Prizren
Prizren ⓘ | |
|---|---|
Belediye ve şehir | |
 Prizren manzarası | |
 Bayrak  Mühür | |
  Prizren | |
| Koordinatlar: 42°12′46″N 20°44′21″E / 42.21278°N 20.73917°EKoordinatlar: 42°12′46″N 20°44′21″E / 42.21278°N 20.73917°E | |
| Ülke |  Kosova |
| Bölge | Prizren |
| Hükümet | |
| - Tip | Belediye Başkanı-Konsey |
| - Belediye Başkanı | Shaqir Totaj (PDK) |
| - Konsey | Prizren Belediye Meclisi |
| Alan | |
| - Belediye | 626,86 km2 (242,03 sq mi) |
| Nüfus (2011) | |
| - Kentsel | 94,517 |
| - Kırsal | 83,264 |
| - Belediye | 177,781 |
| Saat dilimi | UTC+1 (CET) |
| - Yaz (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Posta kodu | 20000 |
| Alan kodu | +383 (0) 29 |
| Araç kaydı | 04/PZ |
| Web sitesi | kk.rks-gov.net/prizren/ |
Prizren (kesin Arnavutça biçimi: Prizreni okunuşu [priˈzr:ɛni]; Sırp Kiril alfabesi: Призрен) Kosova'nın en kalabalık ikinci şehri ve belediyesi ve aynı adı taşıyan belediye ve ilçenin merkezidir. Kosova'nın güneyinde Şar Dağları'nın etekleri arasında Prizren Nehri kıyısında yer almaktadır. Prizren, çevresindeki dağların etkisi altında okyanus iklimini yaşamaktadır. ⓘ
Prizren anayasal olarak ülkenin tarihi başkenti olarak belirlenmiştir. Prizren Kalesi'nde yapılan arkeolojik kazılar, kale alanının Bronz Çağı'ndan bu yana yerleşim ve kullanım gördüğünü göstermektedir. Prizren geleneksel olarak Roma Dardania'sındaki Theranda yerleşimi ile özdeşleştirilmiştir, ancak son araştırmalarda başka yerler de önerilmiştir. Geç antik dönemde batı Dardania'daki savunma tahkimat sisteminin bir parçasıydı ve kale Doğu Roma İmparatoru Justinianus döneminde yeniden inşa edildi. Bölgedeki Bizans hakimiyeti 1219-20 yıllarında kesin olarak sona ermiş, Sırp Nemanjić hanedanı 1371 yılına kadar kaleyi ve kasabayı kontrol etmiştir. 1371'den itibaren bir dizi bölgesel feodal yönetici Prizren'i kontrol etmeye başladı: Balšić, Dukagjini, Hrebeljanović ve son olarak Branković, genellikle Osmanlı desteğiyle. Osmanlı İmparatorluğu 1450'den sonra doğrudan kontrolü ele geçirmiştir. Prizren ilk olarak Bistrica nehrinin sol kıyısına bakan kalenin altındaki bölgede gelişmiştir. 16. yüzyıldan itibaren ekonomik gelişme, şehrin mahallelerinin nehrin sağ kıyısına doğru genişlemesini sağlamıştır. ⓘ
De facto olarak Kosova’nın Prizren ilinde; de jure olarak Sırbistan’a bağlı Kosova ve Metohiya Özerk Bölgesi’nin Prizrenski ilinde yer alır. Ayrıca de jure olarak Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Yönetim Misyonu’nun Prizren Bölgesi’nde (District of Prizren) bulunur. ⓘ
Şehir, Şar Dağları’nın eteklerinde konumlanmıştır. Prizren ili, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk devletleri ile sınırdaştır. ⓘ
İsim
Şehrin adı, 6. yüzyılda Procopius tarafından bahsedilen Dardania'daki bir kale olan Petrizen ile ilişkilendirilmiştir. ⓘ
Tarihçe
Erken dönem
En eski arkeolojik buluntu Prizren Koşucusu olarak adlandırılan bronz bir koşucu kız figürüdür. Bir tüccar 1876 yılında bunu British Museum'a satmıştır. Müzeye göre obje muhtemelen MÖ 520 ile MÖ 500 yılları arasında Sparta'da yapılmıştır. Prizren'e bir hediye ya da ganimet olarak gelmiş ve mezar tanrısı olarak kullanılmış olabilir. ⓘ
Prizren geleneksel olarak Roma döneminin bir kasabası olan Theranda ile özdeşleştirilmiştir. Theranda'ya ait olabilecek bir başka yer de son araştırmalarda öne sürüldüğü gibi günümüz Suhareka'sıdır. Arkeolojik araştırmalar, Prizren Kalesi'nin bulunduğu alanda tarih öncesi dönemlerden bu yana çeşitli dönemlerde yerleşim olduğunu göstermiştir. Kalenin alt kısmında, kalenin üst kısmından gelen malzeme yüzyıllar boyunca birikmiştir. Orta Tunç Çağı'ndan (yaklaşık M.Ö. 2000) Demir Çağı'nın sonlarına (yaklaşık M.S. 1. yüzyıl) kadar uzanmaktadır ve Vlashnjë köyündeki (Prizren'in ~10 km batısında) yakındaki tarih öncesi alanda bulunan malzemeyle karşılaştırılabilir. 2005 yılında, Vlashnja yakınlarında yaşam döngüsüyle ilgili bir ritüel alanında tarih öncesi kaya resimleri bulunmuştur. Bunlar bölgedeki ilk tarih öncesi kaya sanatı buluntularını temsil etmektedir. ⓘ
Geç antik dönemde, surlar bir yeniden inşa aşaması görmüştür. Justinianus tarafından aynı dönemde kuzey Arnavutluk ve batı Kosova'daki Beyaz Drin boyunca, kıyı bölgelerini Kosova vadisine bağlayan yollarda inşa edilen veya yeniden inşa edilen bir dizi kalenin bir parçasıdır. Bu dönemde, Prizren kalesi muhtemelen MS 6. yüzyılda Procopius'un eserinde Petrizen olarak Justinianus'un Dardania'da yeniden inşa ettirdiği tahkimatlardan biri olarak tarihi kayıtlarda yer almaktadır. ⓘ
Orta Çağ
1330 yılında Sırp kralı Stefan Dečanski, Kosova'da, özellikle Prizren ve Üsküp ilçelerinde Arnavutların varlığından ve köylerin Arnavutça isimlerinden açıkça bahsetmiştir. Sırp Çarı Stefan Dušan'ın 1348-1353 yılları arasında Prizren'deki Aziz Mihail ve Gavril Manastırı'na verdiği bir hrisobull, Prizren civarında, Dukagjin Ovası'nda ve Drenica köylerinde Arnavutların varlığını belirtmektedir. Bu krisobull içinde, Prizren civarındaki dokuz Arnavut hayvancılık köyünden açıkça bahsedilmektedir - bu köyler Gjinovci (Gjinajt), Magjerci, Bjellogllavci (Kryebardhët), Flokovci (Flokajt), Crnça, Caparci (Çaparajt), Gjonovci (Gjonajt), Shpinadinci (Shpinajt) ve Novaci isimleriyle bilinmektedir. Arnavut köylerinin tamamı, başta Stefan Dušan olmak üzere Sırp kralları tarafından Prizren, Deçan ve Tetova'daki Sırp manastırlarına hediye edilmiştir. Ayrıca, Prizren'deki Aziz Michael ve Gabriel manastırında dua edenlerin yanı sıra şehrin kendisi ve çevre köylerin bazı sakinlerini listeleyen Stefan Dušan'ın 1348 tarihli bir krizobülünde Arnavut antroponomisine sahip kişilerden defalarca bahsedilmektedir. Stefan Dušan'ın 1355 tarihli belgelerinden birinde, Arnavut antroponomisine sahip bir asker, Prizren yakınlarındaki Billushë köyündeki Aziz Nikola Manastırı'na sürekli ödeme yapması gereken kişilerden biri olarak özel olarak belirtilmiştir. ⓘ
Konstantin Jireček, Ohrid Başpiskoposu Demetrios'un (1216-36) yazışmalarından, Prizren'in 6. yüzyılda başlayan Slav yayılmasından önce Arnavut yerleşiminin en kuzeydoğu bölgesi olduğu sonucuna varmıştır. ⓘ
Günümüz Prizren'inden ilk kez 1019 yılında Basil II (hükümdarlık dönemi 976-1025) zamanında Prisdriana şeklinde bahsedilmektedir. 1072 yılında, Georgi Voiteh'in Bulgar Ayaklanması'nın liderleri Üsküp'teki merkezlerinden Prizren bölgesine gittiler ve Duklja'lı Mihailo Vojislavljević'i kendilerine yardım göndermeye davet ettikleri bir toplantı düzenlediler. Mihailo, oğlu Konstantin Bodin'i 300 askeriyle birlikte gönderdi. Bulgaristan Dux'u Dalassenos Doukas birleşik kuvvetlere karşı gönderildi ancak savaştan sonra Sırp ordusu tarafından büyük ölçüde yağmalanan Prizren yakınlarında yenildi. Bulgar kodamanlar bu ilk zaferden sonra Bodin'i "Bulgarların İmparatoru" ilan ettiler. Nikephoros Bryennios tarafından 1072 yılının sonunda kuzey Makedonya bölgesinde yenilgiye uğratıldılar. Bölge 1090'larda Sırp hükümdarı Vukan tarafından yağmalandı. Demetrios Chomatenos, 1219 yılına kadar Prizren'i yetki alanına dahil eden Ohri'nin son Bizans başpiskoposudur. Stefan Nemanja 1180'ler ve 1190'lar arasında Beyaz Drin boyunca uzanan çevreyi ele geçirmişti, ancak bu kale ve yerleşimin kendisinden ziyade Prizren piskoposluk bölgelerine atıfta bulunuyor olabilir ve daha sonra bunların kontrolünü kaybetmiş olabilir. Prizren'in 1219'da Konstantinopolis Patrikhanesi'nden dini olarak ayrılması, şehirde Sırp Nemanjić egemenliğinin kurulmasının son eylemiydi. Prizren ve kalesi Podrimlje župasının (Arnavutça'da Podrima veya Anadrini) idari ve ekonomik merkeziydi. Prizren'in eski kenti, kalenin altında Bistrica/Lumbardhi'nin sol kıyısı boyunca gelişmiştir. Ragusalı tüccarlar eski şehirde konuşlanmışlardı. Prizren zamanla Kosova'nın doğusuna ve ötesine yönelik Ragusalı ticareti için bir ticaret merkezi ve geçit haline geldi. Bu dönemde Stefan Dušan Prizren'deki Kutsal Başmelekler Manastırı'nı kurdu ve buraya gömüldü, onun yönetimi altında Sırbistan bölgesel, siyasi, ekonomik ve kültürel zirvesine ulaştı. ⓘ
V. Stefan Uroš'un 1371'de ölümüyle birlikte, bir dizi rakip bölgesel soylu Prizren'i kuşattı, karşı kuşatma yaptı ve kontrolü elinde tuttu - giderek artan bir şekilde Osmanlı desteği ve müdahalesiyle. Prizren'in ve şehirden geçen ticaretin kontrolünü ele geçirmeye çalışan ilk kişi Prens Marko'ydu, ancak Meriç Savaşı'ndaki yenilgisinin ardından Zeta Balšići, 1371 sonbaharı ve kışındaki savaştan kısa bir süre sonra Prizren'i almak için hızla harekete geçti. 1372 baharında Nikola Altomanović Prizren'i kuşattı ve egemenliğini genişletmeye çalıştı, ancak yenildi. George Balšić'in 1377'de ölümü başka bir güç boşluğu yarattı - Đurađ Branković Prizren'i ilk kez o zaman ele geçirdi. ⓘ
Katolik kilisesi bölgede bir miktar etkisini sürdürdü; 14. yüzyıl belgeleri Prizren'de 1330'lar ile 1380'ler arasında bir piskoposluk merkezi olan bir Katolik kilisesinden söz etmektedir. Katolik cemaatleri Ragusalı tüccarlara ve Sakson madencilere hizmet vermiştir. ⓘ
Osmanlı Dönemi
Birkaç yıl süren saldırı ve karşı saldırılardan sonra Osmanlılar 1454 yılında Kosova'ya büyük bir çıkarma yapmıştır; daha önce Skanderbeg ve sonrasında John Hunyadi tarafından Prizren bölgesini kurtarma girişimleri, Đurađ Branković'in o dönemde bir Osmanlı vassalı olması ve Haçlıların Osmanlılarla savaşması için Kosova'ya geçiş izni vermemesi nedeniyle başarısız olmuştur. 21 Haziran 1455'te Prizren Osmanlı ordusuna teslim oldu. Prizren, Prizren Sancağı'nın başkentiydi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni idari örgütlenmesi altında Vilayet'in başkenti oldu. Buna Kalkandelen şehri de dahildi. Daha sonra daha büyük Rumeli Eyaleti'nin bir parçası oldu. İmparatorluğun kuzey-güney ve doğu-batı ticaret yolları üzerindeki konumundan yararlanan müreffeh bir ticaret şehriydi. Prizren, Osmanlıların Kosova Vilayeti'nin (vilayet) büyük şehirlerinden biri haline geldi. ⓘ
1591'deki Osmanlı Defteri'nde Prizren şehrinin kendisi Prizren Sancağı'na kaydedilmiştir - buna şehrin hane reisleri de dahildir. Bu zamana kadar Prizren, sakinlerinin antroponomisine de yansıdığı gibi önemli ölçüde İslamlaştırılmıştı; Müslüman ve Arnavut antroponomisinin karışımı olan birkaç Müslüman sakin örneği mevcuttur (örneğin Ali Gjoci, Hasan Gjinaj, Ferhad Reçi, Hasan Bardi...). Müslüman mahalleleri (Mahalla/Mëhalla) Xhamia e Vjetër (Eski Cami, 53 hane), Levisha (50 hane), Ajas beu (15 hane), Haxhi Kasem (48 hane), Jazixhi Sinani (71 hane), Çarshia (Jakub beu olarak da bilinir, 18 hane), Kurila (31 hane) ve Mëhalla e lëkurëpunuesve'den (deri işçilerinin mahallesi, 34 hane) oluşmaktadır. Hristiyan mahalleleri (Mahalla/Mëhalla) Pazari i Vjetër (Eski Pazar, 8 hane), Madhiq (37 hane), Vasil (27 hane), Kodha (13 hane), Çarshia/Pjetri Nikolla'dan (14 hane) oluşmaktadır, Bogoi Riber (11 hane), Radmir (51 hane), Jazixhi Sinani (daha önce bahsedilmişti, 24 hane), Pandelja (29 hane), Prend Vriça (9 hane) ve Ajas (13 hane). Pandelja, Jazixhi Sinani ve Kodha mahalleleri karakteristik Arnavut antroponomisine sahip sakinlerin hakimiyetindeydi; diğer mahallelerde ağırlıklı olarak Slav/Slav-Arnavut (ya da daha doğrusu Ortodoks) antroponomisi arasında bir karışım görüldü. ⓘ
Prizren, Osmanlı Kosovası'nın kültürel ve entelektüel merkeziydi. Şehirde, 1857'de nüfusun %70'inden fazlasını oluşturan Müslüman nüfus egemendi. Şehir, önemli bir Arnavut kültür merkezi ve Kosovalı Arnavutların koordineli siyasi ve kültürel başkenti haline geldi. 1871 yılında Prizren'de, eski Sırbistan topraklarının Sırbistan Prensliği ile olası birleşmesini tartışan uzun bir Sırp semineri açıldı. 1877-1912 yılları arasında Kosova Vilayeti'nin önemli bir parçası olmuştur. ⓘ
19. yüzyılın sonlarında şehir Arnavut milliyetçiliğinin odak noktası haline geldi ve 1878'de Osmanlı İmparatorluğu içindeki Arnavutların ulusal birleşmesi ve özerkliği için kurulan bir hareket olan Prizren Birliği'nin kuruluşuna tanık oldu. Jön Türk Devrimi, Balkan Savaşları'na yol açan Osmanlı İmparatorluğu'nun çözülmesinde bir adım oldu. Üçüncü Ordu'nun (Osmanlı İmparatorluğu) Prizren'de 30. Yedek Piyade Tümeni (Otuzuncu Pirzerin Redif Fırkası) adında bir tümeni vardı. ⓘ
Modern
.jpg)
Prizren müfrezesi, Birinci Balkan Savaşı'nda 19 Ekim 1912'de Savaş Düzeni'nde İpek Müfrezesi'nin bir parçasıydı. Birinci Balkan Savaşı sırasında şehir Sırp ordusu tarafından ele geçirilmiş ve Sırbistan Krallığı'na dahil edilmiştir. Askerler çok az direnişle karşılaşmış olsa da, ele geçirme kanlı olmuş ve ilk birkaç gün içinde 400 kişi ölmüştür; yerel halk şehre 'Ölüm Krallığı' adını verecektir. Daily Chronicle 12 Kasım 1912'de Prizren'de 5.000 Arnavut'un katledildiğini bildirdi. General Božidar Janković yerel Arnavut liderleri 'Sırp ordusu tarafından kurtarıldıkları' için Sırbistan Kralı Petro'ya bir şükran bildirisi imzalamaya zorladı. Prizren'in ele geçirilmesinin ardından yabancıların çoğunun şehre girmesi yasaklandı, çünkü Karadağ kuvvetleri tam kontrol sağlanmadan önce şehri geçici olarak kapattı. Aralarında o dönemde bir Ukrayna gazetesinde gazeteci olarak çalışan Leon Troçki'nin de bulunduğu birkaç ziyaretçi şehre girmeyi başardı ve sonunda Arnavutların yaygın bir şekilde öldürüldüğüne dair haberler ortaya çıktı. Prizren'deki Sırp Ordusu ve Paramiliter Çetniklerle ilgili 1912 tarihli bir haberde Troçki, "Aralarında entelektüeller, fikir adamları, milliyetçi bağnazlar vardı ama bunlar münferit kişilerdi. Geri kalanlar sadece hayduttu, yağma uğruna orduya katılmış soygunculardı... Eski Sırbistan'daki Sırplar, etnografik istatistiklerde kendi lehlerine olmayan verileri düzeltmek için gösterdikleri ulusal çabayla, Müslüman nüfusu sistematik olarak yok etmeye çalışıyorlar." İngiliz seyyah Edith Durham ve bir İngiliz askeri ataşesinin Ekim 1912'de Prizren'i ziyaret etmesi gerekiyordu, ancak gezi yetkililer tarafından engellendi. Durham, "Yaralı Montengrinlere [Askerlere] neden gitmeme izin verilmediğini sorduğumda güldüler ve 'Orada bir Arnavut'un burnunu bile bırakmadık' dediler. Bir İngiliz subayı için hoş bir manzara değildi." Sonunda Durham Kosova'daki bir kuzey Arnavut karakolunu ziyaret etti ve burada üst dudakları ve burunları kesilmiş esir Osmanlı askerleriyle karşılaştı. ⓘ
1912'deki Birinci Balkan Savaşı'ndan sonra, Londra'daki Büyükelçiler Konferansı Arnavutluk devletinin kurulmasına izin verdi ve Kosova'yı, Kosova nüfusu çoğunlukla Arnavut kalsa da, Sırbistan Krallığı'na verdi. ⓘ
1913 yılında Avusturya-Macaristan'ın resmi bir raporu 30.000 kişinin Bosna'dan Prizren'e kaçtığını kaydetmiştir. Ocak 1914'te Prizren'de bulunan Avusturya-Macaristan konsolosu şehirdeki yaşam koşulları hakkında ayrıntılı bir rapor hazırladı. Raporda Sırbistan Krallığı'nın Arnavutlara ve Müslümanlara eşit muamele sözünü tutmadığı belirtiliyordu. Prizren'deki otuz iki caminin otuzu samanlık, mühimmat deposu ve askeri kışlaya dönüştürülmüştü. Şehir halkı ağır vergilendiriliyor, Müslümanlar ve Katolik Hıristiyanlar Ortodoks Hıristiyanlardan daha fazla vergi ödemek zorunda kalıyordu. Yerel yönetim ağırlıklı olarak eski Sırp Çetniklerden oluşuyordu. Raporda ayrıca Sırpların da Prizren'deki yaşam koşullarından memnun olmadıkları belirtiliyordu. ⓘ
Birinci Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı
Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle birlikte Sırbistan Krallığı, Avusturya-Macaristan kuvvetleri ve daha sonra Bulgar kuvvetleri tarafından işgal edildi. 29 Kasım 1915'te Prizren Bulgar ve Avusturya-Macaristan güçlerinin eline geçti. Nisan 1916'da Avusturya-Macaristan, şehir nüfusunun önemli bir kısmının etnik Bulgar olduğu anlayışıyla Bulgaristan Krallığı'nın şehri işgal etmesine izin verdi. Bu dönemde birçok Sırp'ın zorla Bulgarlaştırılması süreci yaşanmış; Sırplar, İkinci Balkan Savaşı'ndaki Bulgar yenilgisi ve Bulgar Ortodoks Kilisesi ile Sırp Ortodoks Kilisesi arasında uzun süredir devam eden rekabet nedeniyle Kosova'nın Bulgar işgali altındaki bölgelerinde Avusturya işgali altındaki bölgelere kıyasla daha fazla acı çekmiştir. O sırada Prizren'e sığınmış olan Üsküp Katolik Başpiskoposu Lazër Mjeda'ya göre 1917 yılında yaklaşık 1.000 kişi açlıktan ölmüştü. Ekim 1918'de Makedonya'nın Müttefik Kuvvetler'in eline geçmesinin ardından Sırp Ordusu, Fransız 11. Koloni Tümeni ve İtalyan 35. Tümeni ile birlikte Avusturya-Macaristan ve Bulgar kuvvetlerini şehirden çıkardı. 1918 yılının sonunda Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı kuruldu. Krallığın adı 1929 yılında Yugoslavya Krallığı olarak değiştirildi ve Prizren de Vardar Banovina'nın bir parçası oldu. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası ve Faşist İtalya 6 Nisan 1941'de Yugoslavya Krallığı'nı işgal etti ve 9 Nisan'da Yugoslavya'yı doğudan işgal eden ve komşu Bulgaristan'ı üs olarak kullanan Almanlar Prizren'in eteklerindeydi. 14 Nisan'da Prizren, Yugoslavya'yı batıdan işgal eden İtalyanlara komşu Arnavutluk'ta düştü; ancak Yugoslavya 19 Nisan 1941'de koşulsuz olarak teslim olmadan önce Prizren'de kayda değer bir direniş vardı. Prizren, Kosova'nın büyük bölümüyle birlikte İtalyan kuklası Arnavutluk devletine ilhak edildi. İtalyan işgalinden kısa bir süre sonra Arnavutluk Faşist Partisi Prizren'de bir kara gömlekli tabur kurdu, ancak iki tabur daha kurma planları halk desteğinin yetersizliği nedeniyle iptal edildi. ⓘ
1943 yılında Alman Wehrmacht'ından Bedri Pejani İkinci Prizren Birliği'nin kurulmasına yardım etti. ⓘ
Osmanlı sonrasındaki dönem, Kosova Türklüğü ve Kosova Müslümanlığı açısından birçok olumsuzluğun boyut değiştirerek arttığı bir tarihtir. Söz konusu yıllarda Kosova’nın genelinden ve Prizren’den, gerileyen Osmanlı sınırına; Türkiye’ye doğru büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Yüz binlerce Türk ve on binlerce Müslüman’ı Balkan coğrafyasından söken bu göç dalgaları ile Kosova’daki Türk nüfus oranı büyük değişiklik yaşamıştır. ⓘ
Federal Yugoslavya
1944 yılında Alman kuvvetleri Rus-Bulgar birleşik kuvvetleri tarafından Kosova'dan çıkarıldı ve ardından Yugoslavya Komünist hükümeti kontrolü ele geçirdi. 1946'da şehir, Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti'nin kurucu devleti olan Sırbistan Halk Cumhuriyeti içinde Anayasa tarafından Kosova ve Metohija Özerk Bölgesi olarak tanımlanan Kosova ve Metohija'nın bir parçası olarak formüle edildi. ⓘ
Bölge 1974 yılında Kosova Sosyalist Özerk Bölgesi olarak yeniden adlandırılmış, Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kalmış, ancak Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti içindeki bir Sosyalist Cumhuriyete benzer niteliklere sahip olmuştur. Eski statü 1989'da ve resmi olarak 1990'da geri verildi. ⓘ
Sırp yönetiminin yeniden tesis edilmesinden sonra uzun yıllar boyunca Prizren ve batısındaki Deçani bölgesi Arnavut milliyetçiliğinin merkezi olmaya devam etti. 1956 yılında Yugoslav gizli polisi, Enver Hoca'nın (düşman) Komünist Arnavut rejimi tarafından ülkeye sızdırılmakla suçlanan dokuz Kosovalı Arnavut'u Prizren'de yargıladı. "Prizren davası", önde gelen bazı Yugoslav Komünistlerinin sanıklarla temasları olduğu iddiasının ortaya çıkmasının ardından olay oldu. Dokuz sanığın hepsi mahkum edildi ve uzun hapis cezalarına çarptırıldı, ancak 1968'de Kosova Meclisi'nin davanın "düzmece ve yalancı" olduğunu ilan etmesiyle serbest bırakıldı ve masum oldukları ilan edildi. ⓘ
Kosova Savaşı
Prizren şehri Kosova Savaşı sırasında fazla zarar görmedi ancak çevresindeki belediye 1998-1999 yılları arasında kötü etkilendi. Savaştan önce Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, belediye nüfusunun yaklaşık %78'inin Kosovalı Arnavut, %5'inin Sırp ve %17'sinin de diğer ulusal topluluklardan olduğunu tahmin ediyordu. Savaş sırasında Arnavut nüfusun çoğu ya zorla ya da korkutularak kasabayı terk etmeye zorlandı. En büyük zararı Tusus Mahallesi gördü. Yaklaşık yirmi yedi ila otuz dört kişi öldürüldü ve yüzden fazla ev yakıldı. ⓘ
Haziran 1999'da savaşın sona ermesiyle Arnavut nüfusun çoğu Prizren'e geri döndü. Sırp ve Roman azınlıklar kaçtı; AGİT'in tahminlerine göre Ekim ayına kadar Sırpların %97'si ve Romanların %60'ı Prizren'i terk etmişti. Prizren'de şu anda ağırlıklı olarak Arnavutlar yaşamaktadır, ancak Türk, Aşkali (kendini Arnavut Roman olarak tanımlayan bir azınlık) ve Boşnak (Torbeş topluluğu da dahil) gibi diğer azınlıklar da gerek şehrin içinde gerekse civar köylerde yaşamaktadır. Bu yerler arasında Sredska, Mamuşa, Gora bölgesi vs. bulunmaktadır. [1] ⓘ
Şehrin merkezindeki yamaç boyunca uzanan eski Sırp mahallesi Potkaljaja'nın büyük bölümü, Yugoslav Ordusu'nun çekilmesinin ardından yağmalandı ve yakılıp yıkıldı. ⓘ
Savaş ve sonrasında yaşananlar Kosova'daki diğer şehirlerle karşılaştırıldığında şehre sadece orta derecede zarar vermiştir. Sırp güçleri Prizren'deki önemli bir Arnavut kültürel anıtı olan Prizren Birliği binasını tahrip etti, ancak kompleks daha sonra yeniden inşa edildi ve şimdi Prizren Arnavut Birliği Müzesi'ni oluşturuyor. ⓘ
17 Mart 2004'te Kosova'daki huzursuzluk sırasında Prizren'deki bazı Sırp kültürel anıtları zarar görmüş, yakılmış ya da yıkılmıştır; bunların arasında 1307'den kalma Our Lady of Ljeviš (UNESCO Dünya Mirası), Kutsal Kurtuluş Kilisesi, St. George Kilisesi (şehrin en büyük kilisesi), Aziz George Kilisesi (Runjevac), Aziz Kyriaki Kilisesi, Aziz Nicolas Kilisesi (Tutić Kilisesi), Kutsal Başmelekler Manastırı ve Prizren'in Aziz Cyrillus ve Methodius Ortodoks Ruhban Okulu gibi Ortodoks Sırp kiliseleri tahrip edilmiştir. ⓘ
Ayrıca, bu isyan sırasında Prizren'in Prizren Kalesi yakınlarındaki Sırp mahallesi tamamen yıkılmış ve kalan tüm Sırp nüfus Prizren'den tahliye edilmiştir. Eş zamanlı olarak İslami kültürel miras ve camiler de tahrip edilmiş ve zarar görmüştür. ⓘ
Prizren şehri 1998-1999 Kosova Savaşı’nda Kosova çapında bakıldığında en az zarar gören şehirlerden biridir. Ancak, aynı şeyi Prizren’in civarı için söylemek güçtür. Prizren havalisi, 1998-1999 çatışmaları süresince büyük zararlar, yıkımlar yaşamıştır. ⓘ
Bu son savaş döneminde şehrin merkezinden ve çevresinden, Kosova dışına büyük göç hareketleri yaşanmıştır. Bu göç dalgası genel itibarıyla, komşu ülke Arnavutluk, Makedonya ve tarihî bağ bulunulan ülke Türkiye yönlerinde gelişmiştir. Bölge insanlarının bir kısmı da Avrupa Birliği ülkelerine çeşitli yollarla sığınmıştır. Savaşın sona erdiği Haziran 1999 tarihinde de, göç eden insanlar geri gelmiştir. ⓘ
Savaş döneminde Prizren civarında NATO bombardımanları sırasında birçok askerî bölge ve bina tahrip edilmiştir. Ayrıca, Sırp asker ve milis kuvvetleri tarafından şehirdeki bazı kültürel yapılar ciddi tahribata uğratılmış, bazı şahıslara özel saldırılarda bulunulmuştur. Savaş sonrası dönemde 17 Mart 2004 tarihinde, Kosova genelinde yaşanan sosyal düzensizlik devresinde Ortodoks/Sırp tarihî miras alanlarına (eski Bogorodica Ljeviska Kilisesi, Aziz Djordje Runjevac Kilisesi, Aziz Nikola Şapeli, Aziz Arhangel Manastırı vb.) saldırılarda bulunulmuş ve birçoğunda kısmi tahribat yaratılmıştır. Genelde ateşe verme şeklinde gerçekleşen bu tahribatlar, sonraki süreçte uluslararası güçlerin de yerel Kosova idaresine yaptığı baskıların da etkisiyle, onarımlarla giderilmiştir. ⓘ
21. yüzyıl
Prizren Belediyesi halen Kosova'nın kültürel ve etnik açıdan en heterojen belediyesi olup, Prizren'de çoğunluğu oluşturan Kosovalı Arnavut nüfusun yanı sıra Boşnak, Türk ve Roman toplulukları da yaşamaktadır. Prizren ve çevresinde sadece küçük köylerde, yerleşim bölgelerinde veya korumalı sitelerde yaşayan az sayıda Kosovalı Sırp kalmıştır.[2] Ayrıca, Prizren'in Türk toplumu sosyal açıdan önemli ve etkilidir ve Türkçe, etnik kökeni olmayan Türkler tarafından bile yaygın olarak konuşulmaktadır. ⓘ
Coğrafya
Prizren şehri, düzlüğünün güneyinde, eskiden deniz kıyısının kuzey kısmındaki bölgelerle ticaret merkezlerini Kosova ve Balkanlar’ın iç kısımlarına bağlayan yolda uzanmaktadır. Bu konumu sebebiyle tarihinde sık kullanılan bir yerleşke özelliğinde olmuştur. Şehrin ortasından Akdere geçmektedir. ⓘ
Kosova’nın ikinci büyük şehri Prizren’in koordinatları 42. 13° Kuzey, 20. 44° Doğu şeklindedir. Prizren, Kosova’nın güneybatısında, Gora bölgesinin hemen kuzeyinde yer alır. Prizren ilinin merkezidir. Genellikle engebeli olan civar arazisinde düzlükler de mevcuttur. Kentin en yüksek tepesinde bulunan Prizren Kalesi, Doğu Roma devrinden kalmıştır ve Osmanlı zamanında geliştirilerek kullanılmıştır. Kale, şehre tam tepeden bakan bir konuma sahiptir ve bugün bakımsız sayılabilecek bir hâldedir. ⓘ
Şehir, birçok yönde uzanan ulusal yol ağıyla Kosova’nın diğer bölgelerine bağlanır. Kuzeydoğusunda Priştine yolu; kuzeybatısında Yakova yolu; batısında Arnavutluk kara hududu sınır kapısına çıkan Dutluk yolu ve doğusunda, Şar Dağları’nın eteklerinde uzanan, oldukça engebeli, bol virajlı bir yol bulunur. Bu yol ilk ana nokta olarak Brezoviça tatil merkezine çıkar. Yolun devamı Ştırpçe üzerinden Priştine-Üsküp karayoluna bağlanır. ⓘ
Prizren, Kosova'nın güneyinde Šar Dağları'nın (Arnavutça: Malet e Sharrit) eteklerinde, Prizren Nehri kıyısında yer almaktadır. Prizren Belediyesi güneydoğuda Arnavutluk ve güneydoğuda Kuzey Makedonya ile sınır komşusudur. ⓘ
İklim
Prizren, Köppen iklim sınıflandırmasına göre yıllık ortalama 10,7 °C (51,3 °F) sıcaklık ile Okyanus iklimine (Cfb) sahiptir. Prizren'de en sıcak ay ortalama 21,9 °C (71,4 °F) sıcaklıkla Ağustos ayı, en soğuk ay ise ortalama -0,5 °C (31,1 °F) sıcaklıkla Ocak ayıdır. ⓘ
| Prizren için iklim verileri (1961-1990) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 20.2 (68.4) |
22.4 (72.3) |
26.0 (78.8) |
31.3 (88.3) |
33.8 (92.8) |
40.6 (105.1) |
40.8 (105.4) |
37.3 (99.1) |
35.8 (96.4) |
31.4 (88.5) |
25.6 (78.1) |
23.7 (74.7) |
40.8 (105.4) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 3.3 (37.9) |
6.8 (44.2) |
11.9 (53.4) |
17.2 (63.0) |
22.5 (72.5) |
26.0 (78.8) |
28.5 (83.3) |
28.3 (82.9) |
24.5 (76.1) |
18.0 (64.4) |
11.1 (52.0) |
5.0 (41.0) |
16.9 (62.4) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 0.0 (32.0) |
2.8 (37.0) |
7.1 (44.8) |
11.9 (53.4) |
16.8 (62.2) |
20.2 (68.4) |
22.2 (72.0) |
21.8 (71.2) |
18.1 (64.6) |
12.3 (54.1) |
6.9 (44.4) |
1.8 (35.2) |
11.8 (53.2) |
| Ortalama düşük °C (°F) | −3.0 (26.6) |
−0.6 (30.9) |
2.7 (36.9) |
6.9 (44.4) |
11.3 (52.3) |
14.4 (57.9) |
15.8 (60.4) |
15.4 (59.7) |
12.1 (53.8) |
7.3 (45.1) |
3.2 (37.8) |
−1.0 (30.2) |
7.1 (44.8) |
| Kayıt düşük °C (°F) | −23.6 (−10.5) |
−19.1 (−2.4) |
−11.7 (10.9) |
−2.6 (27.3) |
−0.4 (31.3) |
3.8 (38.8) |
7.3 (45.1) |
7.0 (44.6) |
−0.8 (30.6) |
−4.3 (24.3) |
−12.6 (9.3) |
−17.4 (0.7) |
−23.6 (−10.5) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 76.2 (3.00) |
54.1 (2.13) |
63.5 (2.50) |
61.1 (2.41) |
66.7 (2.63) |
69.7 (2.74) |
58.6 (2.31) |
127.4 (5.02) |
58.2 (2.29) |
55.1 (2.17) |
88.3 (3.48) |
81.1 (3.19) |
860.0 (33.86) |
| Ortalama yağış günleri (≥ 0,1 mm) | 12.8 | 12.1 | 12.1 | 12.8 | 12.3 | 11.6 | 8.9 | 7.5 | 8.1 | 9.3 | 12.6 | 13.5 | 133.6 |
| Ortalama karlı günler | 7.6 | 5.6 | 3.8 | 0.4 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 2.1 | 5.8 | 25.4 |
| Ortalama bağıl nem (%) | 81 | 75 | 68 | 64 | 64 | 61 | 58 | 59 | 67 | 74 | 79 | 82 | 69 |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 100.2 | 92.0 | 139.4 | 176.2 | 224.5 | 290.7 | 300.8 | 285.7 | 220.7 | 163.4 | 89.7 | 54.1 | 2,137.4 |
| Kaynak: Sırbistan Cumhuriyeti Hidrometeoroloji Servisi | |||||||||||||
Yönetişim
Prizren, belediye başkanı-konsey sistemi ile yönetilen bir belediyedir. Prizren Belediye Başkanı, Prizren Belediye Meclisi üyeleri ile birlikte Prizren Belediyesi'nin yönetiminden sorumludur. Belediye, Prizren İlçesini kapsar ve merkezi Prizren olmak üzere 76 bitişik yerleşim biriminden oluşur. ⓘ
Uluslararası ilişkiler
Prizren, Amasya, Balıkesir, Berat, Beykoz, Bingen am Rhein, Herceg Novi, Karşıyaka, Kavarna, Kyjov ve Osijek ile kardeştir. Türkiye'nin Prizren'de ayrıca bir başkonsolosluğu bulunmaktadır. ⓘ
Ekonomi
Kosova ekonomisi uzun bir süre boyunca Batı Avrupa'daki çok sayıda göçmen topluluğundan gelen havale gelirleriyle beslenen perakende sektörüne dayanmıştır. Çoğunlukla küçük işletmelerden oluşan özel teşebbüs yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Özel işletmeler, Kosova'nın diğer yerlerinde olduğu gibi, büyümek için yapısal kapasite eksikliği nedeniyle ağırlıklı olarak zorluklarla karşılaşmaktadır. Eğitim yetersiz, finans kurumları basit ve düzenleyici kurumlar deneyimden yoksundur. Böyle bir ortamda yabancı kuruluşlardan sermaye yatırımı sağlamak mümkün değildir. Mali zorluklar nedeniyle birçok şirket ve fabrika kapanmış, diğerleri de personel azaltmaya gitmiştir. Bu genel ekonomik gerileme, artan işsizlik ve yoksulluk oranına doğrudan katkıda bulunarak bölgedeki ekonomik canlılığı daha da zayıflatmaktadır. ⓘ
Birçok restoran, özel perakende mağazası ve hizmetle ilgili işletmeler küçük dükkanlarda faaliyet göstermektedir. Yakın zamanda daha büyük marketler ve büyük mağazalar açılmıştır. Kasabada, üç ürün pazarı, bir araba pazarı, bir sığır pazarı ve üç kişisel hijyen ve ev eşyaları pazarı dahil olmak üzere sekiz büyük market bulunmaktadır. Çok sayıda market bulunmaktadır. küçük mallar satan büfeler. Ancak, uluslararası varlığın azalması ve mülteciler ile ülke içinde yerinden edilmiş kişilerin ülkelerine geri dönmelerinin yerel ekonomiyi daha da zorlaması beklenmektedir. Pazar doygunluğu, yüksek işsizlik ve yurt dışından gelen mali havalelerin azalması olumsuz ekonomik göstergelerdir. ⓘ
Üç köyde üç tarım kooperatifi bulunmaktadır. Hayvancılığın ve tarımsal üretimin çoğu özel, kayıt dışı ve küçük ölçeklidir. Prizren'de şubeleri olan dokuz operasyonel banka bulunmaktadır: ProCredit Bank, Raiffeisen Bank, NLB Bank, TEB Bank, Banka për Biznes (İş Bankası), İşbank, Banka Kombëtare Tregtare (Ulusal Ticaret Bankası), Iutecredit ve Kosova Ödeme ve Bankacılık Kurumu (BPK). ⓘ
Osmanlı sonrası devirde başlayıp Yugoslavya’nın son dönemlerinde iyice belirginleşen ve Kosova için bugün bile geçerli olan perakende satışa, özel girişimlere dayalı ekonomi devam etmektedir. Bu durumun Prizren’deki yansıması, şehrin her tarafında şahsi girişimlerle oluşturulan dükkânlar vasıtasıyla çeşitli ticari alanlarda faaliyet göstermek şeklindedir. Şehirde, şehrin ihtiyacının üstünde bir dükkân yapısı mevcuttur. Bu da, para dağılımının dengeli gelişmesi önünde bir engeli oluşturup, şehrin ekonomisinin düzelmemesi sonucunu doğurabilmektedir. Söz konusu durumlar ve benzerleri, şehir ve civarında işsizlik, yoksulluk durumlarına sebebiyet vermektedir. ⓘ
Prizren’de az sayıda fabrika ve atölye bulunmakta ve bunlar, şehrin gerçek ekonomik potansiyelinin çok altında bir seyir izlemektedirler. ⓘ
Altyapı
Büyük köyleri şehir merkezine bağlayan tüm ana yollar asfaltlanmıştır. Prizren Ģehrinde ve yaklaĢık 30 köyde su temini iĢler durumdadır. Köylerde kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Güç kaynağı, özellikle kış aylarında ve köylerde hala bir sorundur. ⓘ
Eğitim
Prizren'de 28.205 öğrenci ve 1.599 öğretmene sahip 48 ilkokul; 9.608 öğrenci ve 503 öğretmene sahip 6 ortaokul bulunmaktadır; anaokulları özel olarak işletilmektedir. Prizren'de Arnavutça, Boşnakça ve Türkçe dillerinde eğitim veren bir devlet üniversitesi de bulunmaktadır. (kaynak: belediye eğitim ve bilim müdürlüğü). ⓘ
Sağlık
Temel sağlık hizmetleri sistemi 14 belediye aile sağlığı merkezi ve 26 sağlık evinden oluşmaktadır. Temel sağlık sektöründe 264'ü kadın, 211'i erkek olmak üzere doktor, hemşire ve destek personeli dahil 475 çalışan bulunmaktadır. Prizren'deki bölge hastanesi yaklaşık 250.000 kişiye hizmet vermektedir. Hastanede 155'i doktor olmak üzere 778 kişi çalışmaktadır ve hastane acil durum ve yoğun bakım üniteleriyle donatılmıştır. ⓘ
Demografi
| Prizren Belediyesi'nin nüfus artışı ⓘ | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | 1948 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2011 | 2017 | 2021 |
| Pop. | 129,152 | 161,261 | 216,668 | 290,192 | 376,085 | 177,781 | 189,058 | 194,581 |
| ±% yıllık | — | +1.72% | +3.00% | +2.96% | +2.63% | −3.68% | +1.03% | +0.72% |
| Kaynak: | ||||||||
Kosova İstatistik Ajansı'nın (KAS) 2011 nüfus sayımı tahminlerine göre Prizren Belediyesi'nde 177.781 kişi ikamet etmekte olup Kosova'nın en kalabalık ikinci şehri ve belediyesini temsil etmektedir. Kentsel nüfusu yaklaşık 94.500 iken kırsal nüfusu 83.000 civarındaydı. Kilometre kare başına 283,5 kişilik nüfus yoğunluğu ile Prizren, Kosova'nın en yoğun nüfuslu belediyeleri arasında yer almaktadır. ⓘ
Etnik köken açısından, 2011 nüfus sayımı itibariyle Prizren Belediyesi'nin %82'si Arnavut, %9,50'si Boşnak, %5,11'i Türk, %1,63'ü Roman, %0,76'sı Aşkali, %0,37'si Goralı, %0,13'ü Sırp, %0,09'u Mısırlı ve %0,34'ü etnik kökeni bilinmeyenlerden oluşmaktadır. Dine göre, 170.640 (%95,98) Müslüman, 5.999 (%3,37) Roma Katoliği, 250 (%0,14) Ortodoks, 807 (%0,45) diğer dinlere mensup ve 85 (%0,05) dinsiz bulunmaktadır. Dil açısından, nüfusun %82,68'i ilk dil olarak Arnavutça konuşmaktadır. Konuşulan diğer diller arasında Boşnakça (%10,16), Türkçe (%5,78), Romanca (%0,55), Sırpça (%0,21) ve diğer diller (%0,62) bulunmaktadır. Kosova'nın iki resmi dili olan Arnavutça ve Sırpçanın yanı sıra Boşnakça ve Türkçe de Prizren Belediyesi'nin resmi dilleridir. ⓘ
.jpg)
Prizren civarındaki Ulah köylerinin varlığı 1198-1199 yıllarında Stephan Nemanja'nın bir beratıyla kanıtlanmıştır. Madgearu, 1455'ten itibaren Kosova'daki Sırp ve Arnavut köylerinin "etnik mozaiğini" gösteren bir dizi Osmanlı defterinin Prizren'in zaten önemli bir Arnavut Müslüman nüfusa sahip olduğunu gösterdiğini savunmaktadır. Bir Osmanlı şehri olarak hızlı gelişiminin erken dönemlerinden itibaren Prizren, Osmanlı öncesi dönemde olduğu gibi Katolik veya Ortodoks nüfustan çok daha fazla Müslüman nüfusa sahip olmuştur. Bu durum 16. ve 17. yüzyılın başlarına ait birincil kayıtlarda vurgulanmaktadır. Katolik piskopos Pjetër Mazreku 1624 yılında Prizren'deki Katoliklerin 200, Sırpların (Ortodoks) 600 ve neredeyse tamamı Arnavut olan Müslümanların 12.000 kişi olduğunu kaydetmiştir. ⓘ
Osmanlı dönemindeki kentsel gelişim nedeniyle, camilerin ve diğer İslami yapıların inşa edilmesiyle, Prizren 16. yüzyılda İslami bir kent karakteri kazanmıştır. 1571 yılında Prizren'deki 246 atölyenin 227'si Müslümanlar tarafından işletiliyordu. Katolik başpiskopos Marino Bizzi 1610 yılında Prizren'de 8.600 ev olduğunu, bunların çoğunun Ortodoks (iki kilisesi olan) ve sadece 30'unun Katolik (bir kilisesi olan) olduğunu bildirmiştir. Ortodoksların sayısı Katoliklerden çok daha fazlaydı. Katolik başpiskopos Pjetër Mazreku 1624 yılında kasabada çoğu Arnavutça konuşan 12.000 "Türk" (Müslüman) yaşadığını, 600 Sırp (Ortodoks Hıristiyan) ve belki 200 Katolik Arnavut olduğunu bildirmiştir. 1857'de Rus Slavist Alexander Hilferding'in yayınları Müslüman aileleri 3.000, Ortodoksları 900 ve Katolikleri yaklaşık 100 aile olarak göstermektedir. 1876'daki Osmanlı nüfus sayımında 43,922 nüfusa sahipti. ⓘ
Kültür
Kosova'nın tarihi başkenti olarak kabul edilen Prizren, yüzyıllar boyunca birçok farklı din ve kültüre ev sahipliği yaparak şehrin kültürel mirasını şekillendirmiştir. Prizren aynı zamanda çok sayıda cami, kilise ve ulusal öneme sahip eski binalarıyla bir müze şehir olarak kabul edilmektedir. Prizren Nehri'nin üzerinde yer alan Prizren Kalesi, Bronz Çağı'ndan bu yana farklı dönemlerde yerleşim ve kullanım görmüştür. Orta Çağ eserleri arasında Sinan Paşa Camii, Our Lady of Perpetual Succour Katedrali, Holy Saviour Kilisesi, Katip Sinan Çelebi Camii, Kutsal Başmelekler Manastırı, Aziz Nikola Kilisesi, Muderiz Ali Efendi Camii ve UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Our Lady of Ljeviš bulunmaktadır. ⓘ
Prizren'de her yıl düzenlenen Dokufest Uluslararası Film Festivali, Balkanlar'daki en geniş katılımlı film festivali olarak kabul edilmektedir. Şehirde 40BunarFest ve NGOM Fest de dahil olmak üzere, sanatçıları teşvik etmek ve çevredeki farklı etnik grupları birbirine bağlamak amacıyla çeşitli sanat ve müzik festivalleri ile konferanslar düzenlenmektedir. ⓘ
Spor
Şehirde, Kosova yakınlarındaki Prizren merkezli KF Liria olarak bilinen bir spor kulübü bulunmaktadır. Şu anda Kosova Futbol Süper Ligi'nde oynamaktadırlar. Şehir aynı zamanda Kosova'nın en iyi basketbol takımlarından biri olan K.B Bashkimi'ye de ev sahipliği yapmaktadır. Şu anda Kosova'nın en üst düzey profesyonel erkek basketbol ligi olan Kosova Basketbol Süper Ligi'nde oynamaktadırlar. ⓘ
Prizren Adı
Eric Hamp adlı Amerikan dil bilimcisine göre şehrin adı “büyük kale, kasaba” anlamındaki Pri sözüyle Zeranda sözünün birleşmesiyle oluşmuştur. Zeranda kelimesi, Theranda yer adının bir varyantı olarak düşünülmüştür. Dil bilimciye göre bu kelime şeklinden çok sayıda form gelişmiştir: Priserendi, Pyrserendi, Priserend, Prizeren, Pirzerin, Prizren vb. ⓘ
Şehrin Roma devirlerindeki ad varyasyonları “Prisrend, Prisrena” vb olarak belirtilmektedir. Osmanlı devrinde şehrin adı پرزرين şeklinde yazılmıştır. XX. yüzyıla ait bir eserde bu imla Prizrin şeklinde okunmuştur. Osmanlı klasik döneminde şehrin adının “Pürzerin / Pürzerrin” olduğu belirtilmiştir. Osmanlı kaynaklarında Prizren için birkaç adın geçtiği, bunların da “Pürzeyn, Pürzerrin, Perzerrin, Pürzen, Zerrin” gibi adlar olduğu da belirtilmiştir. M. Mujezinović'in Suzi Çelebi ve Nehari'nin mezar kitabelerinde yaptığı araştırmalarda şehrin “Zerrin” olarak da adlandırıldığı görülmektedir. ⓘ
Tarih
Roma Dönemi
Roma İmparatorluğu
“Theranda” adındaki Roma kasabasının bugünkü Priştine’nin 76 km güneybatısında Akdere üzerinde; Makedonya’daki Lissos’tan Moesia Superior’daki Naissus (bugünkü Niş) şehri yolu üzerinde bulunduğu düşünülmektedir. ⓘ
Doğu Roma İmparatorluğu
Roma İmparatoru I. Theodosius’un (346-395) ölümünden önce, devletin topraklarını iki oğlu arasında paylaştırması üzerine Balkanlar da ikiye bölünmüştür. Prizren’in bulunduğu bölge Doğu Roma İmparatorluğu sınırlarında kalmıştır. ⓘ
Doğu Roma döneminde Prizren’in de yer aldığı bölge, halkların göç hareketleri sebebiyle oldukça hareketli bir dönem yaşamıştır. Hunlar, Gotlardan, Alanlardan ve Germen Taifallardan oluşturdukları yardımcı kuvvetlerle takviyeli olarak ilk defa 378 baharında Tuna’yı geçmiş, Romalılardan karşılık görmeksizin Trakya’ya kadar ilerlemişlerdir. Hunlar, MS 380 yılından itibaren Balkanlar’a egemenlik kurmuşlardır. V. ve VI. yüzyıllarda, çeşitli lehçeleri konuşan Slavlar birçok grup hâlinde Balkanlar’ın geniş arazilerine hâkim olmuşlardır. ⓘ
Roma egemenliğinin maddi kalıntılarına bugün Prizren civarındaki Şiroka, Naşeç, Kruşa, Rahofça, Vlaşna, Reçana ve Muşitişte alanlarında rastlanmıştır. ⓘ
Bulgar Devleti
.svg)
MS 830’lu yıllarda Prizren ve civarı, Birinci Bulgar Devleti sınırları dâhilinde olmuştur. 1018’de Çar Samuel idaresindeki Bulgar devletinin çöküşüyle beraber, Doğu Roma idaresi Prizren’de piskoposluk merkezi kurmuştur. ⓘ
VII. yüzyılda Türk asıllı Bulgar kabileleri, hükümdarları Asparuh’un kumandasında Tuna’yı geçerek Batı Karadeniz ile Tuna nehri arasındaki bölgeye yerleşen Slavları hâkimiyetleri altına almışlardır. IX. yüzyılda da Prizren’i de içine alacak şekilde Prizren bölgesine yayılmışlardır. ⓘ
Georgi Voiteh önderliğinde Bulgarların toparlanmasının yaşandığı 1072 senesi dolaylarında, Voyislav hanedanına bağlı Konstantin Bodin (3. Peter), babası, Dük Petrilo ve 300 seçkin asker ile Voiteh’in Prizren’deki birliklerine saldırmıştır. Bu isyan bastırılmış ve 1073 yılında bölgedeki Doğu Roma egemenliği tekrar sağlanmıştır. ⓘ
Bugünkü adıyla ilk kez Prizren’den XI. yüzyılın başlangıcında söz edilmiştir. Prizren şehri, Theranda adıyla önemli bir ekonomi ve kültür merkezi olarak II. Vasilius’un 1019 tarihli beratında yer almıştır. Bazı araştırmacılar, Theranda yerleşim biriminin, bugünkü Suvareka’nın bulunduğu alan olduğunu düşünmüşlerdir. ⓘ
Osmanlı İmparatorluğu
İlk Dönemler
Osmanlı İmparatorluğu’nun fethinden önce Sırp yönetiminde olan Prizren, Sultan I. Murad tarafından, I. Kosova Savaşı (1389) sonrasında ele geçirilmiş (1390), şehrin kesin fethi ise Fatih Sultan Mehmed zamanında gerçekleştirilmiştir. Kesin olarak fethedileceği 1455 tarihinden önce, Gazi Evrenos Bey komutasındaki akıncıların seferleri sonucunda, birkaç defa el değiştirmiş bulunan Prizren’in Türk karakteri o zamandan biçimlenmeye başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun gelişme ve ilerleme döneminin ünlü hükümdarı Fatih Sultan Mehmed kumandasındaki Osmanlı ordusu, 21 Haziran 1455 tarihinde Prizren’i fethetmiştir. ⓘ
Fatih Sultan Mehmed'in Prizren'e geldiği ve bir cuma namazından sonra Prizren'in en büyük Ortodoks kilisesi olan Sv. Bogorodica'yı (bugünkü Cuma Camii) camiye dönüştürdüğü anlaşılmaktadır (M. Tahir Efendi, Menakıb, 165-167 beyitler). 1 Haziran 1455 yılında Nobırda kalesinin düşmesinden sonra, Fatih Sultan Mehmed Han üç ay kadar burada kalmıştır. Kosova'nın diğer şehirlerinin fethedilişinden sonra, Prizren'e gelip bu kiliseyi bir cuma namazından sonra camiye dönüştürmüştür. ⓘ
Akıncı kuvvetlerinin şehri ele geçirmeleri sonrasında, şehre yerleşen Türklerin mevcudiyeti ve İslam’ı kabul etmeye başlayan yöre halkının etkisi, şehrin yeni kültürel yapısının biçimlenmesinde etkili olmuştur. Prizrenli ünlü şair Suzi Çelebi’nin yetişme tarihi bu döneme rastlar. Var olan belgeler söz konusu kültürel biçimlemede ve şehrin her yönden gelişip ilerlemesinde Suzi Çelebi’nin büyük katkılarının olduğunu göstermiştir. Bu ilk dönemde Prizren, ekonomi ve kültür bakımından gelişmeye başlamıştır. ⓘ
1800’ler ve Sonrası
Prizren’in Osmanlı devrinde, yaşayış bakımından yüksekliği, XIX. yüzyıl sonlarında yazılmış birçok Osmanlı salnamesinden, Osmanlı atlasından öğrenilebilir. XIX. yüzyıla ait atlaslardan birisine göre ilgili yüzyıl sonlarında, Prizren’le beraber olduğu ve Üsküp, Priştine, Seniçe, İpek, Taşlıca sancaklarından oluşan Kosova Vilayeti’nin nüfusça en büyük şehri 38.000 kişi ile Prizren’dir. Söz konusu dönemde Kosova Vilayeti’nin idari merkezi olan Üsküp’ün nüfusunun 25.000 olduğu hesaba katılırsa, rakamın önemi daha da ortaya çıkar. Aynı devirde, bugün Kosova’nın başkenti olan Priştine ise 11.000 kişilik nüfusa sahipti. Bu devirde şehirde gümüş telden zarf ve sigaralık yapıldığı; aba, kilim ve yünden gömlek imal edildiği; deri işlemeciliğinin üst düzeyde olduğu da öğrenilmektedir. Ayrıca, bir başka kaynağa göre 19. yüzyılda Prizren, önemli ekonomi ve ticaret merkeziydi. Sözü edilen yüzyılın sonunda Prizren’de 1.500 kadar dükkân bulunurmuş. 1874’teki bir Türk salnamesine göre Prizren, 44.000 nüfuslu bir şehirdir. ⓘ
1830’lu yıllarda Prizren ve civarında, devlet makamlarındaki çeşitli düzensizliklere karşı, memnuniyetsizlikleri belirten bazı halk olayları olmuştur. Bunların dışında, şehrin yer aldığı Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar bölgesinde, Rusya, Avusturya-Macaristan, İngiltere, İtalya gibi devletlerin de çeşitli çalışmalarıyla birçok isyan ve Osmanlı’ya karşı faaliyetler gerçekleşmiştir. ⓘ
Osmanlı Sonrası
I. ve II. Dünya Savaşı
Mihver Devletleri’nden biri olan İtalya ve Arnavutluk 1941 yılında şehri işgal etmişlerdir. II. Dünya Savaşı sırasında Prizren, İtalya kontrolundaki kukla devlet Arnavutluk’un egemenliğinde olmuştur. ⓘ
II. Dünya Savaşı’nda Prizren ve etrafında, Sosyalizm, Komünizm hareketleri görülmüştür. Josip Broz Tito'nun Kasım 1942'de topladığı Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi (AVNOJ) direniş harekâtının bütün Yugoslavya halklarını birleştirecek bir siyasi programa kavuşmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu tarihlerle beraber Prizren’de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin hükümranlığı başlar. ⓘ
Günümüzde Prizren
Günümüzde Prizren, Kosova’nın başkenti Priştine’nin gelişmesi kadar bir hızlı bir gelişme süreci yaşamamakla beraber, birçok açıdan bir yenileşme devresindedir. Çağdaş ihtiyaçları karşılamakta zorlanan şehir yolları genişletilerek yenilenmekte; idari binalar geliştirilmekte; konut ihtiyaçlarına uygun yapılar tesis edilmekte, şehir kalkınmaktadır. ⓘ
Prizren’in bugünkü durumu, yakın geçmişte olduğu gibi sosyal çeşitlilik arz etmektedir. Şehirde Arnavutlar, Türkler, Boşnaklar, Romlar, Fandalar (Katolik Arnavutlar) beraberce yaşamaktadırlar. Bu yapı içinde Osmanlı devrinden itibaren bölgenin kültür ve anlaşma dili Türkçe, bugününde de aynı güçte olmasa da özelliğini korumaktadır. Bunda Prizren Türklerinin sosyal yapıdaki baskın, etkili, aktif durumları ön plandadır. ⓘ
Kardeş Şehirler
Kuşadası, Türkiye- Gaziantep, Türkiye
- Çorlu, Türkiye ⓘ
Resimler
Şadırvan ve Akdere muhitinin tepeden görünümü
Gecenin ışıkları altında Prizren
Sinan Paşa Camii
Eski bir ev ayrıntısı
Gazi Mehmed Paşa Hamamı
Tarihî bir Prizren evi
Prizren Belediyesi binası
Şadırvan’da bir sokak
Prizren Birliği binası ve bahçesi
Taş Köprü’den Prizren Kalesi ve alt kısımları
Ortakol semtindeki apartmanlar
Şehrin içinden akan Akdere ve Suzi Çelebi Camii
Prizren Kalesi'ndeki tarihî Osmanlı topu
Akdere kıyısı ⓘ
.JPG)
.JPG)
