Delhi
Delhi ⓘ | |
|---|---|
Birlik bölgesi | |
| Delhi Ulusal Başkent Bölgesi | |
Üstten soldan sağa: Humayun'un Mezarı; Kutub Minar; Jama Mescidi; Kızıl Kale'nin Lahori kapısı; Hindistan Kapısı; arka planda Gauri Shankar tapınağı ile Digambar Jain Mandir; Aziz James Kilisesi; Haydarabad Evi; Lotus Tapınağı, bir Bahai İbadet Evi | |
 Amblem | |
 Delhi'nin Hindistan'daki Konumu | |
| Koordinatlar: 28°36′36″N 77°13′48″E / 28.61000°N 77.23000°EKoordinatlar: 28°36′36″N 77°13′48″E / 28.61000°N 77.23000°E | |
| Ülke |  Hindistan |
| Başkent, Delhi Sultanlığı | 1214 |
| Başkent, Babür İmparatorluğu | 1526, aralıklı olarak Agra ile |
| Başkent, Britanya Hindistanı | 1911 |
| Yeni Delhi, başkent, Hindistan Dominyonu | 1947 |
| Yeni Delhi, başkent, Hindistan Cumhuriyeti | 26 Ocak 1950 |
| Birlik Bölgesi | 1956 |
| Ulusal Başkent Bölgesi | 1 Şubat 1992 |
| Sermaye | Yeni Delhi |
| İlçeler | 11 |
| Hükümet | |
| - Vücut | Delhi Hükümeti |
| - Vali Yardımcısı | Vinai Kumar Saxena |
| - Başbakan | Arvind Kejriwal (AAP) |
| - Başbakan Yardımcısı | Manish Sisodia (AAP) |
| - Yasama Organı | Tek Kamaralı (70 sandalye) |
| - Parlamento seçim bölgeleri |
|
| Alan | |
| - Birlik bölgesi | 1.484,0 km2 (573,0 sq mi) |
| - Su | 18 km2 (6,9 sq mi) |
| - Rütbe | 32. |
| Yükseklik | 200-250 m (650-820 ft) |
| Nüfus (2011) | |
| - Birlik bölgesi | 16,787,941 |
| - Yoğunluk | 11.312/km2 (29.298/q mi) |
| - Kentsel | 16.349.831 (2.) |
| - Megakent | 11,034,555 (2.) |
| - Metro (NCR'nin bir kısmını içerir (2018) | 28.514.000 (1.) |
| Demonim(ler) | Delhiite |
| Diller | |
| - Resmi | |
| - Ek resmi görevliler |
|
| GSYİH (2021-22) | |
| - Nominal | ₹9,23 lakh crore (120 milyar ABD Doları) |
| - Kişi Başına Nominal | ₹401,922 (5,300 ABD DOLARI) |
| - Metro GSYİH/GSMH (2016) | 370 milyar dolar |
| Saat dilimi | UTC+5.30 (IST) |
| PIN'ler | 110000–110099 |
| Alan kodu(ları) | +91 11 |
| ISO 3166 kodu | IN-DL |
| Araç kaydı | DL |
| HDI (2019) |  0,746 (Yüksek) - 5. |
| Okuryazarlık (2011) | 86.21% |
| Cinsiyet oranı (2011) | 868 ♀/1000 ♂ |
| Web sitesi | delhi.gov.in |
Delhi (/ˈdɛli/; Hintçe telaffuz: [ˈdɪlːiː] Dillī; Pencapça telaffuz: [ˈdɪlːiː] Dillī; Urduca telaffuz: [ˈdɛɦliː] Dêhlī), resmi olarak Delhi Ulusal Başkent Bölgesi (NCT), Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'yi içeren bir şehir ve Hindistan'ın bir birlik bölgesidir. Başta batı veya sağ kıyısı olmak üzere Yamuna nehrinin kıyısında yer alan Delhi, doğuda Uttar Pradesh eyaleti ve diğer yönlerde Haryana eyaleti ile sınır paylaşmaktadır. NCT 1,484 kilometrekarelik (573 sq mi) bir alanı kapsamaktadır. 2011 nüfus sayımına göre Delhi'nin şehir nüfusu 11 milyonun üzerindeyken, NCT'nin nüfusu yaklaşık 16,8 milyondur. Ulusal Başkent Bölgesi (NCR) olarak bilinen bir alanda Ghaziabad, Faridabad, Gurgaon ve Noida uydu şehirlerini içeren Delhi'nin kentsel yığılması, tahmini 28 milyondan fazla nüfusa sahiptir ve bu da onu Hindistan'ın en büyük ve dünyanın ikinci en büyük metropol alanı haline getirmektedir (Tokyo'dan sonra). ⓘ
Yamuna nehri kıyısındaki ortaçağ kalesi Purana Qila'nın topografyası, Sanskrit destanı Mahabharata'daki Indraprastha kalesinin edebi tanımına uymaktadır; ancak bölgede yapılan kazılarda eski bir yapılı çevreye dair hiçbir iz bulunamamıştır. 13. yüzyılın başlarından 19. yüzyılın ortalarına kadar Delhi, Güney Asya'nın büyük bölümünü kapsayan iki büyük imparatorluğun, Delhi Sultanlığı ve Babür İmparatorluğu'nun başkentiydi. Şehirdeki üç UNESCO Dünya Mirası Alanı olan Kutub Minar, Hümayun'un Mezarı ve Kızıl Kale bu döneme aittir. Delhi, Sufizm ve Qawwali müziğinin erken dönem merkeziydi. Nizamuddin Auliya ve Amir Khusrau'nun isimleri bu merkezle özdeşleşmiştir. Delhi'nin Khariboli lehçesi, Urdu dili ve ardından Modern Standart Hintçe edebiyatını doğuran dilsel gelişimin bir parçasıydı. Delhi'nin önde gelen Urdu şairleri arasında Mir Taqi Mir ve Mirza Ghalib sayılabilir. Delhi, 1857 Hint İsyanı'nın önemli merkezlerinden biriydi. 1911 yılında Delhi'nin güneyinde yer alan Yeni Delhi, Britanya Hint İmparatorluğu'nun başkenti olmuştur. Hindistan'ın 1947'de bölünmesi sırasında Delhi, kısmen batı Pencap'tan gelen Hindu mültecilerin baskısı nedeniyle Müslüman sakinlerinin üçte ikisini kaybederek bir Babür şehrinden bir Pencap şehrine dönüştü. 1947'deki bağımsızlıktan sonra Yeni Delhi, Hindistan Dominyonu'nun ve 1950'den sonra da Hindistan Cumhuriyeti'nin başkenti olmaya devam etmiştir. ⓘ
Delhi, Hindistan'daki şehirler arasında en fazla milyarder ve milyonere ev sahipliği yapan ikinci şehirdir. Delhi, insani kalkınma endeksinde Hindistan eyaletleri ve birlik bölgeleri arasında beşinci sırada yer almaktadır. Delhi, Hindistan'da kişi başına düşen en yüksek ikinci GSYİH'ye sahiptir (Goa'dan sonra). Bir birlik bölgesi olmasına rağmen, bugün Delhi NCT'nin siyasi yönetimi, kendi yasama organı, yüksek mahkemesi ve bir Baş Bakan tarafından yönetilen bir bakanlar kurulu ile Hindistan'ın bir eyaletine daha çok benzemektedir. Yeni Delhi, Hindistan federal hükümeti ve Delhi yerel hükümeti tarafından ortaklaşa yönetilmekte ve hem ülkenin hem de NCT of Delhi'nin başkenti olarak hizmet vermektedir. Delhi aynı zamanda 1985 yılında oluşturulan bir "eyaletler arası bölgesel planlama" alanı olan Ulusal Başkent Bölgesi'nin de merkezidir. Delhi, 1951 Asya Oyunları, 1982 Asya Oyunları, 1983 Bağlantısızlar Hareketi zirvesi, 2010 Erkekler Hokey Dünya Kupası, 2010 İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları ve 2012 BRICS zirvesine ev sahipliği yapmış ve 2011 Kriket Dünya Kupası'nın başlıca ev sahibi şehirlerinden biri olmuştur. ⓘ
| Delhi | |
|---|---|
|
Birlik toprağı ve Megakent | |
 | |
|
Arma | |
| Ülke |
 Hindistan |
| İdare | |
| • Vali | Tejendra Khanna |
| • Belediye başkanı | Kanwar Sain |
| Yüzölçümü | |
| • Birlik toprağı ve Megakent | 1.484 km² (572 mil²) |
| Rakım | 239 m (784 ft) |
| Nüfus (2001) | |
| • Birlik toprağı ve Megakent | 31,870,000 |
| • Kent | 15,9 milyon |
| Zaman dilimi | UTC+05.30 (IST) |
|
Resmî site delhigovt.nic.in | |
Delhi (Hintçe: दिल्ली; Pencapça: ਦਿੱਲੀ; Urduca: دلی; UFA: [d̪ɪlːiː]; bazen Dilli şeklinde adlandırılır. 
dinle (yardım·bilgi)), 17 milyon nüfus sayısı ile Hindistan'ın en büyük ikinci metropolüdür. Hindistan'ın kuzeyinde yapılan arkeolojik araştırmalara göre Yamuna Nehri'nin kıyısında bulunan Delhi, MÖ 6. yüzyıldan beri yaşanmaktadır. ⓘ
Orta Çağ'da Delhi birçok Hint imparatorluğunun başkenti idi ve kuzeybatı Hindistan ile Hint-Ganj ovaların arasındaki eski ticaret yollarında bulunan önemli bir şehir idi. Birçok antik ve ortaçağ abide, arkeolojik alanı ve kalıntının bulunduğu yerdir. 1639'da Babür imparatoru Şah Cihan Delhi'de yeni bir duvarlı kent yaptırdı ve Dehli, 1649 ile 1857 yılları arasında Babür İmparatorluğu'nun başkenti idi. ⓘ
Britanya, 19. yüzyılda Hindistan'ı ele geçirdikten sonra V. George, 1911'de başkentin tekrar Delhi olacağını ilan etmesine kadar başkent Kalküta'ya taşındı. 1920'ler boyunca yeni bir başkent, Yeni Delhi, yapılıyordu. 1947'de Hindistan'ın Britanya'dan bağımsızlığını kazanmasının ardından Yeni Delhi, ülkenin başkenti ve hükûmet koltuğu olarak seçildi. ⓘ
Ülkenin her dört köşesinden Delhi'ye yapılan göçten dolayı Delhi çok karışık ve kozmopolit bir şehir olmuştur. Şehrin hızlı gelişimi ve kentleşmesi, nüfusun yüksek ortalama geliri ile şehri değiştirdi. Günümüzde Delhi, Hindistan'ın en önemli kültürel, siyasi ve ticarî merkezlerinden biridir. ⓘ
Toponim
Delhi adının kökeni ile ilgili bir dizi efsane ve mit vardır. Bunlardan biri, M.Ö. 50 yılında bu bölgede bir şehir inşa eden ve şehre kendi adını veren kral Dhillu ya da Dilu'dan türetilmiştir. Bir diğer efsane ise şehrin adının Hintçe/Prakritçe dhili (gevşek) kelimesine dayandığı ve Delhi'nin demir sütununun zayıf bir temele sahip olması ve taşınması gerekmesi nedeniyle Tomaralar tarafından şehre atıfta bulunmak için kullanıldığı yönündedir. Panjab Notes and Queries'e göre, Kral Prithviraj zamanında şehrin adı dilpat idi ve dilpat ve dilli muhtemelen "yükselti" anlamına gelen eski Hintçe dil kelimesinden türetilmiştir. Hindistan Arkeoloji Araştırmaları eski müdürü Alexander Cunningham, dilli'nin daha sonra dihli/dehli olduğunu belirtmiştir. Bazıları Tomaralar döneminde bölgede tedavülde olan sikkelerin dehliwal olarak adlandırıldığını öne sürmektedir. Bhavishya Purana'ya göre, Indraprastha Kralı Prithiviraja, krallığındaki dört kastın da rahatlığı için günümüz Purana Qila bölgesinde yeni bir kale inşa ettirmiştir. Kaleye bir geçit inşa edilmesini emretti ve daha sonra kaleye dehali adını verdi. Bazı tarihçiler Dhilli ya da Dhillika'nın şehrin orijinal ismi olduğuna inanırken, diğerleri bu ismin Hindustani dehleez ya da dehali-her ikisi de "eşik" ya da "geçit" anlamına gelen- kelimelerinin bozulmuş hali olabileceğine ve şehrin Ganj Ovası'na açılan bir kapı olarak sembolize edildiğine inanmaktadır. ⓘ
Delhi halkı Delhi'liler ya da Dilliwalas olarak anılır. Şehre Kuzey Hint-Aryan dillerinin çeşitli deyimlerinde atıfta bulunulur. Örnekler şunları içerir:
- Abhī Dillī dūr hai (अभी दिल्ली दूर है / ابھی دلی دور ہے) veya Farsça versiyonu, Hanuz Dehli dur ast (هنوز دهلی دور است), kelimenin tam anlamıyla "Delhi hala uzakta" anlamına gelir ve genel olarak tamamlanmasına hala uzak olan bir görev veya yolculuk hakkında söylenir.
- Ās-pās barse, Dillī pānī tarse (आस-पास बरसे, दिल्ली पानी तरसे \ آس پاس برسے، دلی پانی ترسے), kelime anlamı "Delhi kavrulurken her taraf yağıyor". Delhi'nin bazen yarı kurak olan iklimine bir gönderme olan bu deyim, deyimsel olarak kişinin etrafı bollukla çevriliyken yoksunluk durumlarına atıfta bulunur. ⓘ
Latin alfabesinde ve garip bir şekilde l'den sonra h ile kullanılan Delhi biçimi, sömürge yönetimi altında ortaya çıkmıştır ve şehrin Urduca adına (دہلی, Dehli) dayanan bozuk bir yazımdır. ⓘ
Tarihçe
Antik ve Erken Ortaçağ Dönemleri
Geleneksel olarak Delhi bölgesiyle yedi şehir ilişkilendirilmiştir. Bunlardan en eskisi olan Indraprastha, Sanskrit destanı Mahabharata'da (M.Ö. 400 ile M.S. 200 yılları arasında yazılmıştır ancak daha eski bir zamanı anlatmaktadır) Yamuna nehri kıyısındaki bir tepecikte yer alan bir şehrin edebi tasvirinin bir parçasıdır. Sanat tarihçisi Catherine B. Asher'e göre Mahabharata'nın topografik tasviri, Delhi sultanlığının MS 14. yüzyıldan kalma bir kalesi olan Purana Qila'nın alanıyla eşleşmektedir, ancak benzerlik çok daha ileri gitmemektedir. Mahabharata, etrafı surlarla çevrili, güzel bir şekilde dekore edilmiş bir şehirden bahsederken, kazılar "M.Ö. on birinci yüzyıla özgü boyalı gri çanak çömleklerden oluşan düzensiz bulgular ortaya çıkarmıştır; inşa edilmiş bir çevreye dair hiçbir işaret, çok daha az sur ortaya çıkarılmıştır." ⓘ
En eski mimari kalıntılar Maurya dönemine (M.Ö. 300 civarı) kadar uzanmaktadır; 1966 yılında Srinivaspuri yakınlarında Maurya İmparatoru Ashoka'ya (M.Ö. 273-235) ait bir yazıt keşfedilmiştir. Delhi'de birkaç büyük şehrin kalıntıları bulunabilir. Bunlardan ilki bugünkü Delhi'nin güney kesimindeydi. Tomara hanedanından Kral Anang Pal, MS 1052 yılında Lal Kot'u ve birkaç tapınağı inşa etmiştir. Vigraharaj Chauhan 12. yüzyılın ortalarında Lal Kot'u fethetmiş ve adını Qila Rai Pithora olarak değiştirmiştir. ⓘ
Geç Ortaçağ Dönemi
.jpg)
Kral Prithviraj Chauhan, 1192 yılında, kuzey Hindistan'ı fethetmek için ortak bir çaba gösteren Afganistanlı bir istilacı olan Muhammed Ghori tarafından ikinci Tarain savaşında yenilgiye uğratıldı. Kutb-ud-din Aybek'e, Ghori başkenti Ghor'a dönene kadar Hindistan'ın fethedilen bölgelerini yönetme sorumluluğu verildi. Ghori MS 1206'da varis bırakmadan öldüğünde, Kutb-ud-din Ghori'nin Hindistan'daki mülklerinin kontrolünü üstlendi ve Delhi Sultanlığı ile Memluk hanedanının temellerini attı. Hindistan'da günümüze ulaşan en eski cami olan Kutb Minar ve Kuvvet-i İslam (İslam'ın Kudreti) camisinin inşasına başladı. Halefi İltutmuş (1211-1236) kuzey Hindistan'ın Türklerce fethini pekiştirdi. İltutmuş'un kızı Razia Sultan, Delhi Sultanı olarak onun yerine geçti. İngiliz Raj'ından önce Delhi'yi yöneten ilk ve tek kadındı. ⓘ
Sonraki üç yüz yıl boyunca Delhi, Türk ve Afgan Lodi hanedanları tarafından yönetildi. Delhi'nin yedi şehrinin bir parçası olan birkaç kale ve kasaba inşa ettiler. Delhi bu dönemde önemli bir Sufizm merkeziydi. Memlük Sultanlığı (Delhi) 1290 yılında Celal ud din Firuz Halaci (1290-1320) tarafından devrildi. İkinci Halaci hükümdarı Ala-ud-din Halaci döneminde Delhi sultanlığı Deccan'da Narmada Nehri'nin güneyinde kontrolünü genişletti. Delhi sultanlığı Muhammed bin Tughluq (1325-1351) döneminde en büyük boyutuna ulaştı. Tüm Deccan'ı kontrol altına almak amacıyla başkentini orta Hindistan'daki Maharashtra'da bulunan Daulatabad'a taşıdı. Ancak Delhi'den uzaklaşarak kuzeydeki kontrolü kaybetti ve düzeni yeniden sağlamak için Delhi'ye dönmek zorunda kaldı. Bunun üzerine güney eyaletleri ayrıldı. Firoz Şah Tuğlak'ın (1351-1388) hükümdarlığını takip eden yıllarda Delhi Sultanlığı kuzey eyaletleri üzerindeki hakimiyetini hızla kaybetmeye başladı. Delhi 1398 yılında Timur tarafından ele geçirilip yağmalandı ve Timur 100.000 esir sivili katletti. Delhi'nin düşüşü Seyyid hanedanlığı (1414-1451) döneminde de devam etti ve sultanlık Delhi ve hinterlandına indirgendi. Afgan Lodi hanedanlığı (1451-1526) döneminde Delhi sultanlığı Pencap ve Ganj ovasının kontrolünü yeniden ele geçirerek Kuzey Hindistan üzerinde bir kez daha hâkimiyet kurdu. Ancak bu toparlanma kısa sürdü ve sultanlık 1526 yılında Babür hanedanının kurucusu Babür tarafından yıkıldı. ⓘ
Erken Modern Dönem
1526 yılında Cengiz Han ve Timur'un soyundan gelen Babür, günümüz Özbekistan'ındaki Fergana Vadisi'nden Hindistan'ı işgal etmiş, Birinci Panipat Savaşı'nda son Lodhi sultanını yenmiş ve Delhi ve Agra'dan yönetilen Babür İmparatorluğu'nu kurmuştur. Babür hanedanı, 1540'tan 1556'ya kadar Sher Shah Suri ve Hemu'nun hükümdarlıkları sırasında on altı yıllık bir arayla Delhi'yi üç yüzyıldan fazla yönetti. Şah Cihan, 1638'den itibaren Babür İmparatorluğu'nun başkenti olarak hizmet veren ve bugün Eski Şehir veya Eski Delhi olarak bilinen Şah Cihanabad adını taşıyan yedinci Delhi şehrini inşa etmiştir. ⓘ
Aurangzeb'in 1707'de ölümünden sonra Babür İmparatorluğu'nun etkisi, Deccan Platosu'ndan gelen Hindu Maratha İmparatorluğu'nun öne çıkmasıyla hızla azaldı. 1737'de I. Baji Rao liderliğindeki Maratha kuvvetleri, Birinci Delhi Savaşı'nda Babürlülere karşı kazandıkları zaferin ardından Delhi'yi yağmaladı. 1739 yılında Babür İmparatorluğu, İranlı Nadir Şah liderliğindeki sayıca az ama askeri açıdan üstün Pers ordusuna karşı üç saatten kısa bir sürede büyük Karnal Savaşı'nı kaybetti. İşgalinin ardından Delhi'yi tamamen yağmalayarak Tavuskuşu Tahtı, Daria-i-Noor ve Koh-i-Noor gibi muazzam zenginlikleri de beraberinde götürdü. Ciddi şekilde zayıflayan Babürlüler, bu ezici yenilginin ve aşağılanmanın üstesinden asla gelemediler ve bu da sonunda İngilizler de dahil olmak üzere daha fazla istilacının gelmesinin yolunu açık bıraktı. Nadir sonunda Babür İmparatoru I. Muhammed Şah'ı merhamet dilemeye zorladıktan ve kendisine şehrin ve kraliyet hazinesinin anahtarlarını verdikten sonra şehri ve Hindistan'ı terk etmeyi kabul etti. 1752'de imzalanan bir antlaşma Marathaları Delhi'deki Babür tahtının koruyucuları haline getirdi. Şehir, Afgan İmparatorluğu tarafından ilhak edilmemiş olmasına ve Babür İmparatoru'na bağlı bir vasal devlet olmasına rağmen 1757 yılında Ahmed Şah Durrani'nin kuvvetleri tarafından tekrar yağmalandı. Daha sonra Marathalar savaştı ve Delhi'nin kontrolünü Babürlülerden aldı. Yüzyılın sonunda Delhi, Bharatpur Devleti ve Sih İmparatorluğu'nun da kontrolü altına girmiştir. ⓘ
Sömürge Dönemi
1803 yılında, İkinci Anglo-Maratha Savaşı sırasında, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi kuvvetleri Delhi Savaşı'nda Maratha kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. ⓘ
1857'deki Hindistan İsyanı sırasında Delhi, Delhi Kuşatması olarak bilinen kanlı bir savaşın ardından Doğu Hindistan Şirketi güçlerinin eline geçti. Şehir 1858 yılında İngiliz Hükümeti'nin doğrudan kontrolü altına girdi. Pencap eyaletine bağlı bir bölge haline getirildi. 1911 yılında Hindistan'da İngilizlerin elinde bulunan bölgelerin başkentinin Kalküta'dan Delhi'ye taşınacağı açıklandı. "Yeni Delhi" adı 1927'de verildi ve yeni başkent 13 Şubat 1931'de açıldı. Yeni Delhi, ülkenin 15 Ağustos 1947'de bağımsızlığını kazanmasının ardından resmi olarak Hindistan Birliği'nin başkenti ilan edildi. O zamandan beri genişlemiştir; İngiliz döneminde inşa edilen küçük bir kısmı gayri resmi olarak Lutyens'in Delhi'si olarak bilinmektedir. ⓘ
Bölünme ve bağımsızlık sonrası
Hindistan'ın bölünmesi sırasında, çoğunluğu Batı Pencap'tan olmak üzere yaklaşık beş yüz Hindu ve Sih mülteci Delhi'ye kaçarken, şehrin yaklaşık üç yüz Müslüman sakini Pakistan'a göç etti. Etnik Pencaplıların Delhi'nin toplam nüfusunun en az %40'ını oluşturduğu ve ağırlıklı olarak Hindice konuşan Pencaplı Hindulardan oluştuğu düşünülmektedir. Hindistan'ın geri kalanından Delhi'ye göç devam etmekte (2013 itibariyle) ve Delhi'nin nüfusunun artmasına, azalmakta olan doğum oranından daha fazla katkıda bulunmaktadır. ⓘ
Eyaletlerin Yeniden Düzenlenmesi Yasası, 1956, selefi olan Delhi Baş Komiserlik Bölgesi'nden Delhi Birlik Bölgesi'ni yaratmıştır. Anayasa (Altmış dokuzuncu Değişiklik) Yasası, 1991 Delhi Birlik Bölgesinin resmi olarak Delhi Ulusal Başkent Bölgesi olarak bilineceğini ilan etti. Yasa, Delhi'ye sınırlı yetkilere sahip olsa da Sivil hatlar boyunca yasama meclisini verdi. ⓘ
Delhi, 1984 yılında ülke çapında yaşanan ve hükümet rakamlarına göre şehirde yaklaşık 2.800 kişinin ölümüyle sonuçlanan Sih karşıtı pogromların ana merkeziydi, ancak öldürülen insan sayısına ilişkin bağımsız tahminler daha yüksek olma eğilimindedir. İsyanlar, dönemin Hindistan Başbakanı İndira Gandi'nin Sih korumaları tarafından suikasta uğramasıyla patlak vermişti. ⓘ
2001 yılında Yeni Delhi'deki Hindistan Parlamentosu binası silahlı militanlar tarafından saldırıya uğramış ve altı güvenlik görevlisi hayatını kaybetmiştir. Hindistan, iki ülke arasında büyük bir diplomatik krize neden olan saldırının arkasında Pakistan merkezli militan grupların olduğundan şüpheleniyordu. Delhi'de 2005 ve 2008 yıllarında toplam 92 kişinin ölümüyle sonuçlanan başka terör saldırıları da yaşandı. ⓘ
2020 Delhi ayaklanmaları, Delhi'nin son on yıllardaki en kötü toplumsal şiddeti olup, esas olarak Hindu çetelerin Müslümanlara saldırmasından kaynaklanmıştır. Öldürülen 53 kişinin üçte ikisi Müslüman, geri kalanı ise Hindu'ydu. ⓘ
Ekoloji
Delhi, Kuzey Hindistan'da yer almaktadır. 28°37′N 77°14′E / 28.61°N 77.23°E. Şehrin kuzey, batı ve güney tarafları Haryana eyaleti, doğusu ise Uttar Pradesh (UP) eyaleti ile çevrilidir. Delhi coğrafyasının öne çıkan iki özelliği Yamuna taşkın ovaları ve Delhi sırtıdır. Yamuna Nehri, Pencap ve UP arasındaki tarihi sınırdır ve taşkın ovaları tarıma uygun verimli alüvyonlu topraklar sağlar ancak tekrarlayan sellere eğilimlidir. Hinduizm'de kutsal bir nehir olan Yamuna, Delhi'den geçen tek büyük nehirdir. Hindon Nehri Ghaziabad'ı Delhi'nin doğu kısmından ayırır. Delhi sırtı güneydeki Aravalli Sıradağları'ndan kaynaklanır ve şehrin batı, kuzeydoğu ve kuzeybatı kısımlarını çevreler. Yüksekliği 318 m'ye (1,043 ft) ulaşır ve bölgenin baskın bir özelliğidir. Yamuna nehrinin oluşturduğu sulak alanlara ek olarak, Delhi'de 500'den fazla gölet (5 hektardan küçük sulak alanlar) bulunmaya devam etmekte ve bunlar da önemli sayıda kuş türünü desteklemektedir. Delhi'nin göletleri, çöp dökümü ve betonlaşma nedeniyle ekolojik bozulma yaşamasına rağmen, dünyanın herhangi bir yerindeki göletleri kullandığı bilinen en fazla sayıda kuş türünü desteklemektedir. Delhi'deki mevcut politika sulak alanların dönüştürülmesini engellemekte ve istemeden de olsa kentin göletlerinin kuşlar için paha biçilmez sığınaklar haline gelmesine yol açmaktadır. ⓘ
Delhi Ulusal Başkent Bölgesi, 783 km2 (302 sq mi) kırsal ve 700 km2 (270 sq mi) kentsel olmak üzere 1.484 km2 (573 sq mi) alanı kapsamaktadır ve bu da onu ülkenin alan bakımından en büyük şehri yapmaktadır. Uzunluğu 51,9 km (32 mil) ve genişliği 48,48 km'dir (30 mil). ⓘ
Delhi, Hindistan'ın sismik bölge-IV'üne dahildir ve bu da büyük depremlere karşı savunmasızlığını gösterir. ⓘ
İklim
Delhi, sıcak yarı kurak iklim (Köppen BSh) ile sınırlanan kuru-kış nemli subtropikal iklime (Köppen Cwa) sahiptir. Sıcak mevsim 21 Mart'tan 15 Haziran'a kadar sürer ve günlük ortalama yüksek sıcaklık 39 °C'nin (102 °F) üzerindedir. Yılın en sıcak günü, ortalama 40 °C (104 °F) yüksek ve 28 °C (82 °F) düşük sıcaklıkla 22 Mayıs'tır. Soğuk mevsim 26 Kasım'dan 9 Şubat'a kadar sürer ve günlük ortalama yüksek sıcaklık 20 °C'nin (68 °F) altındadır. Yılın en soğuk günü, ortalama 2 °C (36 °F) en düşük ve 14 °C (57 °F) en yüksek sıcaklıkla 4 Ocak'tır. Mart ayı başlarında rüzgar yönü kuzey-batıdan güney-batıya değişir. Nisan'dan Ekim'e kadar hava sıcaktır. Muson, Haziran ayının sonunda nem artışıyla birlikte gelir. Kısa ve ılıman kış Kasım ayının sonlarında başlar, Ocak ayında zirveye ulaşır ve genellikle yoğun sis görülür. ⓘ
Delhi'de sıcaklıklar genellikle 2 ila 47 °C (35,6 ila 116,6 °F) arasında değişmekte olup, kaydedilen en düşük ve en yüksek sıcaklıklar sırasıyla -2,2 ve 49,2 °C (28,0 ve 120,6 °F) olmuştur. Yıllık ortalama sıcaklık 25 °C (77 °F); aylık ortalama sıcaklıklar ise 13 ila 32 °C (55 ila 90 °F) arasında değişmektedir. Temmuz ayında kaydedilen en yüksek sıcaklık 1931 yılında 45 °C (113 °F) olmuştur. Yıllık ortalama yağış miktarı yaklaşık 886 mm (34,9 inç) olup, bu miktarın çoğu Temmuz ve Ağustos aylarındaki muson yağmurları sırasında düşmektedir. Delhi'de muson rüzgarlarının ortaya çıktığı ortalama tarih 29 Haziran'dır. ⓘ
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekor yüksek °C (°F) | 32.4 (90.3) |
34.1 (93.4) |
40.6 (105.1) |
45.6 (114.1) |
47.2 (117.0) |
46.7 (116.1) |
45.0 (113.0) |
42.0 (107.6) |
40.6 (105.1) |
39.4 (102.9) |
36.1 (97.0) |
30.0 (86.0) |
47.2 (117.0) |
| Ortalama maksimum °C (°F) | 25.5 (77.9) |
29.1 (84.4) |
35.3 (95.5) |
41.3 (106.3) |
43.7 (110.7) |
43.8 (110.8) |
39.7 (103.5) |
37.4 (99.3) |
37.1 (98.8) |
36.0 (96.8) |
32.2 (90.0) |
27.0 (80.6) |
44.5 (112.1) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 20.5 (68.9) |
23.9 (75.0) |
29.6 (85.3) |
36.3 (97.3) |
39.5 (103.1) |
39.2 (102.6) |
35.4 (95.7) |
34.1 (93.4) |
34.1 (93.4) |
32.8 (91.0) |
28.2 (82.8) |
23.1 (73.6) |
31.4 (88.5) |
| Günlük ortalama °C (°F) | 14.1 (57.4) |
17.4 (63.3) |
22.7 (72.9) |
28.9 (84.0) |
32.7 (90.9) |
33.2 (91.8) |
31.4 (88.5) |
30.3 (86.5) |
29.6 (85.3) |
26.0 (78.8) |
20.5 (68.9) |
15.5 (59.9) |
25.2 (77.4) |
| Ortalama düşük °C (°F) | 7.6 (45.7) |
10.4 (50.7) |
15.6 (60.1) |
21.3 (70.3) |
25.8 (78.4) |
27.9 (82.2) |
27.4 (81.3) |
26.6 (79.9) |
25.0 (77.0) |
19.1 (66.4) |
12.9 (55.2) |
8.3 (46.9) |
19.0 (66.2) |
| Ortalama minimum °C (°F) | 4.1 (39.4) |
6.1 (43.0) |
10.7 (51.3) |
16.0 (60.8) |
20.8 (69.4) |
22.3 (72.1) |
24.0 (75.2) |
23.6 (74.5) |
21.7 (71.1) |
14.7 (58.5) |
8.6 (47.5) |
4.6 (40.3) |
3.6 (38.5) |
| Rekor düşük °C (°F) | −0.6 (30.9) |
1.6 (34.9) |
4.4 (39.9) |
10.7 (51.3) |
15.2 (59.4) |
17.6 (63.7) |
20.3 (68.5) |
20.7 (69.3) |
17.3 (63.1) |
9.4 (48.9) |
3.9 (39.0) |
0.0 (32.0) |
−0.6 (30.9) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 19.3 (0.76) |
22.1 (0.87) |
15.9 (0.63) |
13.0 (0.51) |
31.5 (1.24) |
82.2 (3.24) |
187.3 (7.37) |
232.5 (9.15) |
129.8 (5.11) |
14.3 (0.56) |
4.9 (0.19) |
9.4 (0.37) |
762.3 (30.01) |
| Ortalama yağmurlu günler | 1.3 | 1.8 | 1.6 | 1.2 | 2.5 | 4.6 | 9.4 | 9.8 | 5.5 | 1.0 | 0.5 | 0.9 | 40.1 |
| Ortalama bağıl nem (%) (IST 17:30'da) | 52 | 42 | 35 | 23 | 26 | 39 | 62 | 66 | 58 | 44 | 48 | 54 | 46 |
| Ortalama çiğlenme noktası °C (°F) | 8 (46) |
11 (52) |
14 (57) |
14 (57) |
18 (64) |
22 (72) |
26 (79) |
25 (77) |
23 (73) |
18 (64) |
14 (57) |
10 (50) |
17 (62) |
| Ortalama aylık güneş ışığı saatleri | 220.1 | 223.2 | 248.0 | 276.0 | 285.2 | 219.0 | 179.8 | 176.7 | 219.0 | 260.4 | 246.0 | 220.1 | 2,773.5 |
| Ortalama günlük güneş ışığı saatleri | 7.1 | 7.9 | 8.0 | 9.2 | 9.2 | 7.3 | 5.8 | 5.7 | 7.3 | 8.4 | 8.2 | 7.1 | 7.6 |
| Ortalama ultraviyole indeksi | 5 | 5 | 7 | 9 | 9 | 9 | 8 | 8 | 8 | 7 | 6 | 4 | 7 |
| Kaynak 1: Hindistan Meteoroloji Dairesi (güneş 1971-2000)Saat ve Tarih (çiy noktaları, 2005-2015) | |||||||||||||
| Kaynak 2: Tokyo İklim Merkezi (ortalama sıcaklıklar 1981-2010)Hava Durumu Atlası | |||||||||||||
| Ay | Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık ⓘ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ortalama Barometrik Basınç mbar (inHg veya Hg) | 1017 mbar (30,03 Hg) | 1014,5 mbar (29,96 Hg) | 1010,6 mbar (29,84 Hg) | 1005,4 mbar (29,69 Hg) | 1000,5 mbar (29,55 Hg) | 996,7 mbar (29,43 Hg) | 996,9 mbar (29,44 Hg) | 999,4 mbar (29,51 Hg) | 1003,4 mbar (29,63 Hg) | 1009,6 mbar (29,81 Hg) | 1013,6 mbar (29,93 Hg) | 1016,1 mbar (30,00 Hg) |
| Ortalama Rüzgar Hızı km/sa (mi/sa) | 8,3 km/sa (5,16 mil/sa) | 9,4 km/sa (5,85 mil/sa) | 9,5 km/sa (5,91 mil/sa) | 10 km/sa (6,22 mil/sa) | 10,2 km/sa (6,34 mil/sa) | 10,6 km/sa (6,59 mil/sa) | 9,5 km/sa (5,90 mil/sa) | 8,8 km/sa (5,47 mil/sa) | 8,3 km/sa (5,16 mil/sa) | 6,7 km/sa
(4,17 mil/sa) |
7,6 km/sa (4,73 mil/sa) | 7,7 km/sa (4,79 mil/sa) |
| Delhi (Indira Gandhi Uluslararası Havaalanı) için iklim verileri 1981-2010, 1956'dan günümüze ekstrem değerler ⓘ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Jan | Şubat | Mar | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | Yıl |
| Rekor yüksek °C (°F) | 31.0 (87.8) |
35.7 (96.3) |
41.3 (106.3) |
45.3 (113.5) |
49.2 (120.6) |
48.0 (118.4) |
45.7 (114.3) |
43.2 (109.8) |
40.8 (105.4) |
40.7 (105.3) |
36.4 (97.5) |
30.4 (86.7) |
49.2 (120.6) |
| Ortalama maksimum °C (°F) | 25.8 (78.4) |
29.4 (84.9) |
36.0 (96.8) |
42.5 (108.5) |
45.0 (113.0) |
44.9 (112.8) |
40.8 (105.4) |
38.3 (100.9) |
38.2 (100.8) |
36.7 (98.1) |
32.7 (90.9) |
27.0 (80.6) |
45.8 (114.4) |
| Ortalama yüksek °C (°F) | 20.4 (68.7) |
24.1 (75.4) |
29.9 (85.8) |
37.1 (98.8) |
40.3 (104.5) |
39.9 (103.8) |
35.9 (96.6) |
34.4 (93.9) |
34.7 (94.5) |
33.4 (92.1) |
28.5 (83.3) |
22.8 (73.0) |
31.8 (89.2) |
| Ortalama düşük °C (°F) | 7.3 (45.1) |
10.2 (50.4) |
15.1 (59.2) |
21.4 (70.5) |
26.0 (78.8) |
27.7 (81.9) |
27.0 (80.6) |
26.2 (79.2) |
24.7 (76.5) |
19.5 (67.1) |
13.6 (56.5) |
8.8 (47.8) |
19.0 (66.2) |
| Ortalama minimum °C (°F) | 3.6 (38.5) |
5.7 (42.3) |
9.3 (48.7) |
15.1 (59.2) |
20.4 (68.7) |
22.1 (71.8) |
23.5 (74.3) |
23.2 (73.8) |
21.3 (70.3) |
14.9 (58.8) |
8.8 (47.8) |
4.6 (40.3) |
3.3 (37.9) |
| Rekor düşük °C (°F) | −2.2 (28.0) |
−1.6 (29.1) |
3.4 (38.1) |
8.6 (47.5) |
14.6 (58.3) |
19.8 (67.6) |
17.8 (64.0) |
20.2 (68.4) |
13.6 (56.5) |
9.9 (49.8) |
2.1 (35.8) |
−1.3 (29.7) |
−2.2 (28.0) |
| Ortalama yağış mm (inç) | 18.4 (0.72) |
20.0 (0.79) |
13.2 (0.52) |
9.1 (0.36) |
37.7 (1.48) |
82.1 (3.23) |
174.4 (6.87) |
188.7 (7.43) |
105.3 (4.15) |
13.7 (0.54) |
5.1 (0.20) |
6.9 (0.27) |
674.5 (26.56) |
| Ortalama yağmurlu günler | 1.4 | 1.7 | 1.4 | 1.0 | 2.6 | 4.0 | 8.6 | 8.3 | 4.6 | 0.9 | 0.5 | 0.7 | 35.7 |
| Ortalama bağıl nem (%) (IST 17:30'da) | 53 | 44 | 34 | 23 | 26 | 40 | 61 | 66 | 56 | 41 | 42 | 52 | 45 |
| Kaynak: Hindistan Meteoroloji Dairesi | |||||||||||||
 Delhi iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 31,0 | 35,7 | 41,3 | 45,3 | 48,4 | 47,6 | 45,7 | 43,2 | 40,8 | 40,7 | 36,4 | 30,4 | 48,4 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 20,4 | 24,1 | 29,9 | 37,1 | 40,3 | 39,9 | 35,9 | 34,4 | 34,7 | 33,4 | 28,5 | 22,8 | 31,8 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 7,3 | 10,2 | 15,1 | 21,4 | 26,0 | 27,7 | 27,0 | 26,2 | 24,7 | 19,5 | 13,6 | 8,8 | 19,0 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −2,2 | −1,6 | 3,4 | 8,6 | 14,6 | 19,8 | 17,8 | 20,2 | 13,6 | 9,9 | 2,1 | −1,3 | −2,2 |
| Ortalama yağış (mm) | 18,4 | 20,0 | 13,2 | 9,1 | 37,7 | 82,1 | 174,4 | 188,7 | 105,3 | 13,7 | 5,1 | 6,9 | 674,5 |
| Kaynak: Hindistan Meteoroloji Enstitüsü | |||||||||||||
Hava kirliliği
Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre Delhi 2014 yılında dünyanın en kirli şehriydi. DSÖ 2016 yılında Delhi'yi kentsel hava kalitesi veritabanında en kötü on birinci sıraya düşürdü. Bir tahmine göre, hava kirliliği Delhi'de her yıl yaklaşık 10.500 kişinin ölümüne neden olmaktadır. Delhi'nin hava kalitesi endeksi Ocak-Eylül ayları arasında genellikle orta (101-200) düzeyde seyrederken, Ekim-Aralık arasındaki üç ayda anız yakma, Diwali sırasında yakılan ateş krakerleri ve soğuk hava gibi çeşitli faktörler nedeniyle Çok Kötü (301-400), Şiddetli (401-500) veya Tehlikeli (500+) seviyelere düşmektedir. 2013-14 döneminde, Delhi'deki ince partikül madde (PM) pik seviyeleri, özellikle yüksek araç ve sanayi emisyonları, inşaat çalışmaları ve komşu eyaletlerdeki mahsul yakma nedeniyle yaklaşık %44 oranında artmıştır. Sağlığa en zararlı olduğu düşünülen PM2.5 partikül madde 153 mikrogram ile havadaki en yüksek seviyeye sahiptir. Artan hava kirliliği seviyesi, Delhi'deki çocuklar ve kadınlar arasında akciğerle ilgili rahatsızlıkları (özellikle astım ve akciğer kanseri) önemli ölçüde artırmıştır. Kış aylarında Delhi'de görülen yoğun sis ve pus, her yıl hava ve demiryolu trafiğinde büyük aksamalara yol açmaktadır. Hintli meteorologlara göre, artan hava kirliliği nedeniyle Delhi'de kış aylarında ortalama maksimum sıcaklık 1998'den bu yana önemli ölçüde düşmüştür. ⓘ
Hindistan Yer Bilimleri Bakanlığı Ekim 2018'de Delhi'deki PM2.5 hava kirliliğinin yaklaşık %41'ini araç emisyonlarına, %21.5'ini toza/yangına ve %18'ini de sanayiye bağlayan bir araştırma raporu yayınladı. Bilim ve Çevre Merkezi (CSE) direktörü, Hindistan Otomobil Üreticileri Derneği'nin (SIAM) otomobil endüstrisi için "sakıncalı" olduğu için "rapora karşı" lobi yaptığını iddia etti. Çevreciler ayrıca Delhi hükümetini hava kirliliğini engellemek ve insanları hava kalitesi konularında bilgilendirmek için yeterince çaba göstermemekle eleştiriyor. 2014 yılında bir çevre paneli Hindistan Yüksek Mahkemesi'ne başvurarak dizel araçlardan %30 vergi alınmasını talep etti ancak bugüne kadar otomobil endüstrisini cezalandırmak için herhangi bir adım atılmadı. ⓘ
Delhi sakinlerinin çoğu, şehirdeki endişe verici hava kirliliği seviyelerinin ve bununla ilişkili sağlık risklerinin farkında değildir; ancak 2015 yılı itibariyle, özellikle yabancı diplomatik topluluk ve yüksek gelirli Hintliler arasında farkındalık gözle görülür şekilde artmıştır. 1990'ların ortalarından bu yana Delhi hava kirliliğini azaltmak için bazı önlemler almıştır - Delhi, Hindistan şehirleri arasında üçüncü en yüksek ağaç miktarına sahiptir ve Delhi Ulaşım Şirketi dünyanın en büyük çevre dostu sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) otobüs filosunu işletmektedir. CSE 1996 yılında Hindistan Yüksek Mahkemesi'nde bir kamu yararı davası açarak Delhi'nin otobüs ve taksi filosunun CNG ile çalışacak şekilde dönüştürülmesini emretmiş ve 1998 yılında kurşunlu benzin kullanımını yasaklamıştır. 2003 yılında Delhi, "hava kirliliğini azaltma ve alternatif yakıt girişimlerini destekleme yönündeki cesur çabaları" nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri Enerji Bakanlığı'nın ilk "Yılın Temiz Şehirleri Uluslararası Ortağı" ödülünü kazandı. Delhi Metrosu da şehirdeki hava kirleticilerini önemli ölçüde azalttığı için takdir edilmiştir. ⓘ
Ancak çeşitli yazarlara göre, özellikle anız yakma, dizel araçların pazar payındaki artış ve otobüs yolcu sayısındaki önemli düşüş nedeniyle bu kazanımların çoğu kaybedilmiştir. CSE ve Hava Kalitesi Hava Tahmin ve Araştırma Sistemi'ne (SAFAR) göre, yakınlardaki Pencap, Haryana ve Uttar Pradesh bölgelerinde tarımsal atıkların yakılması, Delhi üzerindeki dumanın ciddi şekilde yoğunlaşmasına neden olmaktadır. ⓘ
Delhi'nin Sürdürülebilirlik Çemberleri değerlendirmesi, yalnızca hava kirliliğinden daha kapsamlı bir dizi ölçüme dayandığı için şehrin ekolojik sürdürülebilirliği konusunda marjinal olarak daha olumlu bir izlenim vermektedir. Kentin temel sürdürülebilirlik seviyesinde değerlendirilmesinin bir nedeni de yoksul mahallelerinin düşük kaynak kullanımı ve karbon emisyonlarıdır. 3 Ocak 2020'de Delhi, hava kirliliğiyle mücadele için ilk sis kulesine kavuştu. ⓘ
Sivil yönetim
Şu anda Delhi Ulusal Başkent Bölgesi bir bölüm, 11 ilçe, 33 alt bölüm, 59 sayım kasabası ve 300 köyden oluşmaktadır. Yerel sivil yönetim, eski Delhi Belediye Şirketi'nin (MCD) Ocak 2012'de üçe bölünmesinden bu yana beş organın elindedir: Doğu Delhi Belediye Şirketi; Kuzey Delhi Belediye Şirketi; Güney Delhi Belediye Şirketi; Yeni Delhi Belediye Konseyi; ve Delhi Kanton Kurulu. Temmuz 2012'de, MCD'nin üçe bölünmesinden kısa bir süre sonra, Delhi Hükümeti başkentteki ilçe sayısını dokuzdan on bire çıkarmıştır. 22 Mayıs 2022 tarihinde üç eski Belediye Şirketi tek bir Delhi Belediye Şirketi (MCD) olarak yeniden birleştirilmiştir. 2017 yılında Delhi, iyi yönetişim ve en iyi idari uygulamalar alanında 23 Hint şehri arasında 10 üzerinden 4,4 puan alarak altıncı sırada yer almıştır. ⓘ
Mahkemeler
Delhi, aynı zamanda ülkenin en üst mahkemesi olan Hindistan Yüksek Mahkemesi'ne ev sahipliği yapmaktadır. Delhi aynı zamanda Delhi Yüksek Mahkemesine de ev sahipliği yapmaktadır. Delhi Yüksek Mahkemesi, Yüksek Mahkeme'den önce Delhi'deki en yüksek mahkemedir. Delhi Yüksek Mahkemesi tıpkı apeks mahkemesi ve Hindistan'daki diğer Yüksek Mahkemeler gibi bir kayıt mahkemesidir. Delhi ayrıca yetki alanlarına göre çeşitli Bölge Mahkemelerine de ev sahipliği yapmaktadır. Delhi'de şu anda Tis Hazari Mahkeme Kompleksi, Karkardooma Mahkeme Kompleksi, Patiala House Mahkeme Kompleksi, Rohini Mahkeme Kompleksi, Dwarka Mahkeme Kompleksi, Saket Mahkeme Kompleksi ve Rouse Avenue Mahkemesi olmak üzere yedi Bölge Mahkemesi bulunmaktadır. Delhi'de Bölge Mahkemelerinin yanı sıra Tüketici Mahkemeleri, CBI Mahkemeleri, İş Mahkemeleri, Gelir Mahkemeleri, Ordu mahkemeleri, elektrik mahkemeleri, Demiryolu Mahkemeleri ve uygun yargı alanlarına göre konumlandırılmış diğer çeşitli mahkemeler de bulunmaktadır. ⓘ
Polislik amacıyla Delhi on beş polis bölgesine ayrılmıştır ve bunlar da 95 yerel polis karakolu bölgesine bölünmüştür. Delhi'de şu anda 180 polis karakolu bulunmaktadır. ⓘ
Hükümet ve siyaset
.jpg)
Birinci düzey bir idari bölüm olan Delhi Ulusal Başkent Bölgesi'nin kendi Yasama Meclisi, Vali Yardımcısı, Bakanlar Kurulu ve Baş Bakanı bulunmaktadır. Yasama meclisi üyeleri NCT'deki bölgesel seçim bölgelerinden doğrudan seçilmektedir. Yasama meclisi 1956 yılında kaldırılmış, ardından 1993 yılında yeniden kurulana kadar doğrudan federal kontrol uygulanmıştır. Belediye şirketi, Panchayati Raj Yasası'nın bir parçası olarak kentin sivil idaresini yürütmektedir. Hindistan Hükümeti ve Delhi Ulusal Başkent Bölgesi Hükümeti, her iki kurumun da bulunduğu Yeni Delhi'yi ortaklaşa yönetmektedir. Hindistan Parlamentosu, Rashtrapati Bhavan (Başkanlık Sarayı), Kabine Sekreterliği ve Hindistan Yüksek Mahkemesi Yeni Delhi belediye bölgesinde yer almaktadır. Delhi'de 70 meclis seçim bölgesi ve yedi Lok Sabha (Hindistan parlamentosunun alt kanadı) seçim bölgesi bulunmaktadır. Hindistan Ulusal Kongresi (Kongre), Madan Lal Khurana liderliğindeki Bharatiya Janata Partisi'nin (BJP) iktidara geldiği 1990'lı yıllara kadar Delhi'deki tüm hükümetleri kurmuştur. Kongre 1998 yılında Sheila Dikshit liderliğinde yeniden iktidara gelmiş ve daha sonra 3 dönem üst üste yeniden seçilmiştir. Ancak 2013 yılında Kongre, Arvind Kejriwal liderliğinde yeni kurulan Aam Aadmi Partisi'nin (AAP) Kongre'nin dış desteğiyle hükümeti kurmasıyla iktidardan düşürüldü. Ancak bu hükümet kısa ömürlü oldu ve sadece 49 gün sonra çöktü. Ardından Delhi Şubat 2015'e kadar Başkan'ın yönetimi altında kaldı. 10 Şubat 2015 tarihinde Aam Aadmi Partisi, Delhi Yasama Meclisi'ndeki 70 sandalyeden 67'sini kazanarak ezici bir zaferin ardından iktidara geri döndü. ⓘ
Belediye yönetimi
2011'den 22 Mayıs 2022'ye kadar Delhi'de üç belediye şirketi vardı:
- SDMC, Mahipalpur, Rajouri Garden, Badarpur, Jaitpur, Janakpuri, Hari Nagar, Tilak Nagar, Dwarka, Jungpura, Greater Kailash, R K Puram, Malviya Nagar, Kalkaji, Ambedkar Nagar ve Pul pehladpur dahil olmak üzere Güney ve Batı Delhi bölgeleri üzerinde yargı yetkisine sahipti.
- NDMC Badli, Rithala, Bawana, Kirari, Mangolpuri, Tri Nagar, Model Town, Sadar Bazar, Chandni Chowk, Matia Mahal, Karol Bagh, Moti Nagar gibi bölgeler üzerinde yetki sahibiydi.
- EDMC'nin Patparganj, Kondli, Laxmi Nagar, Seemapuri, Gonda, Karawal Nagar, Babarpur ve Shahadra gibi bölgeler üzerinde yargı yetkisi vardı
2017 yılında BJP her üç şirket için yapılan seçimlerde galip gelmiştir. ⓘ
22 Mayıs 2022 tarihinde üç eski Belediye Şirketi, 1397,3 km2'lik bir alanı kaplayan tek bir Delhi Belediye Şirketi (MCD) olarak yeniden birleştirildi. 12 bölgeye ayrılmıştır: Merkez, Güney, Batı, Najafgarh, Rohini, Civil Lines, Karol Bagh, SP-City, Keshavpuram, Narela, Shahdara Kuzey ve Shahdara Güney. ⓘ
Yeni Delhi'deki belediye hizmetleri Yeni Delhi Belediye Meclisi tarafından sağlanmaktadır. Delhi Kantonu bir Kanton kurulu tarafından yönetilmektedir. ⓘ
Ekonomi
Delhi, kuzey Hindistan'daki en büyük ticaret merkezidir. 2016 yılı itibariyle Delhi kentsel alanının ekonomisine ilişkin son tahminler 370 milyar dolar civarındadır (PPP metro GSYİH) ve bu rakamla Hindistan'ın en üretken ya da en üretken ikinci metro alanıdır. Delhi NCT'nin 2016-17 nominal GSYH'si 6,224 milyar ₹ (82 milyar ABD$) olarak tahmin edilmiş olup 2015-16'ya kıyasla %13 daha yüksektir. Delhi Ekonomik Araştırması'na (2005-2006) göre, üçüncül sektör Delhi'nin brüt GSYH'sine %70,95 oranında katkıda bulunurken, bunu sırasıyla %25,20 ve %3,85'lik katkılarla ikincil ve birincil sektörler takip etmektedir. Delhi'nin işgücü nüfusun %32,82'sini oluşturmaktadır ve 1991 ile 2001 yılları arasında %52,52 oranında artmıştır. Delhi'nin işsizlik oranı 1999-2000 yıllarında %12.57 iken 2003 yılında %4.63'e düşmüştür. Aralık 2004'te Delhi'de 636.000 kişi çeşitli istihdam değişim programlarına kayıtlıydı. ⓘ
2001 yılında ulusal ve eyalet hükümetleri ile yarı-devlet sektöründeki toplam iĢgücü 620.000, özel sektör ise 219.000 kiĢiydi. Temel hizmet sektörleri bilgi teknolojisi, telekomünikasyon, oteller, bankacılık, medya ve turizmdir. İnşaat, enerji, sağlık ve toplum hizmetleri ve emlak da kent ekonomisi için önemlidir. Delhi, Hindistan'ın en büyük ve en hızlı büyüyen perakende sektörlerinden birine sahiptir. Tüketim malları şirketlerinin şehirde üretim birimleri ve genel merkezler kurmasıyla imalat da önemli ölçüde büyümüştür. Delhi'nin büyük tüketici pazarı ve kalifiye işgücünün mevcudiyeti yabancı yatırımları da çekmiştir. 2001 yılında imalat sektörü 1.440.000 işçi istihdam etmekteydi ve şehirde 129.000 sanayi birimi bulunmaktaydı. ⓘ
Kamu hizmetleri
Delhi'nin belediye su temini Delhi Jal Board (DJB) tarafından yönetilmektedir. Haziran 2005 itibariyle, günde 650 milyon galon (MGD) su sağlarken, tahmini tüketim ihtiyacı 963 MGD'dir. Eksiklik özel ve kamuya ait tüp kuyular ve el pompaları ile karşılanmaktadır. Bhakra deposu 240 MGD ile DJB'nin en büyük su kaynağıdır ve onu Yamuna ve Ganj nehirleri takip etmektedir. Delhi'nin yeraltı su seviyesi düşmekte ve nüfus yoğunluğu artmaktadır, bu nedenle bölge sakinleri sık sık akut su sıkıntısıyla karşılaşmaktadır. Delhi'de yapılan araştırmalar, şehrin su kullanımının yarısının gayri resmi yeraltı suyu olduğunu göstermektedir.
Delhi'de günlük evsel katı atık üretimi 8000 tondur ve bu atık MCD tarafından üç düzenli depolama sahasına dökülmektedir. Günlük evsel atık su üretimi 470 MGD, endüstriyel atık su ise 70 MGD'dir. Kanalizasyonun büyük bir kısmı arıtılmadan Yamuna nehrine akmaktadır. ⓘ
Şehrin elektrik tüketimi kişi başına yaklaşık 1.265 kWh'dir ancak gerçek talep daha yüksektir. Delhi'de elektrik dağıtımı 2002 yılından bu yana TPDDL ve BSES Yamuna & BSES Rajdhani tarafından yönetilmektedir. Delhi İtfaiye Servisi yılda yaklaşık 15.000 yangın ve kurtarma çağrısına cevap veren 43 itfaiye istasyonu işletmektedir. Devlete ait BSNL ve Airtel, Vi, Jio gibi özel şirketler şehre telefon ve cep telefonu hizmetleri sağlamaktadır. Hücresel kapsama alanı GSM, CDMA, 3G, 4G ve 4G+ olarak mevcuttur. ⓘ
Ulaşım
Hava
Delhi'nin güneybatısında yer alan Indira Gandhi Uluslararası Havalimanı, şehrin iç ve dış sivil hava trafiği için ana geçit konumundadır. Havalimanı 2015-16 döneminde 48 milyondan fazla yolcuya hizmet vererek Hindistan ve Güney Asya'nın en işlek havalimanı olmuştur. Yapımı 2007 ve 2010 yılları arasında 96,8 milyar ₹ (1,3 milyar ABD Doları) tutan Terminal 3, yılda 37 milyon yolcuya daha hizmet vermektedir. IGIA, 2010 yılında Uluslararası Havalimanları Konseyi tarafından 15-25 milyon kategorisinde dünyanın en iyi 4. havalimanı ödülüne layık görülmüştür. Havalimanı, 2015 yılında Uluslararası Havalimanları Konseyi tarafından 25-40 milyon yolcu kategorisinde dünyanın en iyi havalimanı olarak değerlendirilmiştir. Delhi Havalimanı, Skytrax Dünya Havalimanı Ödülleri 2015'te Orta Asya'nın En İyi Havalimanı ve Orta Asya'nın En İyi Havalimanı Personeli ödüllerine layık görülmüştür. Ghaziabad'daki Hindon Yurtiçi Havalimanı, 8 Mart 2019 tarihinde Delhi-NCR Bölgesi'nin ikinci havalimanı olarak Başbakan Narendra Modi tarafından açılmıştır. Meerut Havalimanı'nın genişletilmesi ya da Greater Noida'da yeni bir havalimanı inşa edilmesi yoluyla ticari uçuşlara açık ikinci bir uluslararası havalimanı önerilmiştir. Jewar'daki Taj Uluslararası Havaalanı projesi Uttar Pradesh hükümeti tarafından onaylanmıştır. ⓘ
Delhi ve Roshanara adlı iki de Havilland Moth uçağıyla 1928 yılında kurulan Delhi Uçuş Kulübü, Delhi'nin tek ve Hindistan'ın ikinci havalimanı olduğu 1929 yılında faaliyete başlayan Safdarjung Havalimanı'nda üslenmiştir. Havalimanı 2001 yılına kadar faaliyet gösterdi; ancak Eylül 2001'deki New York saldırılarının ardından güvenlik endişeleri nedeniyle Ocak 2002'de hükümet havalimanını uçuş faaliyetlerine kapattı. O tarihten bu yana kulüp sadece uçak bakım kursları düzenlemekte ve aralarında cumhurbaşkanı ve başbakanın da bulunduğu VIP'ler için Indira Gandhi Uluslararası Havalimanı'na helikopter seferleri düzenlemektedir. ⓘ
Yol
Delhi, 2103 km/100 km2 ile Hindistan'daki en yüksek yol yoğunluğuna sahiptir. Hindistan'ın diğer bölgelerine beş Ulusal Otoyol ile bağlıdır: NH 1, NH 2, NH 8, NH 10 ve NH 24. Altın Dörtgen'in Delhi-Mumbai ve Delhi-Kolkata uçları şehirden başlamaktadır. Şehrin yol ağı MCD, NDMC, Delhi Cantonment Board, Public Works Department (PWD) ve Delhi Development Authority tarafından korunmaktadır. ⓘ
Otobüsler, Delhi'nin toplam talebinin yaklaşık %60'ını karşılayan en popüler karayolu ulaşım aracıdır. Delhi, Hindistan'ın en büyük otobüs taşıma sistemlerinden birine sahiptir. 1998 yılında Hindistan Yüksek Mahkemesi, artan araç kirliliğiyle mücadele etmek için Delhi'deki tüm toplu taşıma araçlarına sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) ile yakıt sağlanması gerektiğine karar vermiştir. Devlete ait Delhi Transport Corporation (DTC), dünyanın en büyük CNG yakıtlı otobüs filosunu işleten önemli bir otobüs hizmeti sağlayıcısıdır. Buna ek olarak, özel imtiyaz sahipleri ve DTC'nin katılımıyla Delhi Entegre Çok Modlu Transit Sistemi (DIMTS) tarafından küme planlı otobüsler işletilmektedir. Aralık 2017'de DTC ve küme otobüsleri günde 4,19 milyondan fazla yolcu taşımıştır. Kashmiri Gate ISBT, Anand Vihar ISBT ve Sarai Kale Khan ISBT komşu eyaletlere giden otobüsler için ana otobüs terminalleridir. Delhi'nin hızlı ekonomik gelişimi ve nüfus artışı, ulaşım talebinin artmasına neden olmuş ve şehrin ulaşım altyapısı üzerinde aşırı bir baskı yaratmıştır. Ulaşım talebini karşılamak için Eyalet ve Birlik hükümeti Delhi Metrosu da dahil olmak üzere bir toplu hızlı taşıma sistemi inşa etmiştir. Delhi Otobüs Hızlı Transit Sistemi Ambedkar Nagar ile Delhi Kapısı arasında çalışmaktadır. ⓘ
Kişisel araçlar, özellikle de otomobiller Delhi yollarında seyreden araçların büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. 2007 yılı itibariyle, özel araçlar toplam ulaşım talebinin %30'unu oluşturmaktadır. Delhi, Hindistan'daki diğer metropol şehirlere kıyasla en fazla kayıtlı arabaya sahip şehirdir. Taksiler, otomatik çekçekler ve bisiklet çekçekleri de Delhi yollarında çok sayıda sefer yapmaktadır. 2008 yılı itibariyle Delhi NCR metropolitan bölgesindeki araç sayısı 11,2 milyondur (11,2 milyon). 2008 yılında Delhi'de yaşayan her 1.000 kişiye 85 araba düşüyordu. 2017 yılında sadece Delhi şehrindeki araç sayısı on milyon sınırını aşmış ve Delhi Hükümeti Ulaştırma Departmanı 25 Mayıs'a kadar toplam kayıtlı araç sayısını 10.567.712 olarak açıklamıştır. ⓘ
Demiryolu
Delhi, Hindistan demiryolu ağında önemli bir kavşak noktasıdır ve Kuzey Demiryolu'nun merkezidir. Ana tren istasyonları Yeni Delhi, Eski Delhi, Hazrat Nizamuddin, Anand Vihar, Delhi Sarai Rohilla ve Delhi Cantt'tır. Delhi Metro Rail Corporation (DMRC) tarafından inşa edilen ve işletilen bir toplu hızlı taşıma sistemi olan Delhi Metrosu, Delhi'nin birçok bölgesine ve komşu şehirler Ghaziabad, Faridabad, Gurgaon ve Noida'ya hizmet vermektedir. Aralık 2021 itibariyle metro, toplam 348,12 km (216,31 mil) uzunluğunda ve 254 istasyona sahip on operasyonel hattan oluşmaktadır ve diğer bazı hatlar yapım aşamasındadır. Faz-I 2,3 milyar ABD$ maliyetle inşa edilmiştir ve Faz-II'nin ek olarak 216 milyar ₹ (2,8 milyar ABD$) tutması beklenmektedir. Faz-II'nin toplam uzunluğu 128 km'dir ve 2010 yılında tamamlanmıştır. Delhi Metrosu 25 Aralık 2012 tarihinde 10 yıllık işletim süresini tamamlamıştır. Her gün milyonlarca yolcu taşımaktadır. Delhi Metrosu'na ek olarak, bir banliyö demiryolu olan Delhi Banliyö Demiryolu da mevcuttur. ⓘ
Metro
Delhi Metrosu, Hindistan'ın Ulusal Başkent Bölgesi'nde Delhi, Ghaziabad, Faridabad, Gurgaon ve Noida'ya hizmet veren hızlı bir transit sistemidir. Delhi Metrosu uzunluk bakımından dünyanın en büyük onuncu metro sistemidir. Delhi Metrosu Hindistan'ın ikinci modern toplu taşıma sistemidir. Ağ, toplam uzunluğu 348,12 kilometre (216,31 mil) olan 255 istasyona hizmet veren 10 renk kodlu hattan oluşmaktadır. Sistem, hem geniş hat hem de standart hat kullanan yeraltı, hemzemin ve yükseltilmiş istasyonların bir karışımına sahiptir. Tüm istasyonlarda yürüyen merdivenler, asansörler ve görme engellileri istasyon girişlerinden trenlere yönlendirmek için dokunsal karolar bulunmaktadır. Sistemin kullanımını daha da teşvik etmek için Metro istasyonlarında 18 adet park yeri belirlenmiştir. Mart 2010'da DMRC, Google Maps ile mobil cihazlara tren tarifesi ve rota bilgisi sağlamak için Google India (Google Transit aracılığıyla) ile ortaklık kurmuştur. Yükseltilmiş, hemzemin ve yeraltı hatlarının bir kombinasyonuna sahiptir ve hem geniş hat hem de standart hat demiryolu araçları kullanmaktadır. Dört tip demiryolu aracı kullanılmaktadır: Mitsubishi-ROTEM Broad gauge, Bombardier MOVIA, Mitsubishi-ROTEM Standard gauge ve CAF Beasain Standard gauge. Delhi Metrosunun Faz-I'i 2,3 milyar ABD dolarına inşa edilmiştir ve Faz-II'nin ek olarak 216 milyar ₹ (2,8 milyar ABD doları) tutması beklenmektedir. Faz-II'nin toplam uzunluğu 128 km'dir ve 2010 yılında tamamlanmıştır. Delhi Metrosu 25 Aralık 2012 tarihinde 10 yıllık işletim süresini tamamlamıştır. Her gün milyonlarca yolcu taşımaktadır. ⓘ
Delhi Metrosu, Hindistan Hükümeti ve Delhi Ulusal Başkent Bölgesi Hükümeti'nin eşit öz sermaye katılımına sahip bir devlet şirketi olan Delhi Metro Rail Corporation Limited (DMRC) tarafından inşa edilmekte ve işletilmektedir. Ancak kuruluş, Hindistan Hükümeti Kentsel Kalkınma Bakanlığı'nın idari kontrolü altındadır. Delhi Metrosu'nun inşası ve işletilmesinin yanı sıra DMRC, Hindistan'daki metro rayı, monoray ve yüksek hızlı tren projelerinin planlanması ve uygulanmasında da yer almakta ve hem ülkedeki hem de yurtdışındaki diğer metro projelerine danışmanlık hizmeti vermektedir. Delhi Metrosu projesine, DMRC'nin genel müdürü olan ve Hindistan'ın "Metro Adamı" olarak bilinen Padma Vibhushan E. Sreedharan öncülük etmiştir. Sreedharan, beş kişinin hayatını kaybettiği metro köprüsü çöküşünün manevi sorumluluğunu üstlenerek DMRC'den istifa etmişti. Sreedharan, Delhi Metrosuna yaptığı katkılardan dolayı Fransız Hükümeti tarafından Onur Nişanı ile ödüllendirilmiştir. ⓘ
Demografi
ⓘ| Delhi'nin Nüfus Artışı | |||
|---|---|---|---|
| Nüfus Sayımı | Nüfus | %± | |
| 1901 | 405,819 | — | |
| 1911 | 413,851 | 2.0% | |
| 1921 | 488,452 | 18.0% | |
| 1931 | 636,246 | 30.3% | |
| 1941 | 917,939 | 44.3% | |
| 1951 | 1,744,072 | 90.0% | |
| 1961 | 2,658,612 | 52.4% | |
| 1971 | 4,065,698 | 52.9% | |
| 1981 | 6,220,406 | 53.0% | |
| 1991 | 9,420,644 | 51.4% | |
| 2001 | 13,782,976 | 46.3% | |
| 2011 | 16,753,235 | 21.6% | |
| Kaynak: † 1951'de büyük nüfus artışı nedeniyle 1947'de Hindistan'ın bölünmesinden sonra büyük ölçekli göç. | |||
Hindistan'da 2011 yılında yapılan nüfus sayımına göre NCT of Delhi'nin nüfusu 16,753,235'tir. Buna karşılık gelen nüfus yoğunluğu km2 başına 11.297 kişi, cinsiyet oranı 1000 erkek başına 866 kadın ve okuryazarlık oranı %86,34'tür. 2004 yılında 1000 nüfus başına düşen doğum oranı 20.03, ölüm oranı 5.59 ve bebek ölüm oranı 13.08'dir. 2001 yılında Delhi'nin nüfusu göçler sonucu 285.000 ve doğal nüfus artışı sonucu 215.000 artarak Delhi'yi dünyanın en hızlı büyüyen şehirlerinden biri haline getirmiştir. Asya'nın en büyük planlı yerleşim bölgesi olan Dwarka Alt Şehri, Delhi Ulusal Başkent Bölgesi içinde yer almaktadır. Kentsel genişleme, Delhi'nin kentsel alanının artık NCT sınırlarının ötesine geçerek Haryana'nın Faridabad ve Gurgaon, Uttar Pradesh'in Ghaziabad ve Noida gibi komşu eyaletlerin kasaba ve şehirlerini de içine alacak şekilde genişlemesiyle sonuçlanmıştır ve bu şehirlerin toplam nüfusunun Birleşmiş Milletler tarafından 28 milyonun üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. BM'ye göre bu rakam Delhi kentsel alanını Tokyo'dan sonra dünyanın en büyük ikinci kentsel alanı yapmaktadır, ancak Demographia Jakarta kentsel alanını ikinci en büyük kentsel alan olarak ilan etmektedir. 2011 nüfus sayımında kentsel alan nüfusu için iki rakam verilmiştir: NCT sınırları içinde 16,314,838 ve Genişletilmiş Kentsel Alan için 21,753,486. Hindistan Hükümeti tarafından yayınlanan 2021 bölgesel planı, 2001 planında tanımlanan Delhi Metropolitan Area (DMA) olan Genişletilmiş Kentsel Alanın adını Central National Capital Region (CNCR) olarak değiştirmiştir. Delhi nüfusunun yaklaşık %49'u gecekondularda ve herhangi bir sivil olanaktan yoksun izinsiz kolonilerde yaşamaktadır. Gecekondu mahallelerinin çoğunda temel olanaklar yetersizdir ve DUSIB raporuna göre halkın neredeyse %22'si açıkta dışkılama yapmaktadır. ⓘ
Delhi'nin başlıca sosyal grupları arasında Brahminler, Gujjarlar, Jatlar, Vaishyalar, Khatriler, Rajputlar, Ahirler, Punjabiler, Purvanchaliler, Bengaliler, Uttarakhandiler, Müslümanlar, Sihler vb. bulunmaktadır. ⓘ
Din
Birla Mandir, Delhi, bir Hindu tapınağı, 1933 yılında Mahatma Gandhi tarafından açılmıştır
Jama Mescidi, Babür İmparatoru Şah Cihan tarafından 1650 ve 1656 yılları arasında inşa edilmiştir
Chandni Chowk, Eski Delhi'deki Sih Gurudwara Sis Ganj Sahib'in 1783 tarihli ibadet salonu ⓘ
Hinduizm, Delhi nüfusunun %81,68'i ile Delhi'nin baskın dini inancıdır ve onu İslam (%12,86), Sihizm (%3,40), Jainizm (%0,99), Hristiyanlık (%0,87) ve Budizm (%0,11) takip etmektedir. Diğer azınlık dinleri arasında Zerdüştlük, Bahailik ve Musevilik bulunmaktadır. ⓘ
Diller
Hindistan'daki dilsel azınlıklardan sorumlu komiserin 2014 yılında sunduğu 50. rapora göre, Hintçe %80,94'lük oranla Delhi'de en çok konuşulan dildir; Hintçeyi Pencapça (%7,14), Urduca (%6,31) ve Bengalce (%1,50) takip etmektedir. Delhililerin %4,11'i diğer dilleri konuşmaktadır. Hintçe aynı zamanda Delhi'nin resmi diliyken Urduca ve Pencapça ek resmi diller olarak ilan edilmiştir. ⓘ
GNCTD Eğitim Müdürlüğüne göre Delhi'deki okullarda üç dil formülü altında aşağıdaki diller öğretilmektedir:
- Birinci Dil
- İkinci Dil
- Üçüncü dil
- Urduca
- Punjabi
- Bengalce
- Sindhi
- Tamilce
- Telugu
- Malayalam
- Kannada
- Gujarati
- Marathi
- Sanskritçe
- Farsça
- Arapça ⓘ
Kültür
.JPG)
Delhi'nin kültürü, uzun tarihi ve Hindistan'ın başkenti olarak tarihi birlikteliğinden etkilenmiştir. Her ne kadar 1947'deki bölünmenin ardından gelen çok sayıda mültecinin getirdiği dil, kıyafet ve mutfakta güçlü bir Pencap etkisi görülse de, Hindistan'ın diğer bölgelerinden gelen son göçler şehri bir eritme potası haline getirmiştir. Bu durum şehirdeki birçok önemli anıtla örneklendirilmektedir. Hindistan Arkeoloji Araştırması 1.200 miras binasını ve 175 anıtı ulusal miras alanı olarak kabul etmektedir. ⓘ
Eski Şehir'de Babürlüler ve Türk hükümdarlar, 1656 yılında inşa edilen Hindistan'ın en büyük camisi Jama Masjid ve Kızıl Kale gibi mimari açıdan önemli birçok bina inşa etmiştir. Üç Dünya Mirası Alanı - Kızıl Kale, Kutub Minar ve Hümayun'un Mezarı - Delhi'de bulunmaktadır. Diğer anıtlar arasında Hindistan Kapısı, 18. yüzyıldan kalma bir astronomik gözlemevi olan Jantar Mantar ve 16. yüzyıldan kalma bir kale olan Purana Qila bulunmaktadır. Laxminarayan Tapınağı, Akshardham Tapınağı, Gurudwara Bangla Sahib, Bahai İnancına ait Lotus Tapınağı ve ISKCON Tapınağı modern mimarinin örnekleridir. Raj Ghat ve ilgili anıtlar Mahatma Gandhi ve diğer önemli şahsiyetlerin anıtlarına ev sahipliği yapmaktadır. Yeni Delhi'de Rashtrapati Bhavan, Sekreterlik, Rajpath, Hindistan Parlamentosu ve Vijay Chowk gibi İngiliz sömürge mimarisini anımsatan çok sayıda hükümet binası ve resmi konut bulunmaktadır. Safdarjung'un Türbesi Babür bahçeleri tarzının bir örneğidir. Eski Şehir'de bazı muhteşem haveller (saray konutları) bulunmaktadır. Lotus Tapınağı 1986 yılında tamamlanmış bir Bahai İbadet Evidir. Çiçeğe benzeyen şekliyle dikkat çeken tapınak, Hint alt kıtasının Ana Tapınağı olarak hizmet vermektedir ve kentin önemli bir cazibe merkezi haline gelmiştir. Ulusal Müze ve Ulusal Modern Sanat Galerisi ülkenin en büyük müzelerinden bazılarıdır. Delhi'deki diğer müzeler arasında Ulusal Doğa Tarihi Müzesi, Ulusal Demiryolu Müzesi ve Ulusal Filateli Müzesi bulunmaktadır. ⓘ
17. yüzyıldan kalma bir pazar olan Chandni Chowk, mücevher ve Zari sarileri için Delhi'deki en popüler alışveriş alanlarından biridir. Delhi'nin sanat ve el sanatları arasında Zardozi-altın iplikle yapılan bir nakış- ve Meenakari-emaye sanatı bulunmaktadır. ⓘ
Festivaller
Delhi'nin başkent Yeni Delhi ile olan ilişkisi ve coğrafi yakınlığı, Cumhuriyet Günü, Bağımsızlık Günü (15 Ağustos) ve Gandhi Jayanti gibi ulusal etkinlik ve bayramların önemini artırmıştır. Bağımsızlık Günü'nde Başbakan Red Fort'tan ulusa seslenir. Cumhuriyet Günü Geçit Töreni, Hindistan'ın kültürel çeşitliliğini ve askeri gücünü sergileyen büyük bir kültürel ve askeri geçit törenidir. Yüzyıllar boyunca Delhi karma kültürüyle tanınmıştır ve bunu sembolize eden bir festival de Eylül ayında düzenlenen Phool Walon Ki Sair'dir. Her ikisi de Mehrauli'de bulunan 13. yüzyıl Sufi azizi Khwaja Bakhtiyar Kaki'nin türbesine ve Yogmaya Tapınağı'na çiçekler ve pankhe -çiçeklerle işlenmiş yelpazeler- sunulmaktadır. ⓘ
Dini festivaller arasında Diwali (ışık festivali), Mahavir Jayanti, Guru Nanak'ın Doğum Günü, Raksha Bandhan, Durga Puja, Holi, Lohri, Chauth, Krishna Janmastami, Maha Shivratri, Eid ul-Fitr, Moharram ve Buddha Jayanti yer almaktadır. Qutub Festivali, Hindistan'ın dört bir yanından gelen müzisyen ve dansçıların performanslarının geceleri Qutub Minar'ın fonunda sergilendiği kültürel bir etkinliktir. Uçurtma Uçurma Festivali, Uluslararası Mango Festivali ve Vasant Panchami (Bahar Festivali) gibi diğer etkinlikler her yıl Delhi'de düzenlenmektedir. Asya'nın en büyük otomobil fuarı olan Auto Expo iki yılda bir Delhi'de düzenlenmektedir. İki yılda bir Pragati Maidan'da düzenlenen Yeni Delhi Dünya Kitap Fuarı, dünyanın en büyük ikinci kitap fuarıdır. Delhi, yüksek okuyucu kitlesi nedeniyle genellikle Hindistan'ın "Kitap Başkenti" olarak kabul edilir. ITPO tarafından düzenlenen Hindistan Uluslararası Ticaret Fuarı (IITF), her yıl Kasım ayında düzenlenen ve 1,5 milyondan fazla kişi tarafından ziyaret edilen Delhi'nin en büyük kültür ve alışveriş fuarıdır. ⓘ
Mutfak
.jpg)
Hindistan'ın ulusal başkenti ve yüzyıllarca Babür başkenti olarak Delhi, sakinlerinin yemek alışkanlıklarını etkilemiş ve Babür mutfağının ortaya çıktığı yer olmuştur. Hint mutfağının yanı sıra çeşitli uluslararası mutfaklar da bölge sakinleri arasında popülerdir. Kent sakinleri arasındaki yemek alışkanlıklarının azlığı, Kebap, biryani, tandır gibi yemeklerle dünya çapında popüler hale gelen benzersiz bir yemek pişirme tarzı yaratmıştır. Şehrin klasik yemekleri arasında tereyağlı tavuk, dal makhani, shahi paneer, aloo chaat, chaat, dahi bhalla, kachori, gol gappe, samosa, chole bhature, chole kulche, gulab jamun, jalebi ve lassi bulunmaktadır. ⓘ
Delhi halkının hızlı yaşam alışkanlıkları, sokak yemeği satış noktalarının büyümesini motive etmiştir. Sakinler arasında yerel dhabalarda yemek yeme eğilimi popülerdir. Yüksek profilli restoranlar son yıllarda popülerlik kazanmıştır, popüler restoranlar arasında Karim Hotel, Punjab Grill ve Bukhara bulunmaktadır. Gali Paranthe Wali (kızarmış ekmek sokağı) Chandni Chowk'ta 1870'lerden bu yana özellikle lokantaların bulunduğu bir sokaktır. Caddenin neredeyse tamamı fast food tezgahları ya da sokak satıcıları tarafından işgal edilmiştir. Hindistan'ın neredeyse her başbakanının en az bir kez paratha yemek için bu caddeyi ziyaret etmesi neredeyse bir gelenek haline gelmiştir. Cadde Kuzey Hindistan yemekleri konusunda uzmanlaşmış olsa da diğer Hint mutfakları da bu bölgede mevcuttur. ⓘ
Eğitim
Eğitim dili olarak İngilizce ya da Hintçe kullanan Delhi'deki özel okullar, Hindistan Okul Sertifikası Sınavları Konseyi (CISCE), Ortaöğretim Merkez Kurulu (CBSE) ya da Ulusal Açık Okul Enstitüsü (NIOS) olmak üzere üç yönetim organından birine bağlıdır. 2004-05 yılında Delhi genelinde yaklaşık 1,529,000 öğrenci ilkokullara, 822,000 öğrenci ortaokullara ve 669,000 öğrenci de ortaöğretim okullarına kaydolmuştur. Kız öğrenciler toplam kayıtların %49'unu temsil ediyordu. Aynı yıl, Delhi hükümeti gayrisafi devlet yurtiçi hasılasının %1,58 ila %1,95'ini eğitim için harcamıştır. ⓘ
Delhi'deki okullar ve yüksek eğitim kurumları Eğitim Müdürlüğü, NCT hükümeti ya da özel kuruluşlar tarafından yönetilmektedir. 2006 yılında Delhi'de 165 kolej, beş tıp koleji ve sekiz mühendislik koleji, yedi büyük üniversite ve dokuz saygın üniversite bulunmaktaydı. ⓘ
Yönetim Çalışmaları Fakültesi (Delhi) ve Hindistan Dış Ticaret Enstitüsü gibi Delhi'nin önde gelen yönetim kolejleri Hindistan'ın en iyileri arasında yer almaktadır. Delhi Tüm Hindistan Tıp Bilimleri Enstitüsü, tedavi ve araştırma için önde gelen bir tıp okuludur. Delhi Ulusal Hukuk Üniversitesi önde gelen bir hukuk fakültesidir ve Hindistan Baro Konseyi'ne bağlıdır. Hauz Khas'ta bulunan Delhi Hindistan Teknoloji Enstitüsü, Hindistan'ın önde gelen mühendislik okullarından biridir ve Güney Asya'daki en iyi enstitüler arasında yer almaktadır. ⓘ
Delhi Teknoloji Üniversitesi (eski adıyla Delhi Mühendislik Koleji), Indira Gandhi Delhi Kadın Teknik Üniversitesi (eski adıyla Indira Gandhi Teknoloji Enstitüsü), Indraprastha Bilgi Teknolojileri Enstitüsü, Netaji Subhas Teknoloji Üniversitesi (eski adıyla Netaji Subhas Teknoloji Enstitüsü), Guru Gobind Singh Indraprastha Üniversitesi ve Delhi Ulusal Hukuk Üniversitesi tek devlet üniversiteleridir. Delhi Üniversitesi, Jawaharlal Nehru Üniversitesi ve Jamia Millia Islamia merkezi üniversitelerdir ve Indira Gandhi Ulusal Açık Üniversitesi uzaktan eğitim içindir. 2008 yılı itibariyle, Delhi'de yaşayanların yaklaşık %16'sı en az bir üniversite mezunu derecesine sahipti. ⓘ
Medya
Hindistan'ın başkenti olarak Delhi, Parlamento oturumlarının düzenli televizyon yayınları da dahil olmak üzere siyasi röportajların odak noktasıdır. Devlete ait Press Trust of India, Media Trust of India ve Doordarshan da dahil olmak üzere birçok ulusal medya kuruluşunun merkezi şehirde bulunmaktadır. Televizyon programları arasında Doordarshan tarafından sunulan iki ücretsiz karasal televizyon kanalı ve çoklu sistem operatörleri tarafından sunulan çeşitli Hintçe, İngilizce ve bölgesel dilde kablolu kanallar bulunmaktadır. Uydu televizyonu henüz kentte çok sayıda abone kazanmamıştır. ⓘ
Basılı gazetecilik Delhi'de popüler bir haber mecrası olmaya devam etmektedir. Şehrin Hintçe gazeteleri arasında Navbharat Times, Hindustan Dainik, Punjab Kesari, Pavitra Bharat, Dainik Jagran, Dainik Bhaskar, Amar Ujala ve Dainik Desbandhu bulunmaktadır. İngilizce gazeteler arasında Hindustan Times, günlük bir milyondan fazla tirajıyla en büyük günlük gazetedir. Diğer büyük İngilizce gazeteler arasında The Times of India, The Hindu, Indian Express, Business Standard, The Pioneer, The Statesman ve The Asian Age bulunmaktadır. Bölgesel dilde yayın yapan gazeteler arasında Malayalamca günlük Malayala Manorama ve Tamilce günlük Dinamalar ve Dinakaran bulunmaktadır. ⓘ
Radyo Delhi'de daha az popüler bir kitle iletişim aracıdır, ancak FM radyo 2006 yılında birkaç yeni istasyonun açılmasından bu yana popülerlik kazanmıştır. Bir dizi devlete ait ve özel radyo istasyonu Delhi'den yayın yapmaktadır. ⓘ
Spor
Delhi birçok önemli uluslararası spor etkinliğine ev sahipliği yapmıştır:
- 1951 Asya Oyunları (Açılış)
- 1982 Asya Oyunları
- 1989 Asya Atletizm Şampiyonası
- 2010 Hokey Dünya Kupası
- 2010 İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları
- 2011 Kriket Dünya Kupası ⓘ
Delhi 1951 yılında 4-11 Mart tarihleri arasında ilk Asya Oyunlarına ev sahipliği yapmıştır. Sekiz spor dalı ve disiplinden oluşan 57 etkinliğe 11 Asya Ulusal Olimpiyat Komitesini temsilen toplam 489 sporcu katıldı. Oyunlar Uzak Doğu Oyunlarının devamı niteliğindeydi ve Batı Asya Oyunlarının yeniden canlandırılmasıydı. 13 Şubat 1949 tarihinde Asya Oyunları Federasyonu Delhi'de resmen kurulmuş ve Delhi oybirliğiyle Asya Oyunlarının ilk ev sahibi şehri olarak ilan edilmiştir. Ulusal Stadyum tüm etkinliklerin yapıldığı yerdi. Oyunların açılış törenini 40,000'in üzerinde seyirci Ulusal Stadyumda izledi. ⓘ
Delhi 1982 yılında 19 Kasım - 4 Aralık tarihleri arasında dokuzuncu Asya Oyunlarına ikinci kez ev sahipliği yaptı. Bu, şehrin Asya Oyunlarına ikinci kez ev sahipliği yapmasının yanı sıra Asya Olimpiyat Konseyi himayesi altında düzenlenen ilk Asya Oyunları olmuştur. Bu oyunlara 33 Ulusal Olimpiyat Komitesinden toplam 3,411 sporcu katılarak 21 spor dalında ve 23 disiplinde 196 etkinlikte yarıştı. Oyunlar için özel olarak inşa edilen 60,000 kişi kapasiteli Jawaharlal Nehru Stadyumu açılış törenine ev sahipliği yapmıştır.
Delhi, 2010 yılında 3-14 Ekim tarihleri arasında düzenlenen ve Hindistan'da gerçekleştirilen en büyük spor etkinliği olan 19. İngiliz Milletler Topluluğu Oyunlarına ev sahipliği yapmıştır. İngiliz Milletler Topluluğu 2010 Oyunlarının açılış töreni Yeni Delhi'deki ana stadyum olan Jawaharlal Nehru Stadyumunda 3 Ekim 2010 tarihinde Hindistan Standart Saati ile akşam 7:00'de yapıldı. Törende 8,000'den fazla sanatçı yer aldı ve iki buçuk saat sürdü. Tören için 3,5 milyar ₹ (46 milyon ABD$) harcandığı tahmin edilmektedir. Etkinlikler 12 yarışma alanında gerçekleştirilmiştir. Oyunlarda, Delhi Üniversitesi bünyesindeki yedi mekan da dahil olmak üzere 20 antrenman mekanı kullanılmıştır. Delhi Üniversitesi Kuzey Kampüsündeki rugby stadyumu Commonwealth Oyunları için rugby oyunlarına ev sahipliği yaptı. ⓘ
Kriket ve futbol Delhi'deki en popüler sporlardır. Şehir genelinde çok sayıda kriket sahası ya da maidan bulunmaktadır. Arun Jaitley Stadyumu (genellikle Kotla olarak bilinir) Hindistan'daki en eski kriket sahalarından biridir ve uluslararası kriket maçlarına ev sahipliği yapmaktadır. Hindistan'ın önde gelen yerel birinci sınıf kriket şampiyonası olan Ranji Trophy'de şehri temsil eden Delhi kriket takımının ana sahasıdır. Delhi kriket takımı Virender Sehwag, Virat Kohli, Gautam Gambhir, Madan Lal, Chetan Chauhan, Shikhar Dhawan, Ishant Sharma, Manoj Prabhakar ve Bishan Singh Bedi gibi dünya çapında birçok uluslararası kriket oyuncusu yetiştirmiştir. Ranji Trophy'deki Demiryolları ve Hizmetler kriket takımları da iç saha maçlarını Delhi'de, sırasıyla Karnail Singh Stadyumu ve Harbax Singh Stadyumu'nda oynamaktadır. Şehir aynı zamanda iç saha maçlarını Kotla'da oynayan Hindistan Premier Ligi takımı Delhi Capitals'a da ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Delhi'de 21,000 kişilik bir futbol stadyumu olan Ambedkar Stadyumu, Hindistan futbol takımının 28 Temmuz 2012'de BAE'ye karşı oynadığı Dünya Kupası elemelerine ev sahipliği yapmıştır. Delhi 2007 ve 2009 yıllarında Nehru Kupası'na ev sahipliği yapmış ve her iki turnuvada da Hindistan Suriye'yi 1-0 mağlup etmiştir. Hindistan Elit Futbol Ligi'nde Delhi'nin ilk profesyonel Amerikan futbolu franchise'ı olan Delhi Defenders ilk sezonunu Pune'da oynadı. Delhi'nin bir banliyösü olan Greater Noida'daki Buddh Uluslararası Pisti daha önce Formula 1 Hindistan Grand Prix'sine ev sahipliği yapmıştır. Indira Gandhi Arena da Delhi'de bulunmaktadır. ⓘ
Resim galerisi
Delhi - Lotus çiçeği biçiminde yaplmış Bahai tapınağı.
Delhi - Şehrin en büyük camisi, "Jama Masjid".
Delhi - Unesco Dünya mirası listesinde yer alan "Red Fort".
Delhi - 16. yüzyılda imparator Humayun için yaptırılan "Humayun'un kabri". ⓘ
