Mumbai
Mumbai
Bombay ⓘ | |
|---|---|
Maharashtra'nın başkenti Megakent | |
Üstten, soldan sağa: Güney Mumbai silüeti, Gateway of India, Taj Mahal Palace Hotel, Chhatrapati Shivaji Maharaj Terminus, The Park Towers Mumbai ve Bandra-Worli Sea Link | |
 Arma | |
| Takma ad(lar): Asla Uyumayan Şehir, Rüyalar Şehri, Yedi Adalar Şehri, Hindistan'ın Hollywood'u, Hindistan'ın Geçidi | |
Mumbai'nin Ana Hatlarını Gösteren İnteraktif Harita | |
  Mumbai Mumbai'deki Konum  Mumbai Maharashtra'daki Konum  Mumbai Hindistan'daki Konum  Mumbai Asya'daki Konum .svg) Mumbai Dünya Üzerindeki Konum | |
| Koordinatlar: 19°04′34″N 72°52′39″E / 19.07611°N 72.87750°EKoordinatlar: 19°04′34″N 72°52′39″E / 19.07611°N 72.87750°E | |
| Ülke |  Hindistan |
| Eyalet |  Maharashtra |
| Bölüm | Konkan |
| Bölge | Mumbai Şehri Mumbai Banliyö |
| İlk yerleşen | 1507 |
| Adını aldığı | Mumbadevi |
| Hükümet | |
| - Tip | Belediye Şirketi |
| - Vücut | Brihanmumbai Belediye Şirketi |
| - Belediye Başkanı | Boş |
| - Yönetici | I. S. Chahal, IAS |
| Alan | |
| - Maharashtra'nın başkenti Megakent | 603,4 km2 (233,0 sq mi) |
| - Metro | 4.355 km2 (1.681,5 sq mi) |
| Yükseklik | 14 m (46 ft) |
| Nüfus (2011) | |
| - Maharashtra'nın başkenti Megakent | 12,478,447 |
| - Rütbe | 1. |
| - Yoğunluk | 21.000/km2 (54.000/q mi) |
| - Metro | 18,414,288 20.748.395 (Genişletilmiş UA) |
| Demonim(ler) | Mumbaikar, Bombayite, Mumbaiite |
| Saat dilimi | UTC+5:30 (IST) |
| PIN'ler | 400 001 ila 400 107 |
| Alan kodu(ları) | +91-22 |
| Araç kaydı |
|
| GSYİH (SAGP) | 606,625 milyar dolar |
| HDI (2011) |  0,846 (çok yüksek) |
| Resmi dil | Marathi |
| Web sitesi | mumbaicity.gov.in |
.jpg)
.jpg)
Mumbai (İngilizce: /mʊmˈbaɪ/ (
dinle), Marathi: [ˈmumbəi]; Bombay olarak da bilinir /bɒmˈbeɪ/- 1995 yılına kadar resmi adı) Hindistan'ın Maharaştra eyaletinin başkenti ve Hindistan'ın de facto finans merkezidir. Birleşmiş Milletler'e göre 2018 yılı itibarıyla Mumbai, Delhi'den sonra Hindistan'ın en kalabalık ikinci şehri ve yaklaşık 2 crore (20 milyon) nüfusuyla dünyanın en kalabalık sekizinci şehridir. Hindistan hükümetinin 2011 nüfus sayımına göre Mumbai, Brihanmumbai Belediye Şirketi'ne bağlı olarak yaşayan tahmini 1,25 crore (12,5 milyon) şehir nüfusu ile Hindistan'ın en kalabalık şehridir. Mumbai, 2,3 crore'u (23 milyon) aşan nüfusuyla dünyanın en kalabalık altıncı metropolitan bölgesi olan Mumbai Metropolitan Bölgesi'nin merkezidir. Mumbai, Hindistan'ın batı kıyısındaki Konkan sahilinde yer alır ve derin bir doğal limana sahiptir. Mumbai 2008 yılında alfa dünya kenti seçilmiştir. Hindistan'daki tüm şehirler arasında en yüksek sayıda milyoner ve milyardere sahiptir. Mumbai üç UNESCO Dünya Mirası Alanı'na ev sahipliği yapmaktadır: Elephanta Mağaraları, Chhatrapati Shivaji Maharaj Terminus ve şehrin 19. ve 20. yüzyıllarda tasarlanmış Viktorya ve Art Deco binalarından oluşan kendine özgü topluluğu. ⓘ
Mumbai'yi oluşturan yedi ada daha önce Marathi dilini konuşan Koli halkı topluluklarına ev sahipliği yapıyordu. Yüzyıllar boyunca Bombay'ın yedi adası, birbirini izleyen yerli hükümdarların kontrolü altında kalmış, 1661 yılında Catherine Braganza'nın İngiltere Kralı Charles II ile evlendirilmesi sırasında çeyizi aracılığıyla Portekiz İmparatorluğu'na ve ardından Doğu Hindistan Şirketi'ne devredilmiştir. 18. yüzyılın ortalarında Bombay, yedi ada arasındaki bölgenin denizden ıslahını üstlenen Hornby Vellard projesi ile yeniden şekillendirildi. Büyük karayolları ve demiryollarının inşasıyla birlikte 1845 yılında tamamlanan ıslah projesi Bombay'ı Umman Denizi'nde önemli bir limana dönüştürdü. 19. yüzyılda Bombay, ekonomik ve eğitimsel gelişim ile karakterize edilmiştir. 20. yüzyılın başlarında Hindistan bağımsızlık hareketi için güçlü bir üs haline geldi. Hindistan'ın 1947'de bağımsızlığını kazanmasının ardından şehir Bombay Eyaleti'ne dahil edilmiştir. 1960 yılında, Samyukta Maharashtra Hareketi'nin ardından, başkenti Bombay olan yeni bir Maharashtra eyaleti kuruldu. ⓘ
Mumbai, Hindistan'ın finans, ticaret ve eğlence başkentidir. Aynı zamanda küresel finansal akış açısından dünyanın ilk on ticaret merkezinden biridir ve Hindistan'ın GSYİH'sinin %6,16'sını üretmekte ve endüstriyel çıktının %25'ini, Hindistan'daki deniz ticaretinin %70'ini (Mumbai Port Trust ve JNPT) ve Hindistan ekonomisine yapılan sermaye işlemlerinin %70'ini oluşturmaktadır. Mumbai dünyadaki en yüksek sekizinci milyarder sayısına sahip şehirdir ve Mumbai'nin milyarderleri 2008 yılında dünyadaki en yüksek ortalama servete sahip olan şehirdir. Şehir önemli finans kuruluşlarına ve çok sayıda Hintli şirket ile çok uluslu şirketin genel merkezine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca Hindistan'ın önde gelen bilimsel ve nükleer enstitülerinden bazılarına da ev sahipliği yapmaktadır. Şehir aynı zamanda Bollywood ve Marathi sinema endüstrilerine de ev sahipliği yapmaktadır. Mumbai'nin iş fırsatları Hindistan'ın her yerinden göçmenleri çekmektedir. ⓘ
Mumbai (1995 yılına dek Bombay), Hindistan'ın Maharaştra eyaletinin başkenti, Hindistan'ın en büyük ve Dünya'nın dokuzuncu büyük şehridir. ⓘ
Şehir, Hindistan'ın ticaret, finans, ve kültür başkentidir. Bollywood olarak bilinen Hint Sinema endüstrisi burada yer almaktadır. Bu sebeplerden dolayı şehir Hindistan'ın diğer bölümlerinden yoğun bir göç almaktadır ve içinde birçok farklı dili ve kültürü barındırır. ⓘ
Etimoloji
Mumbai adı (Marathi: मुंबई, Gujarati: મુંબઈ, Hintçe: मुंबई), yerli Koli topluluğunun koruyucu tanrıçası (kuladevata) Mumbadevi'nin adı olan Mumbā veya Mahā-Ambā'dan ve Koli halkının ana dili ve Maharashtra'nın resmi dili olan Marathi dilinde "anne" anlamına gelen ā'ī'den türetilmiştir. Koli halkı Kathiawar ve Orta Gujarat kökenlidir ve bazı kaynaklara göre tanrıçaları Mumba'yı Kathiawar'dan (Gujarat) beraberlerinde getirmişlerdir ve Mumba'ya halen tapılmaktadır. Ancak diğer kaynaklar Mumbai'nin adının tanrıça Mumba'dan türetildiği konusunda hemfikir değildir. ⓘ
Şehrin bilinen en eski isimleri Kakamuchee ve Galajunkja'dır; bunlar bazen hala kullanılmaktadır. 1508 yılında Portekizli yazar Gaspar Correia, Lendas da Índia (Hindistan Efsaneleri) adlı eserinde "Bombaim" adını kullanmıştır. Bu isim muhtemelen "iyi küçük koy" anlamına gelen Galiçyaca-Portekizce bom baim ifadesinden kaynaklanmıştır ve Bombaim Portekizce'de hala yaygın olarak kullanılmaktadır. 1516 yılında Portekizli kaşif Duarte Barbosa Tana-Maiambu ismini kullanmıştır: Tana bitişikteki Thane kasabasına, Maiambu ise Mumbadevi'ye atıfta bulunuyor gibi görünmektedir. ⓘ
16'ncı ve 17'nci yüzyıllarda kaydedilen diğer varyasyonlar şunlardır: Mombayn (1525), Bombay (1538), Bombain (1552), Bombaym (1552), Monbaym (1554), Mombaim (1563), Mombaym (1644), Bambaye (1666), Bombaiim (1666), Bombeye (1676), Boon Bay (1690) ve Bon Bahia. İngilizler 17. yüzyılda şehri ele geçirdikten sonra Portekizce adı Bombay olarak değiştirilmiştir. Gucerat eyaletinin imparatorluk divanı veya gelir bakanı Ali Muhammed Han, Mirat-i Ahmedi'de (1762) şehirden Manbai olarak bahsetmiştir. ⓘ
Burayı 1863 ve 1868 yıllarında ziyaret eden Fransız seyyah Louis Rousselet, ilk baskısı 1877 yılında yapılan L'Inde des Rajahs adlı kitabında şöyle demektedir: "Etimologlar bu ismi yanlışlıkla Portekizce Bôa Bahia'dan ya da (Fransızca: "bonne bai", İngilizce: "good bay") türetmişlerdir, bu adanın vesayetçi tanrıçasının uzak antik çağlardan beri Bomba ya da Mumba Devi olduğunu ve hala ... bir tapınağa sahip olduğunu bilmemektedirler". ⓘ
20. yüzyılın sonlarında şehir Marathi, Konkani, Gujarati, Kannada ve Sindhi dillerinde Mumbai veya Mambai, Hintçe'de ise Bambai olarak anılıyordu. Hindistan Hükümeti Kasım 1995'te İngilizce adını resmi olarak Mumbai olarak değiştirmiştir. Bu değişiklik, Maharashtra eyalet seçimlerini henüz kazanmış olan Marathi milliyetçisi Shiv Sena partisinin ısrarı üzerine yapıldı ve ülke genelinde ve özellikle Maharashtra'da benzer isim değişikliklerini yansıttı. Slate dergisine göre, "'Bombay'ın 'Mumbai'nin bozulmuş bir İngilizce versiyonu ve İngiliz sömürge yönetiminin istenmeyen bir mirası olduğunu savundular." Slate ayrıca "Bombay'ın yeniden adlandırılmasına yönelik baskı, Maharashtra bölgesinde Marathi kimliğini güçlendirmeye yönelik daha büyük bir hareketin parçasıydı" dedi. Şehir, bazı sakinleri ve diğer bölgelerden bazı Hintliler tarafından hala Bombay olarak anılsa da, şehrin Mumbai dışında bir isimle anılması tartışmalı olmuş ve bazen şiddetli siyasi nitelikte duygusal patlamalara neden olmuştur. ⓘ
16. yüzyıl'da Portekizliler buraya "iyi körfez anlamına gelen 'Bom Bahia" ismini verdi. Bu isim daha sonra İngilizce'leştirilerek "Bombay" oldu. 1995 yılında isim Hint tanrıçası Mumba'dan türemiş "Mumbai" olarak değiştirildi. Bombay ismi hâlen birçok insan tarafından kullanılır. ⓘ
Mumbai'den insanlar
Mumbai'de ikamet eden bir kişiye Marathi dilinde Mumbaikar denir ve -kar son eki ikamet eden anlamına gelir. Bu terim uzunca bir süredir kullanılmaktaydı ancak Mumbai olarak resmi isim değişikliğinden sonra popülerlik kazanmıştır. Bombayite gibi daha eski terimler de kullanılmaktadır. ⓘ
Tarihçe
Erken tarihçe
Mumbai, bir zamanlar yedi adadan oluşan bir takımada üzerine kurulmuştur: Bombay Adası, Parel, Mazagaon, Mahim, Colaba, Worli ve Yaşlı Kadın Adası (Küçük Colaba olarak da bilinir). Bu adaların ilk olarak ne zaman iskân edildiği tam olarak bilinmemektedir. Mumbai'nin kuzeyindeki Kandivali çevresindeki kıyı bölgelerinde bulunan Pleistosen tortuları, adaların Güney Asya Taş Devri'nden beri iskân edildiğini göstermektedir. Belki de Ortak Çağ'ın başlangıcında ya da muhtemelen daha önce Koli balıkçı topluluğu tarafından işgal edilmişlerdir. ⓘ
M.Ö. 3. yüzyılda adalar, Magadha'lı Budist imparator Ashoka tarafından yönetilen Maurya İmparatorluğu'nun güneye doğru genişlemesi sırasında imparatorluğun bir parçasını oluşturmuştur. Borivali'deki Kanheri Mağaraları MS birinci yüzyılda bazalt kayadan kazılmış ve antik dönemde Batı Hindistan'da önemli bir Budizm merkezi olarak hizmet vermiştir. Şehir, MS 150 yılında Yunan coğrafyacı Ptolemy tarafından Heptanesia (Antik Yunanca: Yedi Ada Kümesi) olarak biliniyordu. Andheri'deki Mahakali Mağaraları M.Ö. 1. yüzyıl ile M.S. 6. yüzyıl arasında oyulmuştur. ⓘ
M.Ö. 2. yüzyıl ile M.S. 9. yüzyıl arasında adalar birbirini izleyen yerli hanedanların kontrolü altına girmiştir: Satavahanalar, Batı Satrapları, Abhira, Vakataka, Kalachuriler, Konkan Mauryaları, Chalukyalar ve Rashtrakutalar. 810'dan 1260'a kadar Shilaharalar tarafından yönetilmiştir. Şehirde bu dönemde inşa edilen en eski yapılardan bazıları Jogeshwari Mağaraları (520-525 yılları arasında), Elephanta Mağaraları (altıncı ve yedinci yüzyıllar arasında), Walkeshwar Tapınağı (10. yüzyıl) ve Banganga Tankı'dır (12. yüzyıl). ⓘ
Kral Bhimdev 13. yüzyılın sonlarında bölgede krallığını kurmuş ve başkentini Mahikawati'de (bugünkü Mahim) oluşturmuştur. Şehrin bilinen en eski yerleşimcileri arasında yer alan Pathare Prabhular, Bhimdev tarafından 1298 yılı civarında Gucerat'taki Saurashtra'dan Mahikawati'ye getirilmiştir. Delhi Sultanlığı adaları 1347-48 yıllarında ilhak etmiş ve 1407 yılına kadar kontrol etmiştir. Bu süre zarfında adalar Delhi Sultanlığı tarafından atanan Gucerat'ın Müslüman Valileri tarafından yönetilmiştir. ⓘ
Adalar daha sonra 1407 yılında kurulan bağımsız Gucerat Sultanlığı tarafından yönetildi. Sultanlığın himayesi, 1431 yılında Müslüman aziz Hacı Ali'nin onuruna inşa edilen Worli'deki Hacı Ali Dargahı başta olmak üzere birçok caminin inşasına yol açtı. 1429'dan 1431'e kadar adalar, Gucerat Sultanlığı ile Deccan Bahmani Sultanlığı arasında bir çekişme kaynağı olmuştur. 1493 yılında Bahmani Sultanlığı'ndan Bahadur Han Gilani adaları fethetmeye çalıştı ancak yenildi. ⓘ
Portekiz ve İngiliz yönetimi
1526'da kurulan Babür İmparatorluğu, 16. yüzyılın ortalarında Hint alt kıtasında hâkim güçtü. Babür İmparatoru Hümayun'un gücünden endişe duyan Gucerat Sultanı Bahadur Şah, 23 Aralık 1534'te Portekiz İmparatorluğu ile Bassein Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı. Antlaşmaya göre, Bombay'ın Yedi Adası, yakınlardaki stratejik Bassein kasabası ve bağlı bölgeleri Portekizlilere teklif edildi. Bölgeler daha sonra 25 Ekim 1535'te teslim edildi. ⓘ
Portekizliler, Bombay'daki Roma Katolik dini tarikatlarının kuruluşunda ve büyümesinde aktif olarak yer aldılar. Adalara çeşitli isimler verdiler ve bu isimler sonunda yazılı olarak Bombaim şeklini aldı. Adalar, yönetimleri sırasında birkaç Portekizli subaya kiralanmıştır. Portekizli Fransiskenler ve Cizvitler, Mahim'deki Aziz Michael Kilisesi (1534), Andheri'deki Vaftizci Aziz John Kilisesi (1579), Bandra'daki Aziz Andrew Kilisesi (1580) ve Byculla'daki Gloria Kilisesi (1632) başta olmak üzere şehirde birçok kilise inşa etmiştir. Portekizliler ayrıca şehrin etrafında Bombay Kalesi, Castella de Aguada (Castelo da Aguada veya Bandra Kalesi) ve Madh Kalesi gibi çeşitli tahkimatlar inşa etmiştir. İngilizler, stratejik doğal limanını ve kara saldırılarına karşı doğal izolasyonunu tanıdıkları Bombay üzerinde hegemonya kurmak için Portekizlilerle sürekli mücadele halindeydi. XVII. yüzyılın ortalarında Hollanda İmparatorluğu'nun artan gücü İngilizleri Batı Hindistan'da bir istasyon edinmeye zorladı. 11 Mayıs 1661'de İngiltere Kralı Charles II ile Portekiz Kralı John IV'ün kızı Braganza'lı Catherine'in evlilik anlaşması, Catherine'in Charles'a çeyizinin bir parçası olarak adaları İngiliz İmparatorluğu'nun mülkiyetine geçirdi. Ancak Salsette, Bassein, Mazagaon, Parel, Worli, Sion, Dharavi ve Wadala hala Portekizlilerin mülkiyetindeydi. İngilizler 1665'ten 1666'ya kadar Mahim, Sion, Dharavi ve Wadala'yı ele geçirmeyi başardı. ⓘ
İngiltere, 27 Mart 1668 tarihli Kraliyet Tüzüğü uyarınca bu adaları 1668 yılında yıllık 10 sterlin karşılığında İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'ne kiralamıştır. 1661'de 10.000 olan nüfus hızla artarak 1675'te 60.000'e ulaştı. Adalar daha sonra Ekim 1672'de Babür İmparatorluğu'nun Müslüman Koli amirali Yakut Han, 20 Şubat 1673'te Hollanda Hindistan Genel Valisi Rickloffe van Goen ve 10 Ekim 1673'te Siddi amirali Sambal tarafından saldırıya uğradı. ⓘ
1687 yılında İngiliz Doğu Hindistan Şirketi merkezini Surat'tan Bombay'a taşıdı. Şehir sonunda Bombay Başkanlığı'nın merkezi haline geldi. Bu transferin ardından Bombay, şirketin Hindistan'daki tüm kuruluşlarının başına getirildi. Adalar 17. yüzyılın sonlarına doğru, 1689-90 yıllarında Yakut Han'ın akınlarına tekrar maruz kaldı. Peshwa Baji Rao I komutasındaki Marathalar 1737'de Salsette'yi ve 1739'da Bassein'i ele geçirince Bombay'daki Portekiz varlığı sona erdi. 18. yüzyılın ortalarında Bombay büyük bir ticaret kenti haline gelmeye başladı ve Hindistan'ın dört bir yanından büyük bir göçmen akını aldı. Daha sonra İngilizler 28 Aralık 1774'te Salsette'yi işgal etti. Surat Antlaşması (1775) ile İngilizler Salsette ve Bassein'in kontrolünü resmen ele geçirdi ve Birinci Anglo-Maratha Savaşı başladı. İngilizler, Purandar Antlaşması (1776) ve daha sonra Birinci Anglo-Maratha Savaşı'nın sonucunu belirlemek için imzalanan Salbai Antlaşması (1782) ile Salsette'yi Marathalardan şiddet kullanmadan almayı başardılar. ⓘ
1782'den itibaren şehir, Bombay'ın yedi adasını Hornby Vellard adı verilen ve 1784'te tamamlanan bir geçit aracılığıyla tek bir birleşik kütle halinde birleştirmeyi amaçlayan büyük ölçekli inşaat mühendisliği projeleriyle yeniden şekillendirildi. 1817 yılında Mountstuart Elphinstone komutasındaki İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, Khadki Savaşı'nda Maratha Peshwa'nın sonuncusu olan Baji Rao II'yi yenilgiye uğrattı. Bu yenilginin ardından Deccan Platosu'nun neredeyse tamamı İngiliz egemenliği altına girdi ve Bombay Başkanlığı'na dahil edildi. Deccan'daki İngiliz harekâtının başarısı, yerli güçlerin tüm saldırılarının sonu oldu. ⓘ
1845 yılına gelindiğinde yedi ada, Hornby Vellard projesi ile büyük ölçekli arazi ıslahı yoluyla tek bir kara kütlesi haline getirildi. 16 Nisan 1853'te Bombay'ı komşu kasaba Thana'ya (şimdiki Thane) bağlayan Hindistan'ın ilk yolcu demiryolu hattı kuruldu. Amerikan İç Savaşı (1861-1865) sırasında şehir dünyanın başlıca pamuk ticareti pazarı haline gelmiş, bu da ekonomide bir patlamaya yol açarak şehrin itibarını artırmıştır. ⓘ
Süveyş Kanalı'nın 1869'da açılması Bombay'ı Umman Denizi'ndeki en büyük limanlardan birine dönüştürdü. Eylül 1896'da Bombay, ölü sayısının haftada 1.900 kişi olarak tahmin edildiği bir hıyarcıklı veba salgınıyla sarsıldı. Yaklaşık 850.000 kişi Bombay'dan kaçtı ve tekstil endüstrisi olumsuz etkilendi. Şehir Bombay Başkanlığı'nın başkenti iken, Hindistan bağımsızlık hareketi 1942'de Hindistan'ı Terk Et Hareketi'ni ve 1946'da Hindistan Kraliyet Donanması isyanını teşvik etmiştir. ⓘ
Bağımsız Hindistan
Hindistan'ın 1947'de bağımsızlığını kazanmasından sonra, Hindistan'ın elinde kalan Bombay Başkanlığı toprakları Bombay Eyaleti olarak yeniden yapılandırıldı. Bombay Eyaleti'nin yüzölçümü, Hindistan birliğine katılan birkaç eski prenslik eyaletinin eyalete entegre edilmesinden sonra artmıştır. Daha sonra şehir Bombay Eyaletinin başkenti oldu. Nisan 1950'de Bombay Belediye sınırları, Bombay Banliyö Bölgesi ve Bombay Şehri'nin Büyük Bombay Belediye Şirketi'ni oluşturmak üzere birleştirilmesiyle genişletildi. ⓘ
Bombay'ı da içeren ayrı bir Maharashtra eyaleti yaratmaya yönelik Samyukta Maharashtra hareketi 1950'lerde doruk noktasındaydı. Kongre partisi 1955 yılında Lok Sabha'da yapılan tartışmalarda şehrin özerk bir şehir devleti olarak kurulmasını talep etti. Eyaletleri Yeniden Düzenleme Komitesi 1955 raporunda Maharashtra-Gujarat için başkenti Bombay olan iki dilli bir eyalet önerdi. Gujarati'nin önde gelen sanayicilerinden oluşan Bombay Vatandaşlar Komitesi, Bombay'ın bağımsız statüsü için lobi faaliyetlerinde bulundu. ⓘ
Hareket sırasında polisle çıkan çatışmalarda 105 kişinin hayatını kaybettiği protestoların ardından, Bombay Eyaleti 1 Mayıs 1960 tarihinde dilsel hatlara göre yeniden düzenlendi. Bombay Eyaletinin Gujaratice konuşulan bölgeleri Gujarat eyaletine bölündü. Başkenti Bombay olan Maharashtra Eyaleti, Bombay Eyaletinin Marathi konuşan bölgeleri, Orta Eyaletlerden ve Berar'dan sekiz bölge, Haydarabad Eyaletinden beş bölge ve bunların arasında kalan çok sayıda prensliğin birleşmesiyle kuruldu. Samyukta Maharashtra hareketi şehitlerinin anısına Flora Çeşmesi'nin adı Hutatma Chowk (Şehitler Meydanı) olarak değiştirildi ve bir anıt dikildi.
Takip eden yıllarda şehir ve banliyöleri büyük ölçüde genişledi. 1960'ların sonlarında Nariman Point ve Cuffe Parade geri alındı ve geliştirildi. Bombay Metropoliten Bölgesi Kalkınma İdaresi (BMRDA) 26 Ocak 1975 tarihinde Maharashtra Hükümeti tarafından Bombay metropoliten bölgesindeki kalkınma faaliyetlerinin planlanması ve koordinasyonu için bir üst organ olarak kurulmuştur. Ağustos 1979'da, Bombay nüfusunun dağılmasına ve kontrolüne yardımcı olmak amacıyla Thane ve Raigad bölgelerinde Şehir ve Endüstriyel Kalkınma Şirketi (CIDCO) tarafından Yeni Bombay adında bir kardeş ilçe kurulmuştur. Bombay'daki tekstil endüstrisi, 50'den fazla tekstil fabrikasında çalışan yaklaşık 250.000 işçinin greve gittiği 1982 Büyük Bombay Tekstil Grevi'nin ardından büyük ölçüde ortadan kalkmıştır. Bombay'ın feshedilen pamuk fabrikaları o zamandan beri yoğun bir yeniden gelişimin odağı haline gelmiştir. Mumbai'de endüstriyel gelişme başladı. Ekonomisi petrokimya, elektronik, elektronik ve otomobil alanlarına odaklanmaya başladığında. 1954 yılında Hindustan Petroleum, Trombay'daki Mumbai Rafinerisini ve BPCL Rafinerisini birleştirdi. ⓘ
Hindistan'ın konteynerli yüklerinin %55-60'ını elleçleyen Jawaharlal Nehru Limanı, Bombay Limanı'ndaki sıkışıklığı gidermek ve şehir için bir merkez liman olarak hizmet vermek amacıyla 26 Mayıs 1989 tarihinde Nhava Sheva'daki derenin karşısında hizmete açılmıştır. Büyük Bombay'ın coğrafi sınırları Büyük Bombay'ın belediye sınırları ile eş kapsamlıydı. 1 Ekim 1990 tarihinde, Büyük Bombay bölgesi, Bombay Şehri ve Bombay Banliyösü olmak üzere iki gelir bölgesi oluşturacak şekilde ikiye ayrılmış, ancak aynı Belediye İdaresi tarafından yönetilmeye devam edilmiştir. ⓘ
1990'dan 2010'a kadar geçen yıllar şiddet ve terörizm faaliyetlerinde bir artışa sahne olmuştur. Ayodhya'daki Babri Mescidinin yıkılmasının ardından şehir, 1.000'den fazla kişinin öldürüldüğü 1992-93 Hindu-Müslüman ayaklanmalarıyla sarsıldı. Mart 1993'te, İslami aşırılık yanlıları ve Bombay yeraltı dünyası tarafından şehrin çeşitli simge yapılarına düzenlenen 13 koordineli bombalı saldırı 257 kişinin ölümü ve 700'den fazla kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı. 2006 yılında şehrin banliyö trenlerinde yedi bombanın patlaması sonucu 209 kişi ölmüş ve 700'den fazla kişi yaralanmıştır. 2008 yılında silahlı teröristler tarafından üç gün boyunca koordine edilen on saldırı 173 kişinin ölümüne, 308 kişinin yaralanmasına ve birçok tarihi eser ile prestijli otelin ağır hasar görmesine yol açmıştır. Temmuz 2011'de Opera binası, Zaveri Bazaar ve Dadar'da meydana gelen üç koordineli bomba patlaması Mumbai'de 26 kişinin ölümü ve 130 kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan terör saldırıları serisinin sonuncusuydu. ⓘ
Mumbai, Hindistan'ın ticari başkentidir ve küresel bir finans merkezine dönüşmüştür. Onlarca yıldır Hindistan'ın başlıca finansal hizmetlerine ev sahipliği yapmış ve hem altyapı geliştirme hem de özel yatırımlar için bir odak noktası olmuştur. Eski bir balıkçı topluluğu ve kolonyal bir ticaret merkezi olan Mumbai, Güney Asya'nın en büyük şehri ve dünyanın en üretken film endüstrisine ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Coğrafya
.jpg)
Mumbai, batıda Arap Denizi, doğuda Thane Deresi ve kuzeyde Vasai Deresi arasında yer alan Salsette Adası'nın güneybatısında dar bir yarımada üzerindedir. Mumbai'nin banliyö bölgesi adanın büyük bir kısmını kaplamaktadır. Navi Mumbai Thane Deresi'nin doğusunda, Thane ise Vasai Deresi'nin kuzeyinde yer almaktadır. Mumbai iki ayrı bölgeden oluşmaktadır: Mumbai Şehir bölgesi ve Mumbai Banliyö bölgesi, Maharashtra'nın iki ayrı gelir bölgesini oluşturur. Şehir bölgesi genellikle Ada Şehri veya Güney Mumbai olarak da anılmaktadır. Mumbai'nin toplam yüzölçümü 603,4 km2'dir (233 sq mi). Bunun 67,79 km2'si (26 sq mi) ada şehri, 370 km2'si (143 sq mi) banliyö bölgesi olmak üzere toplam 437,71 km2'si (169 sq mi) Municipal Corporation of Greater Mumbai (MCGM) idaresi altındadır. Geri kalan alanlar, MCGM'nin yetki alanı dışında kalan çeşitli Savunma kuruluşlarına, Mumbai Liman Tröstü'ne, Atom Enerjisi Komisyonu'na ve Borivali Ulusal Parkı'na aittir. Büyük Mumbai'ye ek olarak Thane, Palghar ve Raigad bölgelerini de içeren Mumbai Metropolitan Bölgesi 4.355 km2 (1681,5 sq mi)'lik bir alanı kapsamaktadır. Mumbai, Hindistan'ın batı kıyısında Ulhas Nehri'nin ağzında, Konkan olarak bilinen kıyı bölgesinde yer almaktadır. Kısmen Thane bölgesi ile paylaştığı Salsette Adası (Sashti Adası) üzerinde yer almaktadır. Mumbai batıda Umman Denizi ile sınırlanmıştır. Şehrin birçok bölümü deniz seviyesinin hemen üzerinde yer alır ve yükseklikleri 10 m (33 ft) ile 15 m (49 ft) arasında değişir; şehrin ortalama yüksekliği 14 m'dir (46 ft). Kuzey Mumbai (Salsette) tepeliktir ve şehrin en yüksek noktası Powai-Kanheri sıradağlarındaki Salsette'de 450 m'dir (1,476 ft). Sanjay Gandhi Ulusal Parkı (Borivali Ulusal Parkı) kısmen Mumbai banliyö bölgesinde, kısmen de Thane bölgesinde yer alır ve 103,09 km2 (39,80 sq mi)'lik bir alana yayılır. ⓘ
Bhatsa Barajı'nın yanı sıra şehre su sağlayan altı büyük göl bulunmaktadır: Vihar, Aşağı Vaitarna, Yukarı Vaitarna, Tulsi, Tansa ve Powai. Tulsi Gölü ve Vihar Gölü, şehir sınırları içindeki Borivili Milli Parkı'nda yer almaktadır. Yine şehir sınırları içinde bulunan Powai gölünden gelen su sadece tarımsal ve endüstriyel amaçlar için kullanılmaktadır. Dahisar Nehri, Poinsar (veya Poisar) ve Ohiwara (veya Oshiwara) olmak üzere üç küçük nehir parkın içinden doğarken, kirli Mithi Nehri Tulsi Gölünden doğmakta ve Vihar ve Powai Göllerinden taşan suları toplamaktadır. Şehrin kıyı şeridi çok sayıda dere ve koy ile girintili çıkıntılıdır ve Thane deresinden batı cephesinde Madh Marve'ye kadar uzanmaktadır. Salsette Adası'nın doğu kıyısı biyolojik çeşitlilik açısından zengin büyük mangrov bataklıklarıyla kaplıyken, batı kıyısı çoğunlukla kumlu ve kayalıktır. ⓘ
Şehir bölgesindeki toprak örtüsü, denize yakınlığı nedeniyle ağırlıklı olarak kumludur. Banliyölerde ise toprak örtüsü büyük ölçüde alüvyonlu ve balçıklıdır. Bölgenin altında yatan kaya, siyah Deccan bazalt akıntılarından ve bunların geç Kretase ve erken Eosen dönemlerine kadar uzanan asidik ve bazik varyantlarından oluşmaktadır. Mumbai, çevresinde 23 fay hattının bulunması nedeniyle sismik olarak aktif bir bölgede yer almaktadır. Bölge, Sismik Bölge III olarak sınıflandırılmıştır; bu da Richter büyüklük ölçeğine göre 6,5 büyüklüğüne kadar bir depremin beklenebileceği anlamına gelmektedir. ⓘ
İklim
Mumbai'de tropikal iklim, özellikle de Köppen iklim sınıflandırmasına göre tropikal ıslak ve kuru iklim (Aw) görülmektedir. Ekim ayından Mayıs ayına kadar uzanan kuru bir dönem ile Haziran ayında zirveye ulaşan yağışlı bir dönem arasında değişiklik gösterir. Aralık'tan Şubat'a kadar süren serin mevsimi Mart'tan Mayıs'a kadar süren sıcak mevsim takip eder. Haziran ayından Eylül ayının sonuna kadar olan dönem güney batı muson mevsimini, Ekim ve Kasım ayları ise muson sonrası mevsimi oluşturmaktadır. ⓘ
Muson sırasında meydana gelen sel Mumbai için önemli bir sorundur. Haziran ve Eylül ayları arasında güney batı muson yağmurları şehri etkisi altına alır. Muson öncesi sağanaklar Mayıs ayında görülür. Ekim ve Kasım aylarında zaman zaman kuzeydoğu muson yağmurları görülür. Şimdiye kadar kaydedilen maksimum yıllık yağış miktarı 1954 yılı için 3,452 mm (136 inç) olmuştur. Tek bir günde kaydedilen en yüksek yağış miktarı 26 Temmuz 2005 tarihinde 944 mm (37 inç) olmuştur. Yıllık ortalama toplam yağış miktarı Ada Şehri için 2,213.4 mm (87 inç) ve banliyöler için 2,502.2 mm'dir (99 inç). ⓘ
Yıllık ortalama sıcaklık 27 °C (81 °F) ve yıllık ortalama yağış miktarı 2.167 mm'dir (85 inç). Ada Şehri'nde ortalama maksimum sıcaklık 31 °C (88 °F), ortalama minimum sıcaklık ise 24 °C'dir (75 °F). Banliyölerde günlük ortalama maksimum sıcaklık 29 °C (84 °F) ile 33 °C (91 °F) arasında değişirken, günlük ortalama minimum sıcaklık 16 °C (61 °F) ile 26 °C (79 °F) arasında değişmektedir. En yüksek rekor 42,2 °C (108 °F) ile 14 Nisan 1952'de, en düşük rekor ise 7,4 °C (45 °F) ile 27 Ocak 1962'de kaydedilmiştir. ⓘ
Tropikal Siklonlar şehirde nadiren görülür, Mumbai'yi etkileyen en kötü Siklon 1948 Mumbai Siklonu olup, Juhu'da 151 km/sa (94 mph) hıza ulaşmıştır, Fırtına 38 kişinin ölümüne ve 47 kişinin kaybolmasına neden olmuştur, Fırtınanın Bombay'ı 20 saat boyunca etkilediği ve şehri harap ettiği bildirilmiştir ⓘ
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekor yüksek °C (°F) | 37.0 (98.6) |
38.3 (100.9) |
41.7 (107.1) |
40.6 (105.1) |
39.7 (103.5) |
37.2 (99.0) |
35.6 (96.1) |
33.8 (92.8) |
35.6 (96.1) |
39.5 (103.1) |
38.4 (101.1) |
36.7 (98.1) |
41.7 (107.1) |
| Ortalama maksimum °C (°F) | 34.4 (93.9) |
34.9 (94.8) |
35.8 (96.4) |
35.1 (95.2) |
35.4 (95.7) |
35.0 (95.0) |
32.1 (89.8) |
31.7 (89.1) |
32.7 (90.9) |
36.4 (97.5) |
36.3 (97.3) |
35.3 (95.5) |
37.6 (99.7) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 30.2 (86.4) |
30.3 (86.5) |
31.7 (89.1) |
32.9 (91.2) |
34.0 (93.2) |
32.2 (90.0) |
29.9 (85.8) |
29.9 (85.8) |
30.6 (87.1) |
33.1 (91.6) |
33.8 (92.8) |
32.2 (90.0) |
31.7 (89.1) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 24.9 (76.8) |
25.3 (77.5) |
27.1 (80.8) |
28.9 (84.0) |
30.5 (86.9) |
29.3 (84.7) |
27.8 (82.0) |
27.4 (81.3) |
27.8 (82.0) |
28.9 (84.0) |
28.4 (83.1) |
26.5 (79.7) |
27.7 (81.9) |
| Ortalama düşük °C (°F) | 19.4 (66.9) |
20.4 (68.7) |
23.0 (73.4) |
25.3 (77.5) |
27.3 (81.1) |
26.6 (79.9) |
25.5 (77.9) |
25.2 (77.4) |
25.1 (77.2) |
25.1 (77.2) |
23.6 (74.5) |
21.2 (70.2) |
24 (75) |
| Ortalama minimum °C (°F) | 16.0 (60.8) |
17.1 (62.8) |
20.0 (68.0) |
22.9 (73.2) |
25.0 (77.0) |
23.3 (73.9) |
23.3 (73.9) |
23.3 (73.9) |
23.1 (73.6) |
22.8 (73.0) |
20.7 (69.3) |
17.7 (63.9) |
15.6 (60.1) |
| Rekor düşük °C (°F) | 11.7 (53.1) |
11.7 (53.1) |
16.3 (61.3) |
20.0 (68.0) |
22.8 (73.0) |
21.1 (70.0) |
21.7 (71.1) |
21.7 (71.1) |
20.0 (68.0) |
20.6 (69.1) |
17.8 (64.0) |
12.8 (55.0) |
11.7 (53.1) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 0.6 (0.02) |
0.4 (0.02) |
0.7 (0.03) |
0.2 (0.01) |
15.9 (0.63) |
506.0 (19.92) |
768.5 (30.26) |
471.9 (18.58) |
355.6 (14.00) |
81.7 (3.22) |
8.5 (0.33) |
3.4 (0.13) |
2,213.4 (87.14) |
| Ortalama yağmurlu günler | 0.1 | 0.1 | 0.1 | 0.0 | 0.6 | 14.1 | 22.1 | 20.2 | 14.0 | 3.6 | 0.5 | 0.3 | 75.6 |
| Ortalama bağıl nem (%) (IST 17:30'da) | 62 | 62 | 63 | 66 | 68 | 77 | 85 | 84 | 80 | 72 | 65 | 63 | 71 |
| Ortalama çiğlenme noktası °C (°F) | 15 (59) |
16 (61) |
19 (66) |
22 (72) |
24 (75) |
25 (77) |
25 (77) |
24 (75) |
24 (75) |
22 (72) |
19 (66) |
16 (61) |
21 (70) |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 282.1 | 271.2 | 282.1 | 279.0 | 272.8 | 138.0 | 80.6 | 77.5 | 147.0 | 238.7 | 267.0 | 275.9 | 2,611.9 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 9.1 | 9.6 | 9.1 | 9.3 | 8.8 | 4.6 | 2.6 | 2.5 | 4.9 | 7.7 | 8.9 | 8.9 | 7.2 |
| Ortalama ultraviyole indeksi | 8 | 10 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 10 | 8 | 7 | 11 |
| Kaynak 1: Hindistan Meteoroloji Dairesi (güneş 1971-2000)Saat ve Tarih (çiy noktaları, 1985-2015) | |||||||||||||
| Kaynak 2: Tokyo İklim Merkezi (ortalama sıcaklıklar 1981-2010)Hava Durumu Atlası | |||||||||||||
Mumbai'de hava kirliliği önemli bir sorundur. 2016 Dünya Sağlık Örgütü Küresel Kentsel Ortam Hava Kirliliği Veri Tabanına göre, 2013 yılında yıllık ortalama PM2.5 konsantrasyonu 63 μg/m3 olup, bu değer DSÖ Hava Kalitesi Kılavuzlarında yıllık ortalama PM2.5 için tavsiye edilen değerden 6.3 kat daha yüksektir. Hindistan Hükümeti Merkezi Kirlilik Kontrol Kurulu ve Amerika Birleşik Devletleri Bombay Başkonsolosluğu gerçek zamanlı hava kalitesi verilerini izlemekte ve kamuoyu ile paylaşmaktadır. Louis'deki Washington Üniversitesi McKelvey Mühendislik Okulu ile ortaklaşa olarak, diğer Hint şehirlerinin yanı sıra Mumbai'deki hava kirliliğini incelemek için Aerosol ve Hava Kalitesi Araştırma Tesisini kurmuştur. ⓘ
 Mumbai iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 37,0 | 38,3 | 41,7 | 40,6 | 39,7 | 37,2 | 35,6 | 33,8 | 35,6 | 39,5 | 38,4 | 36,7 | 41,7 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 30,2 | 30,2 | 31,5 | 32,7 | 33,8 | 32,2 | 30,0 | 29,7 | 30,6 | 33,0 | 33,5 | 32,2 | 31,6 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 24,9 | 25,3 | 27,1 | 28,9 | 30,5 | 29,3 | 27,8 | 27,4 | 27,8 | 28,9 | 28,4 | 26,5 | 28,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 19,3 | 20,2 | 22,7 | 25,0 | 27,1 | 26,5 | 25,4 | 25,1 | 25,0 | 24,8 | 23,2 | 20,9 | 23,8 |
| En düşük sıcaklık (°C) | 11,7 | 11,7 | 16,3 | 20,0 | 22,8 | 21,1 | 21,7 | 21,7 | 20,0 | 20,6 | 17,8 | 12,8 | 11,7 |
| Ortalama yağış (mm) | 0,9 | 0,2 | 0,4 | 0,5 | 20,2 | 530,2 | 711,6 | 493,8 | 330,4 | 78,4 | 14,9 | 2,6 | 2.184,1 |
| Kaynak: India Meteorological Department (1971–2000) | |||||||||||||
Ekonomi
Mumbai, Hindistan'ın ikinci büyük şehridir (nüfusa göre) ve toplam GSYİH'nin %6,16'sını ürettiği için ülkenin finans ve ticaret başkentidir. Fabrika istihdamının %10'unu, sanayi üretiminin %25'ini, gelir vergisi tahsilatının %33'ünü, gümrük vergisi tahsilatının %60'ını, merkezi tüketim vergisi tahsilatının %20'sini, Hindistan'ın dış ticaretinin %40'ını ve kurumlar vergisinde ₹4,000 crore (520 milyon ABD$) katkı sağlayarak Hindistan'ın ekonomik merkezi olarak hizmet vermektedir. Hindistan'ın geri kalanıyla birlikte Mumbai de 1991'deki liberalleşmeden bu yana ekonomik bir patlamaya, doksanların ortasındaki finans patlamasına ve 2000'lerdeki BT, ihracat, hizmet ve dış kaynak kullanımı patlamasına tanık olmuştur. Mumbai 1990'larda Hindistan'ın ekonomik faaliyetlerinin merkezi olarak öne çıkmasına rağmen, Mumbai Metropolitan Bölgesi şu anda Hindistan'ın GSYH'sine katkısında bir azalmaya tanık olmaktadır. ⓘ
Mumbai Metropol Bölgesi'nin ekonomisine ilişkin son tahminler 606.625 milyar $ (PPP metro GSYİH) ile Hindistan'ın en üretken ya da en üretken ikinci metro bölgesi olduğu yönündedir. Hindistan'ın çok sayıda holdingi (Larsen & Toubro, State Bank of India (SBI), Life Insurance Corporation of India (LIC), Tata Group, Godrej ve Reliance dahil) ve Fortune Global 500 şirketlerinden beşi Mumbai'de bulunmaktadır. Hindistan Merkez Bankası (RBI), Bombay Borsası (BSE), Hindistan Ulusal Borsası (NSE) ve Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu (SEBI) gibi finans sektörü düzenleyicilerinin varlığı bu durumu kolaylaştırmaktadır. ⓘ
1970'lere kadar Mumbai refahını büyük ölçüde tekstil fabrikalarına ve limana borçluydu, ancak yerel ekonomi o zamandan beri finans, mühendislik, elmas parlatma, sağlık ve bilgi teknolojilerini içerecek şekilde çeşitlendi. Kent ekonomisine katkıda bulunan başlıca sektörler şunlardır: finans, mücevherat, deri işleme, IT ve ITES, tekstil, petrokimya, elektronik üretim, otomobil ve eğlence. Nariman Point ve Bandra Kurla Complex (BKC) Mumbai'nin başlıca finans merkezleridir. Bangalore, Haydarabad ve Pune'un rekabetine rağmen Mumbai, bilgi teknolojisi sektöründe kendine bir yer edinmiştir. Santacruz Elektronik İhracat İşleme Bölgesi (SEEPZ) ve Uluslararası Infotech Parkı (Navi Mumbai) IT şirketlerine mükemmel olanaklar sunmaktadır. ⓘ
Devlet ve merkezi hükümet çalışanları kentin işgücünün büyük bir yüzdesini oluşturmaktadır. Mumbai'de ayrıca, geçimlerini öncelikle seyyar satıcılık, taksi şoförlüğü, tamircilik ve benzeri mavi yakalı mesleklerden sağlayan büyük bir vasıfsız ve yarı vasıflı serbest meslek sahibi nüfus bulunmaktadır. Mumbai Limanı Hindistan'ın en eski ve en önemli limanlarından biri olmakla birlikte, liman ve gemicilik endüstrisi oldukça köklüdür. Mumbai'nin merkezinde yer alan Dharavi, şehrin diğer bölgelerinden gelen geri dönüştürülebilir atıkları işleyen ve giderek büyüyen bir geri dönüşüm endüstrisine sahiptir; bölgede tahminen 15.000 tek odalı fabrika bulunmaktadır. ⓘ
Mumbai, milyarder sayısında 28 ile ilk on küresel şehir arasında altıncı sırada yer almaktadır ve 46.000 milyoneri vardır. Yaklaşık 96,000 crore (960 milyar $) toplam servetiyle Hindistan'ın en zengin, dünyanın ise 12. en zengin şehridir. Forbes dergisi (Nisan 2008) tarafından "Milyarderler için En İyi On Şehir" listesinde yedinci, milyarderlerin ortalama serveti açısından ise birinci sırada yer almaktadır. 2008 yılı itibariyle Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Çalışma Grubu (GaWC) Mumbai'yi "Alfa dünya şehri" olarak Küresel şehirler kategorisinde üçüncü sıraya yerleştirmiştir. Mumbai dünyanın en pahalı üçüncü ofis pazarıdır ve 2009 yılında iş kurma konusunda ülkenin en hızlı şehirleri arasında yer almıştır. ⓘ
Sivil yönetim
Mumbai City ve Mumbai Suburban bölgelerinden oluşan 603 km2'lik (233 sq mi) bir alan olan Büyük Mumbai (veya Brihanmumbai), güneyde Colaba'dan kuzeyde Mulund ve Dahisar'a ve doğuda Mankhurd'a kadar uzanmaktadır. Nüfusu 2011 nüfus sayımına göre 12,442,373'tür. ⓘ
Eskiden Bombay Belediye Şirketi (BMC) olarak bilinen Brihanmumbai Belediye Şirketi (BMC) (bazen Büyük Mumbai Belediye Şirketi olarak da anılmaktadır) tarafından yönetilmektedir. BMC, metropolün sivil ve altyapı ihtiyaçlarından sorumludur. İki buçuk yıllık bir dönem için görev yapan belediye başkanı, meclis üyeleri tarafından kendi aralarından dolaylı bir seçimle seçilir. ⓘ
Belediye komiseri, belediye şirketinin icra kurulu başkanı ve yürütme organının başıdır. Tüm yürütme yetkileri, eyalet hükümeti tarafından atanan bir Hindistan İdari Hizmet (IAS) memuru olan belediye komiserine verilmiştir. Belediye şirketi kentin yönetimi için politikalar belirleyen yasama organı olsa da, politikaların yürütülmesinden sorumlu olan komiserdir. Komiser, eyalet tüzüğünde tanımlandığı üzere sabit bir süre için atanır. Komiserin yetkileri tüzük tarafından sağlananlar ve şirket ya da daimi komite tarafından devredilenlerdir. ⓘ
Brihanmumbai Belediye Şirketi 2014 yılında Hindistan'daki en iyi yönetişim ve idari uygulamalar açısından 21 şehir arasında 9. sırada yer almıştır. Ulusal ortalama olan 3.3'e kıyasla 10 üzerinden 3.5 puan almıştır. ⓘ
Mumbai'nin iki gelir bölgesi bir Bölge Tahsildarının yetkisi altındadır. Tahsildarlar, merkezi hükümet için mülk kayıtlarından ve gelir tahsilatından sorumludur ve şehirde yapılan ulusal seçimleri denetler. ⓘ
Mumbai Polisi, Hindistan Polis Teşkilatı (IPS) memuru olan bir polis komiseri tarafından yönetilmektedir. Mumbai Polisi, eyalet İçişleri Bakanlığı'na bağlı Maharashtra Polisi'nin bir bölümüdür. Şehir, her biri bir polis komiser yardımcısı tarafından yönetilen yedi polis bölgesine ve on yedi trafik polisi bölgesine ayrılmıştır. Mumbai Trafik Polisi, Mumbai Polisi'ne bağlı yarı özerk bir kurumdur. Belediye şirketinin yetkisi altındaki Mumbai İtfaiyesi, dört itfaiye şefi yardımcısı ve altı bölüm memuru tarafından desteklenen baş itfaiye memuru tarafından yönetilmektedir. Mumbai Metropolitan Bölgesi Kalkınma İdaresi (MMRDA) Mumbai Metropolitan Bölgesi'nin altyapı gelişimi ve planlamasından sorumludur. ⓘ
Mumbai, Maharashtra ve Goa eyaletleri ile Dadra ve Nagar Haveli ve Daman ve Diu Birlik Toprakları üzerinde yargı yetkisine sahip olan Bombay Yüksek Mahkemesi'nin merkezidir. Mumbai'de ayrıca hukuk davaları için Asliye Mahkemesi ve ceza davaları için Sessions Mahkemesi olmak üzere iki alt mahkeme bulunmaktadır. Mumbai'de ayrıca şehirdeki terör eylemlerine yardım ve yataklık etmekle suçlanan kişiler için özel bir Terörist ve Yıkıcı Faaliyetler (TADA) mahkemesi bulunmaktadır. ⓘ
Politika
Bombay, Kongre Partisi olarak da bilinen Hindistan Ulusal Kongresi'nin geleneksel kalesi ve doğum yeri olmuştur. Hindistan Ulusal Kongresi'nin ilk oturumu 28-31 Aralık 1885 tarihleri arasında Bombay'da gerçekleştirilmiştir. Şehir, ilk 50 yılında Hindistan Ulusal Kongresi'ne altı kez ev sahipliği yapmış ve 20. yüzyıl boyunca Hindistan bağımsızlık hareketi için güçlü bir üs haline gelmiştir. ⓘ
1960'lar Bombay'da bölgeselci siyasetin yükselişine tanıklık etti. 19 Haziran 1966'da Balasaheb Thackeray liderliğinde Shiv Sena'nın kurulması, Bombay'daki yerli Marathi halkının göreceli olarak marjinalleştirilmesine duyulan kızgınlık hissinden kaynaklandı. Shiv Sena 1985 yılında 'Marathi Davası'ndan daha büyük 'Hindutva Davası'na geçiş yaptı ve aynı yıl Bhartiya Janata Partisi (BJP) ile el ele verdi. Kongre, bağımsızlıktan Shiv Sena'nın 1985 Bombay Belediye Şirketi seçimlerini kazandığı 1980'lerin başına kadar Bombay siyasetine hakim olmuştu. ⓘ
1989 yılında, önemli bir ulusal siyasi parti olan Bharatiya Janata Partisi (BJP), Maharashtra Yasama Meclisi seçimlerinde Kongre'yi yerinden etmek için Shiv Sena ile bir seçim ittifakı kurdu. 1999 yılında bazı üyeler Kongre'den ayrılarak Milliyetçi Kongre Partisi'ni (NCP) kurmuş ancak daha sonra Demokratik Cephe olarak bilinen ittifakın bir parçası olarak Kongre ile ittifak kurmuştur. Maharashtra Navnirman Sena (MNS), Samajwadi Partisi (SP), Bahujan Samaj Partisi (BSP), All India Majlis-e-Ittehadul Muslimeen (AIMIM) gibi diğer partiler ve birkaç bağımsız aday da şehirde seçimlere katılmaktadır. ⓘ
Her beş yılda bir yapılan Hindistan ulusal seçimlerinde Mumbai altı parlamento seçim bölgesi tarafından temsil edilmektedir: Kuzey, Kuzey Batı, Kuzey Doğu, Kuzey Merkez, Güney Merkez ve Güney. Parlamento seçim bölgelerinin her birinden Hindistan Parlamentosu'nun alt kanadı olan Lok Sabha'ya bir milletvekili (MP) seçilmektedir. 2019 ulusal seçimlerinde, altı parlamento seçim bölgesinin tamamı BJP ve Shiv Sena tarafından ittifak halinde kazanılmış ve her iki parti de üçer sandalye kazanmıştır. ⓘ
Her beş yılda bir yapılan Maharashtra eyalet meclisi seçimlerinde Mumbai 36 meclis seçim bölgesi tarafından temsil edilmektedir. Meclis seçim bölgelerinin her birinden Maharashtra Vidhan Sabha'ya (yasama meclisi) bir yasama meclisi üyesi (MLA) seçilir. 2019 eyalet meclisi seçimlerinde, 36 meclis seçim bölgesinden 16'sını BJP, 11'ini Shiv Sena, 6'sını Kongre, 2'sini NCP ve birini bağımsız aday kazanmıştır. ⓘ
MCGM'de görev yapacak korporatörleri seçmek için de her beş yılda bir seçim yapılmaktadır. Şirket, 24 belediye koğuşunu temsil eden doğrudan seçilmiş 227 Meclis Üyesi, belediye yönetiminde özel bilgi veya deneyime sahip beş aday Meclis Üyesi ve rolü çoğunlukla törensel olan bir belediye başkanından oluşmaktadır. 2012 belediye şirketi seçimlerinde Shiv Sena-BJP ittifakı 227 sandalyeden 107'sini MCGM'deki bağımsız adayların desteğiyle elde ederken Kongre-NCP ittifakı 64 sandalye kazanmıştır. Belediye başkanı, belediye başkan yardımcısı ve belediye komiserinin görev süresi iki buçuk yıldır. ⓘ
Ulaşım
Toplu taşıma
Mumbai'deki toplu taşıma sistemleri arasında Mumbai Banliyö Demiryolu, Monoray, Metro, Brihanmumbai Electric Supply and Transport (BEST) otobüsleri, siyah ve sarı taksiler, otomatik çekçekler ve feribotlar bulunmaktadır. Banliyö demiryolu ve BEST otobüs hizmetleri birlikte 2008 yılında yolcu trafiğinin yaklaşık %88'ini oluşturmuştur. Otomatik çekçeklerin sadece Mumbai'nin banliyö bölgelerinde çalışmasına izin verilirken, taksilerin Mumbai genelinde çalışmasına izin verilmekle birlikte genellikle Güney Mumbai'de çalışmaktadır. Mumbai'deki taksi ve çekçeklerin sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) ile çalışması kanunen zorunludur ve uygun, ekonomik ve kolay erişilebilir bir ulaşım aracıdır. ⓘ
Demiryolu
Mumbai Banliyö Demiryolu, popüler adıyla Yerel Demiryolu, şehrin ulaşım sisteminin bel kemiğini oluşturmaktadır. Hindistan Demiryolları'nın Merkez Demiryolu ve Batı Demiryolu bölgeleri tarafından işletilmektedir. Mumbai'nin banliyö raylı sistemleri 2007 yılında her gün toplam 63 lakh (6.3 milyon) yolcu taşımıştır. Trenler yoğun saatlerde aşırı kalabalık olmakta, nominal kapasitesi 1.700 yolcu olan dokuz vagonlu trenler yoğun saatlerde yaklaşık 4.500 yolcu taşımaktadır. Mumbai demiryolu ağı 319 hat kilometrelik bir alana yayılmıştır. Şehirde toplam 2.226 tren seferinin gerçekleştirilmesi için 9 ve 12 vagonlu 191 tırmık (tren seti) kullanılmaktadır. ⓘ
Mumbai Monoray ve Mumbai Metrosu inşa edilmiş olup mevcut ağdaki aşırı kalabalığı azaltmak için aşamalı olarak genişletilmektedir. Monoray Şubat 2014 başında açılmıştır. Mumbai Metrosu'nun ilk hattı ise Haziran 2014 başında açılmıştır. ⓘ
Mumbai, Hindistan Demiryollarının iki bölgesinin merkezidir: Merkezi Chhatrapati Shivaji Terminus'ta (eski adıyla Victoria Terminus) bulunan Merkez Demiryolu (CR) ve merkezi Churchgate'te bulunan Batı Demiryolu (WR). Mumbai ayrıca Hindistan Demiryolları ile Hindistan'ın birçok bölgesine iyi bir şekilde bağlanmaktadır. Uzun mesafe trenleri Chhatrapati Shivaji Terminus, Dadar, Lokmanya Tilak Terminus, Mumbai Central, Bandra Terminus, Andheri ve Borivali'den kalkmaktadır. ⓘ
Otobüs
Mumbai'nin otobüs hizmetleri 2008 yılında günde 55 lakh (5.5 milyon) yolcu taşırken, bu rakam 2015 yılında 28 lakh'a (2.8 milyon) düşmüştür. BEST tarafından işletilen halk otobüsleri metropolün neredeyse tüm bölgelerinin yanı sıra Navi Mumbai, Mira-Bhayandar ve Thane bölgelerini de kapsamaktadır. BEST, 390 güzergahta günde 45 lakh (4,5 milyon) yolcu taşıyan, CCTV kameraları takılı toplam 4.608 otobüs işletmektedir. Filosu tek katlı, çift katlı, körüklü, alçak tabanlı, engelli dostu, klimalı ve Euro III uyumlu dizel ve sıkıştırılmış doğal gazlı otobüslerden oluşmaktadır. BEST klimalı otobüsleri 1998 yılında hizmete sokmuştur. BEST otobüsleri kırmızı renktedir ve orijinal olarak Londra'nın Routemaster otobüslerine dayanmaktadır. Maharashtra State Road Transport Corporation (MSRTC, ST olarak da bilinir) otobüsleri Mumbai'yi Maharashtra'nın diğer kasaba ve şehirlerine ve yakın eyaletlere bağlayan şehirlerarası ulaşım sağlar. Navi Mumbai Belediye Taşımacılığı (NMMT) ve Thane Belediye Taşımacılığı (TMT) da Mumbai'de otobüslerini işletmekte ve Navi Mumbai ve Thane'nin çeşitli düğüm noktalarını Mumbai'nin bazı bölgelerine bağlamaktadır. ⓘ
Otobüsler genellikle kısa ve orta mesafeli yolculuklar için tercih edilirken, tren ücretleri daha uzun mesafeli yolculuklar için daha ekonomiktir. ⓘ
Mumbai Darshan, Mumbai'deki çok sayıda turistik mekanı keşfeden bir turist otobüsü hizmetidir. Mumbai genelinde Otobüs Hızlı Transit Sistemi (BRTS) şeritleri planlanmıştır. Şehirdeki yolcuların %88'i toplu taşıma araçlarıyla seyahat etse de Mumbai hala trafik sıkışıklığıyla mücadele etmeye devam etmektedir. Mumbai'nin ulaşım sistemi dünyanın en sıkışık ulaşım sistemlerinden biri olarak sınıflandırılmıştır. ⓘ
Su
Mumbai'de su taşımacılığı feribotlar, hovercraft ve katamaranlardan oluşmaktadır. Hizmetler hem devlet kurumları hem de özel ortaklar tarafından sağlanmaktadır. Hovercraft hizmetleri 1990'ların sonunda kısa bir süre için Gateway of India ile Navi Mumbai'deki CBD Belapur arasında hizmet vermiştir. Daha sonra yeterli altyapı olmaması nedeniyle hurdaya çıkarılmıştır. ⓘ
Karayolu
Mumbai'ye Ulusal Karayolu 48, Ulusal Karayolu 66, Ulusal Karayolu 160 ve Ulusal Karayolu 61 hizmet vermektedir. Ulusal Karayollarının Altın Dörtgen sisteminin Mumbai-Chennai ve Mumbai-Delhi uçları şehirden başlamaktadır. Mumbai-Pune Otoyolu Hindistan'da inşa edilen ilk otoyoldur. Doğu Otoyolu 2013 yılında açılmıştır. Mumbai Nashik Ekspres Yolu, Mumbai-Vadodara Ekspres Yolu yapım aşamasındadır. Bandra-Worli Sea Link köprüsü, Mahim Causeway ile birlikte ada şehrini batı banliyölerine bağlamaktadır. Şehrin üç ana karayolu arteri Sion'dan Thane'e giden Doğu Ekspres Otoyolu, Sion'dan Panvel'e giden Sion Panvel Ekspres Otoyolu ve Bandra'dan Bhayander'e giden Batı Ekspres Otoyoludur. Mumbai'de yaklaşık 1.900 km (1.181 mil) yol bulunmaktadır. Şehre karayolu ile beş ücretli giriş noktası bulunmaktadır. ⓘ
Mumbai'de Mart 2014 itibariyle yaklaşık 721.000 özel araç, 2005 itibariyle 56.459 siyah ve sarı taksi ve Mayıs 2013 itibariyle 106.000 oto çekçek bulunmaktadır. ⓘ
Hava
Chhatrapati Shivaji Maharaj Uluslararası Havalimanı (eski adıyla Sahar Uluslararası Havalimanı) şehrin ana havacılık merkezi ve yolcu trafiği bakımından Hindistan'ın en işlek ikinci havalimanıdır. 2014-2015 mali yılında 3,66 crore (36,6 milyon) yolcu ve 694.300 ton kargo taşımıştır. Havalimanının kapasitesini yılda 4 crore (40 milyon) yolcuya kadar arttırmayı hedefleyen bir iyileştirme planı 2006 yılında başlatılmış ve yeni terminal T2 Şubat 2014'te açılmıştır. ⓘ
Kopra-Panvel bölgesinde inşa edilmesi önerilen Navi Mumbai Uluslararası havaalanı Hindistan Hükümeti tarafından onaylanmıştır ve mevcut havaalanı üzerindeki artan trafik yükünün hafifletilmesine yardımcı olacaktır. ⓘ
Juhu Havaalanı Hindistan'ın ilk havaalanıdır ve şu anda Bombay Uçuş Kulübü ile devlete ait Pawan Hans tarafından işletilen bir helikopter pistine ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Deniz
Mumbai'ye iki büyük liman hizmet vermektedir: Mumbai Port Trust ve Navi Mumbai'de derenin hemen karşısında yer alan Jawaharlal Nehru Port Trust. Mumbai Limanı dünyanın en iyi doğal limanlarından birine sahiptir ve geniş ıslak ve kuru havuz konaklama tesislerine sahiptir. Jawaharlal Nehru Limanı, 26 Mayıs 1989 tarihinde hizmete girmiş olup Hindistan'ın en işlek ve en modern büyük limanıdır. Ülkenin toplam konteyner yükünün %55-60'ını elleçlemektedir. Mazagaon'daki Feribot İskelesi'nden kalkan feribotlar şehrin yakınındaki adalara erişim sağlamaktadır. ⓘ
Şehir aynı zamanda Batı Donanma Komutanlığı'nın merkezi ve Hindistan Donanması için önemli bir üs konumundadır. ⓘ
Kamu hizmetleri
Sömürge yönetimi altında, Mumbai'deki tek su kaynağı tanklardı ve pek çok bölgeye bu tankların adı verilmişti. MCGM, çoğu Tulsi ve Vihar göllerinden gelen altı gölden şehre içme suyu sağlamaktadır. Tansa gölü batı banliyölerine ve Batı Demiryolu boyunca uzanan ada kentin bazı kısımlarına su sağlamaktadır. Su, Asya'nın en büyük su filtreleme tesisi olan Bhandup'ta filtrelenmektedir. Hindistan'ın ilk yeraltı su tüneli, Bhandup filtreleme tesisine su sağlamak üzere Mumbai'de tamamlanmıştır. ⓘ
Mumbai'de günlük 350 crore (3500 milyon) litrelik su arzının yaklaşık 70 crore (700 milyon) litresi su hırsızlıkları, yasadışı bağlantılar ve sızıntılar nedeniyle kaybedilmektedir. Mumbai'nin 40 metrik tonu plastik atık olmak üzere günlük 7.800 metrik ton çöpünün neredeyse tamamı kuzeybatıdaki Gorai, kuzeydoğudaki Mulund ve doğudaki Deonar çöplüklerine taşınmaktadır. Kanalizasyon arıtımı Worli ve Bandra'da yapılmakta ve sırasıyla Bandra ve Worli'de 3,4 km (2,1 mil) ve 3,7 km (2,3 mil) uzunluğunda iki bağımsız deniz çıkışıyla bertaraf edilmektedir. ⓘ
Elektrik dağıtımı ada şehrinde Brihanmumbai Electric Supply and Transport (BEST) şirketi tarafından, Bandra ve Worli'de ise Reliance Energy, Tata Power ve Maharashtra State Electricity Distribution Co. Ltd (Mahavitaran) tarafından sağlanmaktadır. Güç kaynağı kabloları yer altındadır, bu da hırsızlık ve diğer kayıpları azaltmaktadır. ⓘ
Yemeklik gaz, devlete ait petrol şirketleri tarafından satılan sıvılaştırılmış petrol gazı tüpleri şeklinde ve Mahanagar Gas Limited tarafından sağlanan borulu doğal gaz yoluyla tedarik edilmektedir. ⓘ
En büyük telefon hizmeti sağlayıcısı, 2000 yılına kadar sabit hat ve hücresel hizmetler üzerinde tekel olan ve sabit hat ile mobil WLL hizmetleri sunan devlete ait MTNL'dir. Cep telefonu kapsama alanı geniştir ve ana hizmet sağlayıcılar Vodafone Essar, Airtel, MTNL, Loop Mobile, Reliance Communications, Idea Cellular ve Tata Indicom'dur. Şehirde hem GSM hem de CDMA hizmetleri mevcuttur. Mumbai, Navi Mumbai ve Kalyan'daki telefon santrallerinin hizmet verdiği alanla birlikte bir Metro telekom dairesi olarak sınıflandırılmaktadır. Yukarıdaki hizmet sağlayıcıların birçoğu Mumbai'de geniş bant internet ve kablosuz internet erişimi de sağlamaktadır. Mumbai, 2014 yılı itibariyle 1,64 crore (16,4 milyon) kullanıcı ile Hindistan'da en fazla internet kullanıcısına sahip şehirdir. ⓘ
Şehir manzarası
Mimarlık
Şehrin mimarisi Gotik Uyanış, Hint-Saracenik, Art Deco ve diğer çağdaş tarzların bir karışımıdır. Victoria Terminus ve Bombay Üniversitesi gibi İngiliz dönemindeki binaların çoğu Gotik Uyanış tarzında inşa edilmiştir. Mimari özellikleri arasında Alman kalkanları, Hollanda çatıları, İsviçre ahşapları, Romantik kemerler, Tudor kanatları ve geleneksel Hint özellikleri gibi çeşitli Avrupa etkileri bulunmaktadır. Gateway of India gibi birkaç Hint-Saracenik tarzı bina da bulunmaktadır. Art Deco tarzı simge yapılar Marine Drive boyunca ve Oval Maidan'ın batısında bulunabilir. Mumbai, Miami'den sonra dünyada en fazla Art Deco binaya sahip ikinci şehirdir. Daha yeni banliyölerde modern binalar manzaraya hakimdir. Mumbai, 2009 yılı itibariyle 956 mevcut gökdelen ve 272 yapım aşamasında olan gökdelen ile Hindistan'da açık ara en fazla gökdelene sahip şehirdir.
1995'te kurulan Mumbai Mirası Koruma Komitesi (MHCC), kentin miras yapılarının korunmasına yardımcı olmak için özel yönetmelikler ve tüzükler formüle etmektedir. Mumbai'de üç UNESCO Dünya Mirası Alanı bulunmaktadır: Chhatrapati Shivaji Terminus, Elephanta Mağaraları ve Viktorya Dönemi ve Art Deco Topluluğu. Mumbai'nin güneyinde kolonyal dönemden kalma binalar ve Sovyet tarzı ofisler bulunmaktadır. Doğuda fabrikalar ve bazı gecekondu mahalleleri bulunmaktadır. Batı kıyısında ise eski tekstil fabrikaları yıkılmış ve üzerlerine gökdelenler inşa edilmiştir. Şanghay'da 327 ve New York'ta 855 olan 100 metreden yüksek bina sayısı 237'dir.
Demografi
ⓘ| Nüfus artışı | |||
|---|---|---|---|
| Nüfus Sayımı | Nüfus | %± | |
| 1971 | 5,970,575 | — | |
| 1981 | 8,243,405 | 38.1% | |
| 1991 | 9,925,891 | 20.4% | |
| 2001 | 11,914,398 | 20.0% | |
| 2011 | 12,478,447 | 4.7% | |
| Kaynak: MMRDA Veriler aşağıdakilere dayanmaktadır Hindistan Hükümeti Nüfus Sayımı. | |||
2011 nüfus sayımına göre Mumbai şehrinin nüfusu 12.479.608'dir. Nüfus yoğunluğunun kilometre kare başına yaklaşık 20.482 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Yaşam alanı kişi başına 4,5 metrekaredir. Mumbai Metropolitan Bölgesi 2011 yılı itibariyle 20.748.395 kişiye ev sahipliği yapmaktadır. MCGM'nin idaresi altındaki Büyük Mumbai'de okuryazarlık oranı %94,7 ile ulusal ortalama olan %86,7'nin üzerindedir. Mumbai Metropoliten Bölgesi'nde 2001 yılında 60 bin (6 milyon) olan gecekondu sakini sayısının 90 bin (9 milyon) olduğu tahmin edilmektedir ve bu rakam bölgenin yaklaşık %41,8'ini oluşturmaktadır. ⓘ
Cinsiyet oranı 2011 yılında ada kentinde 1,000 erkeğe 838 kadın, banliyölerde 857 kadın ve Büyük Mumbai'nin tamamında 848 kadın olarak gerçekleşmiş olup, bu rakamlar 1,000 erkeğe 914 kadın olan ulusal ortalamanın altındadır. Düşük cinsiyet oranı kısmen şehre çalışmak için gelen çok sayıda erkek göçmenden kaynaklanmaktadır. ⓘ
_in_Bombay_1873.jpg)
Mumbai sakinleri kendilerini Mumbaikar, Mumbaiite, Bombayite ya da Bombaiite olarak adlandırmaktadır. ⓘ
Mumbai, gelişmekte olan ülkelerin hızla büyüyen pek çok kentinde görülen aynı büyük kentleşme sorunlarından muzdariptir: yoksulluk ve işsizlik. Mevcut arazilerin çok pahalı olması nedeniyle Mumbai sakinleri genellikle sıkışık, nispeten pahalı, genellikle işyerlerinden uzak ve bu nedenle kalabalık toplu taşıma araçlarında veya tıkanmış karayollarında uzun yolculuklar gerektiren konutlarda ikamet etmektedir. Banliyö sakinleri ana ticaret bölgesine güneye doğru seyahat etmek için önemli bir zaman harcasa da, birçoğu otobüs veya tren istasyonlarına yakın yerlerde yaşamaktadır. Asya'nın en büyük ikinci gecekondusu olan Dharavi (Karaçi'nin Orangi Kasabası tek bir gecekondu olarak sayılırsa) Mumbai'nin merkezinde yer almaktadır ve 2,39 km2 (0,92 sq mi) alanda 800.000 ila 10 lakh (bir milyon) kişi barındırmaktadır, bu da onu kilometre kare başına en az 334.728 kişilik nüfus yoğunluğuyla Dünya üzerindeki en yoğun nüfuslu alanlardan biri haline getirmektedir. ⓘ
1991-2001 yılları arasındaki on yıllık dönemde Maharashtra dışından Mumbai'ye göç edenlerin sayısı 11.2 lakh (1.12 milyon) olup, bu rakam Mumbai nüfusuna yapılan net ilavenin %54.8'ine tekabül etmektedir. ⓘ
Mumbai'de 2008 yılında 42 bin (4,2 milyon) olan hane sayısının 2020 yılında 66 bine (6,6 milyon) yükseleceği tahmin edilmektedir. Yıllık geliri 20 lakh (2 milyon) rupi olan hane sayısı 2020'ye kadar %4'ten %10'a çıkacak ve 660.000 aileye ulaşacaktır. Gelirleri 10 ila 20 lakh (1-2 milyon) rupi arasında olan hane sayısının da 2020 yılına kadar %4'ten %15'e yükseleceği tahmin edilmektedir. Merkezi Kirlilik Kontrol Kurulu'nun 2016 raporuna göre Mumbai, Lucknow, Haydarabad ve Delhi'nin önünde Hindistan'ın en gürültülü şehridir. ⓘ
Etnik gruplar ve dinler
Mumbai'de 2011 yılı itibariyle temsil edilen dini gruplar arasında Hindular (%65,99), Müslümanlar (%20,65), Budistler (%4,85), Jainler (%4,10), Hristiyanlar (%3,27) ve Sihler (%0,49) bulunmaktadır. Büyük Mumbai Bölgesi'ndeki dilsel/etnik demografik özellikler şunlardır: Maharashtrians (%32), Gujaratis (%20) ve geri kalanı Hindistan'ın diğer bölgelerinden gelmektedir. ⓘ
Yerli Hıristiyanlar arasında 16. yüzyılda Portekizliler tarafından din değiştiren Doğu Hintli Katolikler bulunurken, Goan ve Mangalorean Katolikleri de şehirdeki Hıristiyan toplumunun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Yahudiler Bombay'a 18. yüzyılda yerleşmiştir. Bombay'ın güneyindeki Konkan köylerinden göç eden Bombay'ın Bene İsrailli Yahudi cemaatinin, muhtemelen M.Ö. 175 yılında Yunan hükümdarı Antiochus IV Epiphanes döneminde Konkan kıyılarında gemileri batan İsrail Yahudilerinin torunları olduğuna inanılmaktadır. Mumbai aynı zamanda yaklaşık 60.000 kişilik nüfusuyla dünyanın en büyük Parsi Zerdüşt nüfusuna ev sahipliği yapmaktadır, ancak nüfusları hızla azalmaktadır. Parsiler, yedinci yüzyılda Müslümanların İran'ı fethetmesinin ardından Büyük İran'dan Hindistan'a göç etmişlerdir. Mumbai'deki en eski Müslüman topluluklar arasında Dawoodi Bohras, Ismaili Khojas ve Konkani Müslümanları bulunmaktadır. ⓘ
Dil
Marathi, İngilizce ve Hintçe ile birlikte şehrin resmi dili ve bürokraside çalışma dilidir. Mumbai, Hindistan'ın diğer tüm metropol şehirleri gibi büyük bir çok dilli nüfusa sahiptir. Mumbai'de Hindistan'ın on altı ana dili konuşulmakta olup en yaygın olanı Marathi ve onun Doğu Hint lehçesidir. Bu diller 4.396.870 kişi tarafından konuşulmaktadır ki bu da nüfusun %32,24'üne tekabül etmektedir (Marathi tek bir dil olarak nüfusun %22'si tarafından konuşulmaktadır). Hintçe, nüfusun %25,90'ına tekabül eden 3.582.719 kişi tarafından konuşulmaktadır ve Mumbai'deki en büyük ikinci baskın dildir. Hintçe konuşanların çoğu Uttar Pradesh ve Bihar'dan işçi olarak çalışmak üzere mevsimsel olarak Mumbai'ye göç eden işçilerdir. Gujarati dili 2.640.990 kişi ile nüfusun %20,4'ü tarafından konuşulmakta olup Marathi ve Hintçe'den sonra üçüncü büyük dildir. ⓘ
Konuşulan diğer diller arasında nüfusun %11,69'u tarafından konuşulan Urduca yer almaktadır. İngilizce yaygın olarak konuşulmaktadır ve şehrin beyaz yakalı işgücünün ana dilidir. Sokaklarda Hintçe, Marathi, Gujarati, Konkani, Urduca, Hint İngilizcesi ve bazı uydurma kelimelerin karışımından oluşan Bambaiya olarak bilinen bir Hintçe konuşma biçimi konuşulmaktadır. ⓘ
Tamil, Kannada, Telugu, Malayalam, Odia, Punjabi, Sindhi, Tulu, Assamese, Bengali, Bhojpuri Mumbai'de konuşulan diğer azınlık dilleridir. ⓘ
Banliyölerde, Marathi Mumbai banliyö nüfusunun %36,78'i tarafından, Gujarati ise %31,21'i tarafından konuşulmaktadır. ⓘ
Yemek
Mumbai, Vada pav da dahil olmak üzere çeşitli sokak yemeklerine sahiptir. ⓘ
Kültür
Mumbai'nin kültürü geleneksel ve kozmopolit festivaller, yemek, eğlence ve gece hayatının bir karışımını sunar. Kentin kozmopolit ve kent merkezli modern kültürel olanakları diğer dünya başkentleriyle kıyaslanabilir niteliktedir. Mumbai, Hindistan'ın en kozmopolit şehri olma özelliğini taşımaktadır. Büyük bir ticaret merkezi olarak tarihi ve eğitimli bir orta sınıfın genişlemesi, şehirde çok çeşitli kültürlerin, dinlerin ve mutfakların bir arada var olmasına yol açmıştır. Restoranlar, sinemalar, tiyatrolar, spor etkinlikleri ve müzelerin çeşitliliği ve bolluğu Mumbai'nin benzersiz kozmopolit kültürünün bir ürünüdür. ⓘ
Mumbai, Hint sinemasının doğduğu yerdir -Dadasaheb Phalke sessiz filmlerle temelleri atmış, ardından Marathi talkie'leri gelmiştir- ve en eski film yayını 20. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Mumbai ayrıca Bollywood, Marathi ve Hollywood filmlerinin gösterildiği çok sayıda sinema salonuna sahiptir. Mumbai Uluslararası Film Festivali ve Hindistan'da Hint film endüstrisi için verilen en eski ve önde gelen film ödülleri olan Filmfare Ödülleri'nin ödül töreni Mumbai'de düzenlenmektedir. İngiliz Raj'ı döneminde kurulan profesyonel tiyatro gruplarının çoğu 1950'lerde dağılmış olmasına rağmen, Mumbai Marathi, Hintçe, İngilizce ve diğer bölgesel dillerde gelişen bir "tiyatro hareketi" geleneği geliştirmiştir. ⓘ
Çağdaş sanat hem devlet tarafından finanse edilen sanat alanlarında hem de özel ticari galerilerde yer almaktadır. Devlet tarafından finanse edilen kurumlar arasında Jehangir Sanat Galerisi ve Ulusal Modern Sanat Galerisi bulunmaktadır. 1833 yılında inşa edilen Asiatic Society of Bombay, şehirdeki en eski halk kütüphanelerinden biridir. Chhatrapati Shivaji Maharaj Vastu Sangrahalaya (eski adıyla Galler Prensi Müzesi) Güney Mumbai'de bulunan ve Hint tarihinin nadir antik sergilerine ev sahipliği yapan ünlü bir müzedir. ⓘ
Mumbai'de Jijamata Udyaan (eski adıyla Victoria Gardens) adında bir hayvanat bahçesi de bulunmaktadır. Şehrin zengin edebi gelenekleri, Booker Ödülü sahibi Salman Rushdie ve Aravind Adiga tarafından uluslararası alanda vurgulanmıştır. Marathi edebiyatı Mohan Apte, Anant Kanekar ve Gangadhar Gadgil gibi Mumbai merkezli yazarların eserlerinde modernize edilmiştir ve Hindistan Ulusal Edebiyat Akademisi tarafından her yıl verilen bir edebiyat ödülü olan Sahitya Akademi Ödülü ile teşvik edilmektedir. ⓘ
.jpg)
Mumbai sakinleri hem Batı hem de Hint festivallerini kutlamaktadır. Diwali, Holi, Eid, Noel, Navratri, Good Friday, Dussera, Moharram, Ganesh Chaturthi, Durga Puja ve Maha Shivratri şehirdeki popüler festivallerden bazılarıdır. Kala Ghoda Sanat Festivali, sanatçıların müzik, dans, tiyatro ve film alanlarındaki çalışmalarını kapsayan bir sanat dünyası sergisidir. Bandra Fuarı olarak bilinen ve 8 Eylül'den sonraki Pazar günü başlayan bir haftalık yıllık fuar, 8 Eylül'de İsa'nın annesi Meryem'in Doğuşunu anmak için tüm inançlardan insanlar tarafından kutlanmaktadır. ⓘ
Banganga Festivali, Maharashtra Turizm Geliştirme Şirketi (MTDC) tarafından her yıl Ocak ayında Mumbai'deki tarihi Banganga Tankı'nda düzenlenen iki günlük bir müzik festivalidir. Her Şubat ayında Elephanta Adalarında kutlanan Elephanta Festivali klasik Hint dansı ve müziğine adanmıştır ve ülkenin dört bir yanından sanatçıları çekmektedir. Şehre ve eyalete özgü resmi tatiller arasında 1 Mayıs 1960'ta Maharashtra eyaletinin kuruluşunu kutlamak için 1 Mayıs'ta Maharashtra Günü ve Marathi halkı için Yeni Yıl Günü olan Gudi Padwa yer almaktadır. ⓘ
Plajlar şehirdeki önemli turistik cazibe merkezlerinden biridir. Mumbai'deki başlıca plajlar Girgaum Chowpatty, Juhu Plajı, Dadar Chowpatty, Gorai Plajı, Marve Plajı, Versova Plajı, Madh Plajı, Aksa Plajı ve Manori Plajı'dır. Girgaum Chowpatty ve Juhu Plajı dışında plajların çoğu yüzmek için uygun değildir. Essel World, Gorai Plajı'nın yakınında yer alan bir tema parkı ve eğlence merkezidir ve Asya'nın en büyük temalı su parkı olan Water Kingdom'ı içermektedir. Nisan 2013'te açılan Adlabs Imagica, Mumbai-Pune Otoyolu üzerindeki Khopoli şehri yakınlarında yer almaktadır. ⓘ
Medya
Mumbai'de çok sayıda gazete yayını, televizyon ve radyo istasyonu bulunmaktadır. Marathi gazeteleri şehirdeki en yüksek okuyucu payına sahiptir ve Marathi dilindeki en önemli gazeteler Maharashtra Times, Navakaal, Lokmat, Loksatta, Mumbai Chaufer, Saamana ve Sakaal'dır. Marathi dilindeki popüler dergiler ise Saptahik Sakaal, Grihashobhika, Lokrajya, Lokprabha ve Chitralekha'dır. Mumbai'de basılan ve satılan popüler İngilizce gazeteler arasında The Times of India, Mid-day, Hindustan Times, DNA India ve The Indian Express bulunmaktadır. Gazeteler diğer Hint dillerinde de basılmaktadır. Mumbai, Asya'nın en eski gazetesi olan ve 1822'den beri Gujarati dilinde yayımlanan Bombay Samachar'a ev sahipliği yapmaktadır. İlk Marathi gazetesi olan Bombay Durpan, Balshastri Jambhekar tarafından 1832 yılında Mumbai'de başlatılmıştır. ⓘ
Çok sayıda Hint ve uluslararası televizyon kanalı Mumbai'de Pay TV şirketlerinden biri veya yerel kablolu televizyon sağlayıcısı aracılığıyla izlenebilmektedir. Metropol aynı zamanda birçok uluslararası medya kuruluşunun da merkezidir ve birçok haber kanalı ve basılı yayın burada önemli bir varlık göstermektedir. Ulusal televizyon yayıncısı Doordarshan iki ücretsiz karasal kanal sağlarken, üç ana kablo ağı çoğu haneye hizmet vermektedir. ⓘ
Çok çeşitli kablo kanalları arasında Zee Marathi, Zee Talkies, ETV Marathi, Star Pravah, Mi Marathi, DD Sahyadri (Tüm Marathi kanalları), ABP Majha, IBN-Lokmat, Zee 24 Taas gibi haber kanalları, ESPN, Star Sports gibi spor kanalları, Colors, Sony, Zee TV ve Star Plus gibi ulusal eğlence kanalları, CNBC Awaaz, Zee Business, ET Now ve Bloomberg UTV gibi iş haber kanalları bulunmaktadır. Tamamen Mumbai'ye adanmış haber kanalları arasında Sahara Samay Mumbai bulunmaktadır. Popüler bir Bollywood dedikodu kanalı olan Zing de Mumbai merkezlidir. Uydu televizyonu (DTH), yüksek kurulum maliyetleri nedeniyle henüz kitlesel kabul görmemiştir. Mumbai'deki önde gelen DTH eğlence hizmetleri arasında Dish TV ve Tata Sky bulunmaktadır. ⓘ
Mumbai'de dokuzu FM bandında yayın yapan on iki radyo istasyonu ve AM bandında yayın yapan üç All India Radio istasyonu bulunmaktadır. Mumbai ayrıca Sirius gibi ticari radyo sağlayıcılarına da erişime sahiptir. Birlik Hükümeti tarafından 2006 yılında başlatılan Şartlı Erişim Sistemi (CAS), kardeş teknolojisi Doğrudan Eve (DTH) iletim hizmetinin rekabeti nedeniyle Mumbai'de zayıf bir tepkiyle karşılaşmıştır. ⓘ
Mumbai merkezli Hint film endüstrisi Bollywood, her yıl yaklaşık 150-200 film üretmektedir. Bollywood ismi Bombay ve Hollywood kelimelerinin bir karışımıdır. 2000'li yıllarda Bollywood'un denizaşırı ülkelerdeki popülaritesi artmıştır. Bu durum film yapımcılığını kalite, sinematografi ve yenilikçi hikayelerin yanı sıra özel efektler ve animasyon gibi teknik ilerlemeler açısından yeni zirvelere taşıdı. Film City de dahil olmak üzere Goregaon'daki stüdyolar çoğu film setinin kurulduğu yerdir. Şehir ayrıca son yıllarda popülaritesi artan Marathi film endüstrisine ve TV yapım şirketlerine de ev sahipliği yapmaktadır. Mumbai, Hint film yapımcılığının merkezidir. Bengalce, Bhojpuri, Gujarati, Malayalam, Tamil, Telugu ve Urduca gibi diğer Hint dillerindeki filmler de zaman zaman Mumbai'de çekilmektedir. İngilizce bir İngiliz filmi olan Slumdog Millionaire'in tamamı Mumbai'de çekilmiştir ve 8 Oscar ödülü kazanmıştır. ⓘ
Eğitim
Okullar
Mumbai'deki okullar ya "belediye okulları" (MCGM tarafından yönetilen) ya da bazı durumlarda devletten mali yardım alan özel okullardır (vakıflar veya bireyler tarafından yönetilen). Okullar aşağıdaki kurullardan birine bağlıdır:
- Maharashtra Eyalet Kurulu (MSBSHSE)
- Hindistan Okul Sertifikası Sınavları için Tüm Hindistan Konseyi (CISCE)
- Ulusal Açık Okul Enstitüsü (NIOS)
- Ortaöğretim Merkezi Kurulu (CBSE)
- Uluslararası Bakalorya (IB)
- Uluslararası Genel Ortaöğretim Sertifikası (IGCSE). Marathi veya İngilizce olağan eğitim dilidir. ⓘ
MCGM'nin ilköğretim sistemi Asya'daki en büyük kentsel ilköğretim sistemidir. MCGM, 485.531 öğrenciye sekiz dilde (Marathi, Hintçe, Gujarati, Urduca, İngilizce, Tamilce, Telugu ve Kannada) ilköğretim eğitimi veren 1.188 ilkokul işletmektedir. MCGM ayrıca 49 ortaokul aracılığıyla 55.576 öğrenciye ortaöğretim eğitimi vermektedir. ⓘ
Yüksek öğrenim
10+2+3/4 planı kapsamında, öğrenciler on yıllık eğitimlerini tamamladıktan sonra iki yıl boyunca sanat, ticaret veya fen bilimleri olmak üzere üç alandan birini seçtikleri ortaokula kaydolurlar. Bunu ya seçilen bir çalışma alanında genel bir derece kursu ya da hukuk, mühendislik ve tıp gibi profesyonel bir derece kursu takip eder. Şehirdeki kolejlerin çoğu, mezun sayısı bakımından dünyanın en büyük üniversitelerinden biri olan Mumbai Üniversitesi'ne bağlıdır. ⓘ
Mumbai Üniversitesi, Hindistan'ın önde gelen üniversitelerinden biridir. Amerika'nın haber yayın kuruluşu Business Insider tarafından 2012 yılında dünyanın en iyi 50 mühendislik okulu arasında 41. sırada yer almış ve gelişmekte olan beş BRICS ülkesi olan Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'dan listeye giren tek üniversite olmuştur. Ayrıca Mumbai Üniversitesi 2013 yılında India Today tarafından Hindistan'ın en iyi üniversiteleri listesinde 5. sırada yer almış ve beş BRICS ülkesinin (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) önde gelen üniversitelerinin sıralandığı 2013 yılı QS BRICS Üniversite sıralamasında 62. sırada yer almıştır. QS Üniversite Sıralamasındaki en güçlü skorları: BRICS sıralamasındaki en güçlü skorları öğretim üyesi başına düşen makale sayısı (8.), işveren itibarı (20.) ve makale başına düşen atıf sayısıdır (28.). QS tarafından 2013 yılında Hindistan'ın en iyi üniversiteleri arasında 10. sırada yer almıştır. İlk on Hint Üniversitesinden 7'sinin tamamen bilim ve teknoloji üniversitesi olmasıyla, QS Üniversite sıralamasında Hindistan'ın en iyi 3. Çok Disiplinli Üniversitesi olmuştur. ⓘ
Hindistan'ın önde gelen mühendislik ve teknoloji okulları olan Indian Institute of Technology Bombay (IIT Bombay), Mumbai, Institute of Chemical Technology (eski adıyla UDCT / UICT), Veermata Jijabai Technological Institute (VJTI) ve SNDT Women's University Mumbai'de bulunan özerk üniversitelerdir. Nisan 2015'te IIT Bombay, St. Louis'deki Washington Üniversitesi ile birlikte ilk ABD-Hindistan ortak EMBA programını başlatmıştır. Thadomal Shahani Mühendislik Koleji, Mumbai Federal Üniversitesi'ne bağlı ilk ve en eski özel mühendislik kolejidir ve aynı zamanda şehrin üniversitesinde Bilgisayar Mühendisliği, Bilgi Teknolojisi, Biyomedikal Mühendisliği ve Biyoteknoloji alanlarında lisans düzeyinde dersler veren ilk enstitü olma özelliğini taşımaktadır. 1845'te kurulan Grant Tıp Koleji ve Seth G.S. Tıp Koleji, sırasıyla Sir Jamshedjee Jeejeebhoy Hastaneler Grubu ve KEM Hastanesi'ne bağlı önde gelen tıp enstitüleridir. Mumbai ayrıca Ulusal Endüstri Mühendisliği Enstitüsü (NITIE), Jamnalal Bajaj Yönetim Çalışmaları Enstitüsü (JBIMS), Narsee Monjee Yönetim Çalışmaları Enstitüsü (NMIMS), S P Jain Yönetim ve Araştırma Enstitüsü, Tata Sosyal Bilimler Enstitüsü (TISS) ve diğer birçok yönetim okuluna ev sahipliği yapmaktadır. Sırasıyla Hindistan'ın en eski hukuk ve ticaret kolejleri olan Government Law College ve Sydenham College Mumbai'de bulunmaktadır. Sir J. J. Sanat Okulu Mumbai'nin en eski sanat kurumudur. Ayrıca ülkenin en iyi hukuk okullarından veya üniversitelerinden biri olan Ulusal Hukuk Üniversiteleri'ne (NLU) sahiptir. ⓘ
Mumbai iki önemli araştırma kurumuna ev sahipliği yapmaktadır: Tata Temel Araştırma Enstitüsü (TIFR) ve Bhabha Atomik Araştırma Merkezi (BARC). BARC, Trombay'daki tesislerinde 40 MW'lık bir nükleer araştırma reaktörü olan CIRUS'u işletmektedir. ⓘ
Bombay Veterinerlik Koleji, şimdiki adıyla Mumbai Veterinerlik Koleji, Hindistan ve Asya'nın en eski ve önde gelen Veterinerlik Kolejidir. Temel taşı 1886 yılında atılmıştır. ⓘ
ICAR-Merkezi Balıkçılık Eğitimi Enstitüsü (CIFE), Hindistan'ın Mumbai kentinde balıkçılık bilimi için bir Üniversite ve yüksek öğrenim kurumu olarak kabul edilmektedir. CIFE, dünya çapında balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliğinin gelişmesine yardımcı olan mezunları ile insan kaynakları gelişiminde kırk yılı aşkın bir liderliğe sahiptir ve araştırma ve teknolojik ilerlemelere kayda değer katkılar sağlamaktadır. Enstitü, Hindistan Tarımsal Araştırma Konseyi (ICAR) bünyesinde faaliyet gösteren dört üniversiteden biridir; diğer üçü Hindistan Veterinerlik Araştırma Enstitüsü (IVRI), [Ulusal Süt Ürünleri Araştırma Enstitüsü] (NDRI) ve Hindistan Tarım Araştırma Enstitüsü'dür (IARI). ⓘ
Spor
Kriket, şehirdeki diğer tüm sporlardan daha popülerdir. Mumbai, Hindistan Kriket Kontrol Kurulu'na (BCCI) ve Hindistan Premier Ligi'ne (IPL) ev sahipliği yapmaktadır. Şehrin birinci sınıf takımı olan Mumbai kriket takımı 41 Ranji Trophy şampiyonluğu kazanarak herhangi bir takımın kazandığı en büyük şampiyonluğu elde etmiştir. Şehir merkezli Mumbai Indians, Hindistan Premier Ligi'nde mücadele etmektedir. Mumbai'de Wankhede Stadyumu ve Brabourne Stadyumu olmak üzere iki uluslararası kriket sahası bulunmaktadır. Hindistan'daki ilk kriket test maçı Mumbai'de Bombay Gymkhana'da oynanmıştır. Şehirde bugüne kadar düzenlenen en büyük kriket etkinliği Wankhede Stadyumu'nda oynanan 2011 ICC Kriket Dünya Kupası finalidir. Mumbai ve Londra, hem bir Dünya Kupası finaline hem de 2006 yılında Brabourne Stadyumu'nda oynanan ICC Champions Trophy finaline ev sahipliği yapan iki şehirdir. ⓘ
Futbol, FIFA Dünya Kupası ve İngiltere Premier Ligi'nin yaygın olarak takip edildiği şehirde bir diğer popüler spordur. Hindistan Süper Ligi'nde şehir Mumbai City FC tarafından temsil edilmektedir. Şehir merkezli Kenkre FC ise I-League'de mücadele etmektedir (şehirdeki maçlar Cooperage Ground'da oynanmaktadır). Hindistan Elit Futbol Ligi Ağustos 2011'de başlatıldığında, Mumbai açılış sezonu için bir takımla ödüllendirilen sekiz şehirden biri olarak kaydedildi. ⓘ
Mumbai'nin ilk profesyonel Amerikan futbolu franchise'ı olan Mumbai Gladiators, ilk sezonunu 2012'nin sonlarında Pune'da oynadı. ⓘ
Hokey alanında Mumbai, Dünya Hokey Serisi ve Hokey Hindistan Ligi'nde sırasıyla Mumbai Marines ve Mumbai Magicians'a ev sahipliği yapmaktadır. Şehirdeki maçlar Mahindra Hokey Stadyumu'nda oynanmaktadır. ⓘ
Şu anda Premier Badminton Ligi olarak bilinen Hindistan Badminton Ligi (IBL) de, finalin Mumbai'deki Hindistan Ulusal Spor Kulübü'nde yapıldığı 2013 yılındaki açılış edisyonundan bu yana Mumbai'yi ziyaret etmektedir. İkinci sezonda, 2016 Premier Badminton Ligi finali ev sahibi Mumbai Rockets ve Delhi Dashers (eski adıyla Delhi Acers) arasında yapıldı ve sonunda ev sahibi takım şampiyon oldu. Açılış töreni Mumbai'de, finaller ise Delhi'de yapıldı. 2017 Premier Badminton Ligi'nde (sponsorluk nedeniyle Vodafone PBL 2017 olarak da bilinir) Mumbai Rockets Hyderabad Hunters'ı 3-1 yenerek finale yükseldi. Finalde Chennai Smashers'a 3-4 kaybettiler. ⓘ
U Mumba, Mumbai'yi ülkenin profesyonel Kabaddi ligi Pro Kabaddi'de temsil eden takımdır. Pro Kabaddi'nin Mumbai ayağı NSCI, Worli'de düzenlenmektedir. ⓘ
Rugby, Bombay Gymkhana'da Haziran'dan Kasım'a kadar düzenlenen lig maçlarıyla Mumbai'de büyüyen bir diğer spordur. ⓘ
Mumbai'de her Şubat ayında Mahalaxmi Hipodromu'nda derbi yarışları düzenlenmektedir. Mcdowell's Derby de Şubat ayında Mumbai'deki Turf Club'da düzenlenmektedir. Mart 2004'te Mumbai Grand Prix'si F1 motorlu tekne dünya şampiyonasının bir parçasıydı ve Force India F1 takım arabası 2008'de şehirde tanıtıldı. 2004 yılında "Dünyanın En Büyük Yarışı "nın bir parçası olarak her yıl düzenlenen Mumbai Maratonu düzenlenmiştir. Mumbai ayrıca 2006 ve 2007 yıllarında ATP World Tour'un Uluslararası Seri turnuvalarından Kingfisher Airlines Tennis Open'a ev sahipliği yapmıştır. ⓘ
Mumbai'den Bölgesel ve Profesyonel Spor Takımları ⓘ
| Takım/Kulüp | Turnuva/Lig | Spor | Mekan | Kuruldu ⓘ |
|---|---|---|---|---|
| Mumbai kriket takımı | Ranji Trophy
Vijay Hazare Trophy Syed Musthaq Ali Trophy |
Kriket | Wankhede Stadyumu
Brabourne Stadyumu |
1930 |
| Maharashtra futbol takımı | Santosh Kupası | Futbol | – | 1941 |
| Kenkre FC | I-League | Futbol | Cooperage Ground | 2000 |
| Mumbai Indians | Hindistan Premier Ligi | Kriket | Wankhede Stadyumu
Brabourne Stadyumu |
2008 |
| Mumbai Deniz Piyadeleri | Dünya Serisi Hokey | Çim hokeyi | Mahindra Hokey Stadyumu | 2011 |
| Mumbai Gladyatörleri | Hindistan Elit Futbol Ligi | Amerikan Futbolu | – | 2012 |
| Mumbai Sihirbazları | Hokey Hindistan Ligi | Çim hokeyi | Mahindra Hokey Stadyumu | 2012 |
| Mumbai Rockets | Premier Badminton Ligi | Badminton | Hindistan Ulusal Spor Kulübü | 2013 |
| Mumbai City FC | Hindistan Süper Ligi | Futbol | Mumbai Futbol Arenası | 2014 |
| U Mumba | Pro Kabaddi Ligi | Kabaddi | Sardar Vallabhbhai Patel Kapalı Stadyumu | 2014 |
| Mumbai Tenis Ustaları | Şampiyonlar Tenis Ligi | Tenis | Kalina Stadyumu | 2014 |
| Mumbai Challengers | UBA Profesyonel Basketbol Ligi | Basketbol | – | 2015 |
Mumbai'den Eski Bölgesel ve Profesyonel Spor Takımları ⓘ
| Takım/Kulüp | Turnuva/Lig | Spor | Mekan | Kuruldu | Durduruldu ⓘ |
|---|---|---|---|---|---|
| Mumbai Şampiyonları | Hindistan Kriket Ligi | Kriket | N/A | 2007 | 2009 |
| Mumbai Ustaları | Premier Badminton Ligi | Badminton | Hindistan Ulusal Spor Kulübü | 2013 | 2016 |
Kardeş şehirler
Sakarya, Türkiye- İzmir, Türkiye ⓘ