Sisam
Samos
Σάμος ⓘ | |
|---|---|
Bölgesel birim | |
| |
 Samos (kasaba), Samos'un başkenti | |
 Mühür | |
 Kuzey Ege'deki Sisam Adası | |
  Samos | |
| Koordinatlar: 37°45′N 26°50′E / 37.750°N 26.833°EKoordinatlar: 37°45′N 26°50′E / 37.750°N 26.833°E | |
| Ülke |  Yunanistan |
| Bölge | Kuzey Ege |
| Sermaye | Samos |
| Alan | |
| - Toplam | 477,4 km2 (184,3 sq mi) |
| Yükseklik | 1.434 m (4.705 ft) |
| Nüfus (2011) | |
| - Toplam | 32,977 |
| - Yoğunluk | 69/km2 (180/q mi) |
| Saat dilimi | UTC+2 (EET) |
| - Yaz (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Posta kodları | 831 xx |
| Alan kodları | 2273 |
| Araba plakaları | MO |
| Web sitesi | www.samos.gr |
Samos (/ˈseɪmɒs/, ayrıca ABD: /ˈsæmoʊs, ˈsɑːmɔːs/; Yunanca: Σάμος [ˈsamos]), Ege Denizi'nin doğusunda, Sakız Adası'nın güneyinde, Patmos ve Oniki Ada'nın kuzeyinde ve Türkiye'nin batısı açıklarında yer alan bir Yunan adasıdır. 6 kilometre (1.0 mil) genişliğindeki Mycale Boğazı ile ayrılır. Aynı zamanda Kuzey Ege bölgesinin ayrı bir bölgesel birimi ve bölgesel birimin tek belediyesidir. ⓘ
Antik çağda Samos, özellikle üzüm bağları ve şarap üretimiyle tanınan zengin ve güçlü bir şehir devletiydi. Antik bir mühendislik harikası olan Eupalinian su kemerini de içeren UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Pythagoreion ve Samos Heraion'una ev sahipliği yapmaktadır. Samos, Pisagor teoremine adını veren Yunan filozof ve matematikçi Pisagor'un, Samoslu Melissus ve Epikuros'un ve dünyanın güneşin etrafında döndüğünü öne süren bilinen ilk kişi olan Samoslu astronom Aristarkus'un doğum yeridir. Samos şarabı antik çağda iyi bilinmekteydi ve halen adada üretilmektedir. ⓘ
Ada, 1835'ten 1912'de Yunanistan'a katılana kadar Osmanlı egemenliği altında yarı özerk Sisam Prensliği tarafından yönetilmiştir. ⓘ
Sisam veya Susam (Yunanca'da Σάμος Samos) Yunanistan'da, Ege Denizi'nde, Dilek Yarımadası'nın karşısında bir ada. Bu adanın en büyük yerleşim merkezi olan şehri, merkezi bu şehir olan ve Sisam adasını, Ahikerya (Yunanca'da Ικαρία, İkarya) adasını ve bölgedeki birkaç küçük adayı kapsayan idari bölgenin (nomos) adıdır. Tarihte kurulan on iki İyon kolonisinden biridir. ⓘ
Sisam şehrinin (Yunanca'da Vathy de denir) 2001 nüfusu 12500, Sisam adasının 2001 nüfusu 37000, Sisam nomos'unun (Sisam + Ahikerya) 2001 nüfusu 44000'dir. ⓘ
Aydın ili, Kuşadası ilçesi'nde bulunan Dilek Yarımadası'na oldukça yakındır (2 kilometre). Kuşadası'ndan günlük işleyen birkaç seferle deniz yolunda yaklaşık 90 dakikada ulaşılabilen Sisam adasının görülmeye değer pek çok yeri vardır. Bunlar arasında antik kent, kente su taşıma amaçlı MÖ 6. yüzyıldan kalma tünel, Hera tapınağı, herkesin Türkçe konuştuğu Karaveli köyü, Yenikarlovası balıkçı kasabası sayılabilir. Ayrıca Gümüldür'den rahatlıkla görülebilen ve Tavşan Adası'nın tam karşısındadır. ⓘ
Ayrıca Pisagor, Aristarkus ve Epikür bu adada doğmuştur. ⓘ
Yunanistan'ın Osmanlı'dan en son aldığı adadır. ⓘ
Etimoloji
Strabon bu ismi Fenike dilinde "yüksek" anlamına gelen sama kelimesinden türetmiştir. ⓘ
Coğrafya
Adanın yüzölçümü 477,395 km2 (184,3 sq mi) olup, 43 km (27 mi) uzunluğunda ve 13 km (8 mi) genişliğindedir. Anadolu'dan yaklaşık 1 mil genişliğindeki (1,6 km) Mycale Boğazı ile ayrılır. Büyük ölçüde dağlık olan Sisam, nispeten geniş ve verimli ovalara sahiptir. ⓘ
Adanın büyük bir kısmı muskat şarabı yapılan üzüm bağlarıyla kaplıdır. Kuzeydoğudaki başkent Vathy dışında en önemli ovalar kuzeybatıdaki Karlovasi, güneydoğudaki Pythagoreio ve güneybatıdaki Marathokampos'tur. Adanın nüfusu 33.814 olup Yunan adaları arasında en kalabalık 9. nüfusa sahiptir. Samos iklimi tipik olarak Akdeniz iklimidir; kışları ılık ve yağışlı, yazları ise yağışsız geçer. ⓘ
Samos'un rölyefine iki büyük dağ hakimdir: Ampelos ve Kerkis (anc. Kerketeus). Ampelos masifi (halk arasında "Karvounis" olarak anılır) ikisinden daha büyüktür ve 1.095 metreye (3.593 ft) kadar yükselerek adanın merkezini kaplar. Kerkis Dağı, alan olarak daha küçük olmasına rağmen, ikisinden daha yüksektir ve zirvesi 1,434 metre (4,705 ft) ile adanın en yüksek noktasıdır. Dağlar, Anadolu anakarasındaki Mycale sıradağlarının devamı niteliğindedir. ⓘ
Fauna
Samos, altın çakal, taş sansarı, yaban domuzu, flamingolar ve keşiş foku gibi birçok canlı türüne ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
İklim
Samos, ılıman kışlar ve sıcak yazlar ile Akdeniz iklimine (Köppen: Csa) sahiptir. ⓘ
| Samos Havaalanı, Yunanistan için iklim verileri (1978-2010) ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 20.4 (68.7) |
21.4 (70.5) |
24.0 (75.2) |
28.0 (82.4) |
34.4 (93.9) |
39.4 (102.9) |
41.6 (106.9) |
40.6 (105.1) |
37.2 (99.0) |
31.6 (88.9) |
26.0 (78.8) |
23.0 (73.4) |
43.0 (109.4) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 13.5 (56.3) |
13.5 (56.3) |
15.9 (60.6) |
19.7 (67.5) |
24.9 (76.8) |
30.1 (86.2) |
33 (91) |
32.8 (91.0) |
28.6 (83.5) |
23.5 (74.3) |
18.4 (65.1) |
15 (59) |
22.4 (72.3) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 10.3 (50.5) |
10.0 (50.0) |
12.1 (53.8) |
15.9 (60.6) |
20.6 (69.1) |
25.5 (77.9) |
28.4 (83.1) |
27.9 (82.2) |
24.3 (75.7) |
19.4 (66.9) |
14.5 (58.1) |
11.9 (53.4) |
18.4 (65.1) |
| Ortalama düşük °C (°F) | 7.2 (45.0) |
6.9 (44.4) |
8.4 (47.1) |
11.1 (52.0) |
14.9 (58.8) |
19.5 (67.1) |
22.8 (73.0) |
22.8 (73.0) |
19.2 (66.6) |
15.5 (59.9) |
11.3 (52.3) |
8.8 (47.8) |
14.0 (57.2) |
| Rekor düşük °C (°F) | −2.4 (27.7) |
−3.4 (25.9) |
−1.0 (30.2) |
5.0 (41.0) |
7.4 (45.3) |
8.8 (47.8) |
14.8 (58.6) |
16.4 (61.5) |
12.2 (54.0) |
7.0 (44.6) |
1.0 (33.8) |
−1.4 (29.5) |
−3.4 (25.9) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 135 (5.3) |
105.5 (4.15) |
76.4 (3.01) |
40.2 (1.58) |
19.8 (0.78) |
1.6 (0.06) |
0.5 (0.02) |
0.5 (0.02) |
16 (0.6) |
35.8 (1.41) |
116.4 (4.58) |
156.8 (6.17) |
704.5 (27.68) |
| Ortalama yağış günleri | 12.4 | 10.4 | 8.6 | 7.4 | 4.0 | 1.1 | 0.2 | 0.1 | 1.4 | 4.6 | 9.3 | 13.7 | 73.2 |
| Ortalama bağıl nem (%) | 70.2 | 68.1 | 67.5 | 64.4 | 59.1 | 50.5 | 43.7 | 46.0 | 51.6 | 62.2 | 68.6 | 72.6 | 61.3 |
| Kaynak 1: Yunanistan Ulusal Meteoroloji Servisi (sıcaklık ve yağış günleri) | |||||||||||||
| Kaynak 2: NOAA (yağış ve aşırı yağışlar) | |||||||||||||
Tarih
Erken ve Klasik Antik Çağ
Klasik antik dönemde ada, Samos şarapları ve kırmızı çömlekleriyle (Romalılar tarafından Samos malı olarak adlandırılmıştır) ünlü bir İyonya kültür ve lüks merkeziydi. En ünlü yapısı İon düzenindeki arkaik Tanrıça Hera Tapınağı - Heraion'dur. ⓘ
Samos'un en eski tarihiyle ilgili olarak edebi gelenek son derece kusurludur. Büyük göçler sırasında, kökeni Argolis'teki Epidaurus'a dayanan bir İyon nüfusunu kabul etmiştir: Samos, İyonya Birliği'nin on iki üyesinden biri olmuştur. MÖ 7. yüzyıla gelindiğinde Yunanistan'ın önde gelen ticaret merkezlerinden biri haline gelmiştir. Samosluların bu erken refahı büyük ölçüde adanın Küçük Asya'nın içlerinden tekstil ithalatını kolaylaştıran ticaret yollarına yakın konumundan kaynaklanıyor gibi görünmektedir, ancak Samoslular aynı zamanda kapsamlı bir denizaşırı ticaret de geliştirmişlerdir. Karadeniz çevresinde yaşayan nüfusun yanı sıra Mısır, Cyrene (Libya), Korint ve Kalkhis ile ticaretin açılmasına yardımcı oldular. Bu durum onların Miletos ile amansız rakipler haline gelmesine neden oldu. Samos, Pers İmparatorluğu'nun artan gücüne rağmen Mısırlılarla yaptıkları ittifak ve güçlü donanmaları sayesinde bu kadar öne çıkabilmiştir. Samoslular aynı zamanda Cebelitarık Boğazı'na ulaşan ilk Yunanlılar olarak da anılırlar. ⓘ
Milet ve Samos arasındaki kan davası Lelantine Savaşı (MÖ 7. yüzyıl) sırasında açık bir çatışmaya dönüştü; bu savaşla Samosluların Yunan deniz savaşındaki bir yeniliği olan trireme kullanımı arasında bağlantı kurabiliriz. Bu çatışmanın sonucu, Miletosluların doğu sularındaki üstünlüğünü bir süreliğine teyit etmek olmuştur; ancak 6. yüzyılda Samos'un insular konumu, onu Miletos'un bundan böyle maruz kalacağı Asyatik kralların saldırılarından korumuştur. MÖ 535 civarında, mevcut oligarşi tiran Polycrates tarafından alaşağı edildiğinde, Samos refahının doruğuna ulaştı. Donanması onu sadece istiladan korumakla kalmıyor, aynı zamanda Ege sularında da üstünlük sağlıyordu. Şehir bayındırlık işleriyle güzelleştirildi ve heykeltıraşlar, metal işçileri ve mühendisler okulu yüksek bir üne kavuştu. ⓘ
Eupalinian su kemeri
MÖ 6. yüzyılda Samos, ünlü tiran Polycrates tarafından yönetiliyordu. Hükümdarlığı sırasında, mühendis Eupalinos liderliğindeki iki çalışma grubu, antik Samos başkentine tatlı su sağlamak için bir su kemeri inşa etmek üzere Kastro Dağı'ndan bir tünel kazdı, çünkü bu son derece büyük bir savunma önemine sahipti (yeraltında olduğu için, aksi takdirde kaynağı kesebilecek bir düşman tarafından kolayca tespit edilemezdi). Eupalinos'un tüneli özellikle dikkate değerdir çünkü tarihte her iki ucu da metodik bir şekilde kazılmış ikinci en eski tüneldir. Uzunluğu 1 km'nin (0,6 mil) üzerinde olan Eupalinos'un yeraltı su kemeri bugün antik mühendisliğin başyapıtlarından biri olarak kabul edilmektedir. Su kemeri günümüzde UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Pythagoreion'un bir parçasıdır. ⓘ
Pers Savaşları ve Pers yönetimi
Polycrates'in ölümünden sonra Samos, Pers Ahameniş İmparatorluğu'nun adayı fethedip kısmen nüfusunu azaltmasıyla ağır bir darbe aldı. MÖ 499'da İyonya şehir devletlerinin Perslere karşı genel isyanına katıldığında gücünü büyük ölçüde geri kazanmıştı; ancak Miletos'a karşı uzun süredir devam eden kıskançlığı nedeniyle kayıtsız hizmet verdi ve belirleyici Lade savaşında (MÖ 494) altmış gemilik birliğinin bir kısmı açıkça ihanetten suçlu bulundu. MÖ 479'da Samiler, (Cimon liderliğindeki) Delian Birliği'nin saldırısının bir parçası olan Mycale Savaşı sırasında Perslere karşı isyana öncülük ettiler. ⓘ
Samos Savaşı
Samos, Delos Birliği'nde özel bir ayrıcalığa sahipti ve MÖ 440 yılına kadar Atina'ya aktif bir şekilde sadık kaldı; bu tarihte Atinalıların aleyhlerine karar verdiği Miletos'la olan anlaşmazlık onları ayrılmaya teşvik etti. Altmış gemilik bir filoyla, Perikles'in bizzat yönettiği büyük bir Atina filosuna karşı bir süre direndiler, ancak uzun süren bir kuşatmadan sonra teslim olmak zorunda kaldılar. Cezalandırıldılar ama Thukydides bize Atina'ya karşı ayaklanan diğer devletler kadar sert bir şekilde cezalandırılmadıklarını söyler. Geçmişte çoğu haraç ödemeye zorlanmıştı ama Samos'a sadece isyanın Atinalılara verdiği zararı geri ödemesi söylenmişti: 1.300 talent, yıllık 50 talentlik taksitler halinde geri ödenecekti. ⓘ
Peloponnesos Savaşı
Peloponnesos Savaşı (MÖ 431-404) sırasında Sisam, Sparta'ya karşı Atina'nın yanında yer almış ve Atina donanmasına liman sağlamıştır. Peloponnesos Savaşı'nın sonunda Samos, Atina'nın en sadık bağımlılıklarından biri olarak ortaya çıkar, Peloponnesoslulara karşı deniz savaşı için bir üs ve Atina'daki Dört Yüz Devrimi (MÖ 411) sırasında Atina demokrasisinin geçici evi olarak hizmet eder ve savaşın son aşamasında Atina imtiyazıyla ödüllendirilir. Atina'ya yönelik bu dostane tutum, demokrasinin kurulmasıyla sonuçlanan bir dizi siyasi devrimin sonucuydu. Atina'nın çöküşünden sonra Sisam, Lysander tarafından kuşatıldı ve tekrar oligarşinin egemenliği altına girdi. ⓘ
MÖ 394'te Sparta donanmasının geri çekilmesi adanın bağımsızlığını ilan etmesine ve yeniden bir demokrasi kurmasına neden oldu, ancak Antalcidas barışı (MÖ 387) ile tekrar Pers egemenliği altına girdi. On bir aylık bir kuşatmadan sonra 366'da Atinalılar tarafından geri alındı ve Sosyal Savaş'ta (MÖ 357-355) hayati önem taşıdığını kanıtlayan güçlü bir askeri yerleşimci grubu olan cleruch'ları aldı. Atina'nın Samos'tan mahrum bırakıldığı Lamian Savaşı'ndan (MÖ 322) sonra adanın geçirdiği değişimler artık takip edilememektedir. ⓘ
Antik Çağın Ünlü Samosluları
_01.jpg)
Belki de klasik Samos'la bağlantılı en ünlü kişiler filozof ve matematikçi Pisagor ile fabl yazarı Ezop'tur. 1955 yılında Tigani kasabasının adı filozofun onuruna Pythagoreio olarak değiştirilmiştir. ⓘ
Diğer önemli şahsiyetler arasında Samos doğumlu filozoflar Samoslu Melissus ve Epikuros ile tarihin Güneş Sistemi'nin kaydedilen ilk güneş merkezli modelini ortaya koyan Samoslu astronom Aristarkus yer almaktadır. Tarihiyle tanınan tarihçi Herodot bir süre Sisam'da ikamet etmiştir. ⓘ
Hera Tapınağı'nın (Olympia) mimarı Rhoecus ve Rhoecus'la birlikte bronz heykel döküm sanatını icat ettiği söylenen büyük heykeltıraş ve mucit Theodorus'un da dahil olduğu bir heykeltıraş ve mimar okulu vardı. ⓘ
Samos vazoları 6. yüzyılda İyonya çömlekçiliğinin en karakteristik ürünleri arasındaydı. ⓘ
Helenistik ve Roma Dönemleri
Samos bir süre (yaklaşık MÖ 275-270) Ptolemaiosların Mısır donanması için bir üs görevi gördü; diğer dönemlerde Seleukos Suriye'sinin derebeyliğini tanıdı. MÖ 189'da Romalılar tarafından vasalları olan Attalid hanedanının Küçük Asya'daki Helenistik Pergamon krallığına devredildi. ⓘ
133 yılından itibaren Roma'nın Küçük Asya eyaletine dahil edilen Samos, efendisine karşı Aristonicus (132) ve Mithridates'in (88) yanında yer aldı ve sonuç olarak Augustus ve Vespasianus dönemleri arasında geçici olarak geri kazandığı özerkliğini kaybetti. Yine de Samos nispeten gelişmeye devam etti ve Smyrna ve Efes'le birlikte "İyonya'nın ilk şehri" unvanına sahip oldu; özellikle bir sağlık merkezi olarak ve çanak çömlek imalatıyla tanındı. İmparator Diocletianus'un Tetrarşi'sinden bu yana, Doğu İmparatorluğu'nun Oriens pretoryen valiliğindeki Asiana piskoposluğuna bağlı Provincia Insularum'un bir parçası olmuştur. ⓘ
Bizans ve Ceneviz Dönemleri
Bizans İmparatorluğu'nun bir parçası olan Sisam, adaya adını veren temanın bir parçası haline gelmiştir. 13. yüzyıldan sonra, Sakız Adası ile aynı yönetim değişikliklerinden geçti ve son ada gibi Cenevizli Giustiniani firmasının mülkü oldu (1346-1566; 1475'te bir Osmanlı dönemi ile kesintiye uğradı). Ayrıca 1081-1091 yılları arasında Tzachas tarafından yönetilmiştir. ⓘ
Osmanlı yönetimi
Sisam 1475 ya da yaklaşık 1479/80'de Osmanlı egemenliğine girmiş, bu tarihte ada korsanlık ve vebanın etkisiyle neredeyse terk edilmişti. Ege'nin kontrolünü ele geçiren Osmanlı yetkilileri adayı yeniden iskân etmek için ciddi bir çaba gösterene kadar ada neredeyse tam bir yüzyıl boyunca ıssız kaldı. ⓘ
1572/3'te ada, Kapudan Paşa (Osmanlı Donanması'nın baş amirali) Kılıç Ali Paşa'ya şahsi mülk (hass) olarak verildi. Mora ve İyonya Adaları'ndan gelen Rumlar ve Arvanitlerin yanı sıra Sakız'a kaçan asıl sakinlerin torunları da dahil olmak üzere yerleşimciler, yedi yıllık vergi muafiyeti, yıllık 45.000 kuruşluk toplu ödeme karşılığında öşürden daimi muafiyet ve yerel işlerde önemli bir özerklik gibi bazı ayrıcalıkların verilmesi yoluyla cezbedildi. Ada yavaş yavaş toparlandı ve 17. yüzyılda 10.000 civarında bir nüfusa ulaştı, ancak bu nüfus hala çoğunlukla iç kesimlerde yoğunlaşıyordu. Ancak 18. yüzyılın ortalarından itibaren kıyıya da yoğun bir yerleşim başlamıştır. ⓘ
Osmanlı yönetimi altında Sisam (Osmanlı Türkçesi: سيسام Sisam), ayrı bir vilayet olmaktan ziyade genellikle Rodos Sancağı'nın bir parçası olarak Kapudan Paşa'nın Takımadalar Eyaleti'nin idaresi altına girmiştir. Yerel olarak Osmanlı yetkilileri, mali idareden sorumlu bir voyvoda, kadı, adanın Ortodoks piskoposu ve adanın dört bölgesini (Vathy, Chora, Karlovasi ve Marathokampos) temsil eden dört ileri gelen tarafından temsil ediliyordu. Osmanlı yönetimi 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında kesintiye uğramış, ada 1771-1774 yıllarında Rus kontrolüne geçmiştir. ⓘ
Savaşı sonuçlandıran Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nun Rum Ortodoks nüfusunun ticari faaliyetlerinin büyük ölçüde genişlemesini sağlayan maddeler içeriyordu. Samanyalı tüccarlar da bundan yararlandı ve ticaret ve gemiciliğe dayalı bir kentli tüccar sınıfı büyümeye başladı. Samoslu tüccarların Akdeniz'deki yolculukları ve İyonya Adaları'ndan (1797'de Venedik'ten Fransız Cumhuriyeti'ne geçen) gelen Rumların yerleşimi, Samos'a Aydınlanma Çağı'nın ve Fransız Devrimi'nin ilerici fikirlerini tanıttı, ve iki rakip siyasi partinin, ilerici-radikal Karmanioloi ("Carmagnoles", adını Fransız Devrim şarkısı Carmagnole'den almıştır) ve çoğunlukla geleneksel toprak sahibi elitleri temsil eden gerici Kallikantzaroi'nin ("goblinler") kurulmasına yol açmıştır. Lykourgos Logothetis'in liderliğinde 1807'de Karmanioloi adada güç kazanmış, liberal ve demokratik ilkeler getirmiş ve toprak sahibi eşrafın aleyhine yerel halk meclisini güçlendirmiştir. İktidarları, Osmanlı yetkilileri tarafından devrildikleri ve liderlerinin adadan sürüldüğü 1812 yılına kadar sürdü. ⓘ
Yunan Devrimi
Mart 1821'de Yunan Bağımsızlık Savaşı patlak verdi ve 18 Nisan'da Logothetis ve Karmanioloi önderliğinde Sisam da ayaklanmaya katıldı. Mayıs ayında adayı yönetmek üzere, çoğunlukla Logothetis'ten esinlenen, kendi anayasasına sahip devrimci bir hükümet kuruldu. ⓘ
Samoslular Osmanlıların adayı yeniden ele geçirmeye yönelik üç girişimini başarıyla püskürttüler: 1821 yazında, Temmuz 1824'te; Samos açıklarında ve Gerontas'ta Yunan deniz zaferleri bir işgal tehdidini önlediğinde ve yine 1826 yazında. 1828'de ada, Vali Ioannis Kapodistrias yönetiminde Doğu Sporades eyaletinin bir parçası olarak resmen Yunan Devleti'ne dahil edildi, ancak 1830 Londra Protokolü Sisam'ı bağımsız Yunan devletinin sınırları dışında bıraktı. ⓘ
Samoslular Sultan'a yeniden tabi olmayı kabul etmediler ve Logothetis Samos'u 1821 anayasasının hükümleri uyarınca eskisi gibi yönetilen bağımsız bir devlet olarak ilan etti. Sonunda, Büyük Güçlerin baskısı nedeniyle Sisam, Osmanlı egemenliği altında özerk, haraç veren bir prenslik olarak ilan edildi. Samoslular, bir Osmanlı filosu Mayıs 1834'te bu kararı uygulayıp devrimci liderliği ve nüfusun bir kısmını bağımsız Yunanistan'a kaçmaya zorlayana ve Halkis yakınlarına yerleşene kadar bu kararı kabul etmeyi reddettiler. ⓘ
Özerk Prenslik
.svg)
1834 yılında Sisam Adası, Osmanlı Türkiye'sine bağlı yarı bağımsız bir devlet olan Sisam Prensliği'nin toprakları haline geldi ve yıllık 2.700 sterlin ödedi. Babıali tarafından atanan ve "Prens" unvanını taşıyan Rum asıllı bir Hıristiyan tarafından yönetiliyordu. Prens, yürütmenin başı olarak 4 üyeli bir senato tarafından destekleniyordu. Bunlar, adanın dört bölgesi tarafından gösterilen sekiz aday arasından kendisi tarafından seçiliyordu: Vathy, Chora, Marathokampos ve Karlovasi. Yasama yetkisi, Rum Ortodoks Metropolitinin başkanlık ettiği 36 milletvekilinden oluşan bir meclise aitti. Hükümetin merkezi Vathi limanıydı. ⓘ
Adanın modern başkenti, 20. yüzyılın başlarına kadar, denizden ve antik kentin bulunduğu yerden yaklaşık 2 mil (3,2 km) uzaklıktaki Chora'daydı. ⓘ
Siyasi koşullar yeniden gözden geçirildikten sonra başkent, kuzey kıyısındaki derin bir koyun başında bulunan Vathy'ye taşınmıştır. Burası prensin ikametgahı ve hükümet merkezi oldu. ⓘ
O zamandan beri limanı olan yeni bir kasaba büyümüştür. ⓘ
Modern dönem
Ada, Birinci Balkan Savaşı'nın patlak vermesinden birkaç ay sonra, 1913 yılında Yunanistan Krallığı ile birleşti. Diğer Ege adaları Yunan Donanması tarafından hızla ele geçirilmiş olsa da, Samos başlangıçta yakındaki Oniki Ada'daki İtalyanları üzmemek için mevcut statükosuyla bırakıldı. Yunan filosu 13 Mart 1913'te adaya asker çıkardı. Osmanlı garnizonuyla yaşanan çatışmalar, Osmanlıların Anadolu anakarasına çekilmesiyle kısa sürdü ve böylece ada 16 Mart'ta güvenli bir şekilde Yunanlıların eline geçti. ⓘ
Kral 2. George 1937 yılında 4 Ağustos Rejimi sırasında Sisam'ı ziyaret etti. ⓘ
İkinci Dünya Savaşı sırasında ada Mayıs 1941'de İtalyanlar tarafından işgal edildi ve 6. Piyade Tümeni "Cuneo" adada konuşlandırıldı. 1941-42 kışı boyunca Sisam, 2,000 Sisamlının ölümüne ve binlercesinin de Orta Doğu'ya kaçmak zorunda kalmasına neden olan Büyük Kıtlık'tan etkilendi. Aralık 1942'de yerel komünistler ELAS direniş örgütünün bir şubesini kurdu, ertesi ay direnişçiler kendilerine maddi destek sağlayan İngiliz ordusuyla temasa geçti. 1943 baharında Cuneo Tümeni Karvouni'de iki ay süren başarısız bir karşı ayaklanma operasyonu başlattı. Haziran 1943'te ELAS, Cuneo Tümeni içindeki anti-faşist örgütle temasa geçti ve bunun sonucunda iki taraf arasında iki aylık gayri resmi bir ateşkes sağlandı. İtalya'daki Faşist rejimin 25 Temmuz'da düşmesinin ardından Pietro Badoglio, tümen komutanı Mario Soldarelli'nin yerine Korgeneral Pierola'yı getirdi ve Samos garnizonunu 1.500 Kara Gömlekli ile takviye etti. Pierola daha sonra Kerkis'te 40 direnişçinin ölümüyle sonuçlanan bir başka karşı ayaklanma operasyonu başlattı. Eylül 1943'te İtalyanların teslim olmasının ardından Cuneo Tümeni ELAS ile güçlerini birleştirerek yerel işbirlikçileri tutukladı ve hapisteki direnişçileri serbest bıraktı. Samos kısa bir süre Kutsal Bando ve İngiliz güçleri tarafından ele geçirildi, ancak Müttefiklerin Leros Savaşı'ndaki yenilgisi ve Vathy ile Tigani'nin şiddetli hava bombardımanının ardından ada ELAS üyelerinin çoğu, anti-faşist İtalyanlar ve Müttefik birlikleri tarafından terk edildi ve savaşmadan Almanlar tarafından ele geçirildi. Almanlar daha sonra Karlovasos ve Ormos Marathokampos limanlarını patlayıcılarla imha etti. 15 Eylül 1944'te bir Müttefik hava bombardımanı Vathy limanındaki üç destek gemisiyle birlikte Alman gemisi "Aslan "ı da imha etti. Almanların ayrılması üzerine ELAS ve Kutsal Bando'nun 120 kişilik birliği kalan 1.000 Kara Gömlekliyi teslim olmaya zorladı ve 5 Ekim 1944'te adanın işgali sona erdi. ⓘ
Almanlar tarafından işgal edilmesinin ardından adayı terk eden Samiot ELAS üyelerinin birçoğu Orta Doğu'daki Yunan Silahlı Kuvvetlerine katılmış, komünistlerin önderliğindeki 1944 Yunan donanma isyanına katılmış ve daha sonra İngiliz esir kamplarında hapsedilmiştir. Bunların yaklaşık 4,500'ü savaşın sona ermesinden sonra adaya geri dönmüştür. Varkiza Antlaşması'nın ardından gelen anti-komünist zulümler birçok eski ELAS üyesinin öz savunma milisleri oluşturmasına yol açtı ve bu milisler zamanla Yunanistan Demokratik Ordusu'nun (DSE) Samos şubesine dönüştü. Samos DSE'si, Yunan komünistleri için önemli bir sürgün yeri olan yakınlardaki Icaria'dan insan gücü çekmiş, ayrıca İkinci Dünya Savaşı sırasında İtalyanlar tarafından terk edilen büyük miktarda silah ve mühimmatı ele geçirmeyi başarmıştır. Yunan İç Savaşı sırasında Sisam, Yunan anakarası dışında DSE direnişinin en büyük merkezlerinden biri haline geldi. Son DSE birliği 26 Ağustos 1949'da Kerkis'te teslim olmuş, komünist direnişin yenilgisini 15 Ekim 1949'da Yunan kraliyet ailesinin kutlama ziyareti izlemiştir. İç savaş sırasında toplam 197 Samiot DSE savaşçısı öldürülmüştür. ⓘ
3 Ağustos 1989 tarihinde Olympic Airways'e (şimdiki adıyla Olympic Airlines) ait Short 330 tipi bir uçak Sisam Havaalanı yakınlarında düşmüş; 31 yolcu ve mürettebat hayatını kaybetmiştir. ⓘ
Ada ile Türkiye anakarası arasındaki boğazı geçen göçmen akınıyla başa çıkmak için adada Vathy'deki Yunan askeri kampının yerinde önemli bir göçmen kampı geliştirilmiştir. Nisan 2020'de Vathy kampının başlangıçta tasarlanan sayının on katı olan 6,800 göçmen barındırdığı tahmin edilmektedir. Yunan adalarında çok sayıda göçmenin bulunması, ada sakinleri ve kamplarda tutulan göçmenler arasında gerginliklere ve bazı sivil huzursuzluklara neden olmuştur. 2020 yılında Yunan hükümeti, 2021 yılına kadar mevcut geçici açık kampların yerini almak üzere Zervou köyü yakınlarında yeni bir kapalı kabul merkezi inşa edileceğini duyurdu. ⓘ
30 Ekim 2020'de adanın açıklarında 7.0 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiş ve bir tsunamiyi tetiklemiştir. Samos'ta iki kişi hayatını kaybetmiş, Ano Vathy ve Karlovasi'deki bazı kiliseler ve binalar hasar görmüş, ancak komşu Türkiye'de 117 kişi hayatını kaybetmiştir. ⓘ
Hükümet
Samos, Kuzey Ege bölgesinin ayrı bir bölgesel birimidir ve 2019'dan bu yana iki belediyeden oluşmaktadır: Doğu Sisam ve Batı Sisam. 2011 Kallikratis hükümet reformu ile 2019 arasında adada tek bir belediye vardı: Samos, adadaki 4 eski belediyeden oluşturulmuştur. Aynı reformda, Samos bölgesel birimi eski Samos İli'nin bir kısmından oluşturulmuştur. ⓘ
Doğu Sisam Belediyesi aşağıdaki belediye birimlerinden (eski belediyeler) oluşmaktadır:
- Pythagoreio
- Vathy ⓘ
Batı Sisam Belediyesi aşağıdaki belediye birimlerinden oluşmaktadır:
- Karlovasi
- Marathokampos ⓘ
Samos'un İtalya'nın Calabria bölgesinde bulunan Samo adında bir kardeş şehri vardır. ⓘ
İl
Samos ili (Yunanca: Επαρχία Σάμου), Samos Valiliği'nin illerinden biriydi. Mevcut bölgesel birim ile aynı bölgeye sahipti. 2006'da lağvedilmiştir. ⓘ
Ekonomi
Samos ekonomisi temel olarak tarıma ve 1980'lerin başından beri istikrarlı bir şekilde büyüyen ve 1990'ların sonunda zirveye ulaşan turizm endüstrisine dayanmaktadır. Başlıca tarım ürünleri arasında üzüm, bal, zeytin, zeytinyağı, narenciye, kuru incir, badem ve çiçekler yer almaktadır. Muskat üzümü şarap üretimi için kullanılan ana üründür. Samian şarabı aynı zamanda diğer bazı unvanlar altında ihraç edilmektedir. ⓘ
Mutfak
Yerel spesiyaliteler:
- Bourekia (Börek)
- Katimeria
- Armogalo peyniri
- Katádes (tatlı)
- Moustalevria (tatlı)
- Muscat of Samos (şarap)
- Tiganitler (krep) ⓘ
UNESCO
Ada, 1992 yılında UNESCO'nun Dünya Mirası listesine alınan Samos Heraion'u ve Pythagoreion'un ortak UNESCO Dünya Mirası Alanlarının bulunduğu yerdir. ⓘ
Önemli kişiler
Antik Çağ
- Aegles, atlet
- Samoslu Aeschrion, şair
- Ezop, hikaye anlatıcısı
- Aethlius (Yazar)
- Agatharchus, ressam
- Agathocles (yazar)
- Samoslu Aristarchus (MÖ 3. yüzyıl), astronom ve matematikçi, Dünya'nın Güneş'in etrafında döndüğünü öne süren bilinen ilk kişi.
- Samoslu Asklepiades, epigrammist ve şair
- Samoslu Asius, şair
- Samoslu Conon, astronom ve matematikçi
- Samoslu Creophylus, efsanevi şarkıcı
- Samoslu Duris (MÖ 4.-3. yüzyıl), tarihçi
- Epikuros (MÖ 4. yüzyıl), filozof, Epikürcü felsefe okulunun kurucusu
- Samoslu Melissus, filozof
- Samoslu Nicaenetus, şair
- Philaenis (MÖ 4.-3. yüzyıl), fahişe ve yazar
- Polycrates (MÖ 6. yüzyıl), Samos tiranı
- Pisagor (MÖ 6. yüzyıl), Pisagor teoremine adını veren filozof, matematikçi ve dini lider.
- Telauges, filozof
- Pisagor (heykeltıraş)
- Rhoecus (MÖ 6. yüzyıl), heykeltıraş
- Samoslu Telesarchus (MÖ 6. yüzyıl), aristokrat
- Theodorus (MÖ 6. yüzyıl), heykeltıraş ve mimar
- Samoslu Theon, ressam ⓘ
Modern
- Lykourgos Logothetis (1772-1850), 1821 devrimi sırasında Samilerin lideri
- Ion Ghica (1816-1897), Romanyalı devrimci, matematikçi, diplomat, Romanya başbakanı, Romanya Akademisi'nin ilk başkanı, Sisam prensi
- Themistoklis Sofoulis (1860-1949), siyasetçi, Yunanistan Başbakanı
- Kostas Roukounas (1903-1984), Rebetika şarkıcısı
- Nikos Stavridis (1910-1987), aktör
- Nerses Ounanian (1924-1957), Ermeni-Uruguaylı heykeltıraş ⓘ
Galeri
Vathy'deki belediye binası ve arkeoloji müzesi
Aziz Spyridon, Samos şehri
Eski tütün fabrikası, Samos kasabası
Kokkari Plajı
Samos Uluslararası Havalimanı ⓘ
