Kütüphane
.jpg)
Kütüphane, sadece sergileme amacıyla değil, kullanım için erişilebilen materyal, kitap veya medya koleksiyonudur. Bir kütüphane fiziksel (basılı kopya) veya dijital erişim (soft kopya) materyalleri sağlar ve fiziksel bir yer veya sanal bir alan ya da her ikisi de olabilir. Bir kütüphanenin koleksiyonu, DVD, CD ve kaset gibi birçok formatta basılı materyaller ve diğer fiziksel kaynakların yanı sıra bibliyografik veri tabanlarında tutulan bilgi, müzik veya diğer içeriklere erişimi de içerebilir. ⓘ
Boyutları büyük ölçüde değişebilen bir kütüphane, hükümet gibi bir kamu kurumu; okul veya müze gibi bir kurum; bir şirket veya özel bir kişi tarafından kullanım ve bakım için organize edilebilir. Kütüphaneler, materyal sağlamanın yanı sıra, bilgi bulma, seçme, dağıtma ve düzenleme, bilgi ihtiyaçlarını yorumlama, çok büyük miktarlardaki bilgiyi çeşitli kaynaklarla yönlendirme ve analiz etme konularında eğitimli ve uzman olan kütüphanecilerin hizmetlerini de sağlar. ⓘ
Kütüphane binaları genellikle ders çalışmak için sessiz alanların yanı sıra grup çalışması ve işbirliği için ortak alanlar sağlar ve elektronik kaynaklarına erişim için halka açık tesisler sağlayabilir; örneğin: bilgisayarlar ve İnternet erişimi. Kütüphanenin müşteri kitlesi ve dolayısıyla sunulan hizmetler, türüne bağlı olarak değişir: örneğin bir halk kütüphanesinin kullanıcıları, özel bir kütüphanenin kullanıcılarından farklı ihtiyaçlara sahiptir. Kütüphaneler aynı zamanda programların sunulduğu ve insanların yaşam boyu öğrenmeye katıldıkları toplum merkezleri olabilir. Modern kütüphaneler, internet aracılığıyla evden erişim de dahil olmak üzere elektronik yollarla erişilebilen materyaller sağlayarak hizmetlerini bir binanın fiziksel duvarlarının ötesine taşır. ⓘ
Farklı kurumlar ve kaynaklar bu terminolojiyi farklı şekilde tanımlasa da, kütüphanenin sunduğu hizmetler çeşitli şekillerde kütüphane hizmetleri, bilgi hizmetleri veya "kütüphane ve bilgi hizmetleri" kombinasyonu olarak tanımlanır. ⓘ
Kütüphane anlamına gelen ve genellikle Batı dünyasında yaygın olarak kullanılan ‘bibliothek’ kelimesinin aslı Eski Yunancadır ve biblion kitap, theke saklandığı yer demektir. Türkçedeki kütüphane ise, Farsça ve Arapça kökenli kütüb (kitaplar) ile Farsça hane (ev) kelimelerinden türemiştir ve kitapların evi anlamına gelmektedir. Her iki dilde de kütüphane terimi, kitapların saklandığı yer anlamında kullanılmaktadır.“Kütüphaneler, elde edilen bilginin toplanması, depolanması ve dağıtılması fonksiyonlarını gören hizmet işletmeleridir” Toplumsal gereksinimleri karşılamak için kurulan kütüphaneler, her türlü kayıtlı bilgi kaynağını bilgi gereksinimi olan kullanıcıya etkin biçimde sunar böylece bağlantı işlevini sağlamaktadır. ⓘ
Tarihçe
.jpg)
Kütüphanelerin tarihi, belge koleksiyonlarını düzenlemeye yönelik ilk çabalarla başlamıştır. İlk kütüphaneler, yazının en eski biçimi olan ve Sümer'de keşfedilen, bazıları MÖ 2600'lere kadar uzanan çivi yazılı kil tabletlerin arşivlerinden oluşuyordu. Yazılı kitaplardan oluşan özel ya da kişisel kütüphaneler MÖ 5. yüzyılda klasik Yunanistan'da ortaya çıkmıştır. Klasik dönemin sonlarına doğru, 6. yüzyılda, Akdeniz dünyasının en büyük kütüphaneleri Konstantinopolis ve İskenderiye kütüphaneleri olarak kalmıştır. ⓘ
Fatımiler (hükümdarlık dönemi 909-1171) de kendi toprakları içinde birçok büyük kütüphaneye sahipti. Tarihçi İbn Ebi Tayyi', muhtemelen o dönemde yeryüzündeki en büyük edebiyat koleksiyonunu içeren saray kütüphanelerini "dünya harikası" olarak tanımlar. Tarih boyunca, kanlı katliamların yanı sıra, kütüphanelerin yok edilmesi, mağlup edilen topluluğun kayıtlı hafızasının her izini yok etmek isteyen fatihler için kritik öneme sahip olmuştur. Bunun önemli bir örneği, 1256'da Alamut'ta Nizarilerin Moğollar tarafından katledilmesinde ve fatih Cüveyni'nin "ünü dünyaya yayılmış" diye övündüğü kütüphanelerinin yakılmasında görülebilir. ⓘ
Timbuktu kütüphaneleri on dördüncü yüzyılda kurulmuş ve dünyanın dört bir yanından âlimlerin ilgisini çekmiştir. ⓘ
Orta Çağ kütüphaneleri
Yunan ve Roma uygarlıklarının yıkılmasıyla kütüphanelerdeki papirüs ve parşömenler büyük zarar gördü ve sadece belirli bir kısmı orta çağı karakterize eden manastır ve katedral kütüphanelerine taşınabildi. Bu dönemde kitaplar, Armarius denen deneyimli bir keşişle Scriptorium adında kitapların yazıldığı, süslendiği ve ciltlendiği atölyeler de kiliseye bağlı din adamlarınca oluşturuluyordu. Belli başlı kütüphaneler manastırlarda yer alıyordu bununla birlikte kralın ya da önemli kişilerin derlediği birkaç laik kütüphane de bulunuyordu. Özel koleksiyonların kalıcı olmamasından dolayı sadece Kilise ve Manastır Kütüphaneleri ayakta duruyordu. Bu kütüphaneler dinsel, cemaatin pratik ihtiyaçlarına uygun olarak litürji, teoloji ve kutsal yazının egemen olduğu kaynakları barındırıyordu ve bunların çoğu Latince geri kalanları Yunanca ve İbranice'den oluşuyordu. En zengin Manastır Kütüphaneleri yüzlerce ciltten oluşuyordu. Mali açıdan daha güçlü olan Katedral Kütüphaneleri, Manastır Kütüphanelerinden daha gelişmiş durumdaydı. Bu dönemde dini kitapların yanında Katedral Kütüphanelerine hukuk, edebiyat ve şiir kitapları da eklenmiştir. Koleksiyonların artışıyla birlikte kitaplar çekmecelerden raflara dizilmiş ve çalınmalarını engellemek amacıyla değerli ve önemli olanlara zincirler bağlanmıştır. Kullanıcılarının çoğunluğunu kilise mensuplarının oluşturduğu Katedral Kütüphanelerinin kaynakları türüne göre sınıflanmış ve kütüphane işlerine ilişkin yönetmelikler hazırlanmıştır. ⓘ
Orta Çağ Avrupası'nda önemli örneğinin İtalya'daki Abbey of Montecassino'nin oluşturduğu manastır kütüphaneleri önemli gelişim göstermiştir. ⓘ
Rönesans ve Reform dönemlerinde kütüphaneler
Rönesansla birlikte başlayan bazı toplumsal değişmeler sonucunda, kütüphanelerin büyüklük ve işlevlerinde önemli ölçüde değişiklikler meydana geldi. Merkantalizmin güçlenmesi ve burjuva sınıfının gelişmeye başlamasıyla birlikte, Antik Çağda yazılan metinlerin yeniden keşfedilmeye başlanması, bilime karşı ilginin artması, matbaanın icadı ve okuryazarlığın yaygınlaşması bu gelişmelerden bazılarını oluşturdu. Kitapların korunmasından ziyade okunması gerektiği fikrinin ağırlık kazanmasıyla Rönesans döneminde, el yazısı kitapların hızla artan nüfusa oranla yetersiz kalması yıllardır üzerinde çalışılan matbaanın gelişmesine ortam hazırlanmış ve matbaanın varlığı sonucunda kütüphanelerin çoğalması ve koleksiyonlarında ciddi artışların yaşanmasını sağlamıştır. Kütüphaneler kitap okuma merkezlerinin yanında bilgiye dayalı toplumsallaşmanın ve bilgi alışverişi yapmanın merkezi haline geldiler. Kitap artışıyla gittikçe fazlalaşan koleksiyonların düzenlenmesiyle ilgili olarak ciddi sorunlar yaşanmış ve bununla ilgili rehber kitaplar hazırlanmıştır. ⓘ
Öte yandan din savaşları, siyaset hatta düşünce alanında yapılan devrimler zaman zaman kütüphanelerin gelişmesini engelledi. VIII. Henry'nin çıkarmış olduğu Orta Çağ'a özgü bilgilenme biçimiyle ilgili bir ferman manastırdaki kütüphanelerin dağıtılmasına ve birçok eserin yok edilmesine yol açtı. ⓘ
16. yüzyıla gelindiğinde kültürel açıdan gelişen Avrupa'da dinde radikal değişiklik yapılması gerekliği anlayışıyla başlayan reform hareketlerinin neticesinde kilise, Katolik ve Protestan diye ikiye bölündü. Protestanlığın gelişiminde rol üstlenen Martin Luther, halkın eğitilmesi gerektiği düşüncesinden yola çıkarak zengin koleksiyonlara sahip kütüphanelerin kurulması için çalışmalar yaptı. Tüm Almanyadaki belediye başkanlarına gönderdiği genelgeyle sonuca ulaşan Luther, kısa süre sonra Almanya'nın birçok yerinde kütüphanelerin kurulmasını sağladı.1500'lerden 1800'lere kadar Avrupa'nın birçok yerinde hem okuryazar hem de kütüphane sayılarında ciddi artışlar meydana geldi. Venedik, Roma, Paris, Amsterdam, Londra gibi şehirlerde kütüphane sayısı artarken bugünkü Millî Kütüphanelerin öncüleri olan Kraliyet Kütüphaneleri kurulmuş oldu. ⓘ
Türklerde kütüphaneler
Türklere ait ilk kütüphane Orta Asya'da Uygurlar döneminde kuruldu.Karahoça ve Turfan kazılarının sonucunda 30 bin adet yazma orta çıkarıldı. Türklerin İslamiyeti kabul ettikten sonra kurdukları ilk devlet olan Gaznelilere ait Gazneli Mahmutun Büyük Saray Kütüphanesi ise önemli bir diğer kütüphane olmuştur. Büyük Selçuklu Devleti döneminde bunun devamı olarak başkent Merv'de cami içinde bulunan Aziziye ve Kemaliye kütüphaneleri ve Medrese-i Amidiye içindeki Medrese ve Hatuniye kütüphaneleri gibi 10 tane daha kütüphane kuruldu. Nizamülmülk'ün Bağdat ve Nişapur'da kurduğu Nizamiye medreselerindeki kütüphanelere ait yazma eserler günümüze kadar korundu. Anadolu Selçuklularında ise kütüphaneler daha çok Konya'da toplanmıştır ve birçok İslam bilginin faydalandığı Sedreddin Konevi Kütüphanesi'nden 61 kadar yazma günümüze ulaşmıştır. Osmanlılar döneminde kütüphaneler genellikle medrese bünyelerinde yer alan Medrese Kütüphaneleridir. İlki Osman Bey döneminde İznik'te ikincisi ise Lala Şahin Bey döneminde Bursa'da kurulmuştur. İstanbul'un alınmasından sonra da kurulan medreselerin içerisinde kütüphaneler yer aldı. Osmanlı Devleti'ndeki bir diğer kütüphane türü olan Camii Kütüphaneleri yazma eserlerden oluşmaktaydı. Bir köşede duran dolapta kaynakların saklandığı bu kütüphanelerde elyazmasının yanı sıra; hadis, akaid, fıkıh ile ilgili eserler ve Kur'an bulunmaktadır ve bu koleksiyonlar herkesin kullanımına sunulmuştur.İstanbul'da Fatih, Şehzade, Eyüp Sultan, Süleymaniye, Beyazıt başta olmak üzere birçok camide; Anadolu'da da Bursa, Van, Kütahya, Sivas gibi kentlerde de Camii Kütüphaneleri kurulmuştur. ⓘ
Etimoloji
Kütüphane terimi, Latince libraria 'kitap koleksiyonu' ve librarium 'kitap kabı' sözcüklerinde bulunan Latince 'kitap' veya 'belge' anlamına gelen liber sözcüğüne dayanmaktadır. Diğer modern diller, Latince bibliotheca (bkz. Fransızca bibliothèque veya Almanca Bibliothek) aracılığıyla, aslen 'kitap kabı' anlamına gelen Antik Yunanca βιβλιοθήκη'den (bibliothēkē) türetmeler kullanmaktadır. ⓘ
Değişen roller ve içerik
Kütüphaneler materyale fiziksel veya dijital erişim sağlayabilir ve fiziksel bir yer veya sanal bir alan ya da her ikisi de olabilir. Bir kütüphanenin koleksiyonu kitaplar, süreli yayınlar, gazeteler, el yazmaları, filmler, haritalar, baskılar, belgeler, mikroformlar, CD'ler, kasetler, video kasetler, DVD'ler, Blu-ray Diskler, e-kitaplar, sesli kitaplar, veri tabanları, masa oyunları, video oyunları ve diğer formatları içerebilir. Kütüphanelerin büyüklükleri milyonlarca öğeye kadar geniş bir yelpazede değişmektedir. ⓘ
Kütüphaneler genellikle çalışmak için sessiz alanlar sağlar ve ayrıca grup çalışmasını ve işbirliğini kolaylaştırmak için genellikle ortak alanlar sunarlar. Kütüphaneler genellikle elektronik kaynaklarına ve internete erişim için halka açık tesisler sağlar. Kamusal ve kurumsal koleksiyonlar ve hizmetler, kapsamlı bir koleksiyonu kendileri satın almayı tercih etmeyen ya da bunu karşılayamayan, hiçbir bireyin makul olarak sahip olması beklenemeyecek materyallere ihtiyaç duyan ya da araştırmalarında profesyonel yardıma ihtiyaç duyan kişiler tarafından kullanılmak üzere tasarlanmış olabilir. ⓘ
Bir kütüphane tarafından sunulan hizmetler, farklı kurumlar ve kaynaklar bu terminolojiyi farklı şekilde tanımlasa da, çeşitli şekillerde kütüphane hizmetleri, bilgi hizmetleri ya da "kütüphane ve bilgi hizmetleri" kombinasyonu olarak tanımlanır. Kuruluşlar ya da bölümler genellikle bu isimlerden biri ile anılır. ⓘ
Kütüphaneciler/bilgi uzmanları
Kütüphanelerde genellikle profesyonel eğitim almış kütüphaneciler, bazen kütüphane teknisyeni olarak da adlandırılan yardımcı personel ve destek personelinden oluşan bir ekip görev yapar. Kütüphanecilerin ve yardımcı personelin eğitimiyle ilgili bazı konular arasında koleksiyonun erişilebilirliği, materyallerin edinilmesi, düzenleme ve bulma araçları, kitap ticareti, farklı yazı materyallerinin fiziksel özelliklerinin etkisi, dil dağılımı, eğitimdeki rolü, okuryazarlık oranları, bütçeler, personel, özel hedef kitleler için kütüphaneler, mimari değer, kullanım şekilleri, kütüphanelerin bir ulusun kültürel mirasındaki rolü ve hükümet, kilise veya özel sponsorluğun rolü yer almaktadır. 1960'lardan bu yana bilgisayarlaşma ve dijitalleşme sorunları ortaya çıkmıştır. ⓘ
Türler
Birçok kurum, materyallerin kullanıcılara, kurumlara ya da diğer kütüphanelere ödünç verilmesinin beklendiği ve amaçlandığı dolaşım ya da ödünç verme kütüphanesi ile materyallerin ödünç verilmediği referans kütüphanesi arasında bir ayrım yapar. Doğu Kentucky'nin ilk atlı kütüphaneleri ve kitap arabaları gibi gezici kütüphaneler genellikle ödünç verme türündedir. Modern kütüphaneler genellikle her ikisinin bir karışımıdır; dolaşım için genel bir koleksiyon ve kütüphane binasıyla sınırlı bir referans koleksiyonu içerir. Ayrıca, giderek artan dijital koleksiyonlar, basılı olarak dolaşımda olmayan materyallere daha geniş erişim sağlamakta ve kütüphanelerin daha büyük bir tesis inşa etmeden bile koleksiyonlarını genişletmelerine olanak tanımaktadır. Lamba (2019), "günümüz kütüphanelerinin giderek çok disiplinli, işbirlikçi ve ağ bağlantılı hale geldiğini" ve Web 2.0 araçlarının kütüphanelere uygulanmasının "yalnızca kullanıcıları topluluklarına bağlamak ve iletişimi geliştirmekle kalmayıp, aynı zamanda kütüphanecilerin hem gerçek hem de potansiyel kullanıcılarını hedeflemek için kütüphanelerinin faaliyetlerini, hizmetlerini ve ürünlerini tanıtmalarına yardımcı olacağını" gözlemleyerek bu fikri pekiştirmiştir. ⓘ
Akademik kütüphaneler
Akademik kütüphaneler genellikle kolej ve üniversite kampüslerinde yer alır ve öncelikle bu ve diğer akademik kurumların öğrenci ve öğretim üyelerine hizmet verir. Bazı akademik kütüphaneler, özellikle kamu kurumlarında bulunanlar, tamamen ya da kısmen halkın erişimine açıktır. Kütüphane hizmetleri bazen ücret karşılığında halka da sunulur, bazı akademik kütüphaneler kendi toplumlarındaki okuryazarlık düzeyini artırmak için bu tür hizmetler oluştururlar. ⓘ
Akademik kütüphaneler, kolejler ve üniversiteler gibi ortaöğretim sonrası eğitim kurumlarında bulunan kütüphanelerdir. Temel işlevleri, eğitim kurumunun öğrencileri ve öğretim üyeleri için araştırma, danışmanlık ve kaynak bağlantısı konularında destek sağlamaktır. Akademik kütüphaneler, öğrencilerin ve öğretim üyelerinin bilgi gereksinimlerini karşılamaya hizmet eden tüm disiplinlere yayılmış güncel, güvenilir ve ilgili bilgi kaynaklarını barındırır. Tüm kitapların bulunmadığı durumlarda bazı kütüphaneler, basılı kopya olarak bulundurulması pratik olmayan yedekleri ve ek bilgileri sağlamak amacıyla hizmet verdikleri belirli bir kurum için abone oldukları e-kaynaklara sahiptir. Ayrıca, çoğu kütüphane diğer kütüphanelerle kitap değişimi konusunda işbirliği yapmaktadır. ⓘ
Dersle ilgili belirli kaynaklar genellikle kütüphane tarafından sağlanır, örneğin ders kitaplarının kopyaları ve makale okumaları 'rezerv' olarak tutulur (yani sadece kısa süreli olarak, genellikle birkaç saatliğine ödünç verilir). Bazı akademik kütüphaneler, dizüstü bilgisayarlar, web kameraları veya bilimsel hesap makineleri gibi genellikle kütüphanelerle ilişkilendirilmeyen kaynaklar sağlar. ⓘ
Akademik kütüphaneler, öğrencilere programlarında başarılı olmaları için gerekli araçları sağlamayı amaçlayan resmi, not verilen derslerin dışında atölye çalışmaları ve kurslar sunar. Bu atölye çalışmaları atıflar, etkili arama teknikleri, dergi veri tabanları ve elektronik atıf yazılımları konusunda yardım içerebilir. Bu atölye çalışmaları, öğrencilere akademik kariyerlerinde (ve genellikle gelecekteki mesleklerinde) başarıya ulaşmalarına yardımcı olabilecek ve sınıf içinde öğrenemeyecekleri beceriler kazandırır. ⓘ
Akademik kütüphane, kampüsteki öğrenciler için sessiz bir çalışma alanı sağlar; ayrıca toplantı odaları gibi grup çalışma alanları da sağlayabilir. Kuzey Amerika, Avrupa ve dünyanın diğer bölgelerinde akademik kütüphaneler giderek daha fazla dijital odaklı hale gelmektedir. Kütüphane, öğrencilerin ve araştırmacıların hem basılı/fiziksel hem de dijital çeşitli kaynaklara erişmeleri için bir "geçit" sağlar. Akademik kurumlar elektronik dergi veritabanlarına abone olmakta, araştırma ve bilimsel yazma yazılımları sağlamakta ve genellikle öğrencilerin dergilere, kütüphane arama veritabanlarına ve portallarına, kurumsal elektronik kaynaklara, İnternet erişimine ve ders veya görevle ilgili yazılımlara (örneğin kelime işlemci ve elektronik tablo yazılımı) erişmeleri için bilgisayar iş istasyonları veya bilgisayar laboratuvarları sağlamaktadır. Bazı akademik kütüphaneler, öğrencilerin tezlerinin dijital kopyalarının toplanması ve düzenlenmesi gibi kurumsal bilimsel araştırma ve akademik bilgi için elektronik bir depo olarak hareket etmek gibi yeni roller üstlenmektedir. Ayrıca, akademik kütüphaneler, özellikle tamamen Açık Erişim kurumsal yayıncılar şeklinde, kar amacı gütmeyen bir temelde kendi başlarına yayıncı olarak giderek daha fazla hareket etmektedir. ⓘ
Çocuk kütüphaneleri
Çocuk kütüphaneleri, çocuk okuyuculara yönelik özel kitap koleksiyonlarıdır ve genellikle genel halk kütüphanelerinin ayrı odalarında tutulurlar. Bazı çocuk kütüphaneleri büyük kütüphanelerde kendilerine ayrılmış katlara ya da kanatlara sahipken, daha küçük kütüphanelerde çocuklar için ayrı bir oda ya da alan olabilir. Gençleri dünya edebiyatıyla tanıştırmayı ve okuma sevgisini geliştirmeyi amaçlayan bir eğitim kurumudur. Çalışmaları devlet okullarının çalışmalarını tamamlar. ⓘ
Halk kütüphaneleri tarafından yaygın olarak sunulan hizmetler arasında, erken okuryazarlık becerilerini ve kitap sevgisini geliştirmek amacıyla bebekler, küçük çocuklar, okul öncesi çocuklar için hikaye anlatma seansları veya okul sonrası programlar yer alabilir. Halk kütüphanelerinde sunulan en popüler programlardan biri çocuklar, aileler ve yetişkinler için yaz okuma programlarıdır. ⓘ
Çocuklar için bir diğer popüler okuma programı da PAWS TO READ veya çocukların sertifikalı terapi köpeklerine kitap okuyabildikleri benzer programlardır. Hayvanlar sakinleştirici bir etki yarattığından ve yargılama olmadığından, çocuklar güven ve okuma sevgisini öğrenirler. Birçok eyalette bu tür programlar vardır: ebeveynlerin yerel kütüphanelerinde bu programın olup olmadığını öğrenmek için kütüphanecilerine sormaları yeterlidir. ⓘ
Çocuklara hizmet vermek amacıyla kurulurlar.16 yaşına kadar olan çocukların fikir ve ruh gelişimine katkıda bulunmak, kendi istekleri ile bilgilerini geliştirmek, onları içinde bulundukları topluma çeşitli yönlerden daha yararlı ve etkin bir hale getirmek amacıyla Halk Kütüphanelerinde çocuk bölümleri kurulur. ⓘ
Ulusal kütüphaneler
Bir ulusal kütüphane ya da devlet kütüphanesi ulusal bilgi deposu olarak hizmet verir ve ülkedeki yayıncıların her yayının bir kopyasını kütüphaneye bırakmasını gerektiren yasal bir gereklilik olan yasal depozito hakkına sahiptir. Halk kütüphanelerinin aksine, ulusal kütüphaneler vatandaşların ödünç kitap almasına nadiren izin verir. Genellikle, koleksiyonları çok sayıda nadir, değerli veya önemli eser içerir. Ulusal kütüphanenin depo niteliğine daha az vurgu yapan daha geniş tanımları vardır. İlk ulusal kütüphanelerin kökenleri, hükümdarın ya da devletin başka bir yüksek organının kraliyet koleksiyonlarına dayanır. ⓘ
Birçok ulusal kütüphane, ortak görevlerini tartışmak, ortak standartları tanımlamak ve teşvik etmek ve görevlerini yerine getirmelerine yardımcı olacak projeler yürütmek için Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu'nun (IFLA) Ulusal Kütüphaneler Bölümü bünyesinde işbirliği yapmaktadır. Avrupa'daki ulusal kütüphaneler, Avrupa Ulusal Kütüphaneciler Konferansı'nın (CENL) bir hizmeti olan Avrupa Kütüphanesi'ne katılmaktadır. ⓘ
Ödünç kitap veren halk kütüphaneleri
Bir halk kütüphanesi genel halka hizmet sağlar. Kütüphane, ilçe çapında bir kütüphane sisteminin parçasıysa, o ilçedeki aktif bir kütüphane kartına sahip vatandaşlar, kütüphane sistemiyle ilişkili kütüphane şubelerini kullanabilir. Ancak bir kütüphane, ilçe halk kütüphanesi sistemine üye değilse, yalnızca kendi şehrine hizmet verebilir. Bir halk kütüphanesinde bulunan materyallerin çoğu ödünç alınabilir. Kullanıcıların ödünç alabilecekleri materyallerin sayısına ve ödünç alma süresine kütüphane personeli karar verir. Tipik olarak, kütüphaneler ödünç kitap almak isteyen topluluk üyelerine kütüphane kartı verir. Genellikle bir şehre gelen ziyaretçiler de halk kütüphanesi kartı alabilmektedir. ⓘ
Birçok halk kütüphanesi aynı zamanda okuma grupları ve yeni yürümeye başlayan çocuklar için hikaye saati gibi halka ücretsiz hizmetler ve etkinlikler sağlayan toplum kuruluşları olarak da hizmet vermektedir. Birçok toplum için kütüphane, geniş bir dünya ile bağlantı, bilgi ve anlayış edinme ve eğlence kaynağıdır. Pennsylvania Kütüphane Derneği tarafından yapılan bir araştırmaya göre, halk kütüphanesi hizmetleri gençler arasında artan okuma yazma bilmeme oranlarıyla mücadelede önemli bir rol oynamaktadır. Halk kütüphaneleri hizmet verdikleri halk tarafından korunmakta ve finanse edilmektedir. ⓘ
Kuruluşundan bu yana kütüphanelerdeki kitap sayısı sürekli olarak arttığından, kompakt depolama ve yeterli aydınlatma ile erişim ihtiyacı da artmıştır. İstif sistemi, bir kütüphanenin kitap koleksiyonunun okuma odasından ayrı bir alanda tutulmasını içerir. Bu düzenleme 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Kitap raflarını destekleyen dökme demir ve çelik iskeletlerin, ışığın geçişine izin vermek için genellikle yarı saydam bloklardan inşa edilen (ancak tevazu nedeniyle şeffaf olmayan) zemini de desteklediği oldukça standart bir forma dönüştü. Elektrik lambalarının kullanılmaya başlanmasının kütüphanelerdeki aydınlatma üzerinde büyük bir etkisi olmuştur. Cam zeminlerin kullanımına büyük ölçüde son verildi, ancak çok katlı yığınlarda hava dolaşımını sağlamak için zeminler hala genellikle metal ızgaralardan oluşuyordu. Daha fazla alana ihtiyaç duyuldukça, boşa harcanan koridor alanını azaltmak için rafları raylar üzerinde hareket ettirme yöntemi (kompakt raflar) kullanılmaya başlandı. ⓘ
2005 yılında ortaya atılan bir terim olan Kütüphane 2.0, kütüphanenin Google'ın meydan okumasına verdiği yanıt ve Web 2.0 teknolojisini kullanarak kullanıcıların değişen ihtiyaçlarını karşılama girişimidir. Kütüphane 2.0'ın bazı yönleri arasında yorum yapma, etiketleme, yer imi koyma, tartışmalar, çevrimiçi sosyal ağların kütüphaneler tarafından kullanımı, eklentiler ve widget'lar yer almaktadır. Web 2.0'dan esinlenerek, kütüphaneyi daha kullanıcı odaklı bir kurum haline getirme girişimidir. ⓘ
Halk kütüphanelerine atfedilen öneme rağmen, bütçeleri yasama organları tarafından sık sık kesilmektedir. Bazı durumlarda, finansman o kadar azalmıştır ki kütüphaneler çalışma saatlerini azaltmak ve çalışanları işten çıkarmak zorunda kalmıştır. ⓘ
Referans kütüphaneleri
Bir referans kütüphanesi kitapları ve diğer materyalleri ödünç vermez; bunun yerine, bunlar yalnızca kütüphanenin kendisinde okunabilir. Tipik olarak, bu tür kütüphaneler, örneğin bir üniversitede araştırma amacıyla kullanılır. Referans kütüphanelerindeki bazı materyaller tarihi ve hatta benzersiz olabilir. Birçok ödünç verme kütüphanesi, sözlükler gibi yaygın referans kitapları olan ve bu nedenle ödünç verilmeyen kitapların bulunduğu bir "referans bölümü" içerir. Bu tür referans bölümleri "okuma odaları" olarak adlandırılabilir ve bu odalar gazete ve süreli yayınları da içerebilir. Okuma odalarına örnek olarak, Austin'deki Teksas Üniversitesi Harry Ransom Merkezi'nde bulunan ve edebiyat ajanı Audrey Wood'un belgelerini muhafaza eden Hazel H. Ransom Okuma Odası verilebilir. ⓘ
Araştırma kütüphaneleri
Bir araştırma kütüphanesi, bir veya daha fazla konuda materyallerden oluşan bir koleksiyondur. Bir araştırma kütüphanesi, akademik ya da bilimsel araştırmaları destekler ve genellikle birincil kaynakların yanı sıra ikincil kaynakları da içerir; kalıcı koleksiyonlar bulundurur ve gerekli tüm materyallere erişim sağlamaya çalışır. Bir araştırma kütüphanesi çoğunlukla akademik veya ulusal bir kütüphanedir, ancak büyük bir özel kütüphanenin kendi özel alanı içinde bir araştırma kütüphanesi olabilir ve en büyük halk kütüphanelerinin çok azı aynı zamanda araştırma kütüphanesi olarak da hizmet verir. Büyük bir üniversite kütüphanesi araştırma kütüphanesi olarak kabul edilebilir ve Kuzey Amerika'da bu tür kütüphaneler Araştırma Kütüphaneleri Birliği'ne üye olabilirler. Birleşik Krallık'ta ise Araştırma Kütüphaneleri Birleşik Krallık (RLUK) üyesi olabilirler. ⓘ
Bir araştırma kütüphanesi, kaynaklarını ödünç vermeyen bir referans kütüphanesi ya da kaynaklarının tamamını ya da bir kısmını ödünç veren bir ödünç verme kütüphanesi olabilir. Bazı son derece büyük ya da geleneksel araştırma kütüphaneleri bu anlamda tamamen referans kütüphanesi olup, hiçbir materyalini ödünç vermezken; en azından ABD ve Birleşik Krallık'taki çoğu akademik araştırma kütüphanesi artık kitap ödünç vermekte ancak süreli yayınları ya da diğer materyalleri ödünç vermemektedir. Birçok araştırma kütüphanesi bir üst kuruluşa bağlıdır ve yalnızca o kuruluşun üyelerine hizmet verir. Araştırma kütüphanelerine örnek olarak British Library, Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi ve Manhattan'daki 42. Cadde'de bulunan New York Halk Kütüphanesi Ana Şubesi, Rusya Bilim Akademisi Sibirya Şubesi Devlet Kamu Bilimsel Teknoloji Kütüphanesi verilebilir. ⓘ
Dijital kütüphaneler
Dijital kütüphaneler, dijital kaynakları barındıran kütüphanelerdir. Dijital eserlere erişim sağlayan, materyallere gelecekte erişim sağlamak için bir koruma sorumluluğuna sahip olan ve bu öğeleri kolay ve uygun maliyetli bir şekilde sağlayan bir hizmet değil, bir kuruluş olarak tanımlanırlar. Dijital kütüphane tanımı, "dijital kütüphane, belirlenmiş bir kullanıcı topluluğunun dijital içerik ve verilere erişimini kolaylaştırmak için çeşitli yazılım, ağ teknolojileri ve standartları kullanır" anlamına gelir. Dijital kütüphanelere erişim, tek tek ya da birlikte çeşitli faktörlerden etkilenebilir. Erişimi etkileyen en yaygın faktörler şunlardır: Kütüphanenin içeriği, hedef kullanıcıların özellikleri ve bilgi ihtiyaçları, kütüphanenin dijital arayüzü, kütüphanenin organizasyon yapısının amaç ve hedefleri ve kütüphane kullanımını yöneten standartlar ve düzenlemeler. Erişim, kullanıcıların ilgilerini çeken ve ihtiyaç duydukları belgeleri keşfetme ve alma becerilerine bağlı olacaktır ki bu da bir koruma sorunudur. Dijital nesneler pasif bir şekilde korunamaz, dijital nesnelerin güven ve bütünlüğünü sağlamak için dijital kütüphaneciler tarafından düzenlenmelidir. ⓘ
Dijital kütüphaneciler için en önemli hususlardan biri, kaynaklarına uzun vadeli erişim sağlama ihtiyacıdır; bunu yapmak için dikkat edilmesi gereken iki konu vardır: Medya arızası ve format eskimesi. Medya arızasında, belirli bir dijital öğe bir tür hata ya da sorun nedeniyle kullanılamaz hale gelir. Örneğin çizik bir CD-ROM, içeriğini doğru şekilde göstermez, ancak çizik olmayan başka bir diskte bu sorun olmaz. Format eskimesi, dijital bir formatın yerini daha yeni bir teknolojinin alması ve bu nedenle eski formattaki öğelerin okunamaz ve kullanılamaz hale gelmesidir. Medya arızası ile başa çıkmak reaktif bir süreçtir, çünkü yalnızca bir sorun ortaya çıktığında bir şeyler yapılır. Buna karşın, format eskitmesi hazırlayıcıdır, çünkü değişiklikler öngörülür ve bir sorun ortaya çıkmadan önce çözüm aranır. ⓘ
Dijital korumada gelecekteki eğilimler şunlardır: Dijital koruma için şeffaf kurumsal modeller, kendi kendini koruyan nesnelerin piyasaya sürülmesi, dijital koruma mimarilerinde artan esneklik, koruma araçlarını karşılaştırmak için açıkça tanımlanmış ölçütler ve gerçek zamanlı olarak terminoloji ve standartların birlikte çalışabilirliği. ⓘ
Özel kütüphaneler
Hastaneler, kiliseler, müzeler, araştırma laboratuarları, hukuk firmaları ve birçok devlet dairesi ve ajansı dahil olmak üzere birçok özel işletme ve kamu kuruluşu, çalışanlarının işleriyle ilgili özel araştırmalar yaparken kullanmaları için kendi kütüphanelerini bulundurmaktadır. Söz konusu kuruma bağlı olarak, özel kütüphaneler kamuya veya kamunun unsurlarına açık olabilir veya olmayabilir. Hukuk büroları ve araştırma laboratuvarları gibi daha uzmanlaşmış kurumlarda, özel kütüphanelerde çalışan kütüphaneciler genellikle genel eğitimli kütüphanecilerden ziyade kurumun alanında uzman kişilerdir ve genellikle kütüphanenin özel içeriği ve müşteri kitlesi nedeniyle özellikle kütüphane ile ilgili bir alanda ileri dereceye sahip olmaları gerekmez. ⓘ
Özel kütüphaneler, kadınların ve LGBTQ topluluğunun ihtiyaçlarına hizmet eden kadın kütüphanelerini ya da LGBTQ kütüphanelerini de içerebilir. Kütüphaneler ve LGBTQ topluluğu geniş bir geçmişe sahiptir ve şu anda LGBTQ topluluğunu korumaya ve onlara yardım etmeye adanmış birçok kütüphane, arşiv ve özel koleksiyon bulunmaktadır. Vancouver Women's Library veya Women's Library @LSE gibi kadın kütüphaneleri, kadınlara ve kız çocuklarına hizmet sunan ve kadın tarihine odaklanan kadın kütüphanelerine örnektir. ⓘ
Devlet hukuk kütüphaneleri, hastane kütüphaneleri ve askeri üs kütüphaneleri gibi bazı özel kütüphaneler genellikle söz konusu kurumu ziyaret eden halka açıktır. Belirli bir kütüphaneye ve hizmet verdiği müşteri kitlesine bağlı olarak, özel kütüphaneler araştırma, referans, halk, akademik veya çocuk kütüphanelerine benzer hizmetler sunabilir, genellikle sadece bir hastanedeki hastalara kitap ödünç vermek veya askeri bir koleksiyonun bazı bölümlerini halka kısıtlamak gibi kısıtlamalarla. Özel kütüphanelerin son derece bireysel yapısı göz önüne alındığında, özel bir kütüphaneye gelen ziyaretçilerin genellikle o kütüphanede hangi hizmetlerin ve kısıtlamaların geçerli olduğunu kontrol etmeleri tavsiye edilir. ⓘ
Özel kütüphaneler, nadir kitaplar, el yazmaları ve diğer özel materyaller için tasarlanmış bir kütüphanenin şubeleri veya bölümleri olan özel koleksiyonlardan ayırt edilir, ancak bazı özel kütüphaneler, genellikle kütüphanenin uzmanlık alanıyla ilgili kendi özel koleksiyonlarına sahiptir. ⓘ
Özel kütüphanelerin belirli türleri hakkında daha fazla bilgi için hukuk kütüphaneleri, tıp kütüphaneleri, müzik kütüphaneleri ya da ulaşım kütüphanelerine bakınız. ⓘ
Organizasyon
Çoğu kütüphanede materyaller, kütüphane sınıflandırma sistemine göre belirli bir sıraya göre düzenlenmiştir, böylece materyallerin yeri hızlı bir şekilde bulunabilir ve koleksiyonlar verimli bir şekilde taranabilir. Bazı kütüphanelerde halka açık galerilerin dışında referans materyallerinin depolandığı ek galeriler vardır. Bu referans rafları halkın seçilmiş üyelerine açık olabilir. Bazı kütüphaneler ise kullanıcılardan bir asistanın kapalı raflardan materyal almasını talep eden bir "raf isteği" göndermelerini ister: bkz. kapalı raf kütüphaneleri listesi. ⓘ
Daha büyük kütüphaneler genellikle hem yardımcı profesyonellerin hem de profesyonel kütüphanecilerin çalıştığı bölümlere ayrılır.
- Dolaşım (ya da Erişim Hizmetleri) - Kullanıcı hesapları ve materyallerin ödünç/iade edilmesi ve raflara yerleştirilmesi ile ilgilenir.
- Koleksiyon Geliştirme - Materyal siparişi verir ve materyal bütçelerini korur.
- Referans - Kullanıcılardan gelen soruları yanıtlayan (yapılandırılmış referans görüşmeleri kullanarak), kullanıcılara talimat veren ve kütüphane programlarını geliştiren bir referans masası personeli. Referans, kullanıcı gruplarına veya materyallere göre daha da ayrılabilir; yaygın koleksiyonlar çocuk edebiyatı, genç yetişkin edebiyatı ve soybilim materyalleridir.
- Teknik Hizmetler - Yeni materyallerin kataloglanması ve işlenmesi ve ayıklanmış materyallerin imtiyazdan çıkarılması için perde arkasında çalışır.
- Raf Bakımı - Kullanıcıların kullanımından sonra kütüphaneye iade edilen materyalleri yeniden raflara yerleştirir ve Teknik Hizmetler tarafından işlenen materyalleri raflara yerleştirir. Raf Bakımı ayrıca doğru kütüphane sınıflandırma düzeninde olduğundan emin olmak için raflardaki materyali okur. ⓘ
Kütüphane yönetimindeki temel görevler arasında satın almaların planlanması (kütüphanenin hangi materyalleri satın alarak ya da başka yollarla edinmesi gerektiği), edinilen materyallerin kütüphane sınıflandırması, materyallerin korunması (özellikle el yazmaları gibi nadir ve kırılgan arşiv materyalleri), materyallerin koleksiyondan çıkarılması, kullanıcıların materyalleri ödünç alması ve kütüphane bilgisayar sistemlerinin geliştirilmesi ve yönetilmesi yer alır. Daha uzun vadeli konular arasında yeni kütüphanelerin inşasının ya da mevcut kütüphanelerin genişletilmesinin planlanması, sosyal yardım hizmetlerinin ve okumayı geliştirme hizmetlerinin (yetişkin okuryazarlığı ve çocuk programları gibi) geliştirilmesi ve uygulanması yer alır. Kitaplar, dergiler, süreli yayınlar, CD'ler vb. kütüphane materyalleri Dewey Onlu Sınıflandırma Teorisi ile yönetilir ve değiştirilmiş Dewey Onlu Sınıflandırma Teorisi kütüphane materyalleri yönetimi için daha pratik ve güvenilir bir sistemdir. ⓘ
Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO), "kütüphaneler, dokümantasyon ve bilgi merkezleri, yayıncılık, arşivler, kayıt yönetimi, müze dokümantasyonu, indeksleme ve özetleme hizmetleri ve bilgi bilimi" konularına odaklanan Teknik Komitesi 46 (TC 46) aracılığıyla kütüphanelerin yönetimine ilişkin çeşitli standartlar yayınlamıştır. Aşağıda bunlardan bazılarının kısmi bir listesi verilmiştir:
- ISO 2789:2006 Bilgi ve dokümantasyon-Uluslararası kütüphane istatistikleri
- ISO 11620:1998 Bilgi ve dokümantasyon-Kütüphane performans göstergeleri
- ISO 11799:2003 Bilgi ve dokümantasyon-Arşiv ve kütüphane materyalleri için doküman depolama gereklilikleri
- ISO 14416:2003 Bilgi ve dokümantasyon-Arşiv ve kütüphane kullanımı için kitapların, süreli yayınların, serilerin ve diğer kağıt belgelerin ciltlenmesi için gereklilikler-Metotlar ve malzemeler
- ISO/TR 20983:2003 Bilgi ve dokümantasyon-Elektronik kütüphane hizmetleri için performans göstergeleri ⓘ
Kullanım
Bazı kullanıcılar kütüphane kaynaklarını tam olarak nasıl kullanacaklarını bilmeyebilirler. Bu durum, bireylerin bir personele yaklaşma konusundaki tedirginliklerinden kaynaklanabilir. Bir kütüphanenin içeriğinin görüntülenme ya da erişim yolları, kullanım üzerinde en büyük etkiye sahip olabilir. Eskimiş ya da hantal bir arama sistemi ya da kullanıcılarla iletişim kurmakta isteksiz ya da eğitimsiz personel, bir kütüphanenin kullanışlılığını sınırlayacaktır. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki halk kütüphanelerinde, 19. yüzyılda başlayan bu sorunlar, kütüphane kullanıcı eğitimini savunan kütüphane eğitimi hareketinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. İlk liderlerden biri John Cotton Dana'dır. Kütüphane eğitiminin temel biçimi bazen bilgi okuryazarlığı olarak bilinir. ⓘ
Kütüphaneler, koleksiyonlarında hangi materyallerin bulunduğu ve bu bilgilere nasıl erişileceği konusunda kullanıcılarını bilgilendirmelidir. Bilgisayar çağından önce bu, kitapları ve diğer materyalleri tanımlayan dizin kartlarıyla dolu birçok çekmeceyi içeren bir dolap (veya birden fazla dolap) olan kart kataloğu ile gerçekleştirilirdi. Büyük bir kütüphanede kart kataloğu genellikle büyük bir odayı doldururdu. ⓘ
Ancak internetin ortaya çıkışı, kullanıcıların internet erişimi olan herhangi bir yerden kütüphanenin kaynaklarını aramasına olanak tanıyan elektronik katalog veritabanlarının (genellikle "webcats" veya çevrimiçi kamu erişim katalogları, OPAC'lar olarak adlandırılır) benimsenmesine yol açmıştır. Bu tarz katalog bakımı, dijital kütüphaneler ve dağıtık kütüphaneler gibi yeni kütüphane türlerinin yanı sıra güçlendirilmiş eski kütüphanelerle de uyumludur. Büyük kütüphaneler, her biri birden fazla kata sahip olan ve kaynaklarını bölme adı verilen bir dizi rafta barındıran birden fazla oda ile bir şehirdeki birden fazla binaya dağılmış olabilir. Bir kullanıcı katalogda bir kaynağın yerini belirledikten sonra, kaynağı fiziksel olarak almak için yön bulma kılavuzunu kullanmalıdır; bu süreç tabelalar, haritalar, GPS sistemleri veya RFID etiketleme ile desteklenebilir. ⓘ
Finlandiya, dünyada kişi başına en fazla kayıtlı kitap ödünç alan ülke konumundadır. Finlandiya nüfusunun yarısından fazlası kayıtlı ödünç kullanıcıdır. ABD'de halk kütüphanesi kullanıcıları 1856'dan 1978'e kadar kullanıcı başına yılda ortalama 15 kitap ödünç almıştır. 1978'den 2004'e kadar kullanıcı başına kitap dolaşımı yaklaşık %50 azalmıştır. Görsel-işitsel yayın dolaşımındaki artış, 2004 yılında toplam dolaşımın %25'i olarak tahmin edilmektedir ve bu düşüşün yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. ⓘ
Dijital kütüphanelere geçiş
21. yüzyılda veri toplamak ve elde etmek için internet kullanımı giderek artmaktadır. Dijital kütüphanelere geçiş, insanların fiziksel kütüphaneleri kullanma biçimlerini büyük ölçüde etkilemiştir. 2002 ve 2004 yılları arasında, ortalama bir Amerikan akademik kütüphanesinde toplam işlem sayısı yaklaşık %2,2 oranında azalmıştır. Kütüphaneler dijital dünyaya ve bilgiye bir tık ötede ulaşmaya alışmış yeni nesil öğrencilere ayak uydurmaya çalışmaktadır. Örneğin, Kaliforniya Üniversitesi Kütüphane Sistemi 1991 ve 2001 yılları arasında 8,377,000 kitaptan 3,832,000'e düşerek %54'lük bir düşüş yaşamıştır. ⓘ
Bu gerçekler, e-kaynakların artan kullanılabilirliğinin bir sonucu olabilir. 1999-2000 yıllarında 105 ARL üniversite kütüphanesi elektronik kaynaklara yaklaşık 100 milyon dolar harcamıştır ki bu bir önceki yıla göre yaklaşık 23 milyon dolarlık bir artış anlamına gelmektedir. Açık E-kitap Forumu tarafından 2003 yılında yayınlanan bir rapora göre 2002 yılında bir milyona yakın e-kitap satılmış ve yaklaşık 8 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Dijital kütüphanelere geçişin bir başka örneği de Cushing Akademisi'nin basılı kitaplardan oluşan kütüphanesinden (toplamda 20.000 ciltten fazla) vazgeçerek tamamen dijital medya kaynaklarına geçme kararında görülebilir. ⓘ
Kütüphanelerin değişen kullanımını araştıran 2001 tarihli bir tartışma belgesi, geleneksel bir kütüphaneden ziyade internetten bilgi almaya alışmış olan lisans öğrencilerinin kütüphane kullanımının azaldığını bildirmiştir. Sadece internette arama yaparak bilgi bulmak, bir kitabın tamamını okumaktan daha kolay ve hızlı olarak görülmektedir. NetLibrary tarafından yapılan bir ankette, lisans öğrencilerinin %93'ü internetten bilgi bulmanın kütüphaneye gitmekten daha mantıklı olduğunu söylemiştir. Dörtte üçü ise kütüphaneye gitmek için yeterli zamanları olmadığını belirtmiştir. İnternetten bilgi almak geleneksel bir kütüphaneyi ziyaret etmekten daha verimli ve zaman kazandırıcı olsa da, araştırma lisans öğrencilerinin büyük olasılıkla tüm web'in yalnızca %0.03'ünde arama yaptığını göstermiştir. ⓘ
2000'li yılların ortalarında İsveçli Distec şirketi, GoLibrary olarak bilinen ve Kaliforniya'daki El Cerrito del Norte BART istasyonu gibi şubesi olmayan, sınırlı saatlerde veya yoğun trafiğin olduğu yerlerde insanlara kütüphane kitapları sunan bir kütüphane kitap otomatı icat etti. ⓘ
İnternet
Bir kütüphane, kendi kütüphane web sitesini oluşturmaktan kataloglarının içeriğini çevrimiçi aranabilir hale getirmeye kadar çeşitli şekillerde İnternet'ten yararlanabilir. Google Scholar gibi bazı özel arama motorları, dergi makaleleri ve araştırma makaleleri gibi akademik kaynakların aranmasını kolaylaştırmak için bir yol sunar. Çevrimiçi Bilgisayar Kütüphanesi Merkezi, WorldCat çevrimiçi veritabanı aracılığıyla herkesin dünyanın en büyük kütüphane kayıtları havuzunda arama yapmasına olanak tanır. LibraryThing ve Amazon gibi web siteleri kitapların özetlerini, incelemelerini ve tavsiyelerini sağlar. Kütüphaneler, insanların çevrimiçi bilgi aramasına olanak sağlamak için bilgisayarlar ve İnternet erişimi sağlar. Çevrimiçi bilgi erişimi özellikle genç kütüphane kullanıcıları için caziptir. ⓘ
Kitapların, özellikle de baskısı tükenmiş olanların Google Books gibi projelerde sayısallaştırılması, kütüphane ve diğer çevrimiçi kullanıcılar için kaynak sağlar. Sahip oldukları değerli materyaller nedeniyle bazı kütüphaneler, Google gibi arama motorları için bu tür projelerin potansiyelini gerçekleştirmede önemli ortaklardır ve etkili bir şekilde müzakere ettikleri durumlarda karşılıklı faydalar elde etmişlerdir. İnternet'in önemi ve İnternet'e olan bağımlılık arttıkça, kütüphane hizmetleri de ağırlıklı olarak basılı kaynaklar sağlamaktan daha fazla bilgisayar ve daha fazla İnternet erişimi sağlamaya yönelmiştir. Kütüphaneler, bilgi okuryazarlığı becerilerinin önceliğini azaltarak, kaliteden çok kolaylığı vurgulayabilecek yeni bilgi arama yöntemlerine uyum sağlamada bir dizi zorlukla karşı karşıyadır. Kütüphane kullanımındaki potansiyel düşüş, özellikle de referans hizmetleri, bu hizmetlerin gerekliliğini şüpheye düşürmektedir. ⓘ
Kütüphane akademisyenleri, kütüphanelerin İnternet ile rekabet edebilmeleri ve kullanıcı kaybetme riskini azaltabilmeleri için hizmetlerini pazarlama yöntemlerini ele almaları gerektiğini kabul etmişlerdir. Bu, kütüphanecilik mesleğinde hayati önem taşıyan bilgi okuryazarlığı becerileri eğitiminin teşvik edilmesini de içermektedir. ABD'deki birçok araştırma kütüphanecisi, öğrencilere ve öğretim üyelerine araştırma konusunda rehberlik etmek için ACRL Bilgi Okuryazarlığı Çerçevesi'ne güvenmektedir. Ancak, hizmetlerin pazarlanmasının başarılı olabilmesi için finansal olarak yeterince desteklenmesi gerekir. Bu durum, kamu tarafından finanse edilen kütüphane hizmetleri için sorun yaratabilir ve kısıtlı fonların markalaşma ve pazarlama gibi görünüşte çevresel alanlara aktarılmasını haklı göstermekte zorlanabilir. ⓘ
İnternet çağında kütüphane kullanımının gizlilik boyutu giderek artan bir endişe ve savunuculuk konusudur; Library Freedom Project tarafından kütüphanecilere kitlesel gözetimi engellemek için dijital araçları (Tor ağı gibi) öğreten gizlilik atölyeleri düzenlenmektedir. ⓘ
Dernekler
Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu (IFLA), kütüphane kuruluşlarının önde gelen uluslararası birliğidir. Kütüphane ve bilgi mesleğinin küresel sesidir ve yıllık konferansı kütüphanecilerin birbirlerinden öğrenmeleri için bir ortam sağlar. ⓘ
Asya'daki kütüphane dernekleri arasında Hindistan Kütüphane Derneği (ILA), Hindistan Özel Kütüphaneler ve Bilgi Merkezleri Derneği (IASLIC), Bengal Kütüphane Derneği (BLA), Kalküta, Pakistan Kütüphane Derneği, Pakistan Kütüphaneciler Refah Örgütü, Bangladeş Kütüphaneciler, Bilgi Bilimciler ve Dokümantalistler Derneği, Bangladeş Kütüphane Derneği ve Sri Lanka Kütüphane Derneği (1960 yılında kurulmuştur) bulunmaktadır. ⓘ
İngilizce konuşulan dünyanın ulusal dernekleri arasında Amerikan Kütüphane Derneği, Avustralya Kütüphane ve Bilgi Derneği, Kanada Kütüphane Derneği, Yeni Zelanda Aotearoa Kütüphane ve Bilgi Derneği ve Birleşik Krallık Araştırma Kütüphaneleri (Birleşik Krallık'taki 30 üniversite ve diğer araştırma kütüphanelerinden oluşan bir konsorsiyum) bulunmaktadır. CILIP (eski adıyla Kütüphane Derneği, kuruluşu 1877) gibi kütüphane kuruluşları, kütüphanelerin ve kütüphanecilerin modern internet ortamında ve bilgi okuryazarlığı becerilerinin öğretilmesinde oynayabilecekleri rolü savunabilirler. Nijerya Kütüphane Derneği, Nijerya'da çalışan kütüphaneciler için tanınmış bir gruptur. İbadan'da 1962 yılında kurulmuştur. ⓘ
Halk kütüphanesi savunuculuğu, bir halk kütüphanesine finansal ve felsefi hedefleri ya da ihtiyaçları için verilen destektir. Çoğu zaman bu, parasal ya da maddi bağışlar ya da kütüphaneyi denetleyen kurumlara yönelik kampanyalar, bazen de Kütüphane Dostları gibi savunucu gruplar ve topluluk üyeleri tarafından yapılır. Başlangıçta, kütüphane savunuculuğu kütüphanenin kendisine odaklanmıştı, ancak mevcut eğilimler, kütüphanelerin kendilerini, kitapların ve diğer medyanın ödünç verilmesiyle doğrudan ilgili olmayan yollarla "topluma ekonomik değer" sağladıklarını göstermek için konumlandırdıklarını göstermektedir. ⓘ
Uluslararası koruma
Kültürel mirasın bir parçası olarak kabul edilen kütüphaneler, birçok devlet ve ülke içi çatışmada birincil hedeflerden biridir ve yıkım ve yağmalama riski altındadır. Finansman genellikle değerli kütüphane materyallerinin çalınması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Kütüphanelerin korunması için askeri ve sivil yapılara ilişkin ulusal ve uluslararası koordinasyon Blue Shield International ve UNESCO tarafından yürütülmektedir. Uluslararası perspektiften bakıldığında, devlet yapılarının kısmen çözülmesine ve savaşlar ve huzursuzlukların bir sonucu olarak çok belirsiz güvenlik durumlarına rağmen, kütüphaneleri korumak için güçlü girişimler yürütülmektedir. Kütüphaneler gibi önemli kültürel anıtların koordinatlarının korunduğu "saldırıya kapalı listeler" oluşturulması da söz konusudur. ⓘ
Kütüphane türleri
Referans kütüphaneleri
Referans kütüphaneleri herhangi bir materyali ödünç vermek için değil bunun yerine kaynakların kütüphane içinde kullanılması şeklinde hizmet sunarlar. En tipik örneği bir üniversitede araştırma amacıyla kullanılmak için oluşturulmuştur. Herkesin ortak kullanımına ihtiyacı olabilecek Ansiklopedi, Sözlük vb. danışma kaynaklarını bünyesinde barındırırlar ve bu kaynakların dışarıya çıkarılması ve ödünç verilmesi durumu söz konusu değildir. Ayrıca süreli yayınlar ve gazeteler gibi kaynaklarda dahil edilebilir. ⓘ
Araştırma kütüphaneleri
Millî kütüphane
“Millî kütüphaneler, adları ne olursa olsun, bir yasa ya da diğer düzenlemelerle derleme görevini yerine getiren ve ülke yayınlarını sağlayıp koruma sorumluluğunu taşıyan kütüphanelerdir. Ayrıca, şu görevleri de yerine getirirler: Ulusal bibliyografyayı yayınlamak, ülke hakkında yazılmış kitaplar dâhil olmak üzere yabancı yayınları sağlamak, toplu kataloglar hazırlamak, geriye dönük ve güncel bibliyografyalar yayınlamak” ⓘ
Üniversite kütüphaneleri
Üniversite kütüphanelerinin amaçları, bilimsel çalışma ve araştırma imkânı sağlamak, bilgi ve teknoloji üretmek, bilim verilerini yaymak, ulusal alanda kalkınmaya destek olmak, yurt içi ve yurt dışı kurumlarla işbirliği yaparak bilim dünyasının seçkin bir üyesi haline gelmek, evrensel ve çağdaş gelişmeye katkıda bulunmaktır. Üniversite kütüphaneleri, üniversitenin öğretim, araştırma ve bilgi yayma çalışmalarını destekleyen, durmadan gelişip ilerleyen ve yeni yayınlarla zenginleşen, bilimin son verilerini izleyen kurumlardır. Genellikle üniversitenin öğretim görevlileri, araştırma görevlileri ve öğrencileri tarafından kullanılır. ⓘ
Halk kütüphaneleri
Gezici kütüphaneler
Şehir merkezine uzak yerlerde, kasaba veya köylerde yaşayıp, bazı nedenlerden dolayı halk kütüphanelerinden yararlanamayan vatandaşlara gezici kütüphaneler aracılığıyla hizmet götürülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde 51 adet gezici kütüphane aracının hizmet verdiği belirtilmektedir. ⓘ
Okul kütüphaneleri
“İlköğretim, lise ve dengi okullarda eğitim ve öğretimin hedeflediği ilke, amaç ve işlevler doğrultusunda, uygulanan ders müfredatları ve programlar temel alınarak oluşturulan; okul idarecileri ve öğretmenlerin hazırlıklarına yardımcı, hedeflerini gerçekleştirmede aracı; öğrencilere fırsat eşitliği tanıyarak yeteneklerine uygun olanaklar sunan, kişisel araştırma ve inceleme yapmalarını mümkün kılan, okuma alışkanlığının ve yaşam boyu eğitimin temelini sağlayan; okulun diğer tüm unsurlarıyla bütünleyici bir rol oynayan, bulunduğu topluma yararlı olmayı da hedefleyen hizmet kuruluşlarıdır” ⓘ
Okul kütüphanesinin sunduğu hizmetler
Okul kütüphaneleri hizmetleri, okul kütüphanelerinin görev ve sorumluluklarını içermektedir. Okul kütüphanelerinin görevleri şu şekildedir:
- Bilgi kaynaklarının seçilmesi, satın alınması, sipariş işlemlerinin yapılması, kataloglanması ve yerleştirilmesi;
- Danışma ve okuyucu hizmetlerinin verilmesi;
- Bilgi gereksinimlerinin karşılanması;
- Öğretim programlarında aktif olarak yer alınması;
- Okuma ve araştırma yapma alışkanlığının kökleştirilmesi;
- Kütüphanelerin, bilgi merkezlerinin ve bilgi kaynaklarının kullanımının öğretilmesi;
- Bilgi ağlarına katılarak, geniş kapsamlı bilgi hizmetleri verilmesi;
- Okulun amaçlarının desteklenmesi;
- Bilgi kaynaklarının üretilmesi ve mevcut donanımın bakım işlemlerinin yapılması;
- Gereken teknolojilerle bağlantı kurulması ve uygulanması;
- Yararlı sosyal davranışlar kazandırılmasıdır. ⓘ
Okul kütüphanelerinin tarihçesi
1927 yılında çıkarılan Lise ve Okullar Talimatnamesi, 1950’li yılların sonuna kadar okullardaki kütüphanelerle ilgili cılız bir yönetim mevzuatını meydana getirmiştir. 1959 yılında “Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği” hazırlanarak yürürlüğe sokulmuştur. Bu yönetmelik kısa süre içerisinde okul kütüphanecisini “ayniyat memuru” durumuna düşürerek kütüphanecilik yapmasına engel olmakla eleştirilmiştir.26 Ağustos 1976 tarihinde yeni bir Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra bu yönetmelik, genelgelerle desteklenmiştir 22 Ağustos 2001 tarihli, “Millî Eğitim Bakanlığı Okul Kütüphaneleri Yönetmeliği” 24501 sayısı Resmî Gazete’ de yayınlandıktan sonra yürürlüğe girerek 1976 tarihli Yönetmeliği iptal etmiştir. ⓘ
2001 yılından bugüne, Yönetmelikte çeşitli tadilatlar yapılmış ve bu Yönetmelik’le Okul Kütüphaneleri yönetilmeye devam edilmiştir. Türkiye’de okul kütüphaneciliğinin gelişmesinde, Millî Eğitim Şuralarının, Türk Kütüphaneciler Derneğinin ve Kalkınma Planlarının en önemli aktörler olduğunu görüyoruz. Ayrıca okul kütüphaneciliğinde (eğitim politikalarına müdahalenin parçası olarak) 1960 ve 1980 darbelerinden sonra önemli hamleler olduğunu görüyoruz. ⓘ
Millî Eğitim Şurası’nda (5-15 Şubat 1962) ilk defa okul kütüphaneciliği ile ilgili açık öneriler getirilmiştir. Öneriler kabul edilmiş ve Bakanlık tarafından genelge ile duyurulmuştur. Daha sonra Sekizinci Şura (28 Eylül-3 Ekim 1970 ve Dokuzuncu Şurada (24 Haziran-4 Temmuz 1974) orta öğretim müfredatına kütüphane bilgisi dersinin konması kararlaştırılmış; On birinci Millî Eğitim Şurasında (8-11 Haziran 1982) ise “okul kütüphaneciliği uzmanları ”nın yetiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Kalkınma planlarında da okul kütüphaneciliği ile ilgili kararlar olduğunu görüyoruz ⓘ
Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlık aşamasında (Millî Eğitim Özel İhtisas komisyonu, Eğitici Yayınlar Alt Komisyonu Raporunda) okul kütüphaneleri ile ilgili özel öneriler getirilmiştir. Ancak bu öneriler hazırlık aşamasında kalmış ve Beşinci Kalkınma Planı’na girmemiştir. 1980 darbesinden sonra, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığına (MEGSB) bağlı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Yayımlar Daire Başkanlığı bünyesinde, 24 Nisan 1981 tarihinde “Okul Kütüphaneleri Şubesi” kurulmuştur. ⓘ