H

Latin alfabesi Hh harfi
H	h
H	h

Hh, Türk alfabesinin 10. harfidir. Türkçedeki H harfi, yöreden yöreye telâffuz farklılıkları gösterir. Batıdan doğuya gidildikçe, alışılagelmiş H sesi, boğazın daha derininden gelen ya da daha hırıltılı bir sese dönüşür. Yunancadaki Χχ, Almancadaki ch ve Arapçadaki خ bu sese örnektir. Türkiye'nin tüm komşularında durum böyleyken (Ermenice, Azerice ve Gürcüce de içinde) Türkiye H sesinin böyle kullanıldığı dar bir coğrafyadır. H harfi, İngilizce, İspanyolca gibi dillerde de Türkçedeki gibi seslendirilir. ⓘ

Ayrıca Eski Türkçede h sesi yoktu. ⓘ

ISO temel Latin alfabesi ⓘ
Aa	Bb	Cc	Dd	Ee	Ff	Gg	Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Vv	Ww	Xx	Yy	Zz
Özel işaret almış H harfi ĤĥȞȟḦḧḢḣḨḩḤḥḪḫH̱ẖĦħⱧⱨ tarih • paleografi • türetimler • diyakritik • noktalama • rakamlar • harf listesi

H ⓘ
H h
(Aşağıya bakınız)
Kullanım
Yazı sistemi	Latin alfabesi
Tip	Alfabetik
Köken dil	Latin dili
Fonetik kullanım	[h] [x] [ħ] [0̸] [ɦ] [ɥ] [ʜ] [ʔ] [◌ʰ] [ç] /eɪtʃ/ /heɪtʃ/
Unicode kod noktası	U+0048, U+0068
Alfabetik konum	8
Tarih
Geliştirme	<hiero>O6</hiero><hiero>N24</hiero><hiero>V28</hiero> Η η 𐌇 H h
Zaman aralığı	~-700'den günümüze
Torunlar	Ħ Ƕ Ⱶ Һ ʰ h ħ $\mathbb {H}$
Kız Kardeşler	И Һ Ԧ ח ح ܚ ࠄ ࠇ 𐎅 𐎈 Հ հ
Varyasyonlar	(Aşağıya bakınız)
Diğer
Yaygın olarak kullanılan diğer harfler	h(x), ch, gh, nh, ph, sh, ſh, th, wh, (x)h

H ya da h, ISO temel Latin alfabesindeki sekizinci harftir. İngilizcedeki adı aitch (okunuşu /ˈeɪtʃ/, çoğulu aitches) ya da bölgesel olarak haitch /ˈheɪtʃ/'dir. ⓘ

Tarih

Mısır hiyeroglifi Çit	Proto-Sinaitik ḥaṣr	Fenike Heth	Yunan Heta	Etrüsk H	Latince H ⓘ
<hiero>N24</hiero>

Orijinal Sami harfi Heth büyük olasılıkla sessiz faringeal sürtünmeyi (ħ) temsil ediyordu. Harfin biçimi muhtemelen bir çit ya da direk anlamına geliyordu. ⓘ

Arkaik Yunan alfabelerindeki Yunanca Eta 'Η' harfi, uzun bir sesli harf olan /ɛː/'yi temsil etmeye başlamadan önce de benzer bir sesi, sessiz gırtlak sürtünmesini /h/ temsil ediyordu. Bu bağlamda, eta harfi bu gerçeğin altını çizmek için Heta olarak da bilinir. Böylece, Eski İtalik alfabelerde, Euboean alfabesinin Heta harfi orijinal ses değeri /h/ ile benimsenmiştir. ⓘ

Etrüskçe ve Latince /h/ sesbirimine sahipken, neredeyse tüm Roman dilleri bu sesi kaybetmiştir - Romanca daha sonra komşu Slav dillerinden /h/ sesbirimini yeniden ödünç almış, İspanyolca ise /f/'den ikincil bir /h/ geliştirmiş ve sonra tekrar kaybetmiştir; İspanyolca konuşulan ülkelerin çoğunda çeşitli İspanyol lehçeleri /s/ ya da /x/'in bir alofonu olarak [h]'yi geliştirmiştir ve Portekizcenin çeşitli lehçeleri bunu /ʀ/'nin bir alofonu olarak kullanmaktadır. 'H' ayrıca birçok yazım sisteminde digraflarda ve trigraflarda kullanılır, örneğin İspanyolca, Galiçyaca, Eski Portekizce ve İngilizce'de /tʃ/'yi temsil eden 'ch'; Fransızca ve modern Portekizce'de /ʃ/; İtalyanca, Fransızca ve İngilizce'de /k/; Almanca, Çekçe, Lehçe, Slovakça, İngilizce'nin bir yerli kelimesi ve İngilizce'ye birkaç alıntı kelimede /x/; ve Almanca'da /ç/. ⓘ

İngilizcede İsim

Çoğu İngilizce konuşan için harfin adı /eɪtʃ/ olarak telaffuz edilir ve "aitch" veya bazen "eitch" olarak yazılır. Heɪtʃ/ telaffuzu ve buna bağlı olarak "haitch" yazımı genellikle h-eklemesi olarak kabul edilir ve İngiltere'de standart dışı olarak kabul edilir. Bununla birlikte, Hiberno-İngilizcesinin yanı sıra Edinburgh, İngiltere ve Galler İngilizcesinin dağınık çeşitleri ile Avustralya ve Nova Scotia'nın bir özelliğidir. ⓘ

Harfin algılanan adı, H ile başlayan baş harflerden önce belirsiz artikel seçimini etkiler: örneğin "bir H-bombası" veya "bir H-bombası". Bu telaffuz /heɪtʃ/ alfabedeki diğer harflerin isimlerine benzetilerek oluşturulmuş bir hiper-düzeltme olabilir, bu harflerin çoğu temsil ettikleri sesi içerir. ⓘ

h'nin haitch telaffuzu İngiltere'de yayılmıştır, 1982'den beri doğan İngilizlerin yaklaşık %24'ü tarafından kullanılmaktadır ve anketler bu telaffuzun daha genç anadil konuşurları arasında daha yaygın hale geldiğini göstermeye devam etmektedir. Bu artan sayıya rağmen, /h/ sesi olmadan telaffuz İngiltere'de hala standart olarak kabul edilmektedir, ancak /h/ ile telaffuz da meşru bir varyant olarak onaylanmıştır. Kuzey İrlanda'da harfin telaffuzu bir şibboleth olarak kullanılmış olup Katolikler genellikle /h/ ile, Protestanlar ise /h/ olmadan telaffuz etmektedir. ⓘ

Otoriteler harfin isminin tarihi konusunda hemfikir değildir. Oxford İngilizce Sözlüğü, harfin orijinal adının Latincede [ˈaha] olduğunu; bunun Halk Latincesinde [ˈaka] haline geldiğini, Eski Fransızca [atʃ] aracılığıyla İngilizceye geçtiğini ve Orta İngilizcede [aːtʃ] olarak telaffuz edildiğini söylüyor. American Heritage Dictionary of the English Language bu kelimeyi Latince haca veya hic'ten gelen Fransızca hache'den türetmiştir. Anatoly Liberman, biri H'nin hemen ardından K'nin geldiği, diğeri ise K'nin olmadığı iki eski alfabe sıralamasının birleştirilmesini önermektedir: ilkinin ..., H, K, L,... [...(h)a ka el ...] olarak okunması, ikincisi ..., H, L,... için yeniden yorumlandığında H için [(h)a ka] telaffuzu anlamına gelecektir. ⓘ

Yazı sistemlerinde kullanım

İngilizce

İngilizcede ⟨h⟩, tek harfli bir grafem olarak (ya sessizdir ya da sessiz gırtlaksı sürtünmeyi (/h/) temsil eder) ve çeşitli digraflarda görülür, örneğin ⟨ch⟩ /tʃ/, /ʃ/, /k/ veya /x/), ⟨gh⟩ (sessiz, /ɡ/, /k/, /p/ veya /f/), ⟨ph⟩ (/f/), ⟨rh⟩ (/r/), ⟨sh⟩ (/ʃ/), ⟨th⟩ (/θ/ veya /ð/), ⟨wh⟩ (/hw/). Bu harf, ah, ohm, dahlia, cheetah, pooh-poohed gibi hecelerin yanı sıra hour, honest, herb (Amerikan İngilizcesinde var ama İngiliz İngilizcesinde yok) ve vehicle (İngilizcenin bazı türlerinde var) gibi bazı diğer sözcüklerde (çoğunlukla Fransızca kökenli) sessizdir. Baştaki /h/ genellikle had, has, have, he, her, him, his gibi bazı işlev sözcüklerinin zayıf biçiminde telaffuz edilmez ve bazı İngilizce türlerinde (İngiltere ve Galler'in çoğu bölgesel lehçesi dahil) genellikle tüm sözcüklerde atlanır (bkz. '⟨h⟩'-dropping). Eskiden "bir tarihçi" sözcüğünde olduğu gibi, vurgusuz bir hecede /h/ ile başlayan bir sözcükten önce belirsiz artikel olarak a yerine an kullanılması yaygındı, ancak artık a kullanımı daha yaygındır (bkz. İngilizce artikeller § Indefinite article). İngilizcede ⟨h⟩'nin /h/ olarak telaffuzu sessiz bir ünlü olarak analiz edilebilir. Yani, /h/ fonemi bir sesli harften önce geldiğinde, /h/ sonraki sesli harfin sessiz bir versiyonu olarak gerçekleştirilebilir. Örneğin ⟨hit⟩ kelimesi, /hɪt/ [ɪ̥ɪt] olarak gerçekleşir. H, İngilizcede en sık kullanılan sekizinci harftir (S, N, I, O, A, T ve E'den sonra) ve sözcüklerdeki sıklığı yaklaşık %4,2'dir. H diğer bazı ünsüzlerden sonra geldiğinde, telaffuzlarını çeşitli şekillerde değiştirir, örneğin ch, gh, ph, sh ve th için. ⓘ

Diğer diller

Alman dilinde harfin adı /haː/ olarak telaffuz edilir. Bir sesli harfin ardından, genellikle sessizce sesli harfin uzun olduğunu gösterir: Erhöhen ('yükseltmek') sözcüğünde, ikinci ⟨h⟩ İsviçre dışındaki çoğu konuşmacı için sessizdir. 1901 yılında yapılan bir yazım reformu ile thun ('yapmak') veya Thür ('kapı') gibi anadili Almanca olan kelimelerdeki ⟨th⟩'nin neredeyse tüm örneklerinde sessiz ⟨h⟩ ortadan kaldırılmıştır. Son Almanca yazım reformundan sonra bile ⟨th⟩ ile yazılmaya devam eden Theater ('tiyatro') ve Thron ('taht') gibi Yunancadan türetilen kelimelerde değişmeden bırakılmıştır. ⓘ

İspanyolca ve Portekizce'de ⟨h⟩ (İspanyolca'da "hache", ['atʃe] olarak telaffuz edilir veya Portekizce'de agá, aˈɣa] veya [ɐˈɡa] olarak telaffuz edilir), hijo [ˈixo] ('oğul') ve húngaro [ˈũɡaɾu] ('Macar') gibi telaffuzu olmayan sessiz bir harftir. Bu yazım /h/ sesinin daha eski bir telaffuzunu yansıtmaktadır. ⟨h⟩'nin Latince /f/'den türetildiği kelimelerde, Endülüs, Extremadura, Canarias, Cantabria ve Amerika'nın bazı bölgelerinde hala bazen [h] değeriyle telaffuz edilir. je] veya [we] ile başlayan bazı kelimelere, örneğin hielo, 'buz' ve huevo, 'yumurta', ilk yarı sesli harfleri ile ⟨j⟩ ve ⟨v⟩ ünsüzleri arasındaki karışıklığı önlemek için bir ilk ⟨h⟩ verilmiştir. Bunun nedeni, ⟨j⟩ ve ⟨v⟩'nin sırasıyla ⟨i⟩ ve ⟨u⟩'nun varyantları olarak kabul edilmesidir. ⟨h⟩ ayrıca İspanyolca ve kuzey Portekiz'de /tʃ/ sesini temsil eden ⟨ch⟩ digrafında ve Portekiz dilinin çoğu ve bazı İspanyol lehçeleri, özellikle Şili İspanyolcası gibi her iki sesi birleştiren çeşitlerde (ikincisi orijinal olarak ⟨x⟩ ile temsil edilir) /ʃ/ sesini temsil eder. ⓘ

Fransızca'da harfin adı "ache" olarak yazılır ve /aʃ/ şeklinde telaffuz edilir. Fransız imlası bu harfle başlayan kelimeleri iki şekilde sınıflandırır, bunlardan biri her iki şekilde de sessiz bir harf olmasına rağmen telaffuzu etkileyebilir. H muet veya "sessiz" ⟨h⟩, harf hiç yokmuş gibi kabul edilir, bu nedenle örneğin bir sesli harften önce l'ye elenen tekil kesin artikel le veya la, bir H muet ve ardından bir sesli harften önce elenir. Örneğin, le + hébergement, l'hébergement ('konaklama yeri') olur. Diğer ⟨h⟩ türüne h aspiré ("aspire edilmiş '⟨h⟩'", normalde fonetik olarak aspire edilmese de) denir ve elision veya liaison'a izin vermez. Örneğin le homard ('the lobster') sözcüğünde le artikeli seçilmeden kalır ve isimden biraz gırtlaksı bir durakla ayrılabilir. H muet ile başlayan kelimelerin çoğu Latinceden (honneur, homme) veya Latince aracılığıyla Yunancadan (hécatombe) gelirken, H aspiré ile başlayan kelimelerin çoğu Cermen (harpe, hareng) veya Hint-Avrupa dışı dillerden (harem, hamac, haricot) gelir; Bazı durumlarda, ⟨v⟩ ve ⟨u⟩ harfleri arasındaki ayrımın ortaya çıkmasından önce [v] ve yarı sesli [ɥ] telaffuzlarını belirsizleştirmek için ortografik bir ⟨h⟩ eklenmiştir: huit (uit'ten, nihayetinde Latince octo'dan), huître (uistre'den, nihayetinde Latince ostrea aracılığıyla Yunancadan). ⓘ

İtalyancada ⟨h⟩'nin fonolojik bir değeri yoktur. En önemli kullanımları 'ch' /k/ ve 'gh' /ɡ/ digraflarında ve sesteş olan bazı kısa kelimelerin yazılışlarını ayırt etmek içindir, örneğin avere ('sahip olmak') fiilinin bazı şimdiki zaman biçimleri (hanno, 'sahipler', anno, 'yıl') ve kısa ünlemlerde (oh, ehi). ⓘ

Çekçe, Slovakça, Macarca, Fince ve Estonca da dahil olmak üzere bazı diller ⟨h⟩'yi nefesli bir sesli gırtlaksı sürtünmeli [ɦ] olarak, genellikle sesli bir ortamda sessiz /h/'nin bir alofonu olarak kullanır. ⓘ

Macarcada harfin en az beş telaffuzu vardır ve digrafların üretken ve üretken olmayan bir öğesi olarak üç ek kullanımı vardır. h harfi Székely kasabası Hargita'nın adında olduğu gibi /h/'yi temsil edebilir; intervokal olarak tehén'de olduğu gibi /ɦ/'yi temsil eder; doh kelimesinde /x/'yi temsil eder; ihlet'te /ç/'yi temsil eder; ve cseh'de sessizdir. Bir digrafın parçası olarak, arkaik yazımda Széchenyi isminde olduğu gibi c harfiyle /t͡ʃ/'yi temsil eder; yine c harfiyle pech'teki /x/'yi temsil eder ([pɛxː] olarak telaffuz edilir); Bazı ortamlarda, [bøːti] olarak telaffuz edilen Beöthy isminde olduğu gibi, bir ünsüzün damaksıllaşmasını bozar (araya giren h harfi olmadan Beöty ismi [bøːc] olarak telaffuz edilebilir); ve son olarak, [vɒrgɒ] olarak telaffuz edilen Vargha isminde olduğu gibi, bir digrafın sessiz bileşeni olarak hareket eder. ⓘ

Ukraynaca ve Belarusçada, Latin alfabesiyle yazıldığında, ⟨h⟩ aynı zamanda Kiril harfi ⟨г⟩ ile yazılan /ɦ/ için de yaygın olarak kullanılır. ⓘ

İrlandaca'da ⟨h⟩, çok az sayıda yerel olmayan kelime dışında bağımsız bir harf olarak kabul edilmez, ancak bir ünsüzden sonra yerleştirilen ⟨h⟩ "séimhiú" olarak bilinir ve o ünsüzün uzamasını gösterir; ⟨h⟩, daktiloların kullanılmaya başlanmasından sonra ünsüzün üzerine konulan bir nokta olan orijinal séimhiú biçiminin yerini almaya başlamıştır. ⓘ

Lehçenin çoğu lehçesinde hem ⟨h⟩ hem de ⟨ch⟩ digrafı her zaman /x/'yi temsil eder. ⓘ

Baskçada, 20. yüzyıl boyunca İspanya'daki Bask lehçelerinin yazımında kullanılmadı, ancak Kuzey-Doğu lehçelerinde bir özlemi işaret etti. 1970'lerde Baskçanın standartlaştırılması sırasında, h'nin bir hecede ilk ünsüz olması durumunda kabul edileceği konusunda uzlaşmaya varıldı. Dolayısıyla, erri (Biscayan) ve ethorri (Souletin) yerine herri ("insanlar") ve etorri ("gelmek") kabul edildi. Konuşmacılar h'yi telaffuz edebilir ya da etmeyebilirdi. Aspirasyonun olmadığı lehçeler için bu, standartlaştırılmış yazıma eklenen bir komplikasyon anlamına geliyordu. ⓘ

Diğer sistemler

Uluslararası Fonetik Alfabede (IPA) fonetik bir sembol olarak, esas olarak sözde aspirasyonlar (sürtünmeli veya triller) için kullanılır ve düz harfin varyasyonları iki sesi temsil etmek için kullanılır: küçük harf formu ⟨h⟩ sessiz gırtlak sürtünmesini temsil eder ve küçük büyük form ⟨ʜ⟩ sessiz epiglottal sürtünmeyi (veya trili) temsil eder. Bir çubuk ile, küçük ⟨ħ⟩ sessiz bir faringeal sürtünme için kullanılır. IPA'ya özgü olarak, çengelli ⟨ɦ⟩ sesli bir gırtlak sürtünmesi için kullanılır ve aspirasyonu temsil etmek için bir üst simge ⟨ʰ⟩ kullanılır. ⓘ

İlgili karakterler

Latin alfabesindeki torunlar ve ilgili karakterler

• Aksanlı H: Ĥ ĥ Ȟ ȟ Ħ ħ Ḩ ḩ Ⱨ ⱨ ẖ ẖ Ḥ Ḣ ḣ Ḧ ḧ Ḫ ḫ ꞕ Ꜧ ꜧ
• H ile ilgili IPA'ya özgü semboller: ʜ ɦ ʰ ʱ ɥ ᶣ ɧ
• ꟸ: Vuruşlu büyük H değiştirici harfi VoQS'de gırtlaksı sesi temsil etmek için kullanılır.
• ᴴ : Değiştirici H harfi Ural Fonetik Alfabesinde kullanılır
• 𝑨 : 1902'de resmi olarak standartlaştırılmadan önce Ural Fonetik Alfabesinde küçük h alt simgesi kullanılıyordu
• ʰ : Hint-Avrupa çalışmalarında küçük h değiştirici harfi kullanılır
• ʮ ve ʯ : Çin-Tibet dilbiliminde olta ile çevrilmiş H ve olta ve kuyruk ile çevrilmiş H kullanılır
• Ƕ ƕ : Latince hwair harfi, hv digrafının bir ligatüründen türetilmiş ve Gotik 𐍈 harfini ([hʷ] sesini temsil eden) transliterasyon için kullanılmıştır.
• Ⱶ ⱶ : Claudian mektupları
• Ꟶ ꟶ : Galya'daki Roma eyaletlerinde bulunan Roma yazıtlarında kullanılan ters yarım h ⓘ

Diğer alfabelerdeki atalar, kardeşler ve torunlar

• 𐤇 : Aşağıdaki sembollerin türetildiği Sami harf Heth
  • Η η : Yunanca Eta harfi, aşağıdaki sembollerin türetildiği harf.
    • 𐌇 : Eski İtalik H, modern Latince H'nin atası
      • ᚺ, ᚻ : Runik harf haglaz, muhtemelen Eski İtalik H'nin soyundan gelmektedir.
    • Һ һ : Latince H'den türeyen Kiril harfi Shha
    • И и : Yunanca Eta harfinden türeyen Kiril harfi И
    • 𐌷 : Gotik harf haal ⓘ

Türetilmiş işaretler, semboller ve kısaltmalar

• h : Planck sabiti
• ℏ : indirgenmiş Planck sabiti
• $\mathbb {H}$ : Karatahta kuaterniyon gösteriminde kullanılan kalın büyük H ⓘ

Hesaplama kodları

Karakter bilgileri ⓘ

Önizleme	H		h
Unicode adı	LATIN BÜYÜK H HARFI		LATİN KÜÇÜK H HARFİ
Kodlamalar	ondalık	altıgen	dec	altıgen
Unicode	72	U+0048	104	U+0068
UTF-8	72	48	104	68
Sayısal karakter referansı	H	H	h	h
EBCDIC ailesi	200	C8	136	88
ASCII 1	72	48	104	68

¹ ve DOS, Windows, ISO-8859 ve Macintosh kodlama aileleri dahil olmak üzere ASCII tabanlı tüm kodlamalar. ⓘ

Diğer gösterimler

NATO fonetik	Mors kodu
Otel	▄ ▄ ▄ ▄

Sinyal bayrağı	Bayrak semaforu	Amerikan el alfabesi (ASL fingerpelling)	İngiliz el alfabesi (BSL parmak yazımı)	Braille noktaları-125 Birleşik İngilizce Braille