İshak
İshak ⓘ | |
|---|---|
 İshak, Mukaddes Kitap örneğinde hayal edilen kuyuları kazıyor(c. 1900) | |
| Evlilik | Rebeka |
| Çocuk(lar) |
|
| Ebeveyn(ler) |
İbrahim babası Sare annesi |
| Aile |
|
İshak (İbranice: יִצְחָק; Arapça: إسحٰق / إسحاق, İsḥāq), İsrailoğullarının üç önemli büyüğünden (diğerleri İbrahim ve Yakup) biri olan İbrani din büyüğü ve atasıydı. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam dahil olmak üzere İbrahimî dinlerde önemli bir kişidir. İbrahim ve Sare'nin oğlu, Yakup ve Esav'ın babası olan İshak, Yusuf ve Yehuda'da dahil İsrailoğullarının dedesidir. ⓘ
İshak'ın adı Tanah'a göre, Tanrı tarafından İbrahim ve Sarah'a ’çocuklarınız olmayacak‘ dendiğinde şaşkınlık ile karışık gülerek tepki vermelerine itafen "gülecek" anlamına gelmektedir. Adı sonradan değiştirilmeyen ve Kenan'da doğup, Kenan'da ölen tek din büyüğü olarak bilinir. Yine Tanah'a göre 3 din büyüğünün en uzun ömürlüsü İshak'tı, 180 yaşında öldü. ⓘ
Etimoloji
İngilizceleştirilmiş "Isaac" ismi İbranice יִצְחָק (Yīṣḥāq) teriminin transliterasyonudur ve kelimenin tam anlamıyla "Gülüyor / gülecek" anlamına gelir. MÖ 13. yüzyıldan kalma Ugaritik metinler, Kenan tanrısı El'in yardımsever gülümsemesinden bahseder. Ancak Yaratılış, gülüşü El'den ziyade İshak'ın ebeveynleri İbrahim ve Sara'ya atfeder. İncil'deki anlatıya göre, Tanrı (İbranice, Elohim) oğullarının doğacağı haberini verdiğinde İbrahim yüzüstü düşüp gülmüştür. Güldü çünkü Sara çocuk doğurma yaşını geçmişti; hem Sara'nın hem de İbrahim'in yaşları ilerlemişti. Daha sonra Sara, Rab'bin üç habercisinin vaadi yenilediğini duyduğunda, aynı nedenle içten içe güldü. Tanrı İbrahim'i bu konuda sorguladığında Sara güldüğünü inkâr etti. ⓘ
Yaratılış öyküsü
Doğum
Tanrı Avram ve Saray'ın adlarını İbrahim ve Sara olarak değiştirdikten sonra, İbrahim'e Sara'dan İshak adında ikinci bir oğul doğuracağını ve onunla yeni bir antlaşma yapılacağını söyler. Bunun üzerine İbrahim gülmeye başlar, çünkü hem kendisi hem de Sara doğal çocuk doğurma yaşının çok ötesindedir. Bir süre sonra, İbrahim'in Tanrı'nın elçileri olarak tanımladığı üç adam onu ve Sara'yı ziyaret eder ve İbrahim onlara yemek ve ikramda bulunur. Adamlar Sara'nın çocuk doğuracağına dair kehaneti tekrarlarlar ve İshak'ın bir yıl içinde doğacağını vaat ederler. Tanrı, çiftin neden sözlerine inanmayarak güldüklerini ve bunun nedeninin böyle şeylerin onun gücü dahilinde olmadığına inandıkları için olup olmadığını sorar. Şimdi korktukları için, Tanrı'nın sözlerine güldüklerini boş yere inkâr ederler. ⓘ
İshak doğarken zaman geçer. Bu İbrahim'in ikinci oğlu olmasına rağmen (İbrahim'in ilk oğlu Hacer'den olan İsmail'di), Sara'nın ilk ve tek çocuğuydu. ⓘ
İshak doğumunun sekizinci gününde, Yahve'nin antlaşmasına uymak için İbrahim'in ev halkından bütün erkeklerin sünnet edilmesi gerektiği gibi sünnet edildi. ⓘ
İshak sütten kesildikten sonra Sara, İsmail'in alay ettiğini gördü ve kocasına, İshak'ın İbrahim'in tek mirasçısı olması için Hacer'i ve oğlunu kovması için ısrar etti. İbrahim tereddüt etti, ama Tanrı'nın buyruğu üzerine karısının isteğini dinledi. ⓘ
Bağlama
İshak'ın gençliğinin bir döneminde, babası İbrahim onu Moriya Dağı'na götürdü. Tanrı'nın emriyle İbrahim bir kurban sunağı inşa edecek ve oğlu İshak'ı onun üzerinde kurban edecekti. Oğlunu sunağa bağladıktan ve onu öldürmek için bıçağını çektikten sonra, son anda Tanrı'nın bir meleği İbrahim'in devam etmesini engelledi. Bunun yerine, çalılıklara takılmış olan yakındaki bir koçu kurban etmeye yönlendirildi. ⓘ
Aile hayatı
İshak 40 yaşına gelmeden önce (Yaratılış 25:20), İbrahim kâhyası Eliezer'i yeğeni Beytuel'in ailesinden İshak'a bir eş bulması için Mezopotamya'ya gönderdi. Eliezer İshak için Aramlı Rebeka'yı seçti. İshak'la uzun yıllar evli kaldıktan sonra Rebeka hâlâ bir çocuk doğurmamıştı ve kısır olduğuna inanılıyordu. İshak onun için dua etti ve Rebeka gebe kaldı. Rebeka Esav ve Yakup adında ikiz erkek çocuklar doğurdu. İki oğlu doğduğunda İshak 60 yaşındaydı. İshak Esav'ı, Rebeka ise Yakup'u tercih etti. ⓘ
İshak'la ilgili anlatılar onun cariyeleri olduğundan söz etmez. ⓘ
Göç
İshak babası öldükten sonra Beer-lahai-roi'ye taşındı. Ülkede kıtlık baş gösterince, babasının bir zamanlar yaşadığı Filist toprakları olan Gerar'a taşındı. Bu topraklar İbrahim'in günlerinde olduğu gibi hâlâ Kral Avimelek'in kontrolü altındaydı. Babası gibi İshak da karısı konusunda Avimelek'i aldattı ve kuyu işine girdi. Babasının kazdığı bütün kuyulara geri dönmüş ve hepsinin toprakla kapatıldığını görmüştü. Filistliler bunu İbrahim öldükten sonra yapmışlardı. Bu yüzden İshak onları gün ışığına çıkardı ve Beer-Şeva'ya kadar daha fazla kuyu kazmaya başladı ve tıpkı babasının zamanında olduğu gibi Avimelek'le bir anlaşma yaptı. ⓘ
Doğum Hakkı
İshak yaşlandı ve kör oldu. Oğlu Esav'ı çağırdı ve İshak'ın kutsamasını almak için ona biraz geyik eti bulmasını söyledi. Esav avlanırken, annesinin öğüdünü dinleyen Yakup kendisini Esav olarak tanıtarak kör babasını kandırdı ve böylece babasının kutsamasını elde etti, öyle ki Yakup İshak'ın birincil varisi oldu ve Esav daha aşağı bir konumda kaldı. Yaratılış 25:29-34'e göre, Esav daha önce doğuştan gelen hakkını Yakup'a "ekmek ve mercimek yahnisi" karşılığında satmıştı. Bundan sonra İshak Yakup'u annesinin kardeşinin evinden bir eş alması için Mezopotamya'ya gönderdi. Amcası Laban için 20 yıl çalıştıktan sonra Yakup evine döndü. İkiz kardeşi Esav'la barıştı ve 180 yaşında ölen babaları İshak'ı Esav'la birlikte Hebron'a gömdüler. ⓘ
Mezar yeri
Yerel geleneğe göre, İshak ve Rebeka'nın mezarları, İbrahim ve Sara ile Yakup ve Lea'nın mezarları ile birlikte Patrikler Mağarası'ndadır. ⓘ
Yahudi görüşleri
Hahamlık geleneğinde, İshak'ın bağlanma sırasındaki yaşı 37 olarak kabul edilir ve bu da İshak'ın çocuk olarak tasvir edilmesiyle tezat oluşturur. Hahamlar ayrıca Sara'nın ölüm nedeninin İshak'ın kurban edileceği haberi olduğunu düşünmüşlerdir. İshak'ın kurban edilmesi daha sonraki Yahudi geleneklerinde Tanrı'nın merhameti için yapılan yakarışlarda yer alır. Kutsal Kitap sonrası Yahudi yorumları genellikle İshak'ın rolünü Kutsal Kitap'taki tanımın ötesinde detaylandırır ve öncelikle İbrahim'in akide ("bağlama") adı verilen İshak'ı kurban etme niyetine odaklanır. Bu yorumların bir versiyonuna göre, İshak kurban edilirken ölmüş ve tekrar dirilmiştir. Aggadah'ın birçok anlatımına göre, Kutsal Kitap'tan farklı olarak, Tanrı'nın bir temsilcisi olarak İshak'ı sınayan Şeytan'dır. İshak'ın ölümü pahasına Tanrı'nın emrini yerine getirmeye istekli olması, Yahudi yasasını ihlal etmektense şehit olmayı tercih eden birçok Yahudi için bir model olmuştur. ⓘ
Yahudi geleneğine göre, İshak ikindi duasını başlatmıştır. Bu gelenek Yaratılış bölüm 24, ayet 63'e dayanır ("İshak akşam vakti tarlada meditasyon yapmak için dışarı çıktı"). ⓘ
İshak tüm yaşamı boyunca Kenan diyarında kalan tek atadır ve bir kez ayrılmaya çalıştıysa da Tanrı ona bunu yapmamasını söylemiştir. Rabbinik gelenek, İshak'ın neredeyse kurban edildiği ve kurban olarak adanan herhangi bir şeyin İsrail Toprakları'ndan ayrılamayacağı açıklamasını yapmıştır. İshak öldüğü sırada İncil'deki patriklerin en yaşlısıydı ve ismi değiştirilmeyen tek patrikti. ⓘ
Rabbinik literatür de, Kutsal Kitap'ta belirtildiği gibi, İshak'ın yaşlılıkta kör olmasını kurban bağına bağlamıştır: İshak'ın gözleri kör olmuştu çünkü kurban edildiği sırada orada bulunan meleklerin gözyaşları İshak'ın gözlerine düşmüştü. ⓘ
Hristiyan görüşleri
İlk Hıristiyan kilisesi Yeni Ahit'teki İshak'ın Mesih'in bir tipi olduğu ve Kilise'nin de hem "vaadin oğlu" hem de "sadıkların babası" olduğu temasını sürdürmüş ve geliştirmiştir. Tertullian, İshak'ın kurban ateşi için odun taşıması ile Mesih'in çarmıhını taşıması arasında bir paralellik kurar. Eski Yasa'nın tüm kurbanları Calvary'deki kurbanın öngörüsü olsa da, İshak'ın kurbanının "üstün bir şekilde" böyle olduğu konusunda genel bir anlaşma vardı. ⓘ
Doğu Ortodoks Kilisesi ve Roma Katolik Kilisesi İshak'ı diğer İncil patrikleri ile birlikte aziz olarak kabul eder. Diğer patrikler ve Eski Ahit Erdemlileri ile birlikte onun yortu günü Doğu Ortodoks Kilisesi ve Katolik Kilisesi'nin Bizans ayininde Noel'den önceki İkinci Pazar günü (11-17 Aralık) Atalar Pazarı adı altında kutlanır. ⓘ
İshak, Katolik Kilisesi'nde 25 Mart veya 17 Aralık'ta anılır. ⓘ
Yeni Ahit
Yeni Ahit İshak'ın babası İbrahim tarafından "sunulduğunu" ve İshak'ın oğullarını kutsadığını belirtir. Pavlus, Hıristiyan özgürlüğünü simgeleyen İshak ile köleliği simgeleyen reddedilmiş büyük oğul İsmail'i karşılaştırmıştır; Hacer Sina antlaşmasıyla ilişkilendirilirken, Sara oğlu İshak'ın girdiği lütuf antlaşmasıyla ilişkilendirilmiştir. Yakup'un Mektubu bölüm 2, ayet 21-24, İshak'ın kurban edilmesinin aklanmanın (Johannes'teki anlamıyla) hem iman hem de işler gerektirdiğini gösterdiğini belirtir. ⓘ
İbranilere Mektup'ta İbrahim'in Tanrı'nın İshak'ı kurban etme buyruğuna uymaya istekli olması ve İshak'ın Tanrı'nın İbrahim'e vaat ettiği geleceğe atıfta bulunarak Yakup ve Esav'ı kutsaması bir iman örneği olarak kullanılır. 19. ayette yazar, İshak'ın kurban edilmekten kurtarılmasını İsa'nın dirilişine benzetir; İshak'ın kurban edilmesi fikri İsa'nın çarmıhta kurban edilmesinin bir öncülüdür. ⓘ
İslami görüşler
İslam, İshak'ı (Arapça: اسحاق, romanize: İshaaq) İslam'ın bir peygamberi olarak kabul eder ve onu İsrailoğullarının babası ve Allah'ın doğru bir kulu olarak tanımlar. ⓘ
İsmail ile birlikte İshak, babası İbrahim'den sonra tektanrıcıl[[Tanrı|ık me]]sajını vaaz etmeye devam ettiği için Müslümanlar için son derece önemlidir. İshak'ın çocukları arasında, aynı zamanda bir İslam peygamberi olarak da saygı gören İsrailli ata Yakup da vardır. ⓘ
Kur'an'da İshak'ın adı on yedi kez geçer, çoğu zaman babası ve oğlu Yakup'la birlikte anılır. Kur'an, İbrahim'in "salihlerden bir peygamber olan İshak'ı müjdelediğini" ve Allah'ın her ikisini de kutsadığını belirtir (37:112). Daha geniş bir açıklamada, melekler İbrahim'e Sodom ve Gomore'ye gelecekte verilecek cezayı anlatmak için geldiklerinde, karısı Sara "güldü ve biz ona İshak'ı, İshak'tan sonra da (torunu) Yakup'u müjdeledik" (11:71-74); ve bu olayın İbrahim ve Sara'nın yaşlılığına rağmen gerçekleşeceği daha da açıklanmaktadır. Birkaç ayette İshak'ın İbrahim'e bir "armağan" olduğundan söz edilir (6:84; 14:49-50) ve 24:26-27'de Allah'ın "peygamberliği ve kitabı onun soyundan" kıldığı eklenir; bu da İbrahim'in iki peygamber oğluna, peygamber torunu Yakup'a ve peygamber torunu Yusuf'a atıfta bulunduğu şeklinde yorumlanmıştır. Kur'an'da daha sonra İbrahim'in yaşlılığında kendisine İsmail ve İshak'ı verdiği için Allah'a şükrettiği anlatılır (14:39-41). ⓘ
Kur'an'ın başka yerlerinde İshak'tan listeler halinde bahsedilir: Yusuf ataları İbrahim, İshak ve Yakup'un dinini takip eder (12:38) ve Allah'ın onlara olan lütfundan bahseder (12:6); Yakup'un oğullarının hepsi imanlarına tanıklık eder ve ataları "İbrahim, İsmail ve İshak "ın ibadet ettiği Allah'a ibadet edeceklerine söz verirler (2: 127); ve Kur'an Müslümanlara "İbrahim, İsmail, İshak, Yakup ve Patriklere" verilen vahiylere inanmalarını emreder (2:136; 3:84). Kur'an'ın İbrahim'in oğlunu neredeyse kurban edişini anlattığı bölümde (37:102), oğlun adı zikredilmemiştir ve oğlun kimliği üzerine tartışmalar devam etmiştir, ancak pek çok kişi, kişinin iman yoluyla geliştirdiği cesareti göstermek için verilen bir hikayede kimliğin en az önemli unsur olduğunu düşünmektedir. ⓘ
Kur'an-ı Kerim
Kur'an İshak'tan bir peygamber ve doğru bir Tanrı adamı olarak bahseder. İshak ve Yakup'tan, İbrahim'e Allah'ın armağanları olarak bahşedilen, daha sonra yalnızca Allah'a ibadet eden ve Allah yolunda doğru önderler olan kişiler olarak bahsedilir:
Biz ona İshak'ı ve bir de torunu Yakub'u armağan ettik ve her birini salih kimseler yaptık. ⓘ Ve onları, emrimizle (insanları) doğru yola ileten önderler yaptık ve onlara iyi işler yapmaları, namazı dosdoğru kılmaları ve zekâtı vermeleri için ilham gönderdik; ve onlar sürekli olarak Bize (ve yalnızca Bize) kulluk ettiler.
- Kur'an, sure 21 (Enbiya), ayet 72-73
Biz onu, bir peygamber ve salihlerden biri olan İshak ile müjdeledik.
- Kur'an, sure 37 (Saffat), ayet 112 ⓘ
Akademik
Bazı araştırmacılar İshak'ı "efsanevi bir figür" ya da "kabile tarihini temsil eden bir figür" ya da "yarı göçebe bir lider" olarak tanımlamışlardır. Yaratılış'taki diğer ataerkil öyküler gibi İshak'ın öykülerinin de genellikle "kökenlerinin erken dönem İbrani çobanlık deneyiminin halk anılarında ve sözlü geleneklerinde" olduğuna inanılır. Cambridge Companion to the Bible, ataerkillerin İncil'deki öyküleri hakkında şu yorumu yapar:
Yine de bu öyküler kendi dünyaları ile edebi gelişim ve kompozisyon dönemleri arasındaki mesafeyi korusalar da, daha sonraki dönemlerin siyasi gerçeklerini yansıtırlar. Anlatıların çoğu, öykülerin yazılmaya başladığı dönemde (M.Ö. sekizinci yüzyıl) İsrail'in siyasi dünyasının bir parçası olan atalar ve halklar arasındaki ilişkilerle ilgilidir. Lut, Trans-Ürdün halkları Ammon ve Moab'ın atasıdır ve İsmail, Eski Ahit'te Negev'de bulunmasına rağmen Kuzey Arabistan'da yaşadığı bilinen göçebe halkları temsil eder. Esav Edom'u (36:1), Laban ise İsrail'in kuzeyindeki Arami devletlerini temsil eder. Kalıcı bir tema, atalar ile yerli Kenanlılar arasındaki farklılıktır... Aslında, atalar tarafından kişileştirilen Yahuda ve İsrail ile monarşi dönemindeki komşu halklar arasındaki farklılık teması, Tanrı'nın tüm halklara bereket getirmek için Yahuda ve İsrail'i seçmesini ifade etmek için teolojik hizmete etkili bir şekilde bastırılır. ⓘ
İbranice Kutsal Kitap uzmanı Martin Noth'a göre, İshak'ın anlatıları Batı-Ürdünlü Yakup'unkinden daha eski bir kültürel aşamaya dayanır. O dönemde İsrail kabileleri henüz yerleşik hayata geçmemişti. Otlak alanları ararken, güney Filistiya'da yerleşik kırsal kesimin sakinleriyle temasa geçmişlerdi. Kutsal Kitap tarihçisi A. Jopsen, İshak gelenekleri ile kuzey arasındaki bağlantıya inanır ve bu teoriyi desteklemek için Amos 7:9'u ("İshak'ın yüksek yerleri") öne sürer. ⓘ
Albrecht Alt ve Martin Noth'a göre, "İshak figürü, daha önce 'Babaların Tanrısı' kültlerine bağlı olan vaat teması, Pentateuch geleneğinin büyümesinin güney-Filistin aşamasında İsrail inancına dahil edildiğinde geliştirildi." Martin Noth'a göre, Tevrat geleneğinin gelişiminin Güney Filistin aşamasında, İshak İncil'in atalarından biri olarak yerleşmiş, ancak gelenekleri İbrahim'in lehine gerilemiştir. ⓘ
Sanatta
İshak'ın en erken Hıristiyan tasviri Roma katakomp fresklerinde bulunur. Alison Moore Smith, fragmanları hariç tutarak bu sanatsal çalışmaları üç kategoride sınıflandırır:
İbrahim İshak'ı sunağa doğru götürür; ya da İshak sopa demetiyle yaklaşır, İbrahim ondan önce sunu yerine gelmiştir [...] İbrahim bir kaidenin üzerindedir ve İshak elinin altında durmaktadır, her iki figür de orantılı bir tavır içindedir [...] İbrahim İshak'ı kurban etmek üzereyken, İshak sunağın yanında yerde dururken ya da diz çökmüşken gösterilir. Bazen İbrahim İshak'ı saçlarından tutar. Bazen sahneye koç eklenir ve daha sonraki resimlerde Tanrı'nın Eli yukarıdan görünür. ⓘ
Soyağaçları
- İbrahim'in, eşi Sara'dan doğan nesli
- İbrahim'in torunu ve İshak'ın oğlu Yakup'un nesli ⓘ
Wikimedia Commons'ta İshak ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. ⓘ