Plörezi
| Plörezi ⓘ | |
|---|---|
| Diğer isimler | Plörit, plöritik göğüs ağrısı |
 | |
| Şekil A normal anatomiyi göstermektedir. Şekil B'de sağ akciğerde plörezi ve sol akciğerde pnömotoraks görülmektedir. | |
| Uzmanlık | Göğüs Hastalıkları |
| Semptomlar | Keskin göğüs ağrısı |
| Nedenler | Viral enfeksiyon, bakteriyel enfeksiyon, pnömoni, pulmoner emboli |
| Teşhis yöntemi | Göğüs röntgeni, elektrokardiyogram (EKG), kan testleri |
| Ayırıcı tanı | Perikardit, kalp krizi, kolesistit |
| Tedavi | Altta yatan nedene bağlı olarak |
| İlaç Tedavisi | Parasetamol (asetaminofen), ibuprofen |
Plörezi, plörit olarak da bilinir, akciğerleri çevreleyen ve göğüs boşluğunu kaplayan zarların (plevra) iltihaplanmasıdır. Bu durum nefes alırken keskin bir göğüs ağrısına neden olabilir. Bazen ağrı sürekli ve donuk bir sızı şeklinde de olabilir. Diğer belirtiler, altta yatan nedene bağlı olarak nefes darlığı, öksürük, ateş veya kilo kaybını içerebilir. ⓘ
En yaygın neden viral bir enfeksiyondur. Diğer nedenler şunlardır bakteriyel enfeksiyon, pnömoni, pulmoner emboli, otoimmün bozukluklar, akciğer kanseri, kalp ameliyatı sonrası, pankreatit ve asbestoz. Nadiren nedeni bilinmemektedir. Altta yatan mekanizma plevraların düzgün bir şekilde kayması yerine birbirine sürtünmesini içerir. Benzer semptomlara yol açabilen diğer durumlar arasında perikardit, kalp krizi, kolesistit, pulmoner emboli ve pnömotoraks sayılabilir. Teşhis testleri göğüs röntgeni, elektrokardiyogram (EKG) ve kan testlerini içerebilir. ⓘ
Tedavi altta yatan nedene bağlıdır. Ağrıyı azaltmak için parasetamol (asetaminofen) ve ibuprofen kullanılabilir. Daha geniş nefes almayı teşvik etmek için teşvik edici spirometri önerilebilir. Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl yaklaşık bir milyon kişi etkilenmektedir. Durumun tanımları en azından Hipokrat tarafından MÖ 400'lere kadar uzanmaktadır. ⓘ
Plörezi veya Plöral efüzyon, akciğerleri çepeçevre saran zarların arasında sıvı toplanmasıyla sonuçlanan hastalıkların genel ismidir. Halk arasında zatülcenp adıyla bilinir. Her yaştan insanda görülebilir. Tüberkülozdan kansere, kalp yetersizliğinden romatizmal hastalıklara kadar 50’den fazla nedeni vardır. ABD’de yılda 1 milyon kişide plörezi tanısı konduğu istatistiklerle saptanmıştır. Türkiye'de de çok görülen akciğer hastalıklarından biri olan plörezinin nedenleri içinde gençlerde tüberküloz, yaşlılarda ise kanser ve kalp yetersizliği ilk sıralarda gelir. Zatürenin neden olduğu plörezilere ise her yaşta rastlanabilir. ⓘ
Belirtiler ve semptomlar
Plörezinin belirleyici semptomu, nefes alıp verirken göğsün sağ veya sol tarafında ani, keskin, bıçak saplanır gibi, yanma veya donuk bir ağrıdır. Derin nefes alma, öksürme, hapşırma veya gülme ile daha kötü hissedilir. Ağrı tek bir yerde kalabilir ya da omuza veya sırta yayılabilir. Bazen, oldukça sabit donuk bir ağrıya dönüşür. ⓘ
Sebebine bağlı olarak plöritik göğüs ağrısına başka semptomlar da eşlik edebilir:
- Kuru öksürük
- Ateş ve titreme
- Hızlı, sığ nefes alma
- Nefes darlığı
- Hızlı kalp atış hızı
- Boğaz ağrısı ve ardından eklemlerde ağrı ve şişlik ⓘ
İlgili sorunlar
Plörezi genellikle plevral boşluğu etkileyen komplikasyonlarla ilişkilidir. ⓘ
Plevral efüzyon
Bazı plörezi vakalarında plevral boşlukta aşırı sıvı birikir. Buna plevral efüzyon denir. Aşırı sıvı birikimi, çoğu zaman plevranın iki katmanını birbirinden ayırmaya zorlar, böylece nefes alırken birbirlerine sürtünmezler. Bu, plörezi ağrısını hafifletebilir. Büyük miktarda sıvı akciğerin çökmesine neden olabilir. Bu da nefes almayı zorlaştırabilir. ⓘ
Bazı plevral efüzyon vakalarında, fazla sıvı enfekte olur ve apseye dönüşür. Buna ampiyem adı verilir. ⓘ
Sıvı içinde fibrinöz eksüdalar içeren plevral efüzyon, bazen plörezinin daha sonraki bir aşaması olarak ortaya çıkan fibrinöz plörezi olarak adlandırılabilir. ⓘ
Bir kişide plörezi yokken de plevral efüzyon gelişebilir. Örneğin zatürre, kalp yetmezliği, kanser veya pulmoner emboli plevral efüzyona yol açabilir. ⓘ
Pnömotoraks
Plevral boşlukta hava veya gaz da birikebilir. Buna pnömotoraks denir. Akut akciğer yaralanmasından veya amfizem gibi bir akciğer hastalığından kaynaklanabilir. Ameliyat, iğne ile sıvı boşaltılması, akciğerin içeriden ışık ve kamera ile incelenmesi veya mekanik ventilasyon gibi akciğer prosedürleri de pnömotoraksa neden olabilir. ⓘ
En yaygın belirti akciğerin bir tarafında ani ağrı ve nefes darlığıdır. Bir pnömotoraks ayrıca akciğere baskı yapabilir ve çökmesine neden olabilir. ⓘ
Pnömotoraks küçükse kendiliğinden geçebilir. Büyükse, havayı çıkarmak için deri ve göğüs duvarından plevral boşluğa bir göğüs tüpü yerleştirilir. ⓘ
Hemotoraks
Plevral boşlukta kan da toplanabilir. Buna hemotoraks denir. En yaygın nedeni künt kuvvet veya kalp ya da göğüs ameliyatı nedeniyle göğsün yaralanmasıdır. Hemotoraks ayrıca akciğer veya plevra kanseri olan kişilerde de ortaya çıkabilir. ⓘ
Hemotoraks akciğere baskı yapabilir ve onu çökmeye zorlayabilir. Ayrıca organlara yetersiz miktarda kanın ulaşabildiği bir hipoperfüzyon durumu olan şoka da neden olabilir. ⓘ
Nedenler
Plevral boşluk sıvı, hava ve vücudun diğer bölgelerinden gelen partiküller tarafından istila edilebilir, bu da tanıyı oldukça zorlaştırır. Viral enfeksiyon (coxsackie B virüsü, HRSV, CMV, adenovirüs, EBV, parainfluenza, influenza, COVID-19) plörezinin en yaygın nedenidir. Bununla birlikte, diğer birçok farklı durum plöritik göğüs ağrısına neden olabilir:
- Aort diseksiyonları
- Sistemik lupus eritematozus (veya ilaca bağlı lupus eritematozus), Otoimmün hepatit (AIH), romatoid artrit ve Behçet hastalığı gibi otoimmün bozukluklar.
- Pnömoni ve tüberküloz ile ilişkili bakteriyel enfeksiyonlar
- Göğüs yaralanmaları (künt veya penetran)
- Ailesel Akdeniz ateşi, genellikle ateşe ve karında veya akciğerlerde şişmeye neden olan kalıtsal bir durum
- Mantar veya parazit enfeksiyonları
- Kalp ameliyatı, özellikle koroner arter baypas greftleme
- Kardiyak sorunlar (iskemi, perikardit)
- İnflamatuvar bağırsak hastalığı
- Akciğer kanseri ve lenfoma
- Kistik fibroz, sarkoidoz, asbestoz, lenfanjiyoleiomyomatozis ve mezotelyoma gibi diğer akciğer hastalıkları
- Pnömotoraks
- Akciğerlere giren kan pıhtıları olan pulmoner emboliler
Plevral efüzyonda olduğu gibi plevralar arasındaki boşluk sıvı ile dolmaya başladığında, göğüs ağrısı hafifleyebilir ancak nefes alma sırasında akciğerlerin genişlemek için alana ihtiyacı olduğundan nefes darlığı ortaya çıkabilir. Bazı plöritik göğüs ağrısı vakaları idiyopatiktir, yani kesin nedeni belirlenemez. ⓘ
Teşhis
Plörezi veya başka bir plevral rahatsızlığın teşhisi tıbbi geçmişe, fiziksel muayenelere ve teşhis testlerine dayanır. Amaç, semptomların diğer kaynaklarını ekarte etmek ve altta yatan hastalığın tedavi edilebilmesi için plörezinin nedenini bulmaktır. ⓘ
Fiziksel muayene
Bir doktor solunumu dinlemek için stetoskop kullanır. Bu yöntem akciğerlerdeki olağandışı sesleri tespit eder. Akciğer zarı iltihabı olan bir kişide akciğer zarının iltihaplı katmanları nefes alma sırasında birbirlerine sürtünürken kaba, cızırtılı bir ses çıkarabilir. Buna plevral sürtünme sürtünmesi denir. ⓘ
Teşhis testleri
Fizik muayenenin sonuçlarına bağlı olarak bazen tanısal testler yapılır. ⓘ
Göğüs röntgeni
Göğüs röntgeni kalbin ve akciğerlerin fotoğrafını çeker. Plevral boşlukta hava veya sıvı olduğunu gösterebilir. Ayrıca plörezinin nedenini (örneğin zatürre, kırık bir kaburga veya akciğer tümörü) gösterebilir. ⓘ
Bazen ağrılı tarafa yatarken bir röntgen çekilir. Bu, dikey röntgende görünmeyen sıvının yanı sıra sıvı pozisyonundaki değişiklikleri de gösterebilir. ⓘ
Kan testi
Kan testleri bakteriyel veya viral enfeksiyonları, pnömoniyi, romatizmal ateşi, pulmoner emboliyi veya lupusu tespit edebilir. ⓘ
EKG
Elektrokardiyografi testi, bir kalp rahatsızlığının semptomlara katkıda bulunup bulunmadığını belirleyebilir. ⓘ
Ultrason
Ultrasonografi bir görüntü oluşturmak için ses dalgalarını kullanır. Göğüste sıvının nerede olduğunu gösterebilir. Ayrıca bazı tümörleri de gösterebilir. Ultrason, plevral efüzyon olarak da bilinen akciğerlerin etrafındaki sıvıyı tespit edebilmesine rağmen, ses dalgaları hava tarafından saçılır. Bu nedenle ultrasonografi ile akciğerlerin gerçek bir resmi elde edilemez. ⓘ
Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
BT taraması, akciğerlerin sıvı ceplerini gösterebilen bilgisayarda oluşturulmuş bir resmini sağlar. Ayrıca pnömoni, akciğer apsesi veya tümör belirtileri de gösterebilir. ⓘ
Manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
Nükleer manyetik rezonans (NMR) taraması olarak da adlandırılan manyetik rezonans görüntüleme (MRI), plevral efüzyonları ve tümörleri göstermek için güçlü mıknatıslar kullanır. ⓘ
Arteriyel kan gazı
Arteriyel kan gazı örneklemesinde, genellikle el bileğindeki bir arterden az miktarda kan alınır. Kan daha sonra oksijen ve karbondioksit seviyeleri açısından kontrol edilir. Bu test akciğerlerin ne kadar iyi oksijen aldığını gösterir. ⓘ
Torasentez
Plevral boşlukta aşırı sıvı veya plevral efüzyon varlığından şüphelenildiğinde ve sıvının yeri doğrulandığında, test için bir sıvı örneği alınabilir. Göğüsteki sıvıyı çıkarma prosedürüne tanısal torasentez denir. Doktor göğüs duvarına küçük bir iğne veya ince, içi boş, plastik bir tüp yerleştirir ve sıvıyı çeker. ⓘ
Torasentez doktorun muayenehanesinde veya hastanede yapılabilir. Ultrason, iğneyi akciğerlerin etrafındaki küçük ceplerde sıkışmış olan sıvıya yönlendirmek için kullanılır. ⓘ
Torasentez genellikle ciddi komplikasyonlara neden olmaz. Genellikle işlemden sonra akciğerleri değerlendirmek için göğüs röntgeni çekilir. Torasentezin olası komplikasyonları aşağıdakileri içerir:
- İğnenin girdiği yerde kanama ve morarma. Nadir durumlarda akciğer içinde veya çevresinde kanama meydana gelebilir. Doktor kanı boşaltmak için bir göğüs tüpü kullanabilir. Bazı durumlarda ameliyat gerekir.
- İğnenin girdiği yerde enfeksiyon
- Karaciğer veya dalak yaralanması (nadir durumlarda)
- Ağrı.
- Pnömotoraks veya plevral boşlukta hava birikmesi, çökmüş veya kısmen çökmüş bir akciğer. Bazen hava iğneden içeri girer veya iğne akciğerde bir delik açar. Genellikle delik kendiliğinden kapanır ancak bazen akciğerin etrafında hava birikir ve akciğerin çökmesine neden olur. Bir göğüs tüpü havayı çıkarır ve akciğerin tekrar genişlemesini sağlar. ⓘ
Akciğer sıvısı mikroskop altında incelenir ve kimyasalların varlığı, rengi ve dokusu açısından değerlendirilir. Berraklık derecesi enfeksiyon, kanser veya plevral boşlukta sıvı veya kan birikmesine neden olabilecek diğer durumların bir göstergesidir. ⓘ
Biyopsi
Tüberküloz veya kanserden şüpheleniliyorsa, kesin tanı koymak için plevranın küçük bir parçası mikroskop altında incelenebilir. Buna biyopsi denir. ⓘ
Doku örneği almak için çeşitli yaklaşımlar mevcuttur
- Plevranın dış tabakasından küçük bir örnek almak için göğüsteki deriden bir iğne sokulması
- Plevrayı görüntülemek için ucunda ışık bulunan küçük bir tüpün (endoskop) göğüs duvarındaki küçük kesiklere yerleştirilmesi ve endoskop aracılığıyla küçük doku parçalarından biyopsi alınması
- Göğüs duvarındaki küçük bir kesikten plevradan örnek alınması (açık plevra biyopsisi), genellikle iğne biyopsisinden alınan örnek doğru tanı için çok küçükse yapılır ⓘ
Tedavi
Tedavinin çeşitli hedefleri vardır:
- Semptomların hafifletilmesi
- Plevral boşluktan sıvı, hava veya kanın çıkarılması
- Altta yatan durumun tedavisi ⓘ
Prosedürler
Plevral boşluktan büyük miktarlarda sıvı, hava veya kan alınmazsa akciğerin çökmesine neden olabilirler. ⓘ
Plevral boşluktan sıvı, hava veya kanı boşaltmak için kullanılan cerrahi prosedürler aşağıdaki gibidir:
- Torasentez sırasında, bir iğne veya ince, içi boş, plastik bir tüp göğsün arkasındaki kaburgalardan göğüs duvarına sokulur. Göğüsten sıvı çekmek için bir şırınga takılır. Bu prosedürle bir seferde 6 bardaktan (1,5 litre) fazla sıvı alınabilir.
- Daha fazla miktarda sıvının çıkarılması gerektiğinde göğüs duvarından bir göğüs tüpü yerleştirilebilir. Doktor, sıvının bulunduğu göğüs duvarının dışındaki bölgeye lokal bir ağrı kesici enjekte eder. Daha sonra plastik bir tüp iki kaburga arasından göğsün içine sokulur. Tüp, sıvıyı dışarı emen bir kutuya bağlanır. Tüpün konumunu kontrol etmek için bir göğüs röntgeni çekilir.
- Göğüs tüpü ayrıca plevral boşluktaki kan ve havayı boşaltmak için de kullanılır. Bu işlem birkaç gün sürebilir. Tüp yerinde bırakılır ve hasta bu süre boyunca genellikle hastanede kalır.
- Bazen sıvı kalın irin veya kan pıhtıları içerir ya da sert bir deri veya kabuk oluşturmuş olabilir. Bu durum sıvının boşaltılmasını zorlaştırır. İrin veya kan pıhtılarının parçalanmasına yardımcı olmak için doktor göğüs tüpünü kullanarak plevral boşluğa bazı ilaçlar koyabilir. Bu ilaçlara fibrinolitik denir. İrin veya kan pıhtıları hala dışarı akmazsa, ameliyat gerekli olabilir. ⓘ
İlaçlar
Plörezi semptomlarını hafifletmek için birkaç ilaç kullanılır:
- Parasetamol (asetaminofen) veya anti-enflamatuar ajanlar ağrıyı kontrol etmek ve enflamasyonu azaltmak için. Sadece indometasin (marka adı Indocin) plörezinin hafifletilmesi açısından incelenmiştir.
- Öksürüğü kontrol etmek için kodein bazlı öksürük şurupları ⓘ
Plörezi tedavisinde kortikosteroidler (tüberküloz plörezi için), takrolimus (Prograf) ve metotreksat (Trexall, Rheumatrex) kullanımının bir rolü olabilir. Daha ileri çalışmalara ihtiyaç vardır. ⓘ
Yaşam tarzı değişiklikleri
Aşağıdakiler plörezi tedavisinde yardımcı olabilir:
- Ağrılı tarafın üzerine yatmak daha rahat olabilir
- Derin nefes alın ve ağrı hafifledikçe mukusu temizlemek için öksürün. Aksi takdirde zatürre gelişebilir.
- Dinlenmek ⓘ
Sebebin tedavi edilmesi
İdeal olarak, plörezi tedavisi hastalığın altında yatan nedeni ortadan kaldırmaya yöneliktir.
- Plevral sıvı enfekte olmuşsa, tedavi antibiyotikleri ve sıvının boşaltılmasını içerir. Enfeksiyon tüberküloz veya bir mantardan kaynaklanıyorsa, tedavi uzun süreli antibiyotik veya antifungal ilaç kullanımını içerir.
- Sıvı plevra tümörlerinden kaynaklanıyorsa, boşaltıldıktan sonra hızla tekrar birikebilir. Bazen anti-tümör ilaçlar daha fazla sıvı birikmesini önler. Eğer önleyemezlerse, doktor plevral boşluğu kapatabilir. Buna plörodez denir. Plörodez, göğüsteki tüm sıvının bir göğüs tüpü aracılığıyla boşaltılmasını içerir. Göğüs tüpünden plevral boşluğa bir madde yerleştirilir. Bu madde plevranın yüzeyini tahriş eder. Bu, plevranın iki katmanının sıkışarak kapanmasına neden olur, böylece daha fazla sıvı birikmesi için yer kalmaz.
- Tümörlerin boyutunu küçültmek için kemoterapi veya radyasyon tedavisi de kullanılabilir.
- Sıvı birikimine konjestif kalp yetmezliği neden oluyorsa, tedavi genellikle diüretikler ve diğer ilaçları içerir. ⓘ
Plörezi tedavisi kökenine bağlıdır ve bir doktor tarafından bireysel değerlendirme temelinde reçete edilir. Parasetamol (asetaminofen) ve amoksisilin veya bakteriyel enfeksiyonlar durumunda diğer antibiyotikler, viral enfeksiyonlar kendi kendini sınırlarken, göğüsteki ilk semptomları ve ağrıyı hafifletmek için doktorlar tarafından verilen yaygın ilaçlardır. Non-steroid anti-enflamatuar ilaçlar (NSAID'ler), tercihen indometasin, genellikle ağrı kontrol ajanları olarak kullanılır. ⓘ
Alternatif tedaviler
Bir dizi alternatif veya tamamlayıcı ilaç, anti-enflamatuar özellikleri ve plörezide kullanımları açısından araştırılmaktadır. Şu anda, bu bileşiklerin klinik deneyleri yapılmamıştır. ⓘ
Brezilya halk ilacı Wilbrandia ebracteata'dan ("Taiuia") elde edilen ekstrelerin farelerin plevral boşluğundaki iltihabı azalttığı gösterilmiştir. Ekstraktın, steroidal olmayan anti-enflamatuar ilaçlarla aynı enzimi, siklooksijenaz-2'yi (COX-2) inhibe ettiği düşünülmektedir. ⓘ
Prognoz
Plörezi ve akciğer zarının diğer rahatsızlıkları, nedenine bağlı olarak ciddi olabilir. Genel olarak plörezi tedavisi mükemmel bir prognoza sahiptir, ancak tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Örneğin, kol ve bacaklarda iltihaplanma ile kendini gösteren akciğer kalp hastalığı kor pulmonale, kalp yetmezliğine yol açabilir. Plörezi veya diğer akciğer zarı rahatsızlıklarına neden olan koşullar erken teşhis edilip tedavi edilirse, tam bir iyileşme beklenebilir. Altta yatan nedenin ele alınması ve hastalık sonrası rehabilitasyonun planlanması için bir göğüs hastalıkları uzmanından (İngiltere ve Avustralya'da solunum doktoru) yardım alınabilir. ⓘ