İbraniler
| Üzerine bir serinin parçası ⓘ |
| Yahudiler ve Yahudilik |
|---|
|
|
İbraniler (İbranice: עבריים / עִבְרִים, Modern: ʿĪvrīm / ʿĪvrīyyīm, Tiberce: ʿĪḇrīm / ʿĪḇrīyyīm; ISO 259-3: ʕibrim / ʕibriyim) ve İbrani halkı, özellikle hâlâ göçebe oldukları monarşi öncesi dönemde, çoğunlukla Sami dilini konuşan İsrailoğulları ile eşanlamlı kabul edilir. Ancak bazı durumlarda daha geniş bir anlamda, Fenikeliler ya da Bronz Çağı'nın çöküşünün arifesinde Yhw'li Shasu olarak bilinen ve İbranice İncil'in 32 ayetinde 34 kez geçen grup gibi diğer eski gruplara atıfta bulunmak için de kullanılabilir. Bazen bir etnonim olarak kabul edilirken bazen de edilmemektedir. ⓘ
Roma İmparatorluğu döneminde Yunanca Hebraios, Strong'un İbranice Sözlüğü'nde belirtildiği gibi genel olarak Yahudileri, "Yahudi Ulusundan herhangi birini" ve diğer zamanlarda daha özel olarak Yahudiye'de yaşayan Yahudileri ifade edebilirdi. Hristiyanlığın ilk dönemlerinde Grekçe Ἑβραῖος terimi Yahudi olmayan Hristiyanlara ve Yahudileştirenlere karşıt olarak Yahudi Hristiyanları ifade eder (Elçilerin İşleri 6:1 ve diğerleri). Ἰουδαία Tapınağın bulunduğu eyalettir. ⓘ
Ermenice, İtalyanca, Yunanca, Kürt dilleri, Eski Fransızca, Sırpça, Rusça, Romence ve diğer birkaç dilde, İbranice'den Yahudi'ye isim aktarımı hiçbir zaman gerçekleşmemiştir ve "İbrani" bir Yahudi için kullanılan birincil kelimedir. ⓘ
İbrani dilinin yeniden canlanması ve İbrani Yishuv'unun ortaya çıkmasıyla birlikte, bu terim İsrail'de yeniden ortaya çıkan bu toplumun Yahudi halkına veya genel olarak Yahudi halkına uygulanmıştır. ⓘ
İbraniler (İbranice: עברים / עבריים, Modern: ʿIvrim / ʿIvriyyim, Tiberyan: ʿIḇrîm / ʿIḇriyyîm), Sümer'in dağılışından sonra göçebe olarak Kenan'a yerleşmiş ve belli bir inanç sistemi yaratıp İsrailoğulları olarak ortaya çıkmış, Antik İbranice konuşan bir antik Sami milletidir. ⓘ
İbraniler için geleneksel referans kaynağı Tanah'tır. Bu kaynaklara göre İbraniler, Büyük Tufan sonrasında Yahveh'in elçisi ve peygamberi olan İbrahim'in soydaşlarıydı ve bu soy hattı İshak'ın torunu, Yakup'un ise oğlu Yehuda'ya kadar ilerledi. Yehuda'dan sonra sadece onun soyundan gelenlere "Yehuda'nın soyundaki kişi" anlamına gelen Yahudī dendi. Antropolojik araştırmalarda İbraniler, Antik Sümer'in parçası olan bir halktı ve Sümer'in dağılışından sonra Bereketli Hilal bölgesi üzerinde göçebe yaşama başladılar; hayvancılık ile uğraşıyorlardı, keçi ve koyun gibi hayvanları beslenmek, deve ve at gibi hayvanları ise ulaşım sağlamak ve yük taşımak için kullanıyorlardı. İbrahim'den sonra İbraniler mistik bir inanç bilinci kazandılar. Kendi sistematik kültürlerini yarattılar; hiyerarşik ve disiplinel yönde şekil aldılar. MÖ 2000'lerde günümüzde Filistin ve İsrail Diyarı olarak bilinen Kenan topraklarına göç ettiler ve orada göçebelikten çıkıp yerleşik yaşama geçtiler. ⓘ
Etimoloji
"İbrani" teriminin kesin kökeni belirsizliğini korumaktadır. İncil'de "geçmek" veya "üzerinden geçmek" anlamına gelen Ivri (עברי; İbranice telaffuz: [ʕivˈri]) terimi, İngilizce'de genellikle eski Yunanca Ἑβραῖος ve Latince Hebraeus'tan İbranice olarak çevrilir. İncil'deki Ivri kelimesinin çoğul hali Ivrim ya da Ibrim'dir. ⓘ
Bugün en genel kabul gören hipotez, metnin ivri'yi ever (עֵבֶר) 'ötesinde, karşısında' (avar (עָבַר) 'geçmek, karşıya geçmek') kelimesinden oluşan sıfat (İbranice son ek -i) olarak, İncil'in İbranileri tanımladığı gibi 'nehrin karşısından gelen' göçmenleri tanımlamak için kullandığıdır. Ayrıca, ivri'yi perao (περάω) 'karşıya geçmek, çaprazlamak' anlamına gelen Yunanca bir kelime olan perates'e (περατής) çeviren M.Ö. 3. yüzyıl Septuagint'i ve bazı erken dönem geleneksel yorumlar tarafından da desteklenmektedir. Gesenius bunu dilbilimsel açıdan kabul edilebilir tek hipotez olarak görmektedir. Halkların ve ulusların 'nehrin karşısındaki' (genellikle Fırat nehri, bazen de Ürdün nehri) konumlarından tanımlanması eski Yakındoğu'nun bu bölgesinde yaygındı: Akadca'da eber nari ve Aramice'de avar nahara (her ikisi de İbranice ever nahar'a karşılık gelir) olarak geçer, Aramice ifadenin kullanımı İncil'de kelimesi kelimesine alıntılanmıştır, örneğin Ezra Kitabı'nda Pers Kralı'na gönderilen Aramice bir mektupta veya Nehemya Kitabı'nda bazen Fırat'ın ötesi olarak çevrilmiştir. ⓘ
Yaratılış 10:21'de Ham ve Yafet'in büyük kardeşi ve dolayısıyla Nuh'un ilk doğan oğlu olan Şem'den Eber'in (עבר) oğullarının babası olarak bahsedilir ki bu da benzer bir anlama gelebilir. ⓘ
Bazı yazarlar İbri'nin, Nuh'un büyük torunu ve İbrahim'in atası olan Şelah'ın oğlu İncil atası Eber'in (İbranice עבר) soyundan gelenleri ifade ettiğini, bu nedenle zaman zaman Eberitler şeklinde kullanıldığını ileri sürmektedir. ⓘ
MS 19. yüzyılda Habiru'dan bahseden MÖ ikinci milenyum yazıtlarının keşfinden bu yana, birçok teori bunları İbranilerle ilişkilendirmiştir. Bazı akademisyenler "İbrani" adının M.Ö. 13. ve 12. yüzyıllara ait Mısır yazıtlarında Mısır'a yerleştikleri kaydedilen yarı göçebe Habiru halkının adıyla ilişkili olduğunu savunmaktadır. Diğer araştırmacılar buna karşı çıkarak İbranilerin Mısır'ın 3. Ara Dönemi'nin (M.Ö. 11. yüzyıl) daha sonraki metinlerinde Yhw'li Shasu olarak anıldığını öne sürerken, bazı araştırmacılar bu iki hipotezi birbiriyle uyumlu görmektedir, Ḫabiru, İbranice ʿivri'ye paralel genel bir Akadca form olup, 'nehrin ötesinden' yabancı halkları tanımlayan ʿever 'ötesinde, karşısında' kelimesinin Akadca karşılığından gelmektedir; burada İbranice'deki ayin (ʿ) harfi Akadca'da ḫ'ye karşılık gelmektedir (İbranice zeroaʿ'nın Akadca zuruḫ'a karşılık gelmesi gibi). ⓘ
"İsrailoğulları" ile eşanlamlı olarak kullanın
İbranice İncil'de İbrani terimi normalde yabancılar (yani Mısırlılar) tarafından İsrailliler hakkında konuşurken, bazen de İsrailliler tarafından yabancılara kendilerinden bahsederken kullanılır, ancak Saul 1 Samuel 13:3'te hemşerileri için bu terimi kullanır. Yaratılış 11:16-26'da Avram Eber'in soyundan gelen biri olarak tanımlanır; Josephus "Eber "in İbranice'nin sonradan türetileceği Eber'in oğlu Peleg'in zamanında Babil Kulesi'nden yola çıkarak İbranice'ye adını veren ata olduğunu belirtir. ⓘ
Yaratılış 14:13'te İbrahim, Avram Ha-İvri ("İbrani Avram") olarak tanımlanır ve kelimesi kelimesine "diğer tarafta duran Avram" olarak tercüme edilir. ⓘ
İsrailoğulları, İbrahim'in torunu İshak'ın oğlu Yakup'un soyundan gelenler olarak tanımlanır. Yakup'un atası olan Eber (yedi nesil uzakta), İsrailoğulları, İsmailoğulları, Edomlular, Moablılar, Ammonlular, Midyanlılar, Amalekliler ve Kahtanlılar da dahil olmak üzere birçok halkın uzak atasıdır. ⓘ
Yahudi Ansiklopedisi'ne göre İbraniler ve İsrailoğulları terimleri genellikle aynı halkı tanımlar ve Kenan Ülkesi'nin fethinden önce İbraniler, sonrasında ise İsrailoğulları olarak adlandırıldıklarını belirtir. Profesör Nadav Na'aman ve diğerleri "İbrani" kelimesinin İsrailliler için kullanılmasının nadir olduğunu ve kullanıldığında da "göçmenler veya köleler gibi istisnai ve tehlikeli durumdaki İsrailliler için" kullanıldığını söylemektedir. ⓘ
"Yahudiler" ile eşanlamlı olarak kullanılması
Roma döneminde, "İbraniler" İbrani dilini kullanan Yahudileri belirtmek için kullanılabiliyordu. Yeni Ahit'in kitaplarından biri olan İbranilere Mektup muhtemelen Yahudi Hıristiyanlara yönelikti. ⓘ
Ermenice, Yunanca, İtalyanca, Romence ve birçok Slav dili dahil olmak üzere bazı modern dillerde İbrani adı (dilsel farklılıklarla birlikte) Yahudiler için standart etnik isimdir; ancak her iki terimin de mevcut olduğu diğer birçok dilde şu anda Yahudilere "İbrani" demek aşağılayıcı olarak kabul edilmektedir. ⓘ
Yahudi kültüründen gelen bazı solcu veya liberal çevreler arasında "İbrani" kelimesi Yahudi halkının alternatif seküler bir tanımı olarak kullanılmaktadır (örneğin Bernard Avishai'nin İbrani Cumhuriyeti veya solcuların "İbrani-Arap" ortak kültürel cumhuriyet devleti istekleri). ⓘ
İbranîlerin dili İbranice, Hami-Sami Dil Ailesi'nin kollarından olan Sami dilleri'ne mensuptur. Kenan bölgesindeki dilsel oluşuma da önemli ölçüde tesir ettiği varsayılır. ⓘ
Siyonizm'de kullanım
"İbrani" terimi 19. yüzyılın sonlarından itibaren seküler Siyonistler arasında popüler hale geldi; bu bağlamda kelime, Yahudilerin klasik Siyonizm tarafından hedeflenen güçlü, bağımsız, kendine güvenen seküler bir ulusal gruba ("Yeni Yahudi") dönüşümünü ima ediyordu. Bu kullanım, İsrail devletinin kurulmasından sonra, "İbrani" yerine "Yahudi" veya "İsrailli" kullanılmaya başlandığında sona ermiştir. ⓘ
Geçmiş
Bu isim ile genellikle Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki Mezopotamya bölgesinde bulunan Habur ovasından gelen halk kastedilmektedir. Yahudiliğin anlatımlarına göre ilk İbraniler İbrahim'in doğduğu şehir olan tarihî Sümer şehri Ur'dan gelmişlerdir. ⓘ
Yaşam tarzı
İbrani bedeviler çadırlarda yaşamakta ve geçimlerini tarım ve hayvancılık ile sağlamaktaydılar. Dini yazıtları ve gelenekleri Museviliğin temelini oluşturur. ⓘ