Paflagonya
| Paphlagonia (Παφλαγονία) ⓘ | |
|---|---|
| Anadolu'nun Antik Bölgesi | |
| Konum | Kuzey Orta Anadolu |
| Devlet vardı | 5. yüzyıl - MÖ 183 |
| Tarihi başkentler | Gangra |
| Ahameniş Satraplığı | Kapadokya |
| Roma Eyaleti | Pontus |
 | |
 | |
Paphlagonia (/ˌpæfləˈɡoʊniə/; Yunanca: Παφλαγονία, romanize edilmiştir: Paphlagonía, modern çeviri. Paflagonía; Türkçe: Paflagonya), kuzey orta Anadolu'nun Karadeniz kıyısında, batıda Bitinya ve doğuda Pontus arasında yer alan ve Bitinya Olimposu'nun doğusundaki bir uzantıyla Frigya'dan (daha sonra Galatya) ayrılan antik bir bölgeydi. Strabon'a göre Parthenius Nehri bölgenin batı sınırını oluşturuyordu ve doğuda Halys Nehri ile sınırlanıyordu. Paphlagonia'nın adını efsanevi Phineus'un oğlu Paphlagon'dan aldığı söylenir. ⓘ
Coğrafya
Paflagonya'nın büyük bölümü engebeli dağlık bir ülkedir, ancak verimli vadiler içerir ve büyük miktarda fındık ve meyve - özellikle erik, kiraz ve armut - üretir. Dağlar sık ormanlarla kaplıdır ve sağladıkları şimşir ağacı miktarıyla dikkat çeker. Bu nedenle, kıyıları erken dönemlerden itibaren Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Bunlar arasında, Milet'ten yaklaşık M.Ö. 630 yılında kurulmuş olan Sinope kenti önde gelmektedir. Parthenius nehrinin birkaç mil doğusundaki Amastris, Makedon hükümdarlarının yönetimi altında önemli hale geldi; Halys nehrinin doğusunda kısa bir mesafede bulunan (ve bu nedenle Strabon'un tanımladığı şekliyle tam olarak Paphlagonia'da olmayan) Sinope'nin bir kolonisi olan Amisus, neredeyse ana kentine rakip olacak kadar büyüdü. ⓘ
İç kesimlerdeki en önemli kentler, antik dönemde Paflagonya krallarının başkenti olan ve daha sonra Germanikopolis olarak anılan, Galatya sınırına yakın Gangra ve Amnias nehri vadisinde, Strabon'un sandarake (kırmızı arsenik ya da arsenik sülfür) adını verdiği ve büyük ölçüde Sinope'den ihraç edilen madenin geniş madenlerinin yakınında bulunan Pompeiopolis'ti. ⓘ
_-_panoramio.jpg)
Paflagonya, Frigya'dan (daha sonra Galatia oldu) Bithynia'nın doğusunda kalan bir uzantıyla ayrılmaktaydı. Strabon'a göre Parthenius (Bartın Çayı) nehri bölgenin batı sınırını, Halys (Kızılırmak) nehri de doğu sınırını çiziyordu. Bölge doğuda Kızılırmak, batıda Sakarya Nehri, güneyde Frigya ve Galatya ile çevrilidir. Kuzeyde ise Karadeniz yer alır. ⓘ
Günümüzde Kastamonu, Sinop, Bartın, Çankırı ve Karabük bu bölgede yer alırken Çorum, Bolu, Zonguldak ve Samsun illerinin bir bölümü bölgenin içinde kalmaktadır. Batı Karadeniz ve Orta Karadeniz bölümünü kapsayan bölgeye Türklerden önce Paflagonya denmiştir. MÖ 1000 tarihinde bu bölgeye hâkim olan Paflagonlar kendi adlarını bu coğrafyaya vermişlerdir. ⓘ
Tarihçe
Hititler zamanında Paflagonya'da, Paflagonyalılarla etnik akrabalıkları tam olarak bilinmeyen Kaşka halkı yaşamaktaydı. Belki de Hint-Avrupa dillerinin Anadolu kollarından birini konuşan komşu ülke Kapadokya halkıyla akraba oldukları düşünülebilir. Strabon'un ifadesine göre, dilleri kendilerine özgü bir dildir. ⓘ
Paflagonyalılar Anadolu'nun en eski uluslarından biridir ve kralları Pylaemenes ile oğlu Harpalion'un öldüğü Truva Savaşı'nda (yaklaşık MÖ 1200 veya MÖ 1250) Truvalıların müttefikleri arasında yer alırlar (İlyada, ii. 851-857). Homeros ve Livy'ye göre, Yunanca'da Enetoi olarak adlandırılan bir grup Paphlagonialı, bir devrim sırasında yurtlarından sürülmüştür. Truva prensi Antenor'un önderliğinde bir grup mağlup Truvalı ile birlikte Adriyatik kıyısının kuzey ucuna göç etmişler ve daha sonra yerli Euganei ile birleşerek yerleştikleri bölgeye Venetia adını vermişlerdir. ⓘ
Paflagonyalılar Herodot tarafından Kroisos'un fethettiği halklar arasında zikredilmiş ve MÖ 480'de Kserkses'in ordusuna önemli bir birlik göndermişlerdir. Ksenophon onlardan komşu satraplara atıfta bulunmadan kendi prensleri tarafından yönetildiklerinden bahseder; bu belki de yüce dağ sıraları ve zorlu geçitleriyle ülkelerinin doğasından kaynaklanan bir özgürlüktür. Tüm bu yöneticiler, İlyada'da Paphlagonialıların lideri olarak geçen bu isimdeki reisin soyundan geldiklerini iddia ettiklerinin bir işareti olarak Pylaimenes adını taşımış gibi görünmektedir. ⓘ
Pontus Krallığı altında
Daha sonraki bir dönemde Paflagonya Makedonya krallarının kontrolüne geçti ve Büyük İskender'in ölümünden sonra Kapadokya ve Mysia ile birlikte Eumenes'e verildi. Bununla birlikte, Pontus'un tecavüzcü gücü tarafından emilene kadar yerli prensler tarafından yönetilmeye devam etti. Bu hanedanın yöneticileri, Mithridates Ctistes'in (MÖ 302-266) saltanatının başlarında Paphlagonia'nın büyük bölümünün efendisi oldular, ancak Pharnaces MÖ 183'e kadar Yunan şehri Sinope'yi kontrolleri altına almadı. O zamandan itibaren, Mithridates'in düşüşüne kadar (MÖ 65) tüm eyalet Pontus Krallığı'na dahil edildi. ⓘ
Roma ve Bizans imparatorlukları
Pompey, Pontus'un büyük bölümüyle birlikte Paflagonya'nın kıyı bölgelerini Roma'nın Bitinya eyaletiyle birleştirdi, ancak hanedan yok olana ve tüm ülke Roma İmparatorluğu'na dahil edilene kadar ülkenin iç kısımlarını yerli prenslere bıraktı. Coğrafyacı Claudius Ptolemaios tarafından sınırları kesin olarak tanımlanmamış olsa da, coğrafyacılar tarafından bu isim hala korunmaktadır. Paphlagonia MS 5. yüzyılda ayrı bir eyalet olarak yeniden ortaya çıktı (Hierocles, Synecdemus c. 33). Yedinci yüzyılda Opsikion temasının ve daha sonra Bucellarian temasının bir parçası olmuş, 820 civarında tekrar ayrı bir eyalet oluşturmak üzere bölünmüştür. ⓘ
Önemli kişiler
- Artoxares (MÖ 5. yüzyıl) hadım, Pers kralları I. Artakserkses ve II. Darius'un elçisi
- Sinoplu Diogenes (MÖ 4. yüzyıl) Yunan filozof, Kinik felsefenin kurucularından biri.
- Abonoteichuslu Alexander (MS 105 - 170 civarı), Paphlagonialı Alexander ya da sahte peygamber Alexander olarak da bilinir
- Aziz Philaretos (8. yüzyıl)
- Theodora (9. yüzyıl) Bizans imparatoru Theophilus'un eşi
- John Mauropous (11. yüzyıl) Doğu Romalı şair ve yazar
- Michael IV Paphlagonian
- Cardia'lı Eumenes (Troja'ya gitmeye ve Cardia'ya dönmeye karar verene kadar) ⓘ
Tarihi
Çağımıza ulaşan yazılı kaynaklara göre Paflagonların son kralının krallık merkezi İskilip olmuştur. Paflagonya antik bölgesinin tarihteki izlerinden söz eden en eski kaynak Homeros'un İlyada'sıdır. Yapılan arkeolojik kazılarda çıkan veriler ışığında Zonguldak, Bartın ve Kastamonu illerini kapsayan Paflagonya bölgesinin tarih öncesi kalıntıları 4 bin yıl öncesine işaret etmektedir ⓘ
Homeros, Truva savaşlarına MÖ 1200'lerde katılan Paflagonyalıların bir bölümünün Pathenios (Bartın) çayı çevresinde Sesamos (Amasra), Kromna (Kurucaşile),Parthenios gibi kentler kurduklarını anlatmaktadır. Ayrıca bölgede Paflagonya antik yerleşimleri hakkında araştırma yapan Belgesel Yönetmeni Tekin Gün, Orta Tunç Çağının MÖ 2000 ile MÖ 1500 arasını kapsayan dönemine ait Çankırı’da 35 höyük, nekropol ve Eski Tuç Çağına ait birçok yerleşim izlerinin bulunduğunu belirtmiştir. ⓘ
Herodot kaynaklarında Paflagonya halkının kendi kendine kabile gibi yaşadıklarını söylemektedir. Birçok mitolojik öykünün kahramanı olan Amazonlar, Karadeniz Ereğlisi ve çevresinin (Heraklea-Sinop arası) bilinen ilk sakinleri olarak ifade edilir. Yine Kaskalar ve Kukonlar da Hatti ve Hititlerden sonra bu toprakların eski halkları olarak bilinmektedir. ⓘ
Büyük İskender, Paflagonya'yı zaptedememiş ise de onun kumandanı Antigon istilaya muvaffak olmuştur. Helenlerden sonra 183'te Pontuslar bölgeyi ve sahillerini almışlar, 200'de Galatyalılar Ilgaz'ın güneyini ele geçirmişler, 12'de Pontuslara vermişler, 104'te bölge Pontuslardan Bitinyalılara geçmiştir. Bitinyalılar 64'te Romalılarla yaptıkları savaşta yok olmuşlardır. ⓘ
Romalılar, Kastamonu dahil bölgeyi tamamen işgal ettikten sonra Taşköprü’yü hükûmet merkezi yapmışlar ve bu şehri General Pompe aldığından şehre Pompeipolis adını vermişlerdir. Roma İmparatorluğu'nun 395'te ikiye bölünmesiyle kurulan Doğu Roma İmparatorluğu 1100'e kadar Kastamonu'ya hâkim olmuş fakat o tarihte kenti Danişmentlilere terk etmeye mecbur kalmışlardır. ⓘ
Paflagonya kentleri
Paflagonya kentlerinin bazıları şunlardır:
- Pompeipolis
- Tieion ⓘ