J
| Latin alfabesi Jj harfi |
|
| J | j |
| J | j |
Jj, Türk alfabesinin 13. harfidir. Hiçbir Öztürkçe sözcüğün içinde J sesi bulunmamasına rağmen, yabancı dillerden özellikle Fransızca ve Farsça'dan Türkçeye girmiş sözcüklerde geçer. J harfi, İngilizcede C, Almanca'da Y, İspanyolca'da H, Slav dillerinde de Y olarak okunur. Türkçede Lâtin harflerine geçilirken, Fransızcadaki işlevi ile alınmıştır. Psikoloji, jartiyer gibi sözcükler Fransızca kökenli iken, Jale, Müjgân gibi isimler Farsça kökenlidir. ⓘ
| ISO temel Latin alfabesi ⓘ | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Oo | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Vv | Ww | Xx | Yy | Zz | |
|
Özel işaret almış J harfi
ĴĵɈɉJ̌ǰȷʝɟʄ
tarih • paleografi • türetimler • diyakritik • noktalama • rakamlar • harf listesi | |||||||||||||||||||||||||
 | Yazı sistemi, alfabe veya harf ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. ⓘ |
| J ⓘ | |
|---|---|
| J j ȷ | |
| (Aşağıya bakınız) | |
 | |
| Kullanım | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi |
| Tip | Alfabetik |
| Köken dil | Latin dili |
| Fonetik kullanım | [j] [dʒ]~[tʃ] [x~h] [ʒ] [ɟ] [ʝ] [dz] [tɕ] [gʱ] [t]~[dʑ] [ʐ] [ʃ] [c̬] [i] /dʒeɪ/ /dʒaɪ/ |
| Unicode kod noktası | U+004A, U+006A, U+0237 |
| Alfabetik konum | 10 |
| Tarih | |
| Geliştirme | <hiero>D36</hiero>
|
| Zaman aralığı | 1524'ten günümüze |
| Torunlar | • Ɉ - Tittle - J |
| Kız Kardeşler | І Ј י ي ܝ ی ࠉ 𐎊 ዪ Ⴢ ⴢ ჲ ☞ ☚ |
| Varyasyonlar | (Aşağıya bakınız) |
| Diğer | |
| Yaygın olarak kullanılan diğer harfler | j(x), ij |
 |
| ISO temel Latin alfabesi |
|---|
| AaBbCcDdEeFfGgHhIiJjKkLlMmNnOoPpQqRrSsTtUuVvWwXxYyZz |
J veya j, modern İngiliz alfabesinin ve ISO temel Latin alfabesinin onuncu harfidir. İngilizcedeki genel adı jay (okunuşu /ˈdʒeɪ/) olup, artık yaygın olmayan bir varyantı jy /ˈdʒaɪ/'dir. Uluslararası Fonetik Alfabede y sesi için kullanıldığında, yod veya jod (/ˈjɒd/ veya /ˈjoʊd/ olarak telaffuz edilir) olarak adlandırılabilir. ⓘ
Tarih
J harfi, Roma rakamlarının sonunda başka bir I harfini takip eden I harfi için kullanılan eğik I harfi olarak kullanılırdı; Roma rakamı yirmi üç için XXIII veya xxiii yerine XXIIJ veya xxiij'de olduğu gibi. Orta Yüksek Almanca'da kendine özgü bir kullanım ortaya çıkmıştır. Gian Giorgio Trissino (1478-1550), 1524 tarihli Ɛpistola del Trissino de le lettere nuωvamente aggiunte ne la lingua italiana ("Trissino'nun İtalyan diline yeni eklenen harfler hakkındaki mektubu") adlı eserinde I ve J'yi ayrı sesleri temsil edecek şekilde açıkça ayıran ilk kişidir. Başlangıçta, 'I' ve 'J' aynı harf için farklı şekillerdi ve her ikisi de /i/, /iː/ ve /j/'yi eşit olarak temsil ediyordu; ancak, Roman dilleri 'I' ve 'J' olarak temsil edilmeye başlanan yeni sesler (eski /j/ ve /ɡ/'den) geliştirdi; bu nedenle, Fransızca J'den alınan İngilizce J, /j/'den (İngilizce "yet" kelimesindeki ilk sesi temsil eder) oldukça farklı bir ses değerine sahiptir. ⓘ
Telaffuz ve kullanım
| En yaygın telaffuz: /j/ İtalik yazılan diller Latin alfabesini kullanmaz ⓘ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Dil | Lehçe(ler) | Telaffuz
(IPA) |
Çevre | Notlar |
| Afrikanca | /j/ | |||
| Arnavutça | /j/ | |||
| Arapça | Standart; çoğu lehçe | /dʒ/ | Latinizasyon | |
| Körfez | /j/ | Latinizasyon | ||
| Sudanlı, Ummanlı, Yemenli | /ɟ/ | Latinizasyon | ||
| Levanten, Mağripli | /ʒ/ | Latinizasyon | ||
| Azeri | /ʒ/ | |||
| Bask | Bizkaian | /dʒ/ | ||
| Lapurdian | /j/ | güneybatı Bizkaian'da da kullanılır | ||
| Düşük Navarrese | /ɟ/ | Güney Lapurdian'da da kullanılır | ||
| Yüksek Navarrese | /ʃ/ | |||
| Gipuzkoan | /x/ | Doğu Bizkaian'da da kullanılır | ||
| Zuberoan | /ʒ/ | |||
| Katalanca | /ʒ/ veya /dʒ/ | |||
| Çek Cumhuriyeti | /j/ | |||
| Danimarka | /j/ | |||
| Hollandaca | /j/ | |||
| İngilizce | /dʒ/ | |||
| Esperanto | /j/ | |||
| Estonca | /j/ | |||
| Filipinli | /dʒ/ | İngilizce ödünç kelimeler | ||
| /h/ | İspanyolca alıntı sözcükler | |||
| Fince | /j/ | |||
| Fransızca | /ʒ/ | |||
| Alman | /j/ | |||
| Grönlandca | /j/ | |||
| Hintçe | /dʒ/ | |||
| Hokkien | /dz/~/dʑ/ | |||
| /z/~/ʑ/ | ||||
| Macarca | /j/ | |||
| İzlandaca | /j/ | |||
| Igbo | /dʒ/ | |||
| Endonezce | /dʒ/ | |||
| Japonca | /dʑ/~/ʑ/ | /ʑ/ ve /dʑ/ bazı lehçelerde farklıdır, bkz Yotsugana | ||
| Kiowa | /t/ | |||
| Konkani | /ɟ/ | |||
| Korece | Kuzey | /ts/ | ||
| /dz/ | sesli harflerden sonra | |||
| Güney | /tɕ/ | |||
| /dʑ/ | sesli harflerden sonra | |||
| Kürtçe | /ʒ/ | |||
| Lüksemburgca | /j/ | |||
| /ʒ/ | Bazı ödünç kelimeler | |||
| Letonca | /j/ | |||
| Litvanyalı | /j/ | |||
| Malay | /dʒ/ | |||
| Maltaca | /j/ | |||
| Mandarin | Standart | /tɕ/ | Pinyin latinizasyonu | |
| /ʐ/ | Wade-Giles latinizasyonu | |||
| Manx | /dʒ/ | |||
| Norveççe | /j/ | |||
| Oromo | /dʒ/ | |||
| Peştuca | /dz/ | |||
| Lehçe | /j/ | |||
| Portekizce | /ʒ/ | |||
| Romence | /ʒ/ | |||
| İskoçlar | /dʒ/ | |||
| Sırp-Hırvatça | /j/ | |||
| Shona | /dʒ/ | |||
| Slovakça | /j/ | |||
| Slovence | /j/ | |||
| Somali | /dʒ/ | |||
| İspanyolca | Standart | /x/ | ||
| Bazı lehçeler | /h/ | |||
| Swahili | /ɟ/ | |||
| İsveç | /j/ | |||
| Tamilce | /dʑ/ | |||
| Tatar | /ʐ/ | |||
| Telugu | /dʒ/ | |||
| Türkçe | /ʒ/ | |||
| Türkmen | /dʒ/ | |||
| Yoruba | /ɟ/ | |||
| Zulu | /dʒ/ | |||
İngilizce
İngilizcede ⟨j⟩ en yaygın olarak /dʒ/ affrikatını temsil eder. Eski İngilizcede /dʒ/ fonemi ortografik olarak ⟨cg⟩ ve ⟨cȝ⟩ ile temsil edilirdi. Latince /j/'den türeyen benzer bir foneme sahip olan Eski Fransızcanın etkisi altında, İngiliz yazarlar Eski İngilizcede kelime başındaki /dʒ/'yi temsil etmek için ⟨i⟩ (daha sonra ⟨j⟩) kullanmaya başladılar (örneğin, iest ve daha sonra jest), başka yerlerde ⟨dg⟩ kullanırken (örneğin, hedge). Daha sonra, ⟨i⟩'nin (daha sonra ⟨j⟩) diğer birçok kullanımı Fransızca ve diğer dillerden (örneğin adjoin, junta) alıntı kelimelere eklenmiştir. i⟩ ve ⟨j⟩ arasında net bir ayrım yapan ilk İngilizce kitap, King James Bible 1st Revision Cambridge 1629 ve 1633'te yayınlanan bir İngilizce dilbilgisi kitabıdır. Bijou veya Dijon gibi alıntı sözcüklerde ⟨j⟩, /ʒ/'yi temsil edebilir. Bunların bazılarında, örneğin raj, Azerbaycan, Tac Mahal ve Pekin, normal telaffuz /dʒ/ aslında yerel telaffuza daha yakındır, bu da /ʒ/ kullanımını bir tür hiper-düzeltme olan hiper-yabancılık örneği haline getirir. Bazen ⟨j⟩, Hallelujah ve fjord'da olduğu gibi orijinal /j/ sesini temsil eder (ayrıntılar için Yodh'a bakınız). j⟩ sesinin sessiz velar sürtünmeli [x] sesini temsil ettiği İspanyolca kökenli kelimelerde (jalapeño gibi), İngilizce konuşanlar genellikle sessiz gırtlaksı sürtünmeli /h/ sesine yaklaşırlar. ⓘ
İngilizcede ⟨j⟩, kelimelerde en az kullanılan dördüncü harftir, sadece ⟨z⟩, ⟨q⟩ ve ⟨x⟩'den daha sıktır. Bununla birlikte, özel isimlerde, özellikle de kişi isimlerinde oldukça yaygındır. ⓘ
Diğer diller
Cermen ve Doğu-Avrupa dilleri
Almanca, Felemenkçe, İzlandaca, İsveççe, Danca ve Norveççe gibi Cermen dillerinin büyük çoğunluğu, İngilizcede genellikle ⟨y⟩ harfiyle temsil edilen damak yaklaştırıcısı /j/ için ⟨j⟩ kullanır. Önemli istisnalar İngilizce, İskoçça ve (daha az derecede) Lüksemburgcadır. j⟩ aynı zamanda Arnavutça'da ve Macarca, Fince, Estonca, Lehçe, Çekçe, Sırp-Hırvatça, Slovakça, Slovence, Letonca ve Litvanca gibi Latin alfabesini kullanan Ural, Slav ve Baltık dillerinde /j/'yi temsil eder. Sırp-Hırvatça ve Makedonca gibi bazı akraba diller de aynı amaçla ⟨j⟩ harfini Kiril alfabesine uyarlamıştır. Bu standart nedeniyle, IPA'da sesin fonetik sembolü olarak kullanılmak üzere küçük harf seçilmiştir. ⓘ
Roman dilleri
Roman dillerinde, ⟨j⟩ genellikle Latince'deki orijinal palatal yaklaşım değerinden bir tür sürtünmeye dönüşmüştür. Fransızca, Portekizce, Katalanca (Valensiya hariç) ve Rumence'de postalveolar sürtünmeli /ʒ/'ye dönüşmüştür (İngilizcedeki ⟨s⟩ gibi). Valensiya ve Oksitanca'da İngilizce ile aynı sese sahiptir, /dʒ/. Buna karşın İspanyolcada hem devoikasyona uğramış hem de daha önceki /ʝ/'den günümüzdeki /x/ ya da /h/'ye dönüşmüştür ve asıl fonetik gerçekleşme konuşmacının lehçesine bağlıdır. ⓘ
Genel olarak, ⟨j⟩ modern standart İtalyanca yazımında yaygın olarak bulunmaz. Sadece özel isimler (Jesi ve Letojanni gibi), Latince kelimeler (Juventus) veya yabancı dillerden ödünç alınan kelimeler ⟨j⟩'ye sahiptir. Özel isimler ve Latince kelimeler damak yaklaştırıcısı /j/ olarak telaffuz edilirken, yabancı dillerden ödünç alınan kelimeler o dilin ⟨j⟩ telaffuzunu takip etme eğilimindedir. 19. yüzyıla kadar ⟨j⟩, çift ünlülerde, sondaki -ii'nin yerine ve sesli harf gruplarında (Savoja'da olduğu gibi) ⟨i⟩ yerine kullanılmıştır; bu kural resmi yazılarda oldukça katıydı. j⟩ aynı zamanda lehçesel yazımlarda /j/'yi oluşturmak için de kullanılır, örneğin Romanesco lehçesinde ⟨ajo⟩ [ajo] (sarımsak; bkz. İtalyanca aglio [aʎo]). İtalyan romancı Luigi Pirandello, İtalyanca yazdığı eserlerinde sesli harf gruplarında ⟨j⟩ kullanmıştır; ayrıca /j/'yi temsil etmek için hala ⟨j⟩ harfini kullanan anadili Sicilya dilinde de yazmıştır (ve bazen ortamına bağlı olarak [dʒ] veya [gj]). ⓘ
Diğer Avrupa Dilleri
Malta dili bir Roman dili değil, bir Sami dilidir; ancak onlardan (özellikle Sicilyaca) derinden etkilenmiştir ve /j/ sesi için ⟨j⟩ kullanır (Sami yod'un akrabası). ⓘ
Baskçada, ⟨j⟩ ile temsil edilen diyafonem, bölgesel lehçeye göre çeşitli gerçekleşmelere sahiptir: [j, ʝ, ɟ, ʒ, ʃ, x] (sonuncusu Gipuzkoa için tipiktir). ⓘ
Avrupa dışı diller
Latin alfabesini benimsemiş Avrupalı olmayan diller arasında ⟨j⟩ Türkçe ve Azericede /ʒ/, Tatarcada /ʐ/ anlamına gelir. ⟨j⟩ Endonezya, Somali, Malay, Igbo, Shona, Oromo, Türkmen ve Zulu dillerinde /dʒ/ anlamına gelir. Konkani, Yoruba ve Swahili'de sesli bir damak plosifini /ɟ/ temsil eder. Kiowa'da ⟨j⟩ sessiz bir alveolar patlayıcı olan /t/'yi temsil eder. ⓘ
j⟩, Hintçe ve Telugu gibi Hindistan dillerinin çoğunun romanizasyon sistemlerinde /dʒ/ ve Japonca ve Korece'nin romanizasyonunda /dʑ/ anlamına gelir. ⓘ
Çin dilleri için ⟨j⟩, Mandarin Çincesi Pinyin sisteminde ⟨q⟩'nin (/t͡ɕʰ/) aspire edilmemiş karşılığı olan /t͡ɕ/ anlamına gelir. Wade-Giles dilinde ⟨j⟩ Mandarin Çincesinde /ʐ/ anlamına gelir. Pe̍h-ōe-jī Hokkien ve Tâi-lô Tayvan Hokkieni için ⟨j⟩, aksanlara bağlı olarak /z/ ve /ʑ/ veya /d͡z/ ve /d͡ʑ/ anlamına gelir. Kantonca için Jyutping'de ⟨j⟩ /j/ anlamına gelir. ⓘ
Tayland Kraliyet Genel Transkripsiyon Sistemi ⟨j⟩ harfini kullanmaz, ancak bazı özel isimlerde ve standart olmayan transkripsiyonlarda จ [tɕ] veya ช [tɕʰ] (ikincisi Pali / Sanskritçe kök eşdeğerlerini takip eder) temsil etmek için kullanılır. ⓘ
Romanlaştırılmış Peştuca'da ⟨j⟩, [dz] olarak telaffuz edilen ځ'yi temsil eder. ⓘ
Grönlandcada ve İnuktitut dilinin Qaniujaaqpait yazımında ⟨j⟩ /j/'yi transkribe etmek için kullanılır. ⓘ
İlgili karakterler
- 𐤉 : Aşağıdaki sembollerin aslen türediği Sami harfi Yodh
- I i : J'nin türediği Latince I harfi
- ȷ : Noktasız j
- ᶡ : Değiştirici harf küçük noktasız j konturlu
- ᶨ : Çapraz kuyruklu küçük j değiştirici harfi
- J ile ilgili IPA'ya özgü semboller: ʝ ɟ ʄ ʲ
- J ile ilgili Ural Fonetik Alfabesine özgü semboller:
- U+1D0A ⏺LATİN HARFİ KÜÇÜK BÜYÜK J
- U+1D36 ᴶ DEĞIŞTIRICI HARF BÜYÜK J
- U+2C7C ⱼ LATIN ALT SIMGE KÜÇÜK HARF J
- Aksan işaretli J: Ĵ ĵ ǰ Ɉ ɉ J̃ j̇̃ ⓘ
Hesaplama kodları
| Önizleme | J | j | ȷ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Unicode adı | LATİNCE BÜYÜK J HARFİ | LATİNCE KÜÇÜK HARF J | LATİN KÜÇÜK HARFİ NOKTASIZ J | |||
| Kodlamalar | ondalık | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen |
| Unicode | 74 | U+004A | 106 | U+006A | 567 | U+0237 |
| UTF-8 | 74 | 4A | 106 | 6A | 200 183 | C8 B7 |
| Sayısal karakter referansı | J | J | j | j | ȷ | ȷ |
| Adlandırılmış karakter referansı | ȷ | |||||
| EBCDIC ailesi | 209 | D1 | 145 | 91 | ||
| ASCII 1 | 74 | 4A | 106 | 6A | ||
- 1 Ayrıca DOS, Windows, ISO-8859 ve Macintosh kodlama aileleri dahil olmak üzere ASCII tabanlı kodlamalar için. ⓘ
Unicode'un ayrıca noktasız bir varyantı vardır, ȷ (U+0237). Öncelikle Landsmålsalfabet'te ve matematikte kullanılır. Unicode'da normal j yumuşak noktalı olduğundan (yani, üzerine bir aksan işareti yerleştirilecekse nokta kaldırılır; Unicode ayrıca, örneğin i+ ¨ ≠ ı+¨ ve aynı şeyin j ve ȷ için de geçerli olduğunu belirtir) aksan işaretleriyle birlikte kullanılması amaçlanmamıştır. ⓘ
Unicode'da, tarihi Yunan dilbiliminde özel bir fonetik karakter olarak kullanılmak üzere 'J'nin bir kopyası Yunan yazı bloğunda ϳ (Unicode U+03F3) olarak kodlanmıştır. Yunan yazısı bağlamında damak kayması /j/'yi belirtmek için kullanılır. Unicode standardında, J harfinin Almanca adından sonra "Yot" olarak adlandırılır. Bu harfin büyük harfli bir versiyonu, Haziran 2014'te 7.0 sürümünün yayınlanmasıyla U+037F'de Unicode Standardına eklenmiştir. ⓘ
Wingdings gülen yüz sorunu
Microsoft'un Wingdings yazı tipinde "J" harfi bir gülen yüz olarak işlenir (bu, ☺︎ olarak işlenen Unicode kod noktası U+263A'dan farklıdır). Microsoft uygulamalarında, zengin metin belgeleri veya HTML e-postaları oluştururken ":)" otomatik olarak belirli bir yazı tipi yüzünde işlenen bir gülen yüz ile değiştirilir. Bu otomatik düzeltme özelliği kapatılabilir veya Unicode smiley olarak değiştirilebilir. ⓘ
Diğer kullanımlar
- Uluslararası plaka kodlarında J, Japonya anlamına gelir.
- Matematikte j, kuaterniyonların üç hayali biriminden biridir.
- Ayrıca matematikte j, üç birim vektörden biridir.
- Metrik sistemde J, SI tarafından türetilmiş enerji birimi olan joule'ün sembolüdür.
- Fiziğin bazı alanlarında, elektrik mühendisliğinde ve ilgili alanlarda j, hayali birimin (-1'in karekökü) sembolüdür (diğer alanlarda i harfi kullanılır, ancak bu aynı zamanda akımın sembolü olduğu için belirsiz olacaktır).
- J, esrar (marihuana sigarası) için argo bir terim olabilir
- Birleşik Krallık'ta eski sisteme göre (2001'den önce), "J" ile başlayan bir plaka, örneğin "J123 XYZ", 1 Ağustos 1991 ile 31 Temmuz 1992 tarihleri arasında tescil edilmiş bir araca karşılık gelirdi. Yine eski sisteme göre, "J" ile biten bir plaka, örneğin "ABC 123J", 1 Ağustos 1970 ile 31 Temmuz 1971 tarihleri arasında tescil edilmiş bir araca karşılık gelirdi. ⓘ
Diğer gösterimler
| NATO fonetik | Mors kodu |
| Juliet |
 ▄ ▄▄▄ ▄▄▄ ▄▄▄
|
|
|
|
|
|
| Sinyal bayrağı | Bayrak semaforu | Amerikan el alfabesi (ASL fingerpelling) | İngiliz el alfabesi (BSL parmak yazımı) | Braille noktaları-245 Birleşik İngilizce Braille |
