Proletarya

Proletarya (Latince proles kelimesinden gelir) alt sosyal sınıfı tanımlamak için kullanılan terim, bu sınıfa mensup kişilere proleter denir. İlk olarak oğullarından başka malı olmayan insanları tanımlamak için kullanılan aşağılayıcı bir kelime iken, Karl Marx'tan sonra işçi sınıfını tanımlamak için kullanılan sosyolojik bir terim halini almıştır. ⓘ

Proletarya (/ˌproʊlɪˈtɛəriət/; Latince proletarius 'üreten döl'), bir toplumun tek önemli ekonomik değere sahip varlığı emek gücü (çalışma kapasitesi) olan üyeleri olan ücretli çalışanların sosyal sınıfıdır. Böyle bir sınıfın üyesi bir proleterdir. Marksist felsefe, proletaryanın kapitalizm altında sömürüldüğünü, işletme sahipleri sınıfına, yani burjuvaziye ait olan üretim araçlarını işletmesi karşılığında yetersiz ücretleri kabul etmek zorunda kaldığını düşünür. ⓘ

Marx, bu baskının proletaryaya ulusal sınırları aşan ortak ekonomik ve siyasi çıkarlar sağladığını, onları birleşmeye ve iktidarı kapitalist sınıftan devralmaya ve nihayetinde sınıf ayrımlarından arınmış komünist bir toplum yaratmaya ittiğini savunmuştur. ⓘ

Roma Cumhuriyeti ve İmparatorluğu

Proletarii, çok az mülke sahip olan ya da hiç mülkü olmayan Roma vatandaşlarından oluşan bir sosyal sınıftı. Bu isim muhtemelen Romalı yetkililerin her beş yılda bir yaptıkları ve vatandaşların ve mülklerinin kaydını tutarak askeri görevlerini ve oy kullanma ayrıcalıklarını belirledikleri nüfus sayımından kaynaklanıyordu. 11.000 assēs veya daha azına sahip olanlar askerlik hizmeti için en düşük kategorinin altına düşüyordu ve mülk yerine çocukları -prōlēs (yavrular)- listeleniyordu; dolayısıyla proletarius (yavru üreticisi) adı verildi. Roma vatandaşı askerler kendi atlarının ve silahlarının parasını öder ve devlet için para almadan savaşırlardı, ancak bir proletariusun tek askeri katkısı, fethedilen bölgeleri kolonize edebilecek geleceğin Roma vatandaşları olan çocuklarıydı. Resmi olarak, mülksüz vatandaşlara capite censi deniyordu çünkü onlar "mülkleri bakımından değil... sadece yaşayan bireyler olarak, öncelikle bir ailenin reisi (caput) olarak varlıkları bakımından kayıtlı kişilerdi." ⓘ

Seccessio plebis, Antik Roma'da proletarii'nin şehri terk ederek ekonominin çökmesine neden olduğu bir protesto biçimi ⓘ

Comitia Centuriata'ya (Centuriate Meclisi) dahil olmalarına rağmen, proletarii en alt sınıftı ve büyük ölçüde oy hakkından mahrumdu. Livy gibi geç dönem Roma tarihçileri Comitia Centuriata'yı, erken dönem Roma'sının centuriae'lerden oluşan bir halk meclisi, servete göre yurttaş sınıflarını temsil eden oy verme birimleri olarak muğlak bir şekilde tanımlamıştır. Kamu politikalarını tartışmak üzere genellikle Campus Martius'ta toplanan bu meclis, Roma vatandaşlarının askeri görevlerini belirlerdi. Comitia Centuriata'nın rekonstrüksiyonlarından birinde 18 centuriae süvari ve 170 centuriae piyade servete göre beş sınıfa ayrılmış, ayrıca adsidui adı verilen ve biri proletarii'yi temsil eden 5 centuriae destek personeli bulunmaktadır. Savaşta süvariler atlarını ve silahlarını, en üst piyade sınıfı tam silah ve zırhlarını, sonraki iki sınıf daha azını, dördüncü sınıf sadece mızraklarını, beşinci sınıf sapanlarını getirirken, yardımcı adsidui hiçbir silah taşımıyordu. Oylamada, süvari ve en üst piyade sınıfı bir meseleyi karara bağlamak için yeterliydi; oylama en üstte başladığından, meseleler genellikle alt sınıflar oy kullanmadan önce karara bağlanırdı. ⓘ

MÖ 201'deki İkinci Pön Savaşı'ndan sonra Jugurthine Savaşı ve Makedonya ile Asya'daki çeşitli çatışmalar Romalı aile çiftçilerinin sayısını azalttı ve Cumhuriyet mülk sahibi yurttaş asker sıkıntısı yaşadı. M.Ö. 107'deki Marian reformları askerliğe elverişliliği kentli yoksullara kadar genişletmiş ve bundan böyle proletarii ücretli askerler olarak ordunun belkemiği haline gelmiş, daha sonra Cumhuriyet'in yıkılmasında ve İmparatorluğun kurulmasında belirleyici güç olmuştur. ⓘ

Modern kullanım

Jean-François Millet - Çapalı adam ⓘ

19. yüzyılın başlarında, sosyal bilimler ve ekonomi ile ilgilenen birçok Batı Avrupalı liberal akademisyen, hızla büyüyen modern endüstriyel işçi sınıfı ile klasik proleterlerin sosyo-ekonomik benzerliklerine dikkat çekmiştir. En eski analojilerden biri Fransız filozof ve siyaset bilimci Hugues Felicité Robert de Lamennais'in 1807 tarihli makalesinde bulunabilir. Bu makale daha sonra "Modern Kölelik" başlığıyla İngilizceye çevrilmiştir. ⓘ

İsviçreli liberal iktisatçı ve tarihçi Jean Charles Léonard de Sismondi, proletarya terimini kapitalizm altında yaratılan işçi sınıfına ilk uygulayan ve yazıları Karl Marx tarafından sıklıkla alıntılanan kişidir. Marx bu terimle büyük olasılıkla Sismondi'nin çalışmalarını incelerken karşılaşmıştır. ⓘ

Marksist teori

Berlin Friedrich Wilhelm Üniversitesi'nde Roma hukuku eğitimi alan Marx, sosyo-politik teorisinde (Marksizm) proletarya terimini, özel mülkiyet tarafından lekelenmemiş, kapitalizmi yıkmak ve sosyal sınıfları ortadan kaldırmak için devrimci eylemde bulunabilecek ve toplumu daha yüksek refah ve adalet seviyelerine taşıyabilecek ilerici bir işçi sınıfını tanımlamak için kullanmıştır. ⓘ

Adolph Menzel - Demir haddehanesi (1872-1875) ⓘ

Marx proletaryayı, üretim araçları (fabrikalar, makineler, toprak, madenler, binalar, araçlar) üzerinde kayda değer bir mülkiyete sahip olmayan ve tek geçim kaynağı emek gücünü ücret ya da maaş karşılığında satmak olan toplumsal sınıf olarak tanımlamıştır. Proleterler ücretli işçilerdir, bazıları ise (Marx'ın kendisi olmasa da) maaşlı işçileri salariat olarak ayırır. ⓘ

Marksist teori, proletarya ile komşu sosyal sınıflar arasındaki sınırları sadece belirsiz bir şekilde tanımlar. Toplumsal olarak daha üstün, daha az ilerici yönde, sıradan bir ücretle karşılaştırılabilir bir gelirle esas olarak serbest mesleğe dayanan küçük esnaf gibi alt küçük burjuvazi yer alır. Bir iĢveren için ücretli çalıĢmanın serbest meslekle birleĢtiği ara pozisyonlar da mümkündür. Bir başka açıdan, Marx'ın gerici bir sınıf olarak gördüğü lümpenproletarya ya da "paçavra-proletarya", yasal istihdamın dışında kayıt dışı ekonomide yaşar: dilenciler, düzenbazlar, şovmenler, işportacılar, suçlular ve fahişeler gibi toplumun en yoksul dışlanmışları. Sosyalist partiler, tüm alt sınıfları mı yoksa sadece ücretli proletaryayı mı örgütlemeleri ve temsil etmeleri gerektiği konusunda sık sık tartışmışlardır. ⓘ

1911 tarihli Industrial Worker yayını, kapitalizm eleştirisi temelinde endüstriyel sendikacılığı savunmaktadır. Proletarya "herkes için çalışır" ve "herkesi besler".

Marksizme göre kapitalizm, proletaryanın burjuvazi tarafından sömürülmesine dayanır: hiçbir üretim aracına sahip olmayan işçiler, mal ve hizmet üretmek ve hayatlarını kazanmak için başkalarının mülkiyetini kullanmak zorundadır. İşçiler kendi hesaplarına üretim yapmak için üretim araçlarını (örneğin bir fabrika veya mağaza) kiralayamazlar; bunun yerine kapitalistler işçileri işe alır ve üretilen mal veya hizmetler, bunları pazarda satan kapitalistin mülkiyetine geçer. ⓘ

Net satış fiyatının bir kısmı işçilerin ücretlerini öder (değişken maliyetler); ikinci bir kısmı üretim araçlarını yeniler (sabit maliyetler, sermaye yatırımı); üçüncü kısım ise kapitalist sınıf tarafından tüketilir, kapitalistin kişisel karı ve diğer sahiplere ödenen ücretler (kiralar, vergiler, kredi faizleri vb.) arasında bölünür. İlk kısım (ücret oranları) üzerindeki mücadele proletarya ve burjuvaziyi uzlaşmaz bir çatışma içine sokar, çünkü piyasa rekabeti ücretleri işçilerin hayatta kalması ve çalışmaya devam etmesi için gerekli olan minimum seviyeye iter. Kapitalize artı değer olarak adlandırılan ikinci kısım, üretim araçlarını (sermaye) nicelik ya da nitelik olarak yenilemek ya da arttırmak için kullanılır. İkinci ve üçüncü kısımlar, proletaryanın ürettiği zenginlik ile tükettiği zenginlik arasındaki fark olan artı değer olarak bilinir ⓘ

Marksistler yeni zenginliğin doğal kaynaklara uygulanan emek yoluyla yaratıldığını savunurlar. Proleterlerin ürettiği ve kapitalistlerin sattığı metalar yararlılıklarına göre değil, içlerinde barındırdıkları emek miktarına göre değerlenir: örneğin, hava gereklidir ama üretmek için emek gerektirmez ve bu nedenle ücretsizdir; bir elmas ise çok daha az yararlıdır ama yüzlerce saatlik madencilik ve kesme işlemi gerektirir ve bu nedenle pahalıdır. Aynı şey işçilerin emek gücü için de geçerlidir: Ürettiği zenginlik miktarına göre değil, işçileri beslemek, barındırmak, yeterince eğitmek ve çocukları yeni işçiler olarak yetiştirmek için gerekli emek miktarına göre değerlenir. Öte yandan, kapitalistler zenginliklerini kişisel emeklerinin bir fonksiyonu olarak değil, ki bu emek sıfır bile olabilir, mülkiyetlerinin üretim araçlarıyla olan hukuki ilişkisi (örneğin bir fabrika ya da tarım arazisine sahip olmak) sayesinde kazanırlar. ⓘ

Moskova'da Sovyet propagandası, 1984 ⓘ

Marx, tarihin kader değil insan tarafından yapıldığını savunur. Üretim araçları ve bu araçları üretim için kullanan işçi sınıfı, toplumun hareket ettirici güçleri olarak adlandırılır. Zamanla bu durum, kaynak sahiplerinin emek güçlerine bağımlı olan bireylerin üretkenliklerini ellerinden almak için bir araya geldikleri sosyal sınıf düzeylerine dönüşmüştür. Marx, sömürenler ve sömürülenler arasındaki bu ilişkilerin farklı üretim biçimlerine ve tarihte birbirini izleyen aşamalara yol açtığını savunur. İnsanoğlunun doğa üzerinde güç kazandığı bu üretim biçimleri 5 farklı sisteme ayrılır: İlkel Toplum, Köleci Devlet, Feodal Devlet, Kapitalist Sistem ve son olarak Sosyalist Toplum. Bu sistemler arasındaki geçişlerin hepsi, daha yüksek bir sosyal sınıf tarafından ezildiğini hissedenler arasında sivil huzursuzluğun artmasından kaynaklanmıştır. ⓘ

Feodalizmle mücadele, tüccarların ve lonca zanaatkârlarının sayılarının ve güçlerinin artmasıyla başladı. Örgütlendiklerinde, soylular ve din adamları tarafından kendilerine dayatılan ücretlere karşı çıkmaya başladılar. Bu gelişme yeni fikirlere yol açtı ve sonunda Marx'ın karşı çıktığı Burjuvazi sınıfını kurdu. Ticaret, üretim biçimini değiştirmeye başladı ve pazarlar daha büyük üretim ve karları desteklemek için değişmeye başladı. Bu değişim burjuvalar tarafından kapitalizmle sonuçlanan bir dizi devrime yol açmıştır. Marx aynı modelin proletarya mücadelesine de uygulanabileceğini ve uygulanması gerektiğini savunur. Tüccar ve zanaatkârların yaptığına benzer şekilde sendikalar kurmak, değişimi gerçekleştirmek için yeterli gücü oluşturacaktır. Nihayetinde Marx'ın proleterlerin mücadelesi teorisi kapitalizmin çöküşüne ve yeni bir üretim tarzı olan sosyalizmin ortaya çıkmasına yol açacaktır. ⓘ

Marx, proletaryanın kaçınılmaz olarak proletarya diktatörlüğüyle kapitalist sistemin yerini alacağını, sınıf sisteminin temelini oluşturan toplumsal ilişkileri ortadan kaldıracağını ve ardından "her birinin özgür gelişiminin herkesin özgür gelişiminin koşulu olduğu" komünist bir topluma dönüşeceğini savunmuştur. ⓘ

Marksizm proletarya ve burjuvaziyi (kapitalist sınıf) birbirinin zıddı iki pozisyona koyar, örnek olarak fabrika işçisi ücretini olabildiğince fazla almak isterken patron sayılan üretim araçlarına sahip insanlar da olabildiğince az vermeye çalışır. Bunun da ötesinde, her iki sınıf, üretimdeki yerleri ve toplumsal yaşamdaki konumlarıyla tamamen çatışma halindedirler. Bu çatışma geçici ve aşılabilir değildir aksine, ancak sınıfsız topluma geçildiğinde bitecek bir çatışmadır. Proletaryanın sınıfsal çıkarları, Marksist teoriye göre, mevcut toplumsal sistemin tamamen aşılmasını ve bir sınıf olarak kendisinin de ortadan kalkmasını gerektirmektedir, oysa burjuvazi kendi varlığını bu sistemin devam ettirilmesinde bulur. ⓘ

Marksizm'e göre kapitalizm işçi sınıfının burjuvazi ("kapitalistler", üretim araçlarına sahip olanlar) tarafından sömürülmesine dayanır. Bu sömürü şöyle gerçekleşir: işçiler, kendi başlarına üretim araçlarına sahip olmayanlar, hayatlarını sürdürmek için bir iş bulmak zorundadırlar. Bir kapitalist tarafından işe alınırlar ve onun adına çalışmaya başlayarak ortaya çeşitli ürünler koyarlar. Daha sonra bu mal/ürünler kapitalistin kendi malı olur ve kapitalist bunları pazarlayarak/satarak gelen paranın hepsine el koyar. Kazanılan paranın bir bölümü işçinin "yevmiye"sine ayrılırken, diğer kısım (artı değer) giderler çıktıktan sonra kapitaliste kar olarak kalır ve döngü böyle devam eder. Yani "kar" bütünüyle emekten kaynaklanmaktadır. Bu yüzden Marksizme göre, birileri ortaya konan ürünün karşılığını tam olarak alamamakta birileri de emek harcamadan ürünün karşılığını hak etmeden almaktadır. Sınıf mücadelesi de tam bu noktadan temellenip çelişik toplum yapısına zemin hazırlamaktadır. ⓘ

Proleter kültür

Marx, her toplumsal sınıfın kendine özgü bir kültürü ve siyaseti olduğunu savunmuştur. Rus Devrimi'nden doğan sosyalist devletler, proleter kültürün resmi bir versiyonunu savundular. ⓘ

Bu, her şeyin amansızca sıradanlaştığı ve kitlesel üretim, kitlesel satış, kitlesel iletişim ve kitlesel eğitim yoluyla metalaştırıldığı "prole drift" (proleter sürüklenme) yaşama eğiliminde olan kapitalist ülkelerin işçi sınıfı kültüründen oldukça farklıydı. Örnek olarak çok satanlar listeleri, filmler, kitlelere hitap etmek için yapılan müzikler ve alışveriş merkezleri verilebilir. ⓘ