Hünnap
| Hünnap | |
|---|---|
| |
| Ziziphus jujuba, habitus | |
Koruma statüsü
| |
 En Az Endişe Verici (IUCN 3.1) | |
Bilimsel sınıflandırma 
| |
| Krallık: | Plantae |
| Klad: | Trakeofitler |
| Klad: | Angiospermler |
| Klad: | Eudicots |
| Klad: | Rosids |
| Sipariş: | Rosales |
| Aile: | Rhamnaceae |
| Cins: | Ziziphus |
| Türler: | Z. jujuba
|
| Binom adı | |
| Ziziphus jujuba Değirmen.
| |
| Eşanlamlılar | |
| |
 Taze hünnap meyvesi | |
| Besin değeri 100 g (3,5 oz) başına | |
|---|---|
| Enerji | 331 kJ (79 kcal) |
Karbonhidratlar | 20.23 g |
Şişman | 0.2 g |
Protein | 1.2 g |
| Vitaminler | Miktar %DV† |
| A vitamini eşdeğeri. | 5% 40 μg |
| Tiamin (B1) | 2% 0.02 mg |
| Riboflavin (B2) | 3% 0.04 mg |
| Niasin (B3) | 6% 0.9 mg |
| B6 Vitamini | 6% 0,081 mg |
| C Vitamini | 83% 69 mg |
| Mineraller | Miktar %DV† |
| Kalsiyum | 2% 21 mg |
| Demir | 4% 0.48 mg |
| Magnezyum | 3% 10 mg |
| Manganez | 4% 0.084 mg |
| Fosfor | 3% 23 mg |
| Potasyum | 5% 250 mg |
| Sodyum | 0% 3 mg |
| Çinko | 1% 0.05 mg |
| Diğer bileşenler | Miktar |
| Su | 77.86 g |
| |
| †Yüzdeler, yetişkinler için ABD önerileri kullanılarak kabaca hesaplanmıştır. Kaynak: USDA FoodData Central | |
 Hünnap meyvesi kuruduktan sonra doğal olarak kırmızıya döner. | |
| Besin değeri 100 g (3,5 oz) başına | |
|---|---|
| Enerji | 1.201 kJ (287 kcal) |
Karbonhidratlar | 73.6 g |
Şişman | 1.1 g |
Protein | 3.7 g |
| Vitaminler | Miktar %DV† |
| A vitamini eşdeğeri. | 0% 0 μg |
| Tiamin (B1) | 18% 0.21 mg |
| Riboflavin (B2) | 30% 0,36 mg |
| Niasin (B3) | 3% 0,5 mg |
| B6 Vitamini | 0% 0 mg |
| C Vitamini | 16% 13 mg |
| Mineraller | Miktar %DV† |
| Kalsiyum | 8% 79 mg |
| Demir | 14% 1.8 mg |
| Magnezyum | 10% 37 mg |
| Manganez | 15% 0.305 mg |
| Fosfor | 14% 100 mg |
| Potasyum | 11% 531 mg |
| Sodyum | 1% 9 mg |
| Çinko | 2% 0.19 mg |
| Diğer bileşenler | Miktar |
| Su | 19.7 g |
| |
| †Yüzdeler, yetişkinler için ABD önerileri kullanılarak kabaca hesaplanmıştır. Kaynak: USDA FoodData Central | |
Hünnap (/ˈdʒuːdʒuːb/), bazen jujuba, Ziziphus jujuba bilimsel adıyla bilinen ve kırmızı hurma, Çin hurması ve Çin hünnabı olarak da adlandırılan, Rhamnaceae akdiken ailesindeki Ziziphus cinsinde bir türdür. ⓘ
| Hünnap ⓘ | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
|
Ziziphus jujuba Mill., Gard. Dict. ed. 8: n.° 1 (1768).
| |||||||||||||||
Vikitür'de Ziziphus jujuba ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Hünnap (Ziziphus jujuba), cehrigiller (Rhamnaceae) ailesinden bahar aylarında hoş kokulu sarı renkli çiçekler açan, dikenli bir ağaç türüdür. ⓘ
Özellikleri
Sert çekirdekli, iri zeytin biçiminde ve büyüklüğündedir. İlk başlarda yeşil iken olgunlaştıkça kırmızıya ve siyah-mor renge döner. En dış kabuğu derimsi ve ince, pulpası (yumuşak kısım) kopartıldığında elmadaki gibi sert ve beyaza yakındır. Ancak birkaç saat içinde sarılaşır ve yumuşar. Birkaç gün içinde kabuğu da buruşur. Pulpa tatlı lezzetlidir. ⓘ
Bahçelerde yetiştirildiği gibi yabanî olarak da bulunur. ⓘ
Genellikle dikenli dalları olan 5-12 metre (16-39 ft) yüksekliğe ulaşan küçük bir yaprak döken ağaç veya çalıdır. Yaprakları parlak yeşil, oval-vurgulu, 2-7 santimetre (0,79-2,76 in) uzunluğunda, 1-3 santimetre (0,39-1,18 in) genişliğinde ve tabanında göze çarpan üç damarlı ve ince diş kenar boşlukları vardır. ⓘ
Çiçekleri küçüktür, 5 milimetre (0,20 in) genişliğinde, göze çarpmayan beş sarımsı yeşil taç yaprağı vardır. ⓘ
Meyvesi yenilebilir oval drupe 15-3 santimetre (5,9-1,2 in) genişliğindedir; olgunlaşmadığında pürüzsüz-yeşildir, daha az asitli elma kıvamına ve tadına sahiptir, kahverengiden morumsu siyaha doğru olgunlaşır ve sonunda kırışır, küçük bir hurma gibi görünür. İki tohumlu zeytin çekirdeğine benzeyen tek sert çekirdeklidir.
_Foliage_at_Ammuguda_01.jpg)
100 gramında 79 kcal olan hünnapın, vitamin dağılımı ise, %5 A Vitamini, % 17 B Vitamini türevleri ve % 83 C Vitamini şeklindedir. Ayrıca, Potasyum, Demir, Manganez, Magnezyum, Fosfor, Kalsiyum, Çinko ve Sodyum mineralleri açısından zengindir. ⓘ
Kabuk
Flora de Filipinas kitabından bir levha
Haydarabad, Hindistan'da yeşillik
Yaprak kenarı
Çiçekler
Çiçekler
Meyve
Bangladeş'te çiğ meyve
Meyve kesiti
Tohum ⓘ
Kimya
Yapraklar, tatlı tadı algılama yeteneğini baskılayan saponin ve Ziziphin içerir. ⓘ
Meyvelerde bulunan flavinoidler arasında Kaempferol 3-O-rutinoside, Quercetine 3-O-robinobioside, Quercetine 3-O-rutinoside bulunmaktadır. Meyvelerde kolubrinik asit ve alfitolik asit gibi terpenoidler bulunmuştur. ⓘ
Taksonomi
İsmin nihai kaynağı Eski Yunanca ζίζυφον zízyphon'dur. Bu kelime Klasik Latinceye zizyphum (meyve için kullanılır) ve zizyphus (ağaç) olarak geçmiştir. Latince kelimenin Fransız hünnabı veya ortaçağ Latincesi jujuba olabilecek bir Roman diline geçmesi, yaygın İngilizce hünnapın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu isim, kendisi de bir Kızılderili dilinde bu bitkinin adı olan hohohwi'den ödünç alınmış olan İspanyolca jojoba'dan alıntı olan jojoba ile ilgili değildir. ⓘ
Binom adı, botanik adlandırma düzenlemeleri ve yazımdaki varyasyonların bir kombinasyonu nedeniyle ilginç bir isimlendirme geçmişine sahiptir. Binom sisteminde ilk olarak Carl Linnaeus tarafından Species Plantarum (1753) adlı eserinde Rhamnus zizyphus olarak adlandırılmıştır. Philip Miller, Bahçıvan Sözlüğü'nde hünnap ve akrabalarının ayrı bir cinse yerleştirilmek için Rhamnus'tan yeterince farklı olduğunu düşünmüş (Linnaeus öncesi yazar Tournefort tarafından 1700'de zaten olduğu gibi) ve 1768 baskısında ona Ziziphus jujuba adını vermiştir (cins adı için Tournefort'un yazımını kullanarak). Tür adı için farklı bir isim kullanmıştır, çünkü botanik adlandırmada totonimlere (cins ve türde tamamen aynı ismin tekrarı) izin verilmemektedir. Bununla birlikte, Miller'ın biraz farklı yazımı nedeniyle, daha önceki tür adının (Linnaeus'tan) yeni cins olan Ziziphus zizyphus ile kombinasyonu bir tautonim değildir ve bu nedenle botanik adı olarak izin verilmiştir. Bu kombinasyon 1882 yılında Hermann Karsten tarafından yapılmıştır. 2006 yılında, Ziziphus zizyphus adının Ziziphus jujuba lehine kaldırılması için bir teklif yapılmış ve bu teklif 2011 yılında kabul edilmiştir. Dolayısıyla Ziziphus jujuba bu tür için doğru bilimsel isimdir. ⓘ
Dağılım ve habitat
Yoğun ekim nedeniyle kesin doğal dağılımı belirsizdir, ancak kökeninin güney Asya'da, Lübnan, kuzey Hindistan ve güney ve orta Çin arasında ve muhtemelen güneydoğu Avrupa'da olduğu düşünülmektedir, ancak daha büyük olasılıkla oraya getirilmiştir. Bitki Arapça ve Farsçada "Enab (عناب)" olarak bilinir ve Bulgaristan'ın doğu kesiminde "hinap" veya "finab" olarak bilinir. Yabani olarak yetişir ama aynı zamanda meyvesi için saklanan bir bahçe çalısıdır. Meyveleri sonbaharda toplanır. ⓘ
Ağaç geniş bir sıcaklık ve yağış aralığını tolere eder, ancak kabul edilebilir meyve vermesi için sıcak yazlara ve yeterli suya ihtiyaç duyar. Cinsindeki diğer türlerin çoğunun aksine, kışları oldukça soğuk geçirir, yaklaşık -15 °C (5 °F) sıcaklığa kadar dayanabilir ve örneğin Pekin'de yaygın olarak yetiştirilir. Bu geniş tolerans, yaz boyunca yeraltı suyuna erişim olması koşuluyla hünnapın dağ veya çöl habitatlarında yetişmesini sağlar. Hünnap (Z. jujuba) Asya'nın daha serin bölgelerinde yetişir. Ziziphus'un beş ya da daha fazla türü daha ılıman iklimlerden Asya ve Afrika'nın sıcak çöllerine kadar geniş bir alana yayılmıştır. ⓘ
Bu bitki Madagaskar'da tanıtılmıştır ve adanın batı kesiminde istilacı bir tür olarak yetişmekte ve çoğunlukla korunan alanları tehdit etmektedir. Güney Kaliforniya'nın bazı bölgelerinde yetiştirilmektedir. ⓘ
Ekoloji
Çin ve Kore'de yaygın olan cadı süpürgesi hünnapları etkileyen başlıca hastalıktır, ancak Kuzey Amerika'daki ekimler şu anda herhangi bir zararlı veya hastalıktan etkilenmemektedir. Avrupa'da son birkaç yıldır hünnap mahsulünün %80-90'ı, aralarında sahte morina güvesi Thaumatotibia (Cryptophlebia) leucotreta'nın da bulunduğu böcek larvaları (resme bakınız) tarafından yenmektedir. ⓘ
Madagaskar'da, serbest dolaşan zebular tarafından yaygın olarak yenir ve tohumları zebu dışkısında kolayca büyür. ⓘ
Yetiştiriciliği
Hünnap M.Ö. 9000 yılında Güney Asya'da evcilleştirilmiştir. 400'den fazla çeşidi seçilmiştir. ⓘ
Çeşitler
- 1950'lerde Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA) tarafından geliştirilen Chico (GI 7-62 olarak da adlandırılır)
- Li, ABD'deki başlıca ticari çeşit
- Shanxi li, çok büyük meyve
- Lang, ABD'deki başlıca ticari çeşit
- Sherwood
- Silverhill (Yu ve Tigertooth olarak da bilinir) yüksek nemli bölgelerde yetiştirilebilir
- Bu yüzden
- Shui Men
- GA 866
- Bal kavanozu, küçük sulu meyve
- Şeker kamışı
- Kış lokumu, Çin'deki başlıca ticari çeşit ⓘ
Kullanım Alanları
Aşçılık
Taze hasat edilmiş ve şekerlenmiş kurutulmuş meyveler genellikle atıştırmalık olarak ya da kahveyle birlikte yenir. Tütsülenmiş hünnaplar Vietnam'da tüketilir ve siyah hünnap olarak adlandırılır. Meyve posası suda ezilerek bir içecek yapılabilir. Hem Çin hem de Kore, cam kavanozlarda hünnap meyvesi içeren tatlandırılmış çay şurubu ve konserve hünnap çayı veya poşet çay şeklinde hünnap çayı üretmektedir. Hünnap meyvesi daha az ölçüde meyve suyu ve hünnap sirkesi (Çince'de 枣 醋 veya 红枣 醋 olarak adlandırılır) haline getirilir. Batı Bengal ve Bangladeş'te turşu (কুলের আচার) yapımında kullanılır. Assam'da "Bogori" olarak bilinir ve Bogori aachar (বগৰি আচাৰ) ile ünlüdür. Çin'de hünnap meyvesinden yapılan bir şaraba hong zao jiu (红枣酒) denir. ⓘ
Bazen hünnap meyvesi parçaları baijiu (Çin likörü) ile dolu bir kavanozda saklanarak korunur, bu da özellikle kış boyunca uzun süre taze kalmalarını sağlar. Bu tür hünnaplara zui zao (醉枣; kelimenin tam anlamıyla "sarhoş hünnap") denir. Meyve aynı zamanda çok çeşitli Çin lezzetlerinin önemli bir bileşenidir (örneğin 甑糕 jing gao, buharda pişirilmiş bir pirinç keki). ⓘ
Vietnam ve Tayvan'da, tamamen olgunlaşmış, neredeyse olgunlaşmış meyve hasat edilir ve yerel pazarlarda satılır ve ayrıca Güneydoğu Asya ülkelerine ihraç edilir. Kurutulmuş meyve, Çin ve Vietnam'da kurutulmuş hünnap, longan, taze deniz yosunu, arpa ve lotus tohumu içeren soğuk bir içecek olan ching bo leung gibi tatlılarda kullanılır. ⓘ
Kore'de hünnaplar daechu (대추) olarak adlandırılır ve daechucha çaylarında ve samgyetang'da kullanılır. ⓘ
Hırvatistan'da, özellikle Dalmaçya'da, hünnaplar marmelatlarda, meyve sularında ve rakija'da (meyve brendisi) kullanılır. ⓘ
Medine'yi ziyaret eden 19. yüzyıl İngiliz kaşifi Sir Richard Burton, yerel hünnap meyvesinin yaygın olarak yenildiğini gözlemlemiştir. Tadını "kötü bir erik, olgunlaşmamış bir kiraz ve yavan bir elma" olarak tanımlar. Üç çeşit için yerel isimleri "Hindi (Hint), Baladi (yerli), Tamri (hurma benzeri)" olarak verir. Yüz yıl önce, Ürdün vadisinde ve Kudüs çevresinde yakın bir çeşit yaygındı. Bedeviler bu meyveye değer verir ve nabk adını verirlerdi. Kurutulup kış için saklanabilir ya da ekmek olarak kullanılan bir macun haline getirilebilirdi. ⓘ
İran mutfağında kurutulmuş çekirdekleri annab olarak bilinirken, komşu Azerbaycan'da yaygın olarak atıştırmalık olarak yenir ve innab olarak bilinir. Görünüşe göre yaygın isim karışıklığı yaygındır. İnnab Z. jujuba'dır: yerel ber ismi innab için kullanılmaz. Bunun yerine ber, Hindistan'ın bazı bölgelerinde Z. spina-christi, Z. mauritiana ve Z. nummularia gibi diğer üç kültür veya yabani tür için kullanılır ve hem taze hem de kurutulmuş olarak yenir. Z. jujuba dışındaki Ziziphus türleri için Arapça sidr adı kullanılır. ⓘ
Hindistan'da geleneksel olarak meyveler güneşte kurutulur ve sert çekirdekleri çıkarılır, ardından kurutulmuş et demirhindi, kırmızı biber, tuz ve jaggery ile dövülür. Hindistan'ın Tamil Nadu eyaletinin bazı bölgelerinde, taze bütün olgun meyveler yukarıdaki malzemelerle ezilir ve ilanthai vadai veya regi vadiyalu (Telugu) adı verilen kekler yapmak için güneşte kurutulur. Ayrıca yaygın olarak atıştırmalık olarak da tüketilir. ⓘ
Kuzey ve Kuzeydoğu Hindistan'da meyve taze olarak tuz ve pul biberle yenir ve ayrıca yağ ve baharatlarla şekerleme, reçel veya turşu olarak muhafaza edilir. ⓘ
Madagaskar'da hünnap meyvesi taze veya kurutulmuş olarak yenir. İnsanlar reçel yapmak için de kullanmaktadır. Fas'ın Atlas Dağları'nda hünnap balı üretilmektedir. ⓘ
İtalya'da brodo di giuggiole adı verilen alkollü bir şurup vardır. Senegal ve Gambiya'da Hünnap Sii dem veya Ceedem olarak adlandırılır ve meyve atıştırmalık olarak kullanılır ve ayrıca okul çocukları tarafından tatlı olarak tercih edilen kurutulmuş bir macun haline getirilir. Son zamanlarda Dakar'da kadınlar tarafından işlenmekte ve satılmaktadır. ⓘ
Avustralya'da hünnap birası yapılmaktadır. ⓘ
Sinema salonlarında popüler olan ticari hünnap şekeri başlangıçta hünnap suyu içeriyordu ancak şimdi başka tatlandırıcılar kullanılıyor. ⓘ
Meyvelerinde şeker, tanin ve müsilajlı (eksopolisakkarid) maddeler bulunmaktadır. Güneşte kurutulan olgun meyveler çerez olarak çay ile tüketilebilir. Geleneksel tıpta da kullanılmaktadır. ⓘ
Hünnap, Kiraz Ve Vişneye Alternatif Oldu ⓘ
Geleneksel Çin tıbbı
Meyve ve tohumları stresi azalttığına inanılan Çin ve Kore'de geleneksel Çin tıbbında ve geleneksel olarak mantar önleyici, antibakteriyel, ülser önleyici, iltihap önleyici, sakinleştirici, antispastik, antifertilite/doğum kontrolü, hipotansif ve antinefritik, kardiyotonik, antioksidan, bağışıklık uyarıcı ve yara iyileştirici özellikler için kullanılır. Kampo 'da kullanılan meyveler arasındadır. ⓘ
Hünnap, Gan Cao ile birlikte Çin tıbbında diğer bitkileri uyumlaştırmak ve hafifletmek için kullanılır. ⓘ
Hünnap yapraklarındaki bir bileşik olan Ziziphin tatlı tadı algılama yeteneğini bastırır. ⓘ
Hünnap meyvesi ayrıca soğuk algınlığı ve gribi tedavi etmek için diğer bitkilerle birleştirilir. ⓘ
Meyvesi vitaminler, amino asitler gibi birçok farklı sağlıklı özellik içerir. ⓘ
Meyvenin kullanımı Çin tıbbında dalak hastalıkları için faydalı olabilir. ⓘ
Diğer kullanımlar
Japonya'da natsume, benzer şekli nedeniyle Japon çay seremonisinde kullanılan bir tarz çay kutusuna adını vermiştir. Sert, yağlı ağacı, armutla birlikte, 8. yüzyılda başlayıp 19. yüzyıla kadar Çin ve komşu ülkelerde devam eden dünyanın ilk kitaplarını basmak için gravürlerde kullanılmıştır. Bir hünnap gravüründen 2000 kadar kopya üretilebiliyordu. ⓘ
Çin'de yapraklar bazen çay için toplanır, örneğin Çin'in Shandong Eyaleti, Laoshan Köyü'ndeki aileler tarafından bir bitki çayı çeşidi olarak sayılır. ⓘ
Kerestesi bazen enstrümanlar için akort mandalları gibi küçük eşyalar için kullanılır. Seçkin sınıf Hünnap kerestesi genellikle geleneksel Asya enstrümanlarında klavye, mandallar, dayanaklar ve ses direkleri, kaburgalar ve boyunlar vb. için kullanılır. Luthier sınıfı Avrupa akçaağacına benzer orta ila sert bir yoğunluğa sahiptir ve mükemmel tonal niteliklere sahiptir. Hünnap Ağacı, Seylan/Hindistan'dan Çin/Kore'ye kadar yerel halk enstrümanlarında bulunabilir; ayrıca Çin'de denizaşırı ihracat için keman ve çello yapımında yaygın olarak kullanılır, ancak genellikle abanoz görünümünü taklit etmek için siyaha boyanır. Luthier sınıfı hünnap ağacı güzelce planyalanır ve oyulur. ⓘ
Kültür
Arapça konuşulan bölgelerde hünnap ve alternatif olarak Z. lotus türleri Kur'an'da adı geçen lote ağaçlarıyla (sing. "سدرة sidrah", pl. " سدر sidr") yakından ilişkiliyken, Filistin'de daha ziyade Z. spina-christi türü "sidr" olarak adlandırılır. ⓘ
Irak'ın Al-Qurnah kentindeki eski bir hünnap ağacı, yerel halk tarafından İncil'de bahsedilen Bilgi Ağacı olarak iddia edilmektedir. Yerel geleneğe göre şehrin kurulduğu yer Cennet Bahçesi'nin orijinal yeriydi (Yaratılış Kitabı'ndaki bir pasajda bahçeden bir nehrin aktığı ve şu anda şehrin bulunduğu yerde Dicle ve Fırat nehirlerine ayrıldığı söylenir). Ağaç kasabada turistik bir noktadır. ⓘ