Ayran
 | |
| Alternatif isimler | Ayran, Doogh, Dove, Daw, Çeqilmast, Xynogala, Dhallë, Tan, Chalap veya yoğurt sütü |
|---|---|
| Tip | Süt ürünleri |
| Kurs | İçecek |
| Bölge veya eyalet | Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, Balkanlar |
| Servis sıcaklığı | Soğuk veya Ilık (tercihe bağlı olarak) |
| Ana bileşenler | Yoğurt, su, tuz |
| |
Ayran, doogh, dhallë, daw, xynogala veya tan, Batı Asya, Orta Asya, Güney Asya, Güneydoğu Avrupa, Kuzey Asya ve Doğu Avrupa'da popüler olan yoğurt ve su bazlı soğuk tuzlu bir yoğurt içeceğidir. Ana malzemeleri yoğurt, su ve tuzdur. İsteğe bağlı olarak nane gibi otlar eklenebilir. Bazı çeşitleri karbonatlıdır. ⓘ
Ayran, yoğurdun içine su katılarak elde edilen bir tür içecek. Türk mutfağına ait olan en yaygın içeceklerdendir. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, İran, Lübnan, Bulgaristan ve diğer bazı Balkan ülkeleriyle Orta Doğu ve Orta Asya (Türki Cumhuriyetler) ülkelerinde yapılır. Ayran yapımında doğal nitelikli yağlı koyun yoğurdu yeğlenir. Bir ölçü yoğurda en çok bir buçuk ölçü su karıştırılır. Daha lezzetli olması için su yerine süt de katılabilir. Az ölçüde tuz da eklenebilir. Türklerin geleneksel içeceği olan ayran, Balkan ve Asya ülkelerinde de içilir. ⓘ
Etimoloji
Ayran (bkz. Moğolcada airag: 'kısrak sütü', Çuvaşçada uyran (уйран): 'ayran'), Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda yazdığı Dīwān Lughāt al-Turk adlı eserinde geçmektedir, ancak ayranın nasıl yapıldığına dair herhangi bir bilgi vermemiştir. Bu sözcük Eski Türkçe adır- ("ayırmak") kökünden türetilmiştir, krş. Türkçe ayır- ("ayırmak"). ⓘ
Hazırlık
Doogh soğuk olarak ve özellikle yaz aylarında ızgara et veya pilavın yanında servis edilir. Yoğurdun soğutulmuş veya buzlu su ile karıştırılmasıyla yapılır ve bazen gazlı ve nane ile çeşnilendirilir. Çeşitli şekillerde "sulandırılmış yoğurt" ve "yoğurdun buzlu suyla karıştırılmasıyla yapılan en ferahlatıcı içecek" olarak tanımlanmıştır. ⓘ
Çeşitli İran halkları arasında içeceği hazırlamanın geleneksel yolu, İran'da Luri, Kürt ve Farsça'da maşk (مشک) ve Afganistan'da maskah (مسکه) olarak bilinen bir su tulumu kullanarak yoğurt olmadan doğrudan sütten hazırlamaktır. Bu işlem, sütü genellikle geyik ya da koyun derisinden yapılan su tulumuna döküp saatlerce çalkalayarak, bazen de işi kolaylaştırmak için su tulumunu yün iplerle yerden yüksekte tutmak için ahşap bir yapı kullanarak yapılır. ⓘ
Tarihçe
Ayran uzak geçmişten beri Türk boyları tarafından tüketilmiştir. Benzer içecekler başka yerlerde de mevcuttur, örneğin doogh (دوغ), uzun zamandır popüler bir içecek olan ve eski İran'da (Persia) tüketilen bir İran fermente içeceğidir. 1886 tarihli bir kaynakta kesilmiş süt ve nane ile tatlandırılmış sudan oluşan soğuk bir içecek olarak tanımlanan bu içeceğin adı (Doogh) Farsça süt sağma anlamına gelen dooshidan kelimesinden türemiştir. ⓘ
Diğer benzer içecekler arasında Ermenistan'da t'an ve Güney Asya'da lassi yer alır ve Asya ülkelerinde popülerdir; ancak doogh'tan farklılık gösterebilirler. ⓘ
Nevin Halıcı'ya göre ayran Orta Asya Türkleri tarafından tüketilmekteydi. MS 1000 yıllarına ait bir Türkçe sözlük olan Dīwān ul-Lughat al-Turk, ayranı "sütten yapılan bir içecek" olarak tanımlar. ⓘ
İçeceğin bölgesel isimleri ve varyasyonları şunlardır: Arnavutça: dhallë; Arapça: شنينة šinīna veya عيران eayran; Ermenice: թան t'an; Kırgızca: chalap; Azerice: ayran; Bulgarca: айрян Kürtçe: dew, do; Peştuca: شلومبې shrombey; Farsça: دوغ, romanize: dūgh; Süryanice: ܕܘܓ̄ܐ daughe; Yunanca: ξινόγαλα xinogala veya ayrani (Αϊρανι); Türkçe: ayran. ⓘ
MS 552-745 yılları arasında hüküm süren Göktürkler, ekşiyen yoğurdun ekşiliğini azaltmak için üzerine su eklediler. Böylece tesadüfen ayran ortaya çıkmış oldu. ⓘ
Varyasyonlar
Tuz, karabiber, kuru nane ve limon suyu karıştırılabilir. İçeceğe gevrek bir doku sağlamak için doğranmış salatalık eklenebilir. Bazı doogh çeşitleri gazlıdır. Balkan ülkelerinde bu içecek genellikle kahvaltıda ya da öğle yemeğinde banitsa, börek ya da diğer hamur işleriyle birlikte tüketilir. ⓘ
Afganistan'da Ayran (Afganistan'da dogh olarak bilinir) bir yaz içeceğidir. Yoğurt, tuz, nane, doğranmış salatalık, misket limonu ile yapılır ve bazen gazlı olur. Bolani, Afgan gözlemesi ve diğer piknik yiyecekleri ile birlikte tüketilir. ⓘ
Kıbrıs'ta, Rumca Ayrani (Αϊρανι) olarak bilinen Ayran, ekşi koyun yoğurdu, su, tuz ve nane ile yapılır. ⓘ
Türk milli içeceği statüsü
Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık görevlerinde bulunmuş olan Türk siyasetçi Recep Tayyip Erdoğan, ayranı milli içki olarak tanıttı. 2013 yılında İstanbul'da düzenlenen DSÖ Küresel Alkol Politikası Konferansı'nda konuşan Erdoğan, ayranı Türkiye'ye yeni girdiğini iddia ettiği alkolle kıyasladı. ⓘ
Bununla birlikte, Türkiye'de ayran satışları diğer alkolsüz içeceklerin gerisinde kalmaktadır. Meşrubat Üreticileri Derneği, Maden Suyu Üreticileri Derneği ve Türkiye Süt Üreticileri ve İhracatçıları Birliği'nin 2015 yılında yaptığı ortak açıklamaya göre, 2010-2015 yılları arasında Ramazan ayında ayran tüketimi her yıl azalmıştır. ⓘ
2015 yılında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, rapçi Ceza'nın ayranın uykusunu getirdiğini söylediği bir buzlu çay reklamında ayranın "sebepsiz yere aşağılandığını" belirterek devlete ait Çaykur üreticilerine 220.000 TL (yaklaşık 70.000 $) para cezası verdi; bakanlık Çaykur'un rakip buzlu çay ürününün reklamlarını durdurdu. ⓘ
Galeri
Ayran geleneksel şekilde bakır fincan (maşrapa) ile servis edilir.
Üzerinde kuru nane bulunan doogh.
Çiğ
Bir şişe karbonatlı ayran. ⓘ
.jpg)
Çeşitleri
Susurluk Ayranı
Ayranın yapılışı yöresel farklılıklar göstermemekle birlikte çeşitleri açısından farklılık göstermektedir. Susurluk (Balıkesir, Türkiye) yöresinde ufak bir elektrikli motorla ayran, kazandan çekilerek dar bir boru aracılığıyla yukarıdan hızlı bir şekilde tekrar kazana boşaltılır. Bu devridaim sürecinde ayranın yağı ayran üzerinde köpük oluşturur. Bu ayran Susurluk ayranı olarak bilinir. ⓘ
Susurluk Ayranı Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır. ⓘ
Yayık Ayranı
Türkiye'nin bazı doğu kesimlerinde ise karıştırma yöntemi ile yayık ayranı elde edilir ki bu ayran lezzetli ve bol köpüklü olur. ⓘ
Malatya Pirpirimli Acılı Ayran / Malatya Semizotlu Acılı Ayran
Malatya Pirpirimli Acılı Ayran / Malatya Semizotlu Acılı Ayran 11.04.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır. ⓘ