lideri olmakla suçladı ve şimdi kapitalizmin restorasyonuna zemin hazırlıyordu. İki ülke 1960 yılına gelindiğinde kılıçların ucundaydı. Her ikisi de dünyanın dört bir yanındaki komünist destekçilerle ittifaklar kurmaya başladı ve böylece dünya çapındaki hareketi iki düşman kampa böldü. ⓘ

Sovyetlerin hızlı kentleşme modelini reddeden Mao Zedong ve baş yardımcısı Deng Xiaoping, Çin'i bir gecede sanayileştirmek amacıyla 1957-1961 yılları arasında, büyük şehirler yerine köylü köylerini temel alarak Büyük İleri Atılım'ı başlattı. Toprağın özel mülkiyeti sona erdi ve köylüler artık çelik fabrikaları gibi ağır sanayi faaliyetlerini başlatmaları emredilen büyük kolektif çiftliklerde çalıştı. Tesisler, teknik uzmanlar, yöneticiler, ulaşım ve gerekli tesisler olmamasına rağmen uzak yerlerde inşa edildi. Sanayileşme başarısız oldu, ancak asıl sonuç tarımsal üretimde beklenmedik keskin bir düşüş oldu, bu da kitlesel kıtlığa ve milyonlarca ölüme yol açtı. Büyük İleri Atılım yılları aslında ekonomik gerilemeye sahne oldu. 1958 ile 1961 yılları, 1953 ile 1983 yılları arasında Çin ekonomisinin negatif büyüme kaydettiği tek yıllar oldu. Politik iktisatçı Dwight Perkins şöyle diyor: "Muazzam miktarlardaki yatırımlar üretimde sadece mütevazı artışlar sağladı ya da hiç sağlamadı. [...] Kısacası, Büyük Atılım çok pahalı bir felaketti". Ekonomiyi kurtarmakla görevlendirilen Deng, idealist Mao'nun hoşlanmadığı pragmatik politikaları benimsedi. Mao bir süre gölgede kaldı, ancak merkez sahneye geri döndü ve Kültür Devrimi'nde (1966-1976) Deng ve müttefiklerini tasfiye etti. ⓘ

Kültür Devrimi, 1966'dan 1976'ya kadar entelektüelleri ve parti liderlerini hedef alan bir ayaklanmaydı. Mao'nun amacı, Çin Komünist Partisi içinde Maoist ortodoksluğu empoze ederek kapitalizm yanlılarını ve gelenekçileri uzaklaştırarak komünizmi saflaştırmaktı. Hareket Çin'i siyasi olarak felç etti ve ülkeyi yıllarca ekonomik, kültürel ve entelektüel olarak zayıflattı. Milyonlarca insan suçlandı, aşağılandı, güçleri ellerinden alındı ve ya hapsedildi, ya öldürüldü ya da çoğunlukla tarım işçisi olarak çalışmaya gönderildi. Mao, revizyonist olarak nitelendirdiği bu kişilerin şiddetli sınıf mücadelesi yoluyla ortadan kaldırılmasında ısrar etti. En önde gelen iki militan ordudan Mareşal Lin Biao ve Mao'nun eşi Jiang Qing idi. Çin gençliği Mao'nun çağrısına ülke çapında Kızıl Muhafız grupları oluşturarak yanıt verdi. Hareket orduya, şehirli işçilere ve Komünist Parti liderliğine yayıldı. Hayatın her kesiminde yaygın hizip mücadelelerine yol açtı. Üst düzey liderlikte, başta Liu Shaoqi ve Deng Xiaoping olmak üzere "kapitalist bir yol" izlemekle suçlanan üst düzey yetkililerin kitlesel olarak tasfiye edilmesine yol açtı. Aynı dönemde Mao'nun kişilik kültü de muazzam boyutlara ulaştı. Mao'nun 1976'daki ölümünden sonra hayatta kalanlar rehabilite edildi ve birçoğu iktidara geri döndü. ⓘ

Soğuk Savaş

Şu anda (kırmızı) veya daha önce (turuncu) nominal olarak Komünist hükümetlere sahip dünya ülkeleri ⓘ

İkinci Dünya Savaşı'ndaki öncü rolünün ardından Sovyetler Birliği, Doğu Avrupa ve Asya'nın bazı bölgeleri üzerinde güçlü etkiye sahip sanayileşmiş bir süper güç olarak ortaya çıktı. Avrupa ve Japon imparatorlukları parçalandı ve komünist partiler birçok bağımsızlık hareketinde öncü rol oynadı. Sovyetler Birliği'ni model alan Marksist-Leninist hükümetler Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Polonya, Macaristan ve Romanya'da Sovyetlerin yardımıyla iktidara geldi. Yugoslavya'da da Josip Broz Tito yönetiminde Marksist-Leninist bir hükümet kuruldu, ancak Tito'nun bağımsız politikaları Yugoslavya'nın Komintern'in yerini alan Kominform'dan atılmasına yol açtı ve Titoculuk sapkınlık olarak damgalandı. Arnavutluk da İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra bağımsız bir Marksist-Leninist devlet haline geldi. Mao Zedong liderliğindeki Çin Komünist Partisi (ÇKP), Çin-Sovyet bölünmesinin ardından kendi ideolojik gelişim yolunu izleyecek olan Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurdu. Komünizm, 20. yüzyılın büyük bir bölümünde Batı kapitalizminin rakibi ve ona karşı bir tehdit olarak görülmüştür. ⓘ

Batı Avrupa'da Komünist partiler savaş sonrası birçok hükümetin bir parçasıydı ve Soğuk Savaş bu ülkelerin birçoğunu İtalya'da olduğu gibi hükümetten uzaklaştırmaya zorladığında bile liberal-demokratik sürecin bir parçası olarak kaldılar. Özellikle 1960'larda Yeni Sol ile birlikte özgürlükçü Marksizmde de pek çok gelişme olmuştur. 1960'lar ve 1970'lerde birçok Batılı Komünist parti Komünist devletlerin birçok eylemini eleştirmiş, onlardan uzaklaşmış ve sosyalizme giden demokratik bir yol geliştirmiştir. Bu gelişme, Sovyetler Birliği'nin daha ortodoks destekçileri tarafından sosyal demokrasi anlamına geldiği gerekçesiyle eleştirildi. ⓘ

Sovyetler Birliği'nin İkinci Dünya Savaşı’ndan galibiyetle çıkmasının ardından Doğu Avrupa’da önemli müttefikler kazanmasıyla birlikte, komünizm hareketi birkaç yeni ülkede daha başladı ve Maoizm gibi birkaç değişik komünizm düşüncesinin yükselmesine de yardımcı oldu. ⓘ

1950 itibarıyla Çin Marksistleri Tayvan hariç tüm Çin'i ellerinde tutarak, dünyanın en kalabalık ülkesini yönetiyorlardı. Diğer bölgelerdeki komünist güçler, emperyalist dünya üzerinde huzursuzluk yaratıyor ve emperyalistler Orta Asya’daki ve Afrika’daki huzursuzlukları bastırmak için savaşa başvuruyorlardı. Bunların sonuçlarından birisi Vietnam Savaşı ’dır. Değişik oranlarda başarılar sağlayan Komünistler, bu fakir ülkelerdeki ulusal ve sosyalist güçlerle birlikte Batı emperyalizmine karşı savaş verdiler. ⓘ

Sovyetler Birliği'nin Dağılması

Eski Doğu Bloku ülkelerinin çoğunun dağılmasına yol açan 1989 Devrimleri'nin ardından Varşova Paktı'nın dağılmasıyla birlikte, Sovyetler Birliği 26 Aralık 1991 tarihinde feshedilmiştir. Bu, Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti Cumhuriyetler Sovyeti'nin 142-Н sayılı deklarasyonunun bir sonucuydu. Deklarasyon, eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlığını kabul etti ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nu yarattı, ancak imzalayanlardan beşi bunu çok daha sonra onayladı ya da hiç yapmadı. Önceki gün Sovyet Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov (Sovyetler Birliği'nin sekizinci ve son lideri) istifa etti, görevinin sona erdiğini ilan etti ve Cheget'in kontrolü de dahil olmak üzere yetkilerini Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'e devretti. O akşam saat 7:32'de Sovyet bayrağı Kremlin'den son kez indirildi ve yerine devrim öncesi Rus bayrağı çekildi. Daha önce Ağustos-Aralık 1991 tarihleri arasında, Rusya'nın kendisi de dahil olmak üzere tüm cumhuriyetler birlikten ayrılmıştı. Birliğin resmen dağılmasından bir hafta önce on bir cumhuriyet Alma-Ata Protokolünü imzalayarak Bağımsız Devletler Topluluğunu resmen kurdu ve Sovyetler Birliği'nin varlığının sona erdiğini ilan etti. ⓘ

Sovyet sonrası komünizm

Vietnam Komünist Partisi'nin Hanoi'deki afişi ⓘ

2022 itibariyle, tek parti sistemi altında Marksist-Leninist partiler tarafından kontrol edilen devletler arasında Çin Halk Cumhuriyeti, Küba Cumhuriyeti, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti bulunmaktadır. Komünist partiler ya da onların soyundan gelen partiler, diğer bazı ülkelerde siyasi açıdan önemini korumaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Komünizmin Çöküşü ile birlikte, medyada bazen neo-Stalinistler olarak anılan ve ortodoks Marksizm-Leninizme bağlı kalan katı Komünistler ile Almanya'daki Sol gibi sosyalizme giden demokratik bir yol için liberal-demokratik süreç içinde çalışanlar arasında bir bölünme yaşanırken, iktidardaki diğer Komünist partiler demokratik sosyalist ve sosyal-demokrat partilere daha yakın hale geldi. Komünist devletlerin dışında, reformdan geçmiş Komünist partiler eski Doğu Bloku da dahil olmak üzere sol eğilimli hükümetlere ya da bölgesel koalisyonlara liderlik etmiş ya da bunların bir parçası olmuştur. Nepal'de Komünistler (CPN UML ve Nepal Komünist Partisi) 2008 yılında monarşiyi kaldıran ve ülkeyi federal liberal-demokratik bir cumhuriyete dönüştüren 1. Nepal Kurucu Meclisi'nin bir parçasıydı ve iktidarı diğer komünistler, Marksist-Leninistler ve Maoistler (CPN Maoist), sosyal demokratlar (Nepal Kongresi) ve Çok Partili Halk Demokrasisinin bir parçası olarak diğerleriyle demokratik bir şekilde paylaştılar. ⓘ

Çin, Maoist mirasın pek çok yönünü yeniden değerlendirmiş ve Laos, Vietnam ve daha az ölçüde Küba ile birlikte, büyümeyi teşvik etmek amacıyla ekonominin devlet kontrolünü ademi merkezileştirmiştir. Bu reformlar akademisyenler tarafından ilerleme, bazı solcu eleştirmenler tarafından ise kapitalizme gerileme ya da devlet kapitalizmi olarak tanımlansa da iktidar partileri bunu, endüstriyel üretim kapasitesini en üst düzeye çıkarmak için Sovyet sonrası dünyanın mevcut gerçeklerine gerekli bir uyum olarak tanımlamaktadır. Bu ülkelerde toprak, devlet tarafından yönetilen evrensel bir kamu tekelidir ve doğal kaynaklar ile hayati sanayi ve hizmetler de böyledir. Kamu sektörü bu ekonomilerde baskın sektördür ve devlet ekonomik kalkınmanın koordinasyonunda merkezi bir rol oynamaktadır. Çin'de ekonomik reformlar 1978 yılında Deng Xiaoping liderliğinde başlatılmış ve o tarihten bu yana Çin, Mao döneminde %53 olan yoksulluk oranını 2001 yılında sadece %6'ya düşürmeyi başarmıştır. ⓘ

Teori

Komünist siyasi düşünce ve teori çeşitlilik arz etmekle birlikte birkaç temel unsuru paylaşmaktadır. Komünizmin baskın biçimleri Marksizm veya Leninizm'e dayanır ancak Marksist teorilerden ve özellikle özgürlükçü ve hümanist Marksizm'den kısmen etkilenen anarko-komünizm ve Hıristiyan komünizmi gibi Marksist olmayan komünizm versiyonları da mevcuttur. Ortak unsurları ideolojik olmaktan ziyade teorik olmaları, siyasi partileri ideolojiyle değil sınıfsal ve ekonomik çıkarlarla tanımlamaları ve proletarya ile özdeşleşmeleridir. Komünistlere göre proletarya ancak kapitalizm yıkılırsa kitlesel işsizlikten kurtulabilir; devlet odaklı komünistler kısa vadede proletaryayı kapitalist baskıdan korumanın bir yolu olarak ekonominin komuta kademelerinin devlet mülkiyetinde olmasını savunurlar. Bazı komünistler, köylüleri ve küçük mülk sahiplerini kapitalizmin ortadan kaldırılmasını kısaltma hedeflerinde olası müttefikler olarak görme konusunda diğer Marksistlerden ayrılırlar. ⓘ

Leninist komünizme göre, proleterlerin siyasi ve maddi koşullarını iyileştirmeye yönelik kısa vadeli çıkarlarını da içeren bu hedefe ancak, özgürlükçü komünistlerin savunduğu gibi proleterlerin kendilerine danışmak yerine proleter çıkarlarını belirlemek için teorik analize dayanan, yukarıdan sosyalizmin elitist bir biçimi olan öncülük yoluyla ulaşılabilir. Seçimlere katıldıklarında, Leninist komünistlerin temel görevi, seçmenlerin kendi çıkarlarını ifade etmelerine yanıt vermekten ziyade, seçmenleri gerçek çıkarları olarak kabul edilen konularda eğitmektir. Devletin kontrolünü ele geçirdiklerinde, Leninist komünistlerin temel görevi, diğer siyasi partilerin, örneğin kendi bağımsız adaylarını çıkararak proletaryayı kandırmasını engellemektir. Bu öncü yaklaşım, Vladimir Lenin tarafından tasarlandığı gibi, komünistlerin yalnızca kadro, yani tam zamanlı profesyonel devrimciler olan parti üyeleri olabileceği demokratik merkeziyetçiliğe olan bağlılıklarından kaynaklanmaktadır. ⓘ

Marksist komünizm

Şanghay'da Karl Marx (solda) ve Friedrich Engels'e (sağda) adanmış bir anıt ⓘ

Marksizm, kapitalizmi bir sömürü paradigması üzerinden çerçeveleyen, sınıf ilişkilerini ve toplumsal çatışmayı tarihsel gelişimin materyalist bir yorumunu kullanarak analiz eden ve toplumsal dönüşüme diyalektik bir bakış açısı getiren bir sosyoekonomik analiz yöntemidir. Marksizm, Marx ve Engels tarafından materyalist tarih anlayışı olarak adlandırılan ve günümüzde daha çok tarihsel materyalizm olarak bilinen materyalist bir metodolojiyi, sınıflı toplumun ve özellikle kapitalizmin gelişimini ve sınıf mücadelelerinin sistemik ekonomik, sosyal ve siyasi değişimdeki rolünü analiz etmek ve eleştirmek için kullanır. İlk olarak Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından 19. yüzyılın ortalarında geliştirilen Marksizm, komünist hareketin en önde gelen ideolojisi olmuştur. Marksizm kendi başına komünist bir toplumun planını ortaya koymaz ve sadece gerçek yaşam koşullarının türetilmesine dayalı olarak temel özelliklerini ayırt ederek, uygulanmasının tetikleneceği araçları sonuçlandıran bir analiz sunar. Marksizm kendisini bilimsel sosyalizmin vücut bulmuş hali olarak görür ancak entelektüellerin tasarımına dayalı ideal bir toplum modellemesi yapmaz; komünizm herhangi bir akıllı tasarıma dayalı olarak kurulacak bir durum olarak görülmez; daha ziyade, maddi tarihin ve toplumun anlaşılmasına yönelik idealist olmayan bir girişimdir; komünizm, gerçek yaşamdan türetilen parametrelerle gerçek bir hareketin ifadesidir. ⓘ

Marksist teoriye göre, kapitalist toplumlarda sınıf çatışması, ezilen ve sömürülen proletaryanın (mal ve hizmet üretmek için çalıştırılan ücretli emekçiler sınıfı) ve burjuvazinin (üretim araçlarına sahip olan ve proletarya tarafından üretilen artı ürüne kâr olarak el koyarak zenginliğini elde eden egemen sınıf) maddi çıkarları arasındaki çelişkiler nedeniyle ortaya çıkar. Genellikle bir toplumun üretici güçlerinin üretim ilişkilerine başkaldırısı olarak ifade edilen bu sınıf mücadelesi, burjuvazinin proletaryanın yaşadığı yoğun emek yabancılaşmasını farklı derecelerde sınıf bilinciyle de olsa yönetmeye çalıştığı kısa vadeli krizler dönemiyle sonuçlanır. Derin kriz dönemlerinde, ezilenlerin direnişi, zafere ulaşması halinde, üretim araçlarının toplumsal mülkiyetine, "herkese katkısına göre" ve kullanım için üretime dayalı sosyalist üretim tarzının kurulmasına yol açacak bir proleter devrimle sonuçlanabilir. Üretici güçler ilerlemeye devam ettikçe, komünist toplum, yani ortak mülkiyete dayalı sınıfsız, devletsiz, insancıl bir toplum, "Herkesten yeteneğine göre, herkese ihtiyacına göre" düsturunu takip eder. ⓘ

Marx ve Engels'in çalışmalarından kaynaklansa da, Marksizm birçok farklı dal ve düşünce okuluna dönüşmüştür ve bunun sonucunda artık tek bir kesin Marksist teori yoktur. Farklı Marksist okullar, klasik Marksizmin belirli yönlerine daha fazla vurgu yaparken, diğer yönlerini reddetmekte veya değiştirmektedir. Birçok düĢünce okulu Marksist kavramlarla Marksist olmayan kavramları birleĢtirmeye çalıĢmıĢ, bu da çeliĢkili sonuçlara yol açmıĢtır. Tarihsel materyalizm ve diyalektik materyalizmin tüm Marksist düşünce okullarının temel yönü olmaya devam ettiğinin kabulüne doğru bir hareket vardır. Marksizm-Leninizm ve onun dalları bunların en iyi bilinenleri olup 20. yüzyılın büyük bölümünde uluslararası ilişkilerde itici bir güç olmuştur. ⓘ

Klasik Marksizm, Marx ve Engels tarafından açıklanan ekonomik, felsefi ve sosyolojik teorilerdir ve Marksizm'deki daha sonraki gelişmelerle, özellikle Leninizm ve Marksizm-Leninizm ile karşılaştırılır. Ortodoks Marksizm, Marx'ın ölümünden sonra ortaya çıkan ve 1914'te Birinci Dünya Savaşı'na kadar İkinci Enternasyonal'de temsil edildiği şekliyle sosyalist hareketin resmi felsefesi haline gelen Marksizm düşüncesi bütünüdür. Ortodoks Marksizm, klasik Marksizmin algılanan belirsizliklerini ve çelişkilerini açıklığa kavuşturarak Marksist yöntem ve teoriyi basitleştirmeyi, kodlamayı ve sistematik hale getirmeyi amaçlar. Ortodoks Marksizm'in felsefesi, maddi gelişmenin (üretici güçlerdeki teknolojik ilerlemeler) toplumun yapısında ve insanların sosyal ilişkilerinde birincil değişim ajanı olduğu ve üretici güçler geliştikçe sosyal sistemlerin ve ilişkilerinin (örneğin feodalizm, kapitalizm vb.) çelişkili ve verimsiz hale geldiği, bunun da artan çelişkilere yanıt olarak ortaya çıkan bir tür sosyal devrimle sonuçlandığı anlayışını içerir. Bu devrimci değişim, toplum çapında köklü değişikliklerin aracıdır ve nihayetinde yeni ekonomik sistemlerin ortaya çıkmasına yol açar. Bir terim olarak ortodoks Marksizm, Marx'ın araştırmalarının sonuçlarına dogmatik bir bağlılığı ima etmeksizin, klasik Marksizme özgü normatif yönleri değil, tarihsel materyalizm ve diyalektik materyalizm yöntemlerini temsil eder. ⓘ

Marksist kavramlar

Sınıf çatışması ve tarihsel materyalizm

Marksizmin temelinde tarihsel materyalizm, yani tarih boyunca ekonomik sistemlerin temel özelliğinin üretim tarzı olduğunu ve üretim tarzları arasındaki değişimin sınıf mücadelesi tarafından tetiklendiğini savunan materyalist tarih anlayışı yatmaktadır. Bu analize göre, Sanayi Devrimi dünyayı yeni bir üretim tarzı olarak kapitalizme taşımıştır. Kapitalizmden önce belirli çalışan sınıflar üretimde kullanılan araçların mülkiyetine sahipti; ancak makinelerin çok daha verimli olması nedeniyle bu mülkiyet değersiz hale geldi ve işçilerin büyük çoğunluğu ancak emeklerini satarak başkasının makinelerini kullanarak ve başkasına kâr ettirerek hayatta kalabildi. Buna göre kapitalizm dünyayı proletarya ve burjuvazi olmak üzere iki büyük sınıf arasında bölmüştür. Bu sınıflar, üretim araçlarının özel mülkiyetine sahip olan ve üretim araçlarının mülkiyetine sahip olmayan ve dolayısıyla emeğini burjuvaziye satmaktan başka seçeneği olmayan proletaryanın ürettiği artı değer üzerinden kâr elde eden burjuvazi ile doğrudan karşıtlık içindedir. ⓘ

Materyalist tarih anlayışına göre, feodalizm içinde yükselen burjuvazinin iktidarı ele geçirmesi ve tüm özel mülkiyet ilişkilerinden yalnızca feodal ayrıcalığı ortadan kaldırarak feodal yönetici sınıfı varoluşundan uzaklaştırması, kendi maddi çıkarlarını ilerletmesi yoluyla gerçekleşmiştir. Bu, üretimin muazzam bir şekilde genişlemesine yol açan sınıf ve mülkiyet ilişkilerinin nihai ifadesi olan yeni üretim tarzı olarak kapitalizmin sağlamlaşmasının ardındaki bir diğer kilit unsurdu. Sadece kapitalizmde özel mülkiyetin kendisi ortadan kaldırılabilir. Benzer şekilde, proletarya siyasi iktidarı ele geçirecek, üretim araçlarının ortak mülkiyeti yoluyla burjuva mülkiyetini ortadan kaldıracak, dolayısıyla burjuvaziyi ortadan kaldıracak, nihayetinde proletaryanın kendisini ortadan kaldıracak ve dünyayı yeni bir üretim tarzı olarak komünizme taşıyacaktır. Kapitalizm ile komünizm arasında proletarya diktatörlüğü vardır; burjuva devletinin yenilgisidir ama henüz kapitalist üretim tarzının yenilgisi değildir ve aynı zamanda bu üretim tarzından geçişi mümkün kılan tek unsurdur. Paris Komünü modeline dayanan bu diktatörlük, kamu otoritesinin tamamının genel oy esasına göre seçildiği ve geri çağrılabildiği en demokratik devlet olacaktır. ⓘ

Marksist ekonomi

Marksist ekonomi ve savunucuları, kapitalizmi ekonomik olarak sürdürülemez ve düşen kar oranlarını çalışanların ücretlerini, sosyal yardımları keserek ve askeri saldırganlık izleyerek telafi etme ihtiyacı nedeniyle nüfusun yaşam standartlarını iyileştirmekten aciz olarak görmektedir. Komünist sistem, işçi devrimi yoluyla insanlığın üretim biçimi olarak kapitalizmin yerini alacaktır. Marksist kriz teorisine göre komünizm bir kaçınılmazlık değil, ekonomik bir gerekliliktir. ⓘ

Kamulaştırmaya karşı sosyalleştirme

Marksizm'de önemli bir kavram toplumsallaştırmaya karşı kamulaştırmadır. Kamulaştırma mülkiyetin devlet tarafından sahiplenilmesi iken, toplumsallaştırma mülkiyetin toplum tarafından kontrol edilmesi ve yönetilmesidir. Marksizm ikincisini amaç olarak görür ve devlet mülkiyeti hala kapitalist üretim tarzının alanında olduğu için millileştirmeyi taktiksel bir mesele olarak değerlendirir. Friedrich Engels'in sözleriyle, "Devlet mülkiyetine dönüşüm ... üretici güçlerin kapitalist doğasını ortadan kaldırmaz. ... Üretici güçlerin devlet mülkiyeti çatışmanın çözümü değildir, ama bu çözümün unsurlarını oluşturan teknik koşullar onun içinde gizlidir." Bu durum bazı Marksist grup ve eğilimlerin Sovyetler Birliği gibi millileştirmeye dayalı devletleri devlet kapitalisti olarak nitelendirmesine yol açmıştır. ⓘ

Leninist komünizm

"Yeni ve daha iyi bir toplum düzenine ulaşmak istiyoruz: bu yeni ve daha iyi toplumda ne zengin ne de yoksul olmalı; herkes çalışmak zorunda. Bir avuç zengin insan değil, tüm çalışan insanlar ortak emeklerinin meyvelerinden yararlanmalıdır. Makineler ve diğer iyileştirmeler herkesin işini kolaylaştırmaya hizmet etmeli, birkaç kişinin milyonlarca ve on milyonlarca insanın sırtından zenginleşmesini sağlamamalıdır. Bu yeni ve daha iyi topluma sosyalist toplum denir. Bu toplumla ilgili öğretilere de 'sosyalizm' denir."

Vladimir Lenin, Kır Yoksullarına (1903) ⓘ

Kalküta, Batı Bengal'deki Vladimir Lenin heykeli ⓘ

Leninizm, Rus devrimci ve daha sonra Sovyet başbakanı olan Vladimir Lenin tarafından geliştirilen ve onun adıyla anılan, devrimci bir öncü partinin demokratik örgütlenmesine ve sosyalist üretim tarzının kurulmasının siyasi başlangıcı olarak proletarya diktatörlüğünün başarılmasına yönelik siyasi teori bütünüdür. Leninizm, ortodoks Marksizmden geliştirilen sosyalist siyasi ve ekonomik teorilerin yanı sıra, Lenin'in 20. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu'ndaki tarım toplumunun sosyo-politik koşullarına pratik uygulama için Marksist teoriyi yorumlamasını içerir. Leninizm devrimci praksis için yazılmıştır ve başlangıçta ne tam anlamıyla uygun bir felsefe ne de ayrı bir siyasi teoridir. Rus Devrimi'nden sonra György Lukács, Tarih ve Sınıf Bilinci'nde (1923) Lenin'in pragmatik devrimci pratiklerini ve ideolojisini öncü-parti devriminin resmi felsefesi olarak geliştirdi ve düzenledi. Bir siyaset bilimi terimi olarak Leninizm, Lenin'in Rus Komünist Partisi'nin yönetimine katılmasına son verilmesinin ardından 1922'de yaygın kullanıma girdi. Komünist Enternasyonal'in Temmuz 1924'teki Beşinci Kongresi'nde Grigory Zinoviev, öncü parti devrimini ifade etmek üzere Leninizm terimini yaygınlaştırdı. ⓘ

Leninizm içinde demokratik merkeziyetçilik, oylama süreçleriyle alınan siyasi kararların komünist partinin tüm üyeleri için bağlayıcı olduğu bir uygulamadır. Partinin siyasi öncüsü, liderleri ve görevlileri seçen profesyonel devrimcilerden oluşur ve özgür tartışma yoluyla politikayı belirler, ardından bu birleşik eylem yoluyla kararlı bir şekilde gerçekleştirilir. Leninist devrimci mücadele teorisi bağlamında öncülük, devrimci öncü olarak tanımlanan proletaryanın ya da işçi sınıfının en sınıf bilinçli ve siyasi olarak en ileri kesimlerinin, işçi sınıfının daha geniş kesimlerini devrimci siyasete çekmek ve sınıf düşmanlarına karşı proleter siyasi gücün tezahürleri olarak hizmet etmek için örgütler kurduğu bir stratejidir. 1917'den 1922'ye kadar Leninizm, işçi sınıfının siyasi bağımsızlığı için mücadeleye önderlik eden öncü parti Bolşevikler tarafından hayata geçirilen Marksist ekonomi ve siyaset felsefesinin Rusya'daki uygulamasıydı. 1925-1929 döneminde Joseph Stalin, Leninizm yorumunu Rusya'da Marksizmin resmi ve tek meşru biçimi olarak kabul ettirmiş ve siyasi felsefeleri Marksizm-Leninizm olarak birleştirerek Sovyetler Birliği'nin devlet ideolojisi haline getirmiştir. ⓘ

Marksizm-Leninizm

Marksizm-Leninizm, Joseph Stalin tarafından geliştirilen bir siyasi ideolojidir. Savunucularına göre Marksizm ve Leninizm'e dayanmaktadır. Stalin'in Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nde ve küresel ölçekte Komintern'de uyguladığı belirli bir siyasi ideolojiyi tanımlar. Stalin'in Marx ve Lenin'in ilkelerini gerçekten takip edip etmediği konusunda tarihçiler arasında kesin bir anlaşma yoktur. Ayrıca bazılarına göre tek ülkede sosyalizm gibi Marksizm'den sapmalar içeren yönleri de vardır. Marksizm-Leninizm, 20. yüzyıl Komünist partilerinin (Troçkistler dahil) resmi ideolojisiydi ve Lenin'in ölümünden sonra geliştirildi; üç ilkesi diyalektik materyalizm, demokratik merkeziyetçilik yoluyla Komünist partinin öncü rolü ve sanayileşme ve tarımsal kolektifleştirme ile planlı bir ekonomiydi. Bir terim olarak Marksizm-Leninizm yanıltıcıdır çünkü Marx ve Lenin kendilerinden sonra bir -izm yaratılmasını asla onaylamamış ya da desteklememişlerdir ve Lenin'in ölümünden sonra Stalin tarafından popülerleştirildiği için, daha sonraki Sovyet tipi rejimler için bir model haline gelen bu üç doktrinel ve kurumsallaşmış ilkeyi içerdiği için revaçtadır; küresel etkisi, zirvesinde dünya nüfusunun en az üçte birini kapsamış olması, Marksist-Leninist'i dinamik bir ideolojik düzen olarak Komünist blok için uygun bir etiket haline getirmiştir. ⓘ

Soğuk Savaş sırasında Marksizm-Leninizm en açık şekilde görülebilen komünist hareketin ideolojisiydi ve komünizmle ilişkilendirilen en belirgin ideolojidir. Sosyal faşizm, 1930'ların başında Komintern ve bağlı komünist partiler tarafından desteklenen ve sosyal demokrasinin, ortak bir korporatist ekonomik modelin yanı sıra proletarya diktatörlüğünün önünde durduğu için faşizmin bir çeşidi olduğunu savunan bir teoriydi. O dönemde Stalin ve Rajani Palme Dutt gibi Komintern liderleri, kapitalist toplumun proletarya devriminin yakın olduğu ancak sosyal demokratlar ve diğer faşist güçler tarafından engellenebileceği Üçüncü Dönem'e girdiğini belirtmişlerdir. Sosyal faşist terimi, iki savaş arası dönem boyunca sosyal demokrat partileri, Komintern karşıtı ve ilerici sosyalist partileri ve Komintern'e bağlı örgütler içindeki muhalifleri tanımlamak için aşağılayıcı bir şekilde kullanılmıştır. Sosyal faşizm teorisi, 1928'den itibaren büyük ölçüde Sovyet liderliği tarafından kontrol edilen ve finanse edilen Almanya Komünist Partisi tarafından yüksek sesle savunulmuştur. Marksizm-Leninizm içerisinde anti-revizyonizm, 1950'lerde Sovyet lider Nikita Kruşçev'in reformlarına ve Kruşçev Çözülmesine karşı ortaya çıkan bir pozisyondur. Kruşçev'in Stalin'den farklı bir yorum getirdiği durumlarda, uluslararası komünist hareket içindeki anti-revizyonistler Stalin'in ideolojik mirasına bağlı kalmış ve Kruşçev ve haleflerinin yönetimindeki Sovyetler Birliği'ni ABD ile barış sağlama umutları nedeniyle devlet kapitalisti ve sosyal emperyalist olarak eleştirmişlerdir. Stalinizm terimi de bu pozisyonları tanımlamak için kullanılır, ancak Stalin'in ortodoks Marksizm ve Leninizmi basitçe sentezleyip uyguladığını düşünen destekçileri tarafından genellikle kullanılmaz. Farklı siyasi eğilimler revizyonizmin tarihsel köklerini farklı dönemlere ve liderlere dayandırdığından, günümüzde neyin anti-revizyonizm olduğu konusunda önemli bir anlaşmazlık vardır. Kendilerini anti-revizyonist olarak tanımlayan modern gruplar birkaç kategoriye ayrılmaktadır. Bazıları Stalin ve Mao Zedong'un eserlerini savunurken, bazıları Stalin'in eserlerini savunup Mao'yu reddetmekte ve evrensel olarak Troçkizme karşı çıkma eğilimindedir. Diğerleri ise hem Stalin'i hem de Mao'yu reddederek ideolojik köklerini Marx ve Lenin'e dayandırmaktadır. Buna ek olarak, diğer gruplar da Çin-Arnavutluk bölünmesi sırasında Mao'dan ayrılan Enver Hoca gibi daha az bilinen çeşitli tarihsel liderleri desteklemektedir. Sosyal emperyalizm Mao tarafından Stalin sonrası Sovyetler Birliği'ni eleştirmek için kullanılan bir terimdi. Mao, Sovyetler Birliği'nin sosyalist bir cepheyi korurken kendisinin emperyalist bir güç haline geldiğini belirtmiştir. Hoxha bu analizde Mao ile hemfikirdi, ancak daha sonra bu ifadeyi Mao'nun Üç Dünya Teorisini kınamak için de kullandı. ⓘ

Stalinizm

1942 yılında Sovyetler Birliği'nin en uzun süre görev yapan lideri Joseph Stalin'in portresi ⓘ

Stalinizm, Stalin tarafından Sovyetler Birliği'nde uygulanan ve daha sonra diğer devletler tarafından merkezi planlama, millileştirme ve tek parti devleti gibi ideolojik Sovyet modeline dayalı olarak uyarlanan sosyoekonomik sistem ve siyasi ideoloji olan Marksizm-Leninizm'in aksine, üretim araçlarının kamu mülkiyeti, hızlandırılmış sanayileşme, toplumun üretici güçlerinin proaktif gelişimi (araştırma ve geliştirme) ve millileştirilmiş doğal kaynaklar ile birlikte Stalin'in yönetim tarzını temsil eder. Marksizm-Leninizm Stalinizmden arındırıldıktan sonra da varlığını sürdürdü, Stalinizm ise varlığını sürdürmedi. Lenin ölümünden önceki son mektuplarında Stalin'in kişiliğinin tehlikesine karşı uyarıda bulunmuş ve Sovyet hükümetini Stalin'i değiştirmeye çağırmıştır. Joseph Stalin'in 1953'teki ölümüne kadar Sovyet Komünist Partisi kendi ideolojisini Marksizm-Leninizm-Stalinizm olarak adlandırmıştır. ⓘ

Marksizm-Leninizm, Marksist-Leninist devletlerin sosyalizmi değil devlet kapitalizmini kurduğunu belirten diğer komünist ve Marksist eğilimler tarafından eleştirilmiştir. Marksizme göre proletarya diktatörlüğü tek bir partinin değil çoğunluğun egemenliğini (demokrasi) temsil eder, öyle ki Marksizmin kurucularından Friedrich Engels bunun "özel biçimini" demokratik cumhuriyet olarak tanımlamıştır. Engels'e göre, proletarya siyasi iktidarı kontrol etmediği sürece devlet mülkiyeti kendi başına kapitalist nitelikte özel mülkiyettir ve bu durumda kamu mülkiyeti oluşturur. Proletaryanın Marksist-Leninist devletleri gerçekten kontrol edip etmediği Marksizm-Leninizm ile diğer komünist eğilimler arasında bir tartışma konusudur. Bu eğilimlere göre Marksizm-Leninizm ne Marksizm ne Leninizm ne de her ikisinin birleşimidir; daha ziyade Stalin'in Sovyetler Birliği Komünist Partisi ve Komintern'e zorla kabul ettirdiği ideolojik çarpıtmayı meşrulaştırmak için yaratılmış yapay bir terimdir. Sovyetler Birliği'nde Marksizm-Leninizme karşı bu mücadele, kendisini Marksist ve Leninist bir eğilim olarak tanımlayan Troçkizm tarafından temsil edilmiştir. ⓘ

Troçkizm

Meksiko'daki Palacio de Bellas Artes'te Leon Troçki, Friedrich Engels ve Karl Marx'ı gösteren Evrenin Denetleyicisi İnsan freskinden detay ⓘ

Leon Troçki tarafından Stalinizme karşı geliştirilen Troçkizm, iki aşamalı teori ve Stalin'in tek ülkede sosyalizmi yerine sürekli devrim teorisini ve dünya devrimini destekleyen Marksist ve Leninist bir eğilimdir. Proleter enternasyonalizmini ve Sovyetler Birliği'nde bir başka komünist devrimi desteklemiştir. Troçki, proletarya diktatörlüğünü temsil etmekten ziyade, Sovyetler Birliği'nin Stalin'in önderliğinde sınıf ilişkilerinin yeni bir biçimde yeniden ortaya çıktığı yozlaşmış bir işçi devleti haline geldiğini iddia etti. Troçki'nin politikaları Stalin ve Mao'dan keskin bir şekilde farklıydı; en önemlisi de tek ülkede sosyalizm yerine uluslararası bir proleter devrime duyulan ihtiyacı ilan etmesi ve demokratik ilkelere dayalı gerçek bir proletarya diktatörlüğünü desteklemesiydi. Sovyetler Birliği'nde iktidar için Stalin'e karşı mücadele eden Troçki ve destekçileri, platformu Troçkizm olarak bilinen Sol Muhalefet içinde örgütlendiler. Stalin sonunda Sovyet rejiminin kontrolünü ele geçirmeyi başardı ve Troçkistlerin Stalin'i iktidardan uzaklaştırma girişimleri Troçki'nin 1929'da Sovyetler Birliği'nden sürgün edilmesiyle sonuçlandı. Troçki sürgündeyken Stalin'e karşı kampanyasını sürdürdü ve 1938'de Komintern'e rakip bir Troçkist örgüt olan Dördüncü Enternasyonal'i kurdu. Ağustos 1940'ta Troçki, Stalin'in emriyle Mexico City'de bir suikasta kurban gitti. Troçkist akımlar arasında ortodoks Troçkizm, üçüncü kamp, Posadizm, Pabloculuk ve neo-Troçkizm yer alır. ⓘ

Troçkist siyaset teorisinde, yozlaşmış bir işçi devleti, işçi sınıfının devlet üzerindeki demokratik kontrolünün yerini bürokratik bir kliğin kontrolüne bıraktığı bir proletarya diktatörlüğüdür. Bu terim Troçki tarafından İhanete Uğrayan Devrim'de ve diğer çalışmalarında geliştirilmiştir. Deforme olmuş işçi devletleri, kapitalist sınıfın devrildiği, ekonominin büyük ölçüde devlet mülkiyetinde ve planlı olduğu, ancak iç demokrasinin ya da sanayide işçi denetiminin olmadığı devletlerdir. Deforme olmuş bir işçi devletinde, işçi sınıfı Bolşevik Devrimi'nden kısa bir süre sonra Rusya'da olduğu gibi hiçbir zaman siyasi iktidarı elinde tutmamıştır. Bu devletler, siyasi ve ekonomik yapıları yukarıdan (ya da dışarıdan) dayatıldığı ve devrimci işçi sınıfı örgütleri ezildiği için deforme olmuş olarak kabul edilir. Yozlaşmış bir işçi devleti gibi, deforme olmuş bir işçi devletinin de sosyalizme geçmekte olan bir devlet olduğu söylenemez. Çoğu Troçkist bugün deforme olmuş işçi devletlerine Küba, Çin Halk Cumhuriyeti, Kuzey Kore ve Vietnam'ı örnek göstermektedir. İşçi Enternasyonali Komitesi, zaman zaman Burma ve Suriye gibi devletleri de millileştirilmiş bir ekonomiye sahip olduklarında bu kategoriye dahil etmiştir. ⓘ

Bugün Troçkizm’i izleyen bazılarına göre, bu ideoloji Sovyet Bloku’ndaki komünist çevrelerde Stalin’in ölümünden sonra bile kabul görmemiş ve Troçki’nin komünizm konusundaki açıklamaları devleti yıkacak koşulları hazırlayacak siyasi bir devrime önderlik etmede başarılı olmamıştır. Bununla birlikte Troçkist fikirler sosyal değişim deneyimleri yaşayan ülkelerde (örneğin Venezuela’nın başbakanı Hugo Chavez’le ilişkisi olan Alan Woods'un Marksist Enternasyonal Komitesi gibi) zaman zaman yankı bulmaktadır. Büyük Britanya, Fransa, İspanya ve Almanya gibi gelişmiş ülkelerde birçok parti politik arenadadır. Kapitalizmin destekçisi olan partilere katkıda bulunan Troçkist grupların, böyle davranılmasını uygun bulmayan diğer Troçkistler tarafından oportünizmle (fırsatçılık) suçlanmıştır. ⓘ

Maoizm

Shenyang'daki Mao Zedong Düşüncesinin Zaferi Çok Yaşasın Anıtı ⓘ

Maoizm, Çinli siyasi lider Mao Zedong'un öğretilerinden türetilen bir teoridir. 1950'lerden 1970'lerdeki Deng Xiaoping Çin ekonomik reformuna kadar geliştirilen bu teori, Çin Komünist Partisi'nin yol gösterici siyasi ve askeri ideolojisi ve dünya çapında devrimci hareketlere rehberlik eden teori olarak yaygın bir şekilde uygulanmıştır. Maoizm ile Marksizm-Leninizm'in diğer biçimleri arasındaki temel fark, köylülerin işçi sınıfı tarafından yönetilen devrimci enerjinin siperi olması gerektiğidir. Üç ortak Maoist değer devrimci halkçılık, pratik olmak ve diyalektiktir. ⓘ

Marksizm-Leninizm'in Çin uyarlaması olarak iki ayrı teori üzerine inşa edilen Marksizm-Leninizm-Maoizm sentezi Mao'nun yaşamı boyunca gerçekleşmemiştir. Stalinizasyondan sonra Marksizm-Leninizm Sovyetler Birliği'nde muhafaza edilirken, Hoxhaizm ve Maoizm gibi bazı anti-revizyonist eğilimler bunun orijinal konseptinden saptığını belirtmiştir. Sovyetler Birliği'nden daha da uzaklaşan Arnavutluk ve Çin'de farklı politikalar uygulanmıştır. 1960'lardan itibaren kendilerini Maoist olarak adlandıran ya da Maoizmi savunan gruplar ortak bir Maoizm anlayışı etrafında birleşmemiş, bunun yerine Mao'nun siyasi, felsefi, ekonomik ve askeri çalışmalarına dair kendilerine özgü yorumlara sahip olmuşlardır. Taraftarları, Marksizmin birleşik, tutarlı bir üst aşaması olarak 1980'lere kadar pekişmediğini, ilk olarak 1982'de Peru komünist partisi Shining Path tarafından resmileştirildiğini iddia etmektedir. Parlayan Yol, parti tarafından yürütülen halk savaşı deneyimi sayesinde Maoizmi Marksizmin en yeni gelişimi olarak ortaya koyabilmiştir. ⓘ

Marksizm-Leninizm-Maoizm'in savunucuları teoriyi Maoizm'in kendisi olarak adlandırırken, Maoizm ya Mao Zedong Düşüncesi ya da Marksizm-Leninizm-Mao Zedong Düşüncesi olarak adlandırılır. Maoizm-Üçüncü Dünyacılık, Marksizm-Leninizm-Maoizm'in bağımlılık teorisi ve dünya sistemleri teorisi gibi Marksist olmayan Üçüncü Dünyacılık kavramlarıyla aşılanması ve sentezlenmesiyle ilgilenir. ⓘ

İtalyan Komünist Partisi sekreteri ve Avrupa Komünizminin ana savunucusu Enrico Berlinguer ⓘ

Avrokomünizm

Avrupa Komünizmi, 1970'ler ve 1980'lerde çeşitli Batı Avrupa komünist partileri içinde, kendi bölgelerine daha uygun bir toplumsal dönüşüm teorisi ve pratiği geliştirmeyi iddia eden revizyonist bir akımdı. Özellikle Fransa, İtalya ve İspanya'da öne çıkan bu tür komünistler, Soğuk Savaş sırasında Sovyetler Birliği'nin ve Komünist partisinin etkisini zayıflatmaya çalıştılar. İtalyan Komünist Partisi'nin genel sekreteri Enrico Berlinguer, yaygın olarak Avrupa komünizminin babası olarak kabul edilir. ⓘ

Özgürlükçü Marksist komünizm

Özgürlükçü Marksizm, Marksizmin anti-otoriter yönlerini vurgulayan geniş bir ekonomik ve siyasi felsefe yelpazesidir. Sol komünizm olarak bilinen özgürlükçü Marksizmin ilk akımları Marksizm-Leninizm ve Stalinizm, Troçkizm ve Maoizm gibi türevlerine karşı ortaya çıkmıştır. Özgürlükçü Marksizm, sosyal demokratlar tarafından savunulanlar gibi reformist pozisyonları da eleştirmektedir. Özgürlükçü Marksist akımlar genellikle Marx ve Engels'in daha sonraki çalışmalarından, özellikle de Grundrisse ve Fransa'da İç Savaş'tan yararlanır ve işçi sınıfının kurtuluşuna aracılık edecek ya da yardımcı olacak devrimci bir parti ya da devlete ihtiyaç duymadan kendi kaderini çizebileceğine dair Marksist inancı vurgular. Anarşizm ile birlikte liberter Marksizm, liberter sosyalizmin ana türevlerinden biridir. ⓘ

Sol komünizmin yanı sıra liberter Marksizm otonomizm, komünizasyon, konsey komünizmi, De Leonism, Johnson-Forest Tendency, Lettrism, Luxemburgism Situationism, Socialisme ou Barbarie, Solidarity, World Socialist Movement, workerism gibi akımların yanı sıra Freudo-Marksizm ve Yeni Sol'un bazı kısımlarını da içerir. Dahası, liberter Marksizm hem post-sol hem de sosyal anarşistler üzerinde sıklıkla güçlü bir etkiye sahip olmuştur. Özgürlükçü Marksizmin önemli teorisyenleri arasında Antonie Pannekoek, Raya Dunayevskaya, Cornelius Castoriadis, Maurice Brinton, Daniel Guérin ve Yanis Varoufakis yer almaktadır; bu sonuncusu Marx'ın kendisinin de özgürlükçü bir Marksist olduğunu iddia etmektedir. ⓘ

Konsey komünizmi

Rosa Luxemburg ⓘ

Konsey komünizmi, 1920'lerde Almanya ve Hollanda'da ortaya çıkan ve ana örgütü Almanya Komünist İşçi Partisi olan bir harekettir. Günümüzde hem liberter Marksizm hem de liberter sosyalizm içinde teorik ve aktivist bir pozisyon olarak devam etmektedir. Konsey komünizminin temel ilkesi, hükümetin ve ekonominin, işyerlerinde seçilen ve her an geri çağrılabilen delegelerden oluşan işçi konseyleri tarafından yönetilmesi gerektiğidir. Konsey komünistleri, merkezi planlamanın ve devlet kapitalizmi olarak adlandırılan devlet sosyalizminin otoriter ve demokratik olmayan doğasına ve devrimci bir parti fikrine karşı çıkarlar, çünkü konsey komünistleri bir parti tarafından yönetilen bir devrimin zorunlu olarak bir parti diktatörlüğü üreteceğine inanırlar. Konsey komünistleri, işçi konseyleri federasyonu aracılığıyla oluşturulan bir işçi demokrasisini desteklemektedir. ⓘ

Sosyal demokrasi ve Leninist komünizmin aksine, konsey komünizminin temel argümanı, fabrikalarda ve belediyelerde ortaya çıkan demokratik işçi konseylerinin işçi sınıfı örgütlenmesinin ve hükümet iktidarının doğal biçimi olduğudur. Bu görüş, bir yandan sosyal reformları uygulayarak parlamenter ve kurumsal hükümeti, diğer yandan öncü partileri ve katılımcı demokratik merkeziyetçiliği vurgulayan hem reformist hem de Leninist komünist ideolojilere karşıdır. ⓘ

Sol komünizm

Sol komünizm, özellikle Bolşevikler ve sosyal demokratlar tarafından Dünya Savaşı'nı sona erdiren bir dizi devrimin ardından benimsenen siyasi fikir ve uygulamaları eleştiren komünist solun sahip olduğu komünist görüşler yelpazesidir. Sol komünistler, Komünist Enternasyonal'in ilk kongresinden (Mart 1919) sonra ve ikinci kongresi (Temmuz-Ağustos 1920) sırasında benimsediği Marksizm-Leninizm görüşlerinden daha otantik Marksist ve proleter olarak gördükleri pozisyonları savunurlar. ⓘ

Sol komünistler, büyük ölçüde yalnızca sermayenin sol kanadı olarak gördükleri Marksist-Leninistlerden, bazılarını enternasyonalist sosyalistler olarak gördükleri anarko-komünistlerden ve yalnızca sınırlı durumlarda enternasyonalist sosyalistler olarak görme eğiliminde oldukları De Leonistler gibi çeşitli diğer devrimci sosyalist eğilimlerden farklı bir dizi siyasi hareketi temsil ederler. Bordigizm, adını "Lenin'den daha Leninist" olarak tanımlanan ve kendisini Leninist olarak gören Amadeo Bordiga'dan alan Leninist bir sol-komünist akımdır. ⓘ

Diğer komünizm türleri

Anarko-komünizm

Peter Kropotkin, anarko-komünizmin ana kuramcısı ⓘ

Anarko-komünizm, üretim araçlarının ortak mülkiyeti lehine devletin, özel mülkiyetin ve kapitalizmin ortadan kaldırılmasını; doğrudan demokrasiyi; ve "Herkesten yeteneğine göre, herkese ihtiyacına göre" yol gösterici ilkesine dayanan üretim ve tüketim ile gönüllü birlikler ve işçi konseylerinden oluşan yatay bir ağı savunan özgürlükçü bir anarşizm ve komünizm teorisidir; anarko-komünizm, komünizmi kurmadan önce bir devlet sosyalizmi aşamasının gerekliliği hakkındaki görüşünü reddetmesi bakımından Marksizmden ayrılır. Anarko-komünizmin ana teorisyeni Peter Kropotkin, devrimci bir toplumun "kendisini derhal komünist bir topluma dönüştürmesi" gerektiğini, Marx'ın "komünizmin daha ileri, tamamlanmış aşaması" olarak gördüğü aşamaya derhal geçmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu şekilde, sınıfsal bölünmelerin yeniden ortaya çıkmasını ve bir devletin kontrolde olması ihtiyacını önlemeye çalışır. ⓘ

İsyancı anarşizm gibi bazı anarko-komünizm biçimleri egoisttir ve anarşist komünizmin komüniter bir yapıya ihtiyaç duymadığına inanarak radikal bireycilikten güçlü bir şekilde etkilenmiştir. Çoğu anarko-komünist, anarşist komünizmi birey ve toplum arasındaki karşıtlığı uzlaştırmanın bir yolu olarak görür. İnsanlık tarihinde bugüne kadar anarko-komünist toplumun en iyi bilinen, yani bugün var olan fikirler etrafında kurulan ve tarihsel kanonda dünya çapında ilgi ve bilgi gören örnekleri Rus Devrimi sırasındaki Özgür Bölge, Mançurya'daki Kore Halk Birliği ve 1936 İspanyol Devrimi sırasındaki anarşist bölgelerdir. ⓘ

Rus İç Savaşı sırasında Nestor Makhno gibi anarşistler Ukrayna Devrimci Ayaklanma Ordusu aracılığıyla 1919'dan 1921'de Bolşevikler tarafından fethedilene kadar Ukrayna'nın Özgür Bölgesi'nde anarko-komünizmi yaratmak ve savunmak için çalıştılar. 1929'da Kore'de anarko-komünizm, anarşist general ve bağımsızlık aktivisti Kim Chwa-chin'in yardımıyla Mançurya'daki Kore Anarşist Federasyonu (KAFM) ve Kore Anarko-Komünist Federasyonu (KACF) tarafından başarıldı. 1931'de Japonya İmparatorluğu Kim'i öldürüp güneyden işgal ederken, Çin Milliyetçileri de kuzeyden işgal ederek Japonya İmparatorluğu'nun kukla devleti Mançukuo'nun kurulmasına neden oldu. İspanya İç Savaşı'ndaki İspanyol Devrimi sırasında İspanyol anarşistlerin çabaları ve etkisi sayesinde, 1936'dan itibaren anarko-komünizm Aragon'un çoğunda, Levante'nin bazı bölgelerinde ve Endülüs'te ve Devrimci Katalonya'nın kalesinde acımasızca ezilmeden önce varlığını sürdürdü. ⓘ

Anarşist Komünizm 19. yüzyılda bir ret ve bir istekten doğan anarşizmin komünist koludur. Reddedilen otoritedir. Nitekim anarşist kuramcı Proudhon 1851'de "Artık ne kilisede ne de devlet içinde, ne toprakta ne de parada otorite olmalıdır." diyordu. İstenilen de özgürlüktür. ⓘ

Anarşist düşünce Marx'ın bilimsel sosyalizmiyle çelişir. Anarşizmin İspanya'da kurucusu Guiseppe Fanelli ile 1. Enternasyonale katılan Bakunin, "dünyada eşitlik, komünler içinde serbestçe örgütlenmiş ve federasyon haline gelmiş üretim birliklerindeki kolektif mülkiyetin ve emeğin kendiliğinden örgütlenmesiyle gerçekleşmek zorundadır" der. Nitekim, daha Enternasyonal'ın başlangıcında işçiler ikiye bölünmüştü. Biri Marksist diğeri Proudhoncu olan bu iki akım özellikle Cenevre (1866) ve Lozan (1867) kongrelerinde çatıştı. 1. Enternasyonal'den sonraki kongrelerde anarşistler yenik düştü. Anarşistlerin öncülerine göre yapacakları propaganda yeniden gözden geçirilmeliydi. Bu düşünceden hareketle İtalyan anarşistler, 1877'de şiddet kullanmayı önerdiler: "Sosyalist ilkelerin eylemlerle ortaya konmasına yönelen ayaklanma, en etkin propaganda aracıdır. Bu araç kitleleri yanıltmadan ve bozmadan en derin toplumsal katmanlara nüfuz edebilir ve Enternasyonal'in desteklediği mücadelede insanlığın diri güçlerini yanına çekebilir"(1876 da Cafiero'nun Malatesta'ya yazdığı mektup). Bu düşünceden hareket eden İtalyan anarşistleri, Benevento'da taşra arşivlerini ateşe vermeye ve yoksullara para dağıtmaya giriştiler. Yapılan baskılar Anarşist düşüncenin yayılmasına, özellikle İspanya ve Rusya'da engel olamadı. Bu arada Bakunin ve Kropotkin, eksiksiz ve evrensel nitelikte olduğunu düşündükleri bir eğitim sistemi ortaya koyarak Proudhon'un düşüncelerini geliştirdiler. ⓘ

Anarşist Komünizmin örgütlü pratikleri, kendisini tarihte Ukrayna ve İspanya iç savaşında gösterir. ⓘ

Hıristiyan komünizmi

Hristiyan komünizmi, İsa Mesih'in öğretilerinin Hristiyanları ideal sosyal sistem olarak dini komünizmi desteklemeye zorladığı görüşüne dayanan teolojik ve siyasi bir teoridir. Hıristiyanlıkta komünist fikir ve uygulamaların tam olarak ne zaman başladığı konusunda evrensel bir mutabakat olmamasına rağmen, birçok Hıristiyan komünist İncil'deki kanıtların, havariler de dahil olmak üzere ilk Hıristiyanların İsa'nın ölümü ve dirilişini takip eden yıllarda kendi küçük komünist toplumlarını kurduklarını gösterdiğini belirtmektedir. Hıristiyan komünizminin birçok savunucusu, bunun İsa tarafından öğretildiğini ve havarilerin kendileri tarafından uygulandığını belirtmektedir ki bazı tarihçiler de bu görüşe katılmaktadır. ⓘ

Hristiyan komünizmi Rusya'da bir miktar destek görmektedir. Rus müzisyen Yegor Letov açık sözlü bir Hıristiyan komünistti ve 1995 yılında verdiği bir röportajda şöyle demişti: "Komünizm Tanrı'nın yeryüzündeki krallığıdır." ⓘ

Analiz

Resepsiyon

University College London'dan Emily Morris, Karl Marx'ın yazılarının 1917 Rus Devrimi de dahil olmak üzere pek çok harekete ilham vermiş olması nedeniyle komünizmin "genellikle devrimden sonra Sovyetler Birliği'nde gelişen siyasi ve ekonomik sistemle karıştırıldığını" yazdı. Tarihçi Andrzej Paczkowski komünizmi "açıkça tam tersi gibi görünen, insanlığın eşitlik ve sosyal adalete ulaşma yönündeki seküler arzusuna dayanan ve özgürlüğe doğru büyük bir sıçrama vaat eden bir ideoloji" olarak özetlemiştir. ⓘ

Anti-komünizm, komünizm 19. yüzyılda bilinçli bir siyasi hareket haline gelir gelmez gelişti ve anti-komünistler ve komünizme karşı çıkan siyasi örgütler ya da hükümetler tarafından komünist olduğu iddia edilen kişilere ya da onların sözde destekçilerine karşı işlenen toplu katliamlar rapor edildi. Komünist hareket kurulduğu günden bu yana muhalefetle karşılaşmış ve bu muhalefet genellikle örgütlü ve şiddetli olmuştur. Başta Soğuk Savaş döneminde olmak üzere, komünizm karşıtı toplu katliam kampanyalarının birçoğu, 1965-66 Endonezya toplu katliamları ve Güney Amerika'daki Condor Operasyonu gibi resmi olarak Bağlantısızlar Hareketi'nin bir parçası olanlar da dahil olmak üzere, ABD ve Batı Bloğu müttefikleri tarafından desteklenmiştir. ⓘ

Komünist devletlerde aşırı ölümler

Birçok yazar, Komünist devletlerde aşırı ölümler ve Joseph Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği'ndeki aşırı ölümler gibi ölüm oranları hakkında yazmıştır. Bazı yazarlar, ölüm tahminleri 10-20 milyon gibi düşük rakamlardan 100 milyonu aşan yüksek rakamlara kadar değişen, ölümlerin tanımlarına bağlı olarak büyük farklılıklar gösteren bir Komünist ölü sayısı olduğunu ileri sürmektedir. Daha yüksek tahminler birçok akademisyen tarafından ideolojik olarak motive edilmiş ve şişirilmiş olmakla eleştirilmiştir; ayrıca eksik veriler nedeniyle yanlış oldukları, fazla ölümleri sayarak şişirildikleri, komünizmle yersiz bir bağlantı kurdukları ve gruplama ve ceset sayımının kendisi nedeniyle de eleştirilmektedirler. Daha yüksek tahminler, Komünist hükümetlerin sivillere karşı gerçekleştirdiği infazlar, insan eliyle yaratılan kıtlıklar, hapis sırasında meydana gelen ya da hapis, sürgün ve zorla çalıştırma sonucu meydana gelen ölümler gibi eylemleri de hesaba katmaktadır. Daha yüksek tahminler, önemli hataların kaçınılmaz olduğu durumlarda seyrek ve eksik verilere dayandığı, olası daha yüksek değerlere çarpıtıldığı ve iç savaşlar, Holodomor ve diğer kıtlıklar ile savaşla ilgili olayların kurbanlarının dahil edilmemesi gerektiği için eleştirilmektedir. Diğerleri ise, bazı tahminler doğru olmayabilir, ancak "sayılar hakkında tartışmak yakışıksızdır. Önemli olan çok ama çok sayıda insanın komünist rejimler tarafından öldürülmüş olmasıdır." ⓘ

Soykırım akademisyenleri ve Komünizm akademisyenleri arasında olayların bir kısmının mı yoksa tamamının mı toplu katliam teşkil ettiği konusunda bir fikir birliği yoktur. Ortak bir terminoloji üzerinde de fikir birliği yoktur ve olaylar çeşitli şekillerde aşırı ölüm veya toplu ölümler olarak adlandırılmıştır; bu tür cinayetlerin bazılarını tanımlamak için kullanılan diğer terimler arasında classicide, insanlığa karşı suçlar, democide, genocide, politicide, holocaust ve repression yer almaktadır. Akademisyenler Komünist devletlerin çoğunun toplu katliamlara girişmediğini belirtmektedir; özellikle Benjamin Valentino gibi bazıları Komünist toplu katliam kategorisini sömürgeci, kontrgerilla ve etnik toplu katliamlarla birlikte, zorlayıcı toplu katliamlardan ayırmak için mülksüzleştirici toplu katliamların bir alt türü olarak önermektedir. Bazı akademisyenler ideoloji veya rejim tipini toplu katliamları açıklayan önemli bir faktör olarak görmezken, John Gray, Daniel Goldhagen ve Richard Pipes gibi diğerleri komünizm ideolojisinin toplu katliamlarda önemli bir nedensel faktör olduğunu düşünmektedir. ⓘ

Bazı yazarlar Joseph Stalin'in Sovyetler Birliği, Mao Zedong'un Çin'i ve Pol Pot'un Kamboçya'sındaki cinayetleri Stalin'in Mao'yu, Mao'nun da Pol Pot'u etkilediği temelinde ilişkilendirmiştir; her durumda cinayetler hızlı sanayileşme gibi dengesiz bir modernleşme süreci politikasının bir parçası olarak gerçekleştirilmiştir. Diğer yazarlar ise soykırımın Karl Marx'ın unutulmuş eserlerinde dikte edildiğini iddia etmektedir. ⓘ

Dovid Katz ve diğer tarihçilere göre, Komünist devletler dönemindeki kitlesel ölümleri Holokost ile bir tutan çifte soykırım teorisinin tarihsel revizyonist görüşü Doğu Avrupa ülkeleri ve Baltık devletlerinde popülerdir ve bu tarih yaklaşımları, Haziran 2008'deki Prag Deklarasyonu ve Ağustos 2008'de Avrupa Parlamentosu tarafından ilan edilen ve Temmuz 2009'da Avrupa'daki AGİT tarafından onaylanan Stalinizm ve Nazizm Kurbanlarını Anma Günü gibi Avrupa Birliği gündemine dahil edilmiştir. Batı Avrupa'daki pek çok akademisyen arasında, iki rejimin karşılaştırılması ve işledikleri suçların eşdeğer tutulması yaygın bir şekilde reddedilmiştir ve halen de reddedilmektedir. ⓘ

Siyasi sağdaki birçok yorumcu, komünist rejimler altındaki toplu katliamlara işaret ederek, bunların komünizmin bir suçlaması olduğunu iddia etmektedir. Bu görüşün karşıtları, siyasi soldakiler de dahil olmak üzere, bu cinayetlerin komünizmin kendisinden değil, belirli otoriter rejimlerden kaynaklanan sapmalar olduğunu belirtmekte ve bu cinayetlere karşıt olarak kapitalizm ve anti-komünizmin neden olduğunu iddia ettikleri savaşlardaki kitlesel ölümlere işaret etmektedirler. ⓘ

Hafıza ve miras

Komünizm eleştirisi, 20. yüzyıl Komünist devletlerinin pratik yönleriyle ilgilenenler ve komünist ilkeler ve teoriyle ilgilenenler olmak üzere iki geniş kategoriye ayrılabilir. 20. yüzyıl Komünist devletlerinin toplumsal hafızası, siyasi sol ve sağ arasında "bir savaş alanı" olarak tanımlanmıştır. Siyasi sağda komünizmi eleştirenler, bir ideoloji olarak komünizmin bir suçlaması olarak komünist devletlerdeki aşırı ölümlere işaret etmektedir. Siyasi soldaki komünizm savunucuları ise ölümlerin bir ideoloji olarak komünizmden değil, belirli otoriter rejimlerden kaynaklandığını iddia ederken, komünist devletler altındaki ölümlere karşıt bir nokta olarak kapitalizm ve anti-komünizmin neden olduğunu iddia ettikleri savaşlardaki kitlesel ölümlere işaret etmektedir. ⓘ

Olayların nasıl hatırlandığına dair hafıza çalışmaları yapılmıştır. Kristen R. Ghodsee ve Scott Sehon'a göre, siyasi solda "sosyalist ideallere ve sosyalist devlet geçmişlerine özlem duyan yüz milyonlarca Rus ve Doğu Avrupa vatandaşının popüler görüşüne sempati duyanlar" varken, siyasi sağda "Marksizm ile ilgili tüm deneylerin her zaman ve kaçınılmaz olarak gulag ile sona ereceğinde ısrar eden hem doğudaki hem de batıdaki kararlı anti-totaliterler" vardır. "Komünizmin kurbanları" kavramı, çifte soykırım teorisinin bir parçası olarak Doğu Avrupa'da ve genel olarak komünizm karşıtları arasında kabul gören bir akademik görüş haline gelmiştir; bazı Batı Avrupalı ve diğer akademisyenler tarafından, özellikle de akademisyenler tarafından uzun süredir itibarsız bir bakış açısı olarak görülen Komünizm ve Nazizmi eşitlemek için kullanıldığında reddedilmektedir. Anlatı, Komünist devletler tarafından gerçekleştirilen kıtlıkların ve kitlesel ölümlerin tek bir nedene bağlanabileceğini ve komünizmin "tarihteki en ölümcül ideoloji" ya da Jonathan Rauch'un ifadesiyle "insanlık tarihindeki en ölümcül fantezi" olarak insanlığa yönelik en büyük tehdidi temsil ettiğini öne sürmektedir. George Watson gibi yazarlar, Marx'tan Adolf Hitler'e uzanan ortak bir tarihi savunarak komünizm, sol siyaset ve sosyalizm ile soykırım, toplu katliam ve totalitarizm arasında sözde bir bağlantı kurmaktadır. Bazı sağcı yazarlar Marx'ın Nazizm ve Holokost'tan sorumlu olduğunu iddia etmektedir. ⓘ

Stéphane Courtois gibi yazarlar, sınıfsal ve ırksal soykırım arasında bir eşdeğerlik teorisi önermektedir. Komünizm Kurbanları Anma Vakfı tarafından desteklenen bu teoriye göre, Stephen Courtois tarafından yapılan tahminlere mesafeli yaklaşan bazı yazarlara rağmen, Komünizmin Kara Kitabı'ndan elde edilen en yaygın tahmin 100 milyondur. Komünizm kurbanlarının anısına Avrupa Birliği ve Kanada, Doğu Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çeşitli hükümetlerin desteğiyle çeşitli müzeler ve anıtlar inşa edilmiştir. Komünizmin Kara Kitabı ve Bloodlands gibi eserler Nazizm ve Stalinizm ve dolayısıyla komünizmin karşılaştırılmasına ilişkin tartışmaları meşrulaştırmış ve özellikle ilk eser komünizmin kriminalize edilmesinde önemli bir rol oynamıştır. ⓘ

Komünist hükümetlerin komünist bir toplum idealini gerçekleştirmedeki başarısızlıkları, artan otoriterliğe yönelik genel eğilimleri ve ekonomilerindeki doğal verimsizlikler, 20. yüzyılın sonlarında komünizmin gerilemesiyle ilişkilendirilmiştir. Walter Scheidel, geniş kapsamlı hükümet eylemlerine rağmen, Komünist devletlerin uzun vadeli ekonomik, sosyal ve siyasi başarı elde edemediğini belirtmiştir. Sovyetler Birliği'nin dağılması deneyimi, Kuzey Kore kıtlığı ve gelişmiş serbest piyasa sistemlerine kıyasla iddia edilen ekonomik düşük performans, Komünist devletlerin tamamen ortodoks Marksizm olarak gördükleri şeye güvenirken başarılı bir devlet kurmada başarısız olduklarına örnek olarak gösterilmektedir. Bu eksikliklere rağmen Philipp Ther [de], Komünist hükümetler altındaki modernizasyon programlarının bir sonucu olarak Doğu Bloku ülkelerinde yaşam standardında genel bir artış olduğunu belirtmiştir. Branko Milanović, Soğuk Savaş'ın sona ermesinin ardından, bu ülkelerin çoğunun ekonomilerinin kapitalizme geçiş sürecinde o kadar büyük ölçüde gerilediğini ve henüz komünizmin çöküşünden önceki noktaya geri dönemediklerini yazmıştır. Ancak Doğu Bloku ülkelerinin ekonomileri daha önce 1980'lerde komünizm altında durgunluk yaşamıştı. ⓘ

Muhafazakârlar, liberaller ve sosyal demokratların hepsi 20. yüzyıl komünist devletlerini niteliksiz başarısızlıklar olarak görüyor ve bu da Jodi Dean'e göre kapitalizm ve neoliberalizme siyasi alternatifler konusundaki tartışmaların kapsamını sınırlıyor. Dean'e göre insanlar kapitalizmi düşündüklerinde onun en kötü sonuçlarını (iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik, hiperenflasyon, Büyük Buhran, Büyük Durgunluk, soyguncu baronlar ve işsizlik) dikkate almıyorlar çünkü kapitalizmin tarihi dinamik ve nüanslı olarak görülüyor; komünizmin tarihi ise dinamik ya da nüanslı olarak görülmüyor ve komünizmin otoriterlik, gulag, açlık ve şiddeti vurgulayan sabit bir tarihsel anlatısı var. Aralarında Gary Gerstle ve Walter Scheidel'in de bulunduğu bazı tarihçiler, komünizmin yükselişi ve çöküşünün ABD ve diğer Batı toplumlarındaki işçi hareketleri ve sosyal refah devletlerinin gelişimi ve gerilemesi üzerinde önemli etkileri olduğunu öne sürmektedir. Gerstle, komünizm tehdidi zirveye ulaştığında ABD'deki örgütlü emeğin en güçlü olduğunu ve hem örgütlü emeğin hem de refah devletinin gerilemesinin komünizmin çöküşüyle aynı zamana denk geldiğini savunmaktadır. Hem Gerstle hem de Scheidel, Batı'daki ekonomik elitlerin kendi toplumlarındaki olası komünist devrimlerden daha fazla korkmaya başladıkça, özellikle de komünist hükümetlerle ilişkili zulüm ve şiddet daha belirgin hale geldikçe, işçi sınıfı ile işbirliği yapmaya daha istekli olduklarını ve tehdit azaldığında çok daha az istekli olduklarını ileri sürmektedir. ⓘ

Eleştiriler

Çok çeşitli görüşlerdeki yazarlar ve siyasi eylemciler antikomünist eserler yayımlamışlardır. Sovyet Bloku'na muhalif olan Aleksandr Solzenitsin ve Vaclav Havel; Friedrich Hayek, Ludwig von Mises ve Milton Friedman gibi ekonomistler; Hannah Arendt, Robert Conquest, Daniel Pipes ve R. J. Rummel gibi tarihçiler ve sosyal bilimciler bunlardan bazılarıdır. Bazı yazarlar komünist rejimle yönetilen ülkelerde, özellikle Pol Pot döneminde yaşanan Kamboçya soykırımı ve Stalin dönemindeki insan hakları ihlallerini komünizmin eleştirisi olarak sunmaktadır. ⓘ

Birçok ülkede komünizmle mücadele, fikri eleştirilerle sınırlı kalmamış, fiziksel karşı koyuşlarla da çerçevesini genişletmiştir. ⓘ