Durugörü
| Bir serinin parçası olarak ⓘ |
| Paranormal |
|---|
Durugörü (/klɛərˈvɔɪ.əns/; Fransızca clair 'açık' ve voyance 'görme'), duyular dışı algılama yoluyla bir nesne, kişi, konum veya fiziksel olay hakkında bilgi edinme varsayımsal yeteneğidir. Böyle bir yeteneğe sahip olduğu iddia edilen herhangi bir kişinin durugörü (/klɛərˈvɔɪ.ənt/) ("net gören") olduğu söylenir. ⓘ
Durugörü gibi paranormal ve psişik yeteneklerin varlığına dair iddialar bilimsel kanıtlarla desteklenmemiştir. Parapsikoloji bu olasılığı araştırır, ancak paranormalin varlığı bilimsel topluluk tarafından kabul edilmez. Bilimsel topluluk, durugörü çalışması da dahil olmak üzere parapsikolojiyi yaygın olarak sahte bir bilim olarak görmektedir. ⓘ
Durugörü (clairvoyance) canlı ve cansız nesnelerin ve olayların beş duyunun yardımı olmadan (paranormal olarak) algılanmasına verilen addır. ⓘ
Kullanım
Durugörü, açık görüşlülük yeteneği ile ilgili olarak, zaman veya mekan olarak uzakta olan kişileri ve olayları görebilme paranormal yeteneğini ifade eder. Kabaca üç sınıfa ayrılabilir: gelecekteki olayları algılama veya tahmin etme yeteneği olan prekognisyon, geçmişteki olayları görme yeteneği olan retrokognisyon ve normal algı aralığının dışında gerçekleşen çağdaş olayların algılanması olan uzaktan görüntüleme. ⓘ
Tarih ve din alanında
Tarih boyunca, insanların kendilerinin veya başkalarının durugörü sahibi olduklarını iddia ettikleri çok sayıda yer ve zaman olmuştur. ⓘ
Çeşitli dinlerde, özellikle kahinlerin kullanıldığı pagan dinlerinde, bazı kişilerin anlık duyusal algılarından çok uzak şeyleri görebildiklerine dair hikayeler yaygındır. Kehanet, özellikle gelecekteki olaylar tahmin edildiğinde, genellikle bir dereceye kadar durugörü içerir. Bu yetenek bazen bunu gerçekleştiren kişiden ziyade daha yüksek bir güce atfedilmiştir. ⓘ
Hristiyanlık
Aralarında Ionalı Columba, Peder Pio ve Anne Catherine Emmerich'in de bulunduğu bir dizi Hıristiyan azizin, Tanrı'dan gelen bir tür armağan olarak, duyusal algılarından çok uzakta olan şeyleri görebildikleri ya da bilebildikleri söylenmiştir. İncil'de İsa Mesih'in de insan algısından çok uzakta olan şeyleri bilebildiği kaydedilmiştir. Günümüzde bazı Hıristiyanlar da aynı iddiayı paylaşmaktadır. ⓘ
Jainizm
Jainizm'de durugörü beş tür bilgiden biri olarak kabul edilir. Cehennem ve cennet varlıklarının (devalar) doğuştan basirete sahip olduğu söylenir. Jain metni Sarvārthasiddhi'ye göre, "bu tür bilgi, aşağı doğru olan maddeyi tespit ettiği veya sınırlar içindeki nesneleri bildiği için avadhi olarak adlandırılmıştır". ⓘ
Antroposofi
Kendisi de bir durugörü uzmanı olarak tanınan Rudolf Steiner, bir durugörü uzmanı için kendi duygusal ve ruhsal varlığını nesnel ruhsal dünya ile karıştırmanın kolay olduğunu iddia etmiştir. ⓘ
Parapsikoloji
Erken dönem araştırmaları
Uyurgezer durugörünün en eski kaydı, 1784 yılında Victor Race adında donuk zekalı bir köylüyü tedavi eden Franz Mesmer'in takipçisi Marquis de Puységur'a atfedilir. Tedavi sırasında Race'in transa geçtiği ve bir kişilik değişimine uğradığı, akıcı ve konuşkan hale geldiği ve hem kendi hastalığı hem de başkalarının hastalığı için teşhis ve reçete verdiği bildirilmektedir. Durugörü, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki spiritüalist dönemde bazı medyumların rapor edilen bir yeteneğiydi ve günümüze kadar birçok medyum durugörü yeteneğine sahip olduğunu iddia etmiştir. ⓘ
İlk durugörü araştırmacıları arasında William Gregory, Gustav Pagenstecher ve Rudolf Tischner vardı. Durugörü deneyleri 1884 yılında Charles Richet tarafından rapor edilmiştir. Oyun kartları zarflar içine konmuş ve hipnoz altındaki bir denek bunları tanımlamaya çalışmıştır. Deneğin 133 denemeden oluşan bir seride başarılı olduğu, ancak Cambridge'de bir grup bilim adamının önünde yapıldığında sonuçların şans seviyesine düştüğü bildirilmiştir. J. M. Peirce ve E. C. Pickering benzer bir deneyde 36 deneği 23.384 deneme üzerinde test ettiklerini ve şansın üzerinde bir skor elde edemediklerini bildirmişlerdir. ⓘ
Ivor Lloyd Tuckett (1911) ve Joseph McCabe (1920) ilk durugörü vakalarını analiz etmiş ve bunların en iyi tesadüf ya da sahtekarlıkla açıklanabileceği sonucuna varmışlardır. 1919'da sihirbaz P. T. Selbit, Bloomsbury'deki kendi dairesinde bir seans düzenledi. Spiritüalist Arthur Conan Doyle seansa katıldı ve durugörü tezahürlerinin gerçek olduğunu ilan etti. ⓘ
Durugörü araştırmalarında önemli bir gelişme, Duke Üniversitesi'nde parapsikolog olan J. B. Rhine'ın duyular dışı algılama araştırmasının bir parçası olarak verileri analiz etmek için standart bir istatistiksel yaklaşımla birlikte standart bir metodoloji ortaya koymasıyla yaşandı. Bir dizi psikoloji bölümü Rhine'ın deneylerini başarısızlıkla tekrarlamaya çalıştı. Princeton Üniversitesi'nden W. S. Cox (1936) 132 denekle bir iskambil kartı ESP deneyinde 25.064 deneme üretti. Cox şu sonuca varmıştır: "Ne 'ortalama insanda' ne de araştırılan grupta ya da bu gruptaki herhangi bir bireyde duyular dışı algılamaya dair bir kanıt yoktur. Bu sonuçlar ile Rhine tarafından elde edilenler arasındaki tutarsızlık ya deneysel prosedürdeki kontrol edilemeyen faktörlerden ya da deneklerdeki farklılıktan kaynaklanmaktadır." Diğer dört psikoloji bölümü Rhine'ın sonuçlarını tekrarlayamamıştır. Rhine'ın deneylerinin metodolojik kusurlar ve prosedürel hatalar içerdiği ortaya çıkmıştır. ⓘ
Eileen Garrett, 1933 yılında Duke Üniversitesi'nde Rhine tarafından Zener kartları ile test edilmiştir. Kartların üzerine belirli semboller yerleştirilmiş ve bir zarfın içine konularak içeriğini tahmin etmesi istenmiştir. Düşük bir performans sergilemiş ve daha sonra kartların "enerji uyaranı" adı verilen psişik bir enerjiden yoksun olduğunu ve sipariş üzerine durugörü yapamadığını iddia ederek testleri eleştirmiştir. Parapsikolog Samuel Soal ve meslektaşları Garrett'ı Mayıs 1937'de test ettiler. Deneylerin çoğu University College London'daki Psikoloji Laboratuvarı'nda gerçekleştirilmiştir. Toplamda 12.000'den fazla tahmin kaydedildi ancak Garrett şans seviyesinin üzerinde tahmin üretemedi. Soal raporunda şunları yazmıştır: "Bayan Eileen Garrett'ın durumunda, Dr. J. B. Rhine'ın duyu ötesi algılama gücüne ilişkin olağanüstü iddialarının en ufak bir doğrulamasını bulamıyoruz. Deneylerin sorumluluğunu üstlendiğimde başarısız olmakla kalmadı, dikkatle eğitilmiş diğer dört deneyci benim yerime geçtiğinde de aynı şekilde başarısız oldu." ⓘ
Uzaktan görüntüleme
Uzaktan algılama, uzaktan algılama, telestezi ve gezici durugörü olarak da bilinen uzaktan izleme, duyuların desteği olmadan uzaktaki veya gizli bir hedefi algılamaya yönelik iddia edilen paranormal yetenektir. ⓘ
Uzaktan algılama konusunda son zamanlarda en iyi bilinen çalışma, 1970'lerden 1990'ların ortalarına kadar Stanford Araştırma Enstitüsü'nde ABD hükümeti tarafından finanse edilen projedir. 1972 yılında Harold Puthoff ve Russell Targ, katılımcıların (izleyiciler veya algılayıcılar) uzaktaki yerlerin veya hedeflerin göze çarpan özelliklerini güvenilir bir şekilde belirleyip belirleyemeyeceklerini ve doğru bir şekilde tanımlayıp tanımlayamayacaklarını belirlemek için bir dizi insan denek çalışması başlatmıştır. İlk çalışmalarda, deney protokolünün bir parçası olarak uzak konumda genellikle bir insan gönderici bulunuyordu. Üç aşamalı bir süreç kullanılmış, ilk adımda göndericiler tarafından deneyimlenecek hedef koşullar rastgele seçilmiştir. İkinci olarak, görüntüleme adımında, katılımcılardan uzaktaki sahneye ilişkin izlenimlerini sözlü olarak ifade etmeleri veya çizmeleri istenmiştir. Üçüncü olarak, değerlendirme adımında, bu tanımlamalar ayrı jüriler tarafından amaçlanan hedeflerle mümkün olduğunca yakın bir şekilde eşleştirilmiştir. Uzaktan görüntüleme terimi bu genel süreci tanımlamak için ortaya atılmıştır. Puthoff ve Targ'ın uzaktan görüntülemeye ilişkin ilk makalesi Mart 1974'te Nature dergisinde yayımlandı; makalede ekip uzaktan görüntülemenin bir dereceye kadar başarılı olduğunu bildirdi. Bu bulguların yayınlanmasından sonra, bilgisayar konferansı kullanılarak uzaktan bağlantılı gruplarla deneyleri tekrarlamak için başka girişimler yapıldı. ⓘ
Psikolog David Marks ve Richard Kammann, Targ ve Puthoff'un 1970'lerde Stanford Araştırma Enstitüsü'nde gerçekleştirdikleri uzaktan görüntüleme deneylerini tekrarlamaya çalışmışlardır. Bir dizi 35 çalışmada, sonuçları tekrarlayamadılar ve orijinal deneylerin prosedürünü araştırdılar. Marks ve Kammann, Targ ve Puthoff'un deneylerinde jüri üyelerine verilen notların, dünkü iki hedefe atıfta bulunmak gibi hangi sırayla gerçekleştirildiklerine dair ipuçları içerdiğini veya sayfanın üst kısmında seans tarihinin yazılı olduğunu keşfetti. Bu ipuçlarının, deneyin yüksek isabet oranlarının nedeni olduğu sonucuna vardılar. Marks, sitelerin hiçbirini ziyaret etmeden, ancak ipuçlarını kullanarak yüzde 100 doğruluk oranına ulaşmayı başardı. James Randi, orijinal testlerde bulunan çeşitli ipucu kaynaklarını ve yabancı kanıtları ortadan kaldıran diğer birkaç araştırmacı tarafından yapılan kontrollü testlerin olumsuz sonuçlar verdiğini yazmıştır. Öğrenciler ayrıca Puthoff ve Targ'ın konumlarını, transkriptlere yanlışlıkla dahil edilmiş olan ipuçlarından çözebilmişlerdir. ⓘ
1980 yılında Charles Tart, Targ ve Puthoff'un deneylerinden birinden elde edilen dökümlerin yeniden değerlendirilmesinin şansın üzerinde bir sonuç ortaya çıkardığını iddia etti. Targ ve Puthoff yine transkriptlerin kopyalarını vermeyi reddetmiş ve ancak Temmuz 1985'te transkriptlerin hala duyusal ipuçları içerdiği ortaya çıkınca incelenmek üzere kullanıma sunulmuştur. Marks ve Christopher Scott (1986) şöyle yazmıştır: "Uzaktan izleme hipotezi için yeterli ipucunun çıkarılmasının önemi düşünüldüğünde, Tart'ın bu temel görevi yerine getirememesi anlaşılamaz görünmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, Puthoff ve Targ tarafından yürütülen deneylerde uzaktan görüntüleme kanıtlanmamıştır, sadece araştırmacıların duyusal ipuçlarını kaldırmadaki tekrarlanan başarısızlıkları kanıtlanmıştır." ⓘ
1982 yılında Princeton Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Robert Jahn, psişik fenomenleri mühendislik perspektifinden ele alan kapsamlı bir inceleme kaleme almıştır. Makalesinde o dönemde uzaktan görüntüleme çalışmalarına çok sayıda atıfta bulunmuştur. Çalışmasındaki istatistiksel kusurlar parapsikoloji camiasındaki ve genel bilim camiasındaki diğer kişiler tarafından öne sürülmüştür. ⓘ
Bilimsel kabul
Bilimsel araştırmalara göre durugörü, paranormal bir güç olarak değil, genellikle doğrulama önyargısı, beklenti önyargısı, sahtekarlık, halüsinasyon, kendini kandırma, duyusal sızıntı, öznel doğrulama, hüsnükuruntu veya şans olaylarının temel oranını takdir etmedeki başarısızlıkların bir sonucu olarak açıklanmaktadır. Parapsikoloji, bilim camiası tarafından genellikle bir sözde bilim olarak kabul edilmektedir. ABD Ulusal Araştırma Konseyi 1988'de şu sonuca varmıştır: "Komite, 130 yıllık bir süre boyunca yapılan araştırmalardan parapsikolojik fenomenlerin varlığı için hiçbir bilimsel gerekçe bulamamıştır." ⓘ
Şüpheciler, eğer durugörü bir gerçeklik olsaydı bunun çoktan açıklığa kavuşmuş olacağını söylemektedirler. Ayrıca paranormal fenomenlere inananların bunu yalnızca psikolojik nedenlerle yaptıklarını iddia etmektedirler. David G. Myers'a göre (Psikoloji, 8. baskı):
Durugörü için geçerli ve güvenilir bir test arayışı binlerce deneyle sonuçlanmıştır. Kontrollü bir prosedür, 'göndericileri' dört görsel imgeden birini telepatik olarak yakındaki bir odada duyudan yoksun 'alıcılara' iletmeye davet etmiştir (Bem & Honorton, 1994). Sonuç mu? Yüzde 25'lik şans oranını aşan yüzde 32'lik bir doğru yanıt oranı bildirilmiştir. Ancak takip eden çalışmalar (sonuçları kimin özetlediğine bağlı olarak) bu fenomeni tekrarlamakta başarısız olmuş ya da karışık sonuçlar vermiştir (Bem & diğerleri, 2001; Milton & Wiseman, 2002; Storm, 2000, 2003).
Şüphecilerden biri olan sihirbaz James Randi, uzun süredir "uygun gözlem koşulları altında gerçek bir psişik gücü kanıtlayana" 1 milyon ABD doları teklif etmiştir (Randi, 1999). Fransız, Avustralyalı ve Hintli grupların da kanıtlanabilir paranormal yetenekleri olan herkese 200.000 Euro'ya varan paralel teklifleri vardır (CFI, 2003). Bu meblağlar ne kadar büyük olursa olsun, iddiaları doğrulanabilen herkes için bilimsel onay mührü çok daha değerli olacaktır. ESP yoktur diyenleri çürütmek için, tek bir tekrarlanabilir ESP fenomeni gösterebilecek tek bir kişinin ortaya çıkması yeterlidir. Şimdiye kadar böyle bir kişi ortaya çıkmadı. Randi'nin teklifi otuz yıldır kamuoyuna duyuruldu ve düzinelerce insan, bazen bağımsız bir jüri heyetinin incelemesi altında test edildi. Yine de bir şey çıkmadı. "İnsanların paranormal olaylara inanma arzusu, bunların var olmadığına dair tüm kanıtlardan daha güçlüdür." Susan Blackmore, "Blackmore'un ilk yasası", 2004. ⓘ
Durugörü ana akım psikiyatri tarafından halüsinasyon olarak kabul edilir. ⓘ
Durugörü ve benzeri durumlar paranormal bir gücün sonucu olarak ortaya çıkmazlar ve sözdebilim ürünü olarak değerlendirilen parapsikoloji içerisinde değerlendirilirler. ⓘ