Giyim

Tarihte giyim, (üstten) Mısırlılar, Antik Yunanlılar, Romalılar; Bizanslılar, Franklar; ve on üçüncü yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar Avrupalıları gösteriyor ⓘ

Afrika Büyük Göller bölgesinde giyilen bir kanga ⓘ

Giyim (kıyafet, giyim eşyası ve attire olarak da bilinir) vücuda giyilen eşyalardır. Tipik olarak giysiler kumaşlardan veya tekstil ürünlerinden yapılır, ancak zamanla hayvan derisinden ve çevrede bulunan diğer ince malzeme ve doğal ürünlerin bir araya getirilmesiyle yapılan giysileri de içermiştir. Giysi giymek çoğunlukla insanlarla sınırlıdır ve tüm insan toplumlarının bir özelliğidir. Giyilen giysilerin miktarı ve türü cinsiyete, vücut tipine, sosyal faktörlere ve coğrafi hususlara bağlıdır. Giysiler vücudu, ayakkabılar ayakları, eldivenler elleri, şapkalar ve başlıklar ise başı örter. Gözlük ve takılar genellikle giyim eşyası olarak kabul edilmez, ancak moda ve kostüm olarak giyimde önemli bir rol oynar. ⓘ

Giysiler birçok amaca hizmet eder: deri ile çevre arasında bir bariyer sağlayarak elementlerden, pürüzlü yüzeylerden, keskin taşlardan, döküntüye neden olan bitkilerden, böcek ısırıklarından koruma görevi görebilir. Giysiler soğuk veya sıcak koşullara karşı yalıtım sağlayabilir ve bulaşıcı ve zehirli maddeleri vücuttan uzak tutarak hijyenik bir bariyer oluşturabilir. Ayakları yaralanma ve rahatsızlıklardan koruyabilir veya çeşitli ortamlarda gezinmeyi kolaylaştırabilir. Giysiler ayrıca ultraviyole radyasyondan da koruma sağlar. Siperlikli şapkalar gibi zorlu ortamlarda parlamayı önlemek veya görme keskinliğini artırmak için kullanılabilir. Giysiler, belirli görev ve mesleklerde, sporda ve savaşta yaralanmalara karşı koruma sağlamak için kullanılır. Cepler, kemerler veya ilmeklerle şekillendirilen giysiler, elleri serbest bırakırken eşyaları taşımak için bir araç sağlayabilir. ⓘ

Giysilerin önemli sosyal faktörleri de vardır. Kıyafet giymek değişken bir sosyal normdur. Alçakgönüllülük anlamına gelebilir. Başkalarının önünde kıyafetten mahrum kalmak utanç verici olabilir. Dünyanın birçok yerinde, cinsel organlar, göğüsler veya kalçalar görünecek şekilde kıyafet giymemek uygunsuz teşhir olarak kabul edilebilir. Kasık bölgesinin veya genital bölgenin örtülmesi, kültürler arası ve iklimden bağımsız olarak en sık karşılaşılan asgari durumdur ve geleneklerin temeli olarak sosyal geleneği ima eder. Giyim aynı zamanda sosyal statü, zenginlik, grup kimliği ve bireyselliği ifade etmek için de kullanılabilir. ⓘ

Kişisel koruyucu ekipmanların bazı biçimleri, diğer tekstil ürünleriyle benzer bakım ve temizlik gerekliliklerine sahip tulum, tozluk veya doktor önlüğü gibi giysilerdir (boks eldivenleri hem koruyucu ekipman hem de müsabaka silahı olarak işlev görür, bu nedenle ekipman yönü eldiven yönünün üzerinde yer alır). Yüz siperleri gibi daha özel koruyucu ekipman biçimleri koruyucu aksesuarlar olarak sınıflandırılır. En uç noktada, kendini kapatan dalış giysileri veya uzay giysileri vücudu sarar ve bir giysiden çok bir araç olacak kadar yüksek teknoloji içerirken, kendi başına bir giysi olmaksızın bir tür elbise anlamına gelir. Giyilebilir teknoloji yardımcı cihazları doğrudan kumaşın içine yerleştirdikçe bu çizgi bulanıklaşmaya devam edecektir; bunu mümkün kılan yenilikler ultra düşük güç tüketimi ve esnek elektronik alt tabakalardır. ⓘ

Giysiler aynı zamanda kişisel ulaşım sistemi (buz pateni, paten, kargo pantolonu, diğer açık hava hayatta kalma ekipmanları, tek kişilik müzik grubu) veya gizlenme sistemi (sahne sihirbazları, ticari araçlarda gizli astarlar veya cepler, gizli taşıma için entegre kılıflar, karaborsada ticari mal yüklü trençkotlar - giysinin amacının genellikle kılık değiştirmeye dönüştüğü yerler) olarak melezleşmektedir. İster stilistik ister işlevsel olsun, amaca uygun bir giyim tarzı kıyafet veya topluluk olarak bilinir. ⓘ

Bir bebeğe soğuktan korunması için: saç bandı, bere, kürk palto, atkı ve kazak giydirilmiş. ⓘ

Giyim kuşam, vücudun bir kısmını veya tamamını kapsayan her türlü kıyafet ve aksesuar. Giyim kuşamın en önemli ve muhtemelen en eski işlevi, vücudu doğa şartlarından korumasıdır. Hava koşullarından korumasının yanı sıra, spor ve yemek yapmak gibi tehlikeli faaliyetler sırasında deri ile çevre arasında bariyer görevi görerek güvenliği artırır. Ayrıca vücuda hijyenik bir bariyer sağlayarak vücuda toksinlerin ve mikropların girişini sınırlandırır. Giyim kuşamın en önemli işlevlerinden biri de kişinin stilini, zevklerini ve modayı yansıtmasıdır. Her halka ve ülkeye ait ulusal giyimler mevcuttur. ⓘ

Giyim, sosyal ve kültürel hayatta önemli bir rol oynar. Örneğin bir üniforma, polis veya asker tarafından giyildiğinde devletin otoritesini temsil eder, üniforma aynı zamanda bir grubu, takımı veya politik kişiyi de temsil edebilir. Birçok toplumda giysiler, bir insanın; alçak gönüllülük, din, cinsiyet ve sosyal statü gibi özelliklerini belirtir. ⓘ

Kökeni ve tarihçesi

Erken kullanım

Bilim insanları insanların ne zaman kıyafet giymeye başladığı konusunda hiçbir zaman hemfikir olmamış ve çeşitli uzmanlar tarafından yapılan tahminler 3 milyon ila 40.000 yıl önce arasında değişmiştir. Daha yakın zamanlarda, vücut bitlerinin evrimini içeren çalışmalar daha yakın bir gelişmeye işaret ederek yaklaşık 170.000 yıl önce giysi kullanımını ima ederken, diğerleri 40.000 kadar az bir süreye işaret etmektedir. Eylül 2021'de bilim insanları, Fas'taki tortulardaki bulgulara dayanarak 120.000 yıl önce giysi yapıldığına dair kanıtlar bildirdiler. Ancak, bu göstergelere rağmen, yaygın olarak kabul gören tek bir tahmin yoktur. ⓘ

Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden antropologlar Ralf Kittler, Manfred Kayser ve Mark Stoneking, insan vücut bitlerinin genetik analizini yaparak giysilerin yaklaşık 170.000 yıl önce ortaya çıktığını öne sürdü. Çoğu insan seyrek vücut kıllarına sahip olduğundan ve bitler konakçıları üzerinde varlıklarını sürdürebilmek için insan giysilerine ihtiyaç duyduklarından, vücut bitleri giysi giymenin bir göstergesidir. Araştırmacılar, giysilerin icadının, modern Homo sapiens'in Afrika'nın sıcak ikliminden kuzeye doğru göçüyle aynı zamana denk gelmiş olabileceğini ve bu göçün 100.000 ila 50.000 yıl önce başladığı düşünülüyor. Benzer genetik yöntemler kullanan ikinci bir grup araştırmacı ise giysilerin 114.000 ila 30.000 yıl önce ortaya çıktığını tahmin ediyor. ⓘ

Antropologlar ve arkeologlara göre, en eski giysiler muhtemelen kürk, deri, yaprak ya da ottan oluşuyordu ve vücudun etrafına sarılıyor ya da bağlanıyordu. Giysi malzemeleri taş, kemik, kabuk ve metal eserlere kıyasla daha çabuk bozulduğu için bu tür giysilere dair bilgiler çıkarımsal kalmaktadır. Arkeologlar, 1988 yılında Rusya'nın Kostenki kenti yakınlarında bulunan, MÖ yaklaşık 30.000 yılına ait kemik ve fildişinden yapılmış çok erken dönem dikiş iğneleri tespit etmişlerdir. Giysilerde kullanılmış olabilecek boyalı keten lifleri, Gürcistan Cumhuriyeti'ndeki tarih öncesi bir mağarada M.Ö. 34.000 yılına ait olarak bulunmuştur. ⓘ

Giysi yapımı

Hint alt kıtasının en eski ve popüler giysilerinden biri olan sari giyen Hindu kadın, Raja Ravi Varma'nın tablosu ⓘ

Kuzey Kutup Dairesi'nin çeşitli halkları gibi bazı insan kültürleri, geleneksel olarak giysilerini tamamen hazırlanmış ve süslenmiş kürk ve derilerden yaparlar. Diğer kültürler deri ve postları kumaşla tamamlamış ya da değiştirmiştir: yün, keten, pamuk, ipek, kenevir ve rami gibi çeşitli hayvansal ve bitkisel liflerden dokunmuş, örülmüş ya da bükülmüş kumaşlar. ⓘ

Her ne kadar modern tüketiciler giysi üretimini doğal karşılasa da, elle kumaş yapmak elyaf yapımı, eğirme ve dokumayı içeren zahmetli ve emek yoğun bir süreçtir. Tekstil endüstrisi, Sanayi Devrimi sırasında motorlu dokuma tezgahı ile ilk makineleşen sektör olmuştur. ⓘ

Farklı kültürler kumaştan giysi yaratmanın çeşitli yollarını geliştirmiştir. Bir yaklaşım basitçe kumaşın örtülmesini içerir. Pek çok insan dikdörtgen şeklinde sarılmış kumaşlardan oluşan giysiler giymiştir ve halen de giymektedir - örneğin Hint alt kıtasında erkekler için dhoti ve kadınlar için sari, İskoç eteği ve Cava sarongu. Giysiler basitçe bağlanabilir (dhoti ve sari) veya giysileri yerinde tutmak için iğneler veya kemerler kullanılabilir (kilt ve sarong). Kumaş kesilmeden kalır ve çeşitli bedenlerdeki insanlar giysiyi giyebilir. ⓘ

Bir başka yaklaşım da kumaşın elle ya da dikiş makinesiyle ölçülmesi, kesilmesi ve dikilmesidir. Giysiler bir dikiş kalıbından kesilebilir ve bir terzi tarafından kullanıcının ölçülerine göre ayarlanabilir. Forma uygun giysiler yaratmak için ayarlanabilir bir dikiş mankeni veya elbise formu kullanılır. Kumaş pahalıysa, terzi giysinin yapımında kumaş dikdörtgeninin her parçasını kullanmaya çalışır; belki kumaşın bir köşesinden üçgen parçalar keser ve bunları köşebent olarak başka bir yere ekler. Gömlek ve kombinezonlar için geleneksel Avrupa kalıpları bu yaklaşımı benimser. Bu kalıntılar ayrıca patchwork cepler, şapkalar, yelekler ve etekler yapmak için yeniden kullanılabilir. ⓘ

Modern Avrupa modası kumaşa çok daha az muhafazakar davranır, tipik olarak çeşitli garip şekilli kumaş kalıntıları bırakacak şekilde keser. Endüstriyel dikiş işletmeleri bunları atık olarak satar; ev tipi dikişçiler ise bunları yorgan haline getirebilir. ⓘ

İnsanlar binlerce yıldır giysi üreterek, birçoğu günümüze ulaşan giysilerden, fotoğraflardan, resimlerden, mozaiklerden vb. ve yazılı açıklamalardan yeniden inşa edilen şaşırtıcı bir dizi stil yaratmışlardır. Kostüm tarihi, günümüz moda tasarımcılarının yanı sıra oyun, film, televizyon ve tarihi canlandırma kostümcüleri için de ilham kaynağı olabilir. ⓘ

Konfor olarak giyim

Åland'da sıcak yaz günlerinde tişört ve şort giyen genç bir kadın ⓘ

Konfor çeşitli algılar, fizyolojik, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarla ilgilidir ve yiyeceklerden sonra bu konfor ihtiyaçlarını karşılayan giysilerdir. Giysiler estetik, dokunsal, termal, nem ve basınç konforu sağlar. ⓘ

• Estetik konfor: Görsel algı renk, kumaş yapısı, stil, giysi uyumu, moda uyumluluğu ve giysi malzemesinin yüzeyinden etkilenir. Estetik konfor, psikolojik ve sosyal konfor için gereklidir.
• İnsanlarda termoregülasyon ve termofizyolojik konfor: Termofizyolojik konfor, vücut ve çevre arasındaki nem ve ısı dengesini sağlayan giysi malzemesinin kapasitesidir. İnsanın dinlenme ve aktif durumlarında nem ve ısı seviyelerini koruyarak rahatlık yaratan tekstil malzemelerinin bir özelliğidir. Tekstil malzemesinin seçimi, kullanıcının konforunu önemli ölçüde etkiler. Farklı tekstil elyafları, onları çeşitli ortamlarda kullanıma uygun hale getiren benzersiz özelliklere sahiptir. Doğal lifler nefes alabilir ve nemi emer, sentetik lifler ise hidrofobiktir; nemi iter ve havanın geçmesine izin vermezler. Farklı ortamlar, çeşitli giysi malzemeleri seçimini gerektirir. Bu nedenle, uygun seçim önemlidir. Termofizyolojik konforu etkileyen başlıca belirleyiciler geçirgen yapı, ısı ve nem transfer oranıdır.
  • Termal konfor: Fizyolojik ihtiyaçlarımız için birincil kriter termal rahatlıktır. Giysilerin ısı yayma etkinliği, kullanıcıya ne çok sıcak ne de çok soğuk bir his verir. Deri yüzeyinin termal konforu için optimum sıcaklık 28 ila 30 santigrat derece arasındadır, yani nötr bir sıcaklıktır. Termofizyoloji, sıcaklık her iki tarafta da nötr noktanın altına düştüğünde veya üzerine çıktığında tepki verir; 28 derecenin altı ve 30 derecenin üstü rahatsız edicidir. Giysiler termal dengeyi korur; cildi kuru ve serin tutar. Çevreden gelen ısıyı önlerken vücudun aşırı ısınmasını önlemeye yardımcı olur.
  • Nem konforu: Nem konforu, nemli bir hissin önlenmesidir. Hollies'in araştırmasına göre, "vücudun %50 ila %65'inden fazlası ıslak olduğunda" rahatsızlık hissedilir.
• Dokunsal konfor: Dokunsal konfor, giysilerin vücuda sürtünmesiyle oluşan rahatsızlığa karşı bir dirençtir. Giyside kullanılan kumaşın pürüzsüzlüğü, pürüzlülüğü, yumuşaklığı ve sertliği ile ilgilidir. Dokunsal rahatsızlığın derecesi, alerji, gıdıklanma, karıncalanma, cilt aşınması, serinlik ve kumaşın ağırlığı, yapısı ve kalınlığı gibi çeşitli faktörler nedeniyle bireyler arasında farklılık gösterebilir. Dokunsal konforu artırabilecek belirli yüzey kaplamaları (mekanik ve kimyasal) vardır. Örneğin polar sweatshirtler ve kadife giysiler. Yumuşak, yapışkan, sert, ağır, hafif, sert, yapışkan, kaşındırıcı, dikenli gibi terimlerin hepsi dokunma hissini tanımlamak için kullanılır.
• Basınç konforu: İnsan vücudunun basınç reseptörlerinin (deride bulunan) giysilere karşı verdiği duyusal tepkinin rahatlığı. Likralı kumaş, bu tepki ve üstün basınç konforu nedeniyle daha rahat hissettirir. Hissetme tepkisi malzemenin yapısından etkilenir: sıkma, gevşeklik, ağır, hafif, yumuşak veya sert yapılanma. ⓘ

Fonksiyonlar

Birçok kışlık giysi giyen bir bebek: kafa bandı, şapka, kürklü palto, atkı ve süveter ⓘ

Kıyafet yoluyla sosyal ifade üzerine bir video ⓘ

Giysilerin en belirgin işlevi, kullanıcıyı dış etkenlerden korumaktır. Rüzgarın zarar vermesini önler ve güneş yanığından koruma sağlar. Soğukta ise ısı yalıtımı sağlar. Barınak, giysiler için işlevsel ihtiyacı azaltabilir. Örneğin, paltolar, şapkalar, eldivenler ve diğer dış katmanlar normalde sıcak bir yere girerken çıkarılır. Benzer şekilde, giysilerin mevsimsel ve bölgesel özellikleri vardır, bu nedenle daha ince malzemeler ve daha az kat giysi genellikle daha sıcak bölgelerde ve mevsimlerde daha soğuk olanlara göre giyilir. Yağmur ve kardan korunmak için tasarlanmış botlar, şapkalar, ceketler, pançolar ve paltolar özel giyim eşyalarıdır. ⓘ

Giysiler, deri ve kürklerden dokuma kumaşlara, özenli ve egzotik doğal ve sentetik kumaşlara kadar çok çeşitli malzemelerden yapılmıştır. Tüm vücut örtüleri giysi olarak kabul edilmez. Normalde giyilmek yerine taşınan eşyalar (el çantaları gibi), vücudun tek bir kısmına takılan ve kolayca çıkarılabilen eşyalar (eşarplar), sadece süs için takılan eşyalar (mücevherler) veya koruyucu bir işlevi olmayan eşyalar giysi yerine aksesuar olarak kabul edilir. Örneğin, düzeltici gözlükler, kutup gözlükleri ve güneş gözlükleri koruyucu işlevleri nedeniyle aksesuar olarak kabul edilmeyecektir. ⓘ

Giysiler, yağmur, kar, rüzgar ve diğer hava koşullarının yanı sıra güneş de dahil olmak üzere çıplak insan vücudunu yaralayabilecek veya tahriş edebilecek birçok şeye karşı korur. Çok şeffaf, ince, küçük veya dar giysiler daha az koruma sağlar. Uygun giysiler iş veya spor gibi faaliyetler sırasında da riski azaltabilir. Bazı giysiler böcekler, zehirli kimyasallar, hava koşulları, silahlar ve aşındırıcı maddelerle temas gibi belirli tehlikelerden korur. ⓘ

İnsanlar çevresel veya diğer tehlikelere karşı giysi çözümleri geliştirmişlerdir: uzay giysileri, klimalı giysiler, zırhlar, dalgıç giysileri, mayolar, arıcı kıyafetleri, motosiklet derileri, yüksek görünürlüklü giysiler ve diğer koruyucu giysi parçaları gibi. Giysi ve koruyucu ekipman arasındaki ayrım her zaman net değildir, çünkü moda olması için tasarlanan giysiler genellikle koruyucu değere sahiptir ve işlev için tasarlanan giysiler genellikle tasarımlarında modayı içerir. Kıyafet seçiminin sosyal etkileri de vardır. Sosyal normların örtülmesini gerektirdiği vücut kısımlarını örterler, bir süsleme biçimi olarak işlev görürler ve diğer sosyal amaçlara hizmet ederler. Yoksulluk, ekonomik yetersizlik ya da sadece isteksizlik nedeniyle uygun giysileri temin etme imkanından yoksun olan bir kişinin bazen yıpranmış, yırtık pırtık ya da eski püskü olduğu söylenir. ⓘ

Giyim, bireysel, mesleki ve cinsiyet farklılaşması ve sosyal statü gibi bir dizi sosyal ve kültürel işlevi yerine getirir. Birçok toplumda giyimle ilgili normlar alçakgönüllülük, din, cinsiyet ve sosyal statü standartlarını yansıtır. Giyim aynı zamanda süslenme ve kişisel zevk veya tarzın bir ifadesi olarak da işlev görebilir. ⓘ

Burs

Giysilerin işlevi

Avrupalı sömürgeci güçlerin Asya'daki tropik ortamlar gibi yeni ortamlarla etkileşime girmesiyle on dokuzuncu yüzyıldan itibaren giysiler ve işlevleri üzerine ciddi kitaplar ortaya çıkmıştır. Yirminci yüzyılın ilk yarısında, 1930'da J.C. Flügel'in Giysilerin Psikolojisi ve 1949'da Newburgh'un ufuk açıcı Isı Düzenleme Fizyolojisi ve Giysi Bilimi gibi yayınlarla giysilerin çoklu işlevleri üzerine bazı bilimsel araştırmalar yapılmıştır. 1968 yılına gelindiğinde, çevresel fizyoloji alanı önemli ölçüde ilerlemiş ve genişlemişti, ancak çevresel fizyoloji ile ilişkili olarak giysi bilimi çok az değişmişti. O zamandan beri önemli araştırmalar yapıldı ve bilgi tabanı önemli ölçüde büyüdü, ancak ana kavramlar değişmeden kaldı ve gerçekten de Newburgh'un kitabı, giyim gelişiminin termoregülatör modellerini geliştirmeye çalışanlar da dahil olmak üzere çağdaş yazarlar tarafından alıntılanmaya devam ediyor. ⓘ

Giysilerin tarihçesi

Giysiler insanlık tarihi hakkında çok şey ortaya koyar. Smith College'dan Profesör Kiki Smith'e göre, koleksiyonlarda muhafaza edilen giysiler, kitaplar ve tablolara benzer çalışma kaynaklarıdır. Dünyanın dört bir yanındaki akademisyenler, belirli giysi parçalarının tarihi, farklı kültürel gruplardaki giyim tarzları ve giyim ve moda ticareti de dahil olmak üzere çok çeşitli giyim konularını incelemişlerdir. Tekstil küratörü Linda Baumgarten, "giysiler, geçmişte yaşayanların günlük yaşamları, inançları, beklentileri ve umutları hakkında dikkate değer bir resim sunmaktadır. ⓘ

Giysiler tarihçilere bir dizi zorluk sunar. Tekstilden veya deriden yapılmış giysiler çürümeye maruz kalır ve fiziksel bütünlüğün aşınması kültürel bilgi kaybı olarak görülebilir. Kostüm koleksiyonları genellikle benzersiz veya başka bir şekilde önemli olduğu düşünülen önemli kıyafet parçalarına odaklanır ve akademisyenlerin günlük kıyafetleri inceleme fırsatlarını sınırlar. ⓘ

Kültürel yönler

Cinsiyet farklılaşması

• 

  Bir Hindu Kuzey Hindistan düğünü, damat sherwani ve pagri türban, gelin ise sari giyiyor

• 

  Japonya Başbakanı Shinzō Abe ve Ivanka Trump (sağda) Batı tarzı cinsiyete göre farklılaştırılmış iş kıyafetleri giyerken (2017)

• 

  İtalyan aktörler Gabriel Garko takım elbiseyle ve Laura Torrisi elbiseyle, tasarımcı kıyafet kurallarına göre kırmızı halı modası olarak kabul edildi (2009)

• 

  İsveç'te bir spor etkinliğinde toplanan bir grup kadın ve erkek (1938)

• 

  3. Fife Dükü geleneksel İskoç eteği giyiyor (1984) ⓘ

Çoğu kültürde, giysilerin cinsiyete göre farklılaştırılması uygun görülmektedir. Farklılıklar stillerde, renklerde, kumaşlarda ve türlerdedir. ⓘ

Çağdaş Batı toplumlarında etekler, elbiseler ve yüksek topuklu ayakkabılar genellikle kadın kıyafeti olarak görülürken, kravatlar genellikle erkek kıyafeti olarak görülmektedir. Pantolonlar bir zamanlar yalnızca erkek giysisi olarak görülmekteydi, ancak günümüzde her iki cinsiyet tarafından da giyilmektedir. Erkek kıyafetleri genellikle daha pratiktir (yani, çok çeşitli durumlarda iyi işlev görebilirler), ancak kadınlar için daha geniş bir giyim tarzı yelpazesi mevcuttur. Tipik olarak, erkeklerin daha çeşitli kamusal alanlarda göğüslerini açmalarına izin verilir. Bir kadının erkeksi olarak algılanan kıyafetler giymesi genellikle yaygındır, bunun tersi ise olağandışı olarak görülür. Çağdaş erkekler bazen belirli kültürlerde, özellikle de törensel durumlarda toga veya kilt gibi erkek etekleri giymeyi tercih edebilirler. Önceki zamanlarda bu tür giysiler erkekler tarafından normal günlük kıyafet olarak giyilirdi. ⓘ

Bazı kültürlerde, erkeklerin ve kadınların ne giymesi gerektiğini düzenleyen kıyafet yasaları bulunmaktadır. İslam, kadınların genellikle başörtüsü olmak üzere belirli kıyafetler giymesini zorunlu kılar. Hangi öğelerin gerekli olduğu farklı Müslüman toplumlarda değişiklik gösterir; ancak genellikle kadınların erkeklerden daha fazla vücutlarını örtmeleri gerekir. Müslüman kadınların bu yasalar veya gelenekler kapsamında giydikleri kıyafetler başörtüsünden burkaya kadar çeşitlilik göstermektedir. ⓘ

Tişörtler gibi her iki cinsiyet tarafından da giyilebilecek şekilde tasarlanmış bazı çağdaş giyim tarzları erkek giyimi olarak başlamıştır, ancak fötr şapka gibi bazı ürünler başlangıçta kadınlar için bir tarzdı. ⓘ

Eski Amerikan dış işleri bakanı Condoleezza Rice ile Türk Cumhurbaşkanı Abdullah Gül el sıkışıyorlar. İkisi de batı tarzı iş giysileri giyiyor. ⓘ

Sosyal statü

• 

  Hindistan'ın Rajasthan kentindeki bir Hindu düğününde Arvind Singh Mewar ve akrabaları tarafından giyilen Achkan sherwani ve churidar (alt beden), Hint alt kıtasının seçkinleri tarafından geleneksel olarak giyilen eşyalardır

• 

  Bir düğün töreni için yapılmış bir Barong Tagalog

• 

  Alim Han'ın bemedaled cübbesi, zenginliği, statüsü ve gücü hakkında sosyal bir mesaj iletiyor ⓘ

Bazı toplumlarda kıyafetler rütbe veya statü belirtmek için kullanılabilir. Örneğin antik Roma'da sadece senatörler Tyrian moru ile boyanmış giysiler giyebilirdi. Geleneksel Hawaii toplumunda sadece yüksek rütbeli şefler tüylü pelerinler ve palaoa ya da oyulmuş balina dişleri giyebilirdi. Çin'de cumhuriyet kurulmadan önce sadece imparator sarı giyebilirdi. Tarih, insanların ne giyebileceğini düzenleyen ayrıntılı kıyafet yasalarına dair pek çok örnek sunmaktadır. Bu tür yasaların olmadığı toplumlarda, ki buna modern toplumların çoğu dahildir, sosyal statü, zenginlik ya da statü sahibi olanlara maliyeti sınırlı olan nadir ya da lüks eşyaların satın alınmasıyla belirtilir. Buna ek olarak, akran baskısı da kıyafet seçimini etkilemektedir. ⓘ

Alim Han'ın zenginliğini, mevkisini ve gücünü, bulunduğu topluma gösteren gösterişli cübbesi ⓘ

Din

• 

  Buda kāṣāya cübbesi giyiyor, kökeni antik Hindistan'a dayanan bu cübbeler tam yetkili Budist rahipler ve rahibeler tarafından giyilirdi

• 

  Katolik rahipler tarafından giyilen ruhban kıyafetleri ⓘ

Bazı dini kıyafetler, mesleki kıyafetlerin özel bir durumu olarak kabul edilebilir. Bazen sadece dini törenlerin icrası sırasında giyilir. Ancak, özel dini statünün bir işareti olarak her gün de giyilebilir. Sihler, dinlerinin bir parçası olduğu için türban takarlar. ⓘ

Hinduizm, Sihizm, Budizm ve Jainizm gibi bazı dinlerde Dini kıyafetlerin temizliği büyük önem taşır ve saflığın göstergesi olarak kabul edilir. Yahudi ritüeli, yas belirtisi olarak kişinin üst giysisinin yırtılmasını gerektirir. Kuran'da karı-kocalar için kıyafet konusunda şöyle denmektedir: "...Onlar sizin için, siz de onlar için birer giysisiniz (libas)." (2:187) Hıristiyan din adamları ayin sırasında dini kıyafetler giyerler ve diğer zamanlarda ayin dışı özel kıyafetler giyebilirler. ⓘ

Kıyafet Kutsal Kitap'ta çok sayıda bağlamda yer alır. İncir yapraklarından kendilerine örtü yapan Adem ve Havva'nın öyküsü, Yusuf'un birçok renkten oluşan kaftanı, Yahuda ve Tamar'ın, Mordekay ve Ester'in giysileri bunlardan en önemlileridir. Ayrıca, Yeruşalim'deki Tapınak'ta görev yapan rahiplerin çok özel giysileri vardı ve bunların eksikliği kişiyi ölüme mahkûm ediyordu. ⓘ

Bir Budist Japon rahibin meditasyon sırasında giydiği giysi ve taktığı aksesuarlar ⓘ

Hinduizm, Sihizm, Budizm ve Jainizm gibi doğu dinlerinde dini bir giysinin temiz olması büyük önem taşır, çünkü bu giysilerin saflığı ve berraklığı temsil ettiğine inanılır. Giyim, İncil'deki pek çok bölümde göze çarpar. İncil'de giyimle ilgili en çok göze çarpan noktalar: Adem ve Havva'nın hikâyesi (cinsel organlarını kapatan yapraklar), Yusuf'un pelerini, Yahuda ve Tamar, Mordeçay ve Ester. Ayrıca sinagogda görev yapan rahiplerin, o rahiplere özel giysileri bulunur. Musevilikte ağıt yapmak için bu giysilerin üst kısımları parçalanır. Bu parçalama ritüeli, Yakup'un oğlu Yusuf'un öldüğünü duyup yas tutmasına dayanır. ⓘ

Çağdaş giysiler

Batılı kıyafet kuralları

Batılı giyim tarzı son 500 yılı aşkın süredir değişmiştir. Tekstil endüstrisinin makineleşmesi, birçok kumaş çeşidini uygun fiyatlarla yaygın olarak kullanılabilir hale getirdi. Tarzlar değişti ve sentetik kumaşların bulunabilirliği "şık" olanın tanımını değiştirdi. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında blue jeanler çok popüler hale geldi ve artık normalde resmi kıyafet gerektiren etkinliklerde giyiliyor. Spor giyim de büyük ve büyüyen bir pazar haline gelmiştir. ⓘ

Guy Laroche imzalı ceket, siyah etekli ve bluzlu bir kadın takımından (1960) ⓘ

Batı giyim tarzında kot pantolonlar hem erkekler hem de kadınlar tarafından giyilir. Yüksek bel kot pantolon, orta bel kot pantolon, düşük bel kot pantolon, bootcut kot pantolon, düz kot pantolon, kırpılmış kot pantolon, skinny kot pantolon, paçalı kot pantolon, boyfriend kot pantolon ve kapri kot pantolon gibi çeşitli benzersiz kot pantolon stilleri bulunmaktadır. ⓘ

Tasarımcı isimlerinin lisanslanması 1960'larda Pierre Cardin, Yves Saint Laurent ve Guy Laroche gibi tasarımcılar tarafından öncülük edilmiş ve 1970'lerden itibaren moda endüstrisinde yaygın bir uygulama olmuştur. En popülerleri arasında sırasıyla Marc Jacobs ve Guccio Gucci'nin isimlerini taşıyan Marc Jacobs ve Gucci yer almaktadır. ⓘ

Batı stillerinin yayılması

ABD'de gündelik kıyafetler içinde üniversite öğrencileri ⓘ

Yirmi birinci yüzyılın ilk yıllarına gelindiğinde, Batılı giyim tarzları bir dereceye kadar uluslararası tarzlar haline gelmiştir. Bu süreç yüzlerce yıl önce, Avrupa sömürgeciliği dönemlerinde başlamıştır. Kültürel yayılma süreci yüzyıllar boyunca devam etmiş, Batı kültürü ve stilleri yayılmış, son olarak da Batılı medya şirketleri tüm dünya pazarlarına nüfuz etmiştir. Hızlı moda giyim de küresel bir fenomen haline gelmiştir. Bu giysiler daha ucuz, seri üretim Batı giysileridir. Ayrıca, Batı ülkelerinden bağışlanan kullanılmış giysiler yardım kuruluşları tarafından yoksul ülkelerdeki insanlara ulaştırılmaktadır. ⓘ

Etnik ve kültürel miras

İnsanlar özel günlerde veya belirli rollerde ya da mesleklerde etnik veya ulusal kıyafetler giyebilir. Örneğin, çoğu Koreli erkek ve kadın günlük giyim için Batı tarzı kıyafetleri benimsemiştir, ancak düğünler ve kültürel bayramlar gibi özel günlerde hala geleneksel hanboklar giymektedir. Ayrıca, Batılı kıyafet öğeleri kendine özgü, Batılı olmayan şekillerde giyilebilir veya aksesuar olarak kullanılabilir. Tongalı bir erkek kullanılmış bir tişörtü Tonga sargılı eteği ya da tupenu ile kombinleyebilir. ⓘ

Spor ve aktivite

Geleneksel olarak kadın spor kıyafeti olan, ancak artık Batı'daki kadınlar tarafından gündelik kıyafet veya athleisure olarak giyilen spor sutyeni ve boy şortu giyen bir kadın ⓘ

Pratik, rahatlık veya güvenlik nedenleriyle çoğu spor ve fiziksel aktivite özel kıyafetler giyilerek gerçekleştirilir. Yaygın spor giysileri arasında şortlar, tişörtler, tenis tişörtleri, mayolar, eşofmanlar ve spor ayakkabıları yer almaktadır. Özel giysiler arasında dalgıç kıyafetleri (yüzme, dalış veya sörf için), salopetler (kayak için) ve mayolar (jimnastik için) yer almaktadır. Ayrıca, spandeks malzemeler genellikle teri emmek için taban katmanı olarak kullanılır. Spandeks; voleybol, güreş, atletizm, dans, jimnastik ve yüzme gibi vücuda oturan giysiler gerektiren aktif sporlar için tercih edilir. ⓘ

Defileler genellikle giyim modasındaki en son trendlerin kaynağıdır, Haute couture defilesinde mevcut moda trendini yansıtan modern bir elbise içindeki bir modelin fotoğrafı ⓘ

Moda

Paris, Avrupa ve Kuzey Amerika için 1900-1940 moda trendlerini belirledi. 1920'lerde amaç tamamen gevşemekti. Kadınlar bütün gün, her gün elbise giyiyordu. Gündüz elbiselerinin düşük bel ya da kalçayı saran bir kuşak ya da kemerden oluşan düşük beli ve ayak bileğinden dize kadar sarkan, asla daha yukarıda olmayan bir eteği vardı. Günlük kıyafetlerin kolları (pazuların ortasına kadar uzun) ve etekleri düz, pilili, çile paçalı ya da katlı olurdu. Takılar dikkat çekici değildi. Saçlar genellikle çocuksu bir görünüm verecek şekilde toplanırdı. ⓘ

Yirmi birinci yüzyılın başlarında modada, coğrafyaya, modern medyaya maruz kalmaya, ekonomik koşullara göre değişen ve pahalı haute couture'den geleneksel kıyafetlere ve ucuzluk mağazası grunge'ına kadar uzanan çok çeşitli stiller mevcuttur. Defileler, tasarımcıların yeni ve genellikle abartılı tasarımlarını sergiledikleri etkinliklerdir. ⓘ

Siyasi konular

Hazır giyim sektöründe çalışma koşulları

Bangladeş'te konfeksiyon fabrikası ⓘ

Kadınlar için güvenlik kıyafetleri savaş işçileri arasında iş kazalarını önlemek için tasarlandı, Los Angeles sergisi (c. 1943) ⓘ

Makineleşme yirminci yüzyılın ortalarında insan giyim endüstrisinin birçok yönünü dönüştürmüş olsa da, hazır giyim işçileri tekrarlayan el emeği gerektiren zorlu koşullar altında çalışmaya devam etmiştir. Çoğu zaman, seri üretim giysiler, uzun çalışma saatleri, sosyal haklardan yoksunluk ve işçi temsilciliğinin bulunmaması gibi nedenlerle bazılarınca sweatshop olarak nitelendirilen yerlerde üretilmektedir. Bu tür koşulların çoğu örneği gelişmekte olan ülkelerde görülmekle birlikte, sanayileşmiş ülkelerde üretilen giysiler de benzer koşullar altında üretilebilmektedir. ⓘ

STK'lar, tasarımcılar (Katharine Hamnett, American Apparel, Veja, Quiksilver, eVocal ve Edun gibi), Temiz Giysi Kampanyası (CCC) ve Küresel Çalışma ve İnsan Hakları Enstitüsü gibi kampanya grupları ile tekstil ve giyim sendikalarından oluşan koalisyonlar, hem medyanın hem de kamuoyunun dikkatini işçilerin kötü durumuna çeken farkındalık yaratma etkinliklerine sponsor olarak bu koşulları iyileştirmeye çalışmaktadır. ⓘ

Üretimin Bangladeş, Çin, Hindistan, Endonezya, Pakistan ve Sri Lanka gibi düşük ücretli ülkelere kaydırılması, Çok Elyaflı Anlaşma'nın (MFA) kaldırılmasıyla mümkün hale gelmiştir. Tekstil ithalatına kota koyan MFA, korumacı bir önlem olarak görülüyordu. Birçok ülke Uluslararası Çalışma Örgütü gibi işçi güvenliği ve hakları için standartlar belirlemeye çalışan anlaşmaları tanımasına rağmen, birçok ülke anlaşmaların belirli bölümlerine istisnalar getirmiş veya bunları tam olarak uygulamamıştır. Örneğin Hindistan anlaşmanın 87. ve 92. bölümlerini onaylamamıştır. ⓘ

Tekstil üretimi, gelişmekte olan ülkeler için istikrarlı bir endüstri olarak işlev görmüş, sömürücü olarak yorumlansın ya da yorumlanmasın milyonlarca insana iş ve ücret sağlamıştır. ⓘ

Kürk

Hayvan kürkünün giyimde kullanımı tarih öncesi çağlara kadar uzanmaktadır. Günümüzde, kürk hala kutup bölgelerinde ve yüksek rakımlarda yaşayan yerli halk tarafından sıcaklık ve koruma amacıyla kullanılsa da, gelişmiş ülkelerde pahalı, tasarım kıyafetlerle ilişkilendirilmektedir. Bir zamanlar tartışma konusu olmayan kürk, son zamanlarda kampanyacıların zalimce ve gereksiz buldukları gerekçesiyle kampanyaların odağı haline gelmiştir. PETA, diğer hayvan hakları ve hayvan özgürlüğü grupları ile birlikte kürk çiftçiliğine ve zalimce olduğunu düşündükleri diğer uygulamalara dikkat çekmiştir. ⓘ

Yaşam döngüsü

Giysi bakımı

Giysiler hem içeriden hem de dışarıdan saldırıya uğrar. İnsan vücudu deri hücrelerini ve vücut yağlarını döker ve giysileri kirletebilecek ter, idrar ve dışkı çıkarır. Dışarıdan ise güneş hasarı, nem, aşınma ve kir giysilere saldırır. Pireler ve bitler dikiş yerlerinde saklanabilir. Temizlenmez ve yenilenmezse, giysiler yıpranır ve estetiğini ve işlevselliğini kaybeder (düğmeler düştüğünde, dikişler söküldüğünde, kumaşlar inceldiğinde veya yırtıldığında ve fermuarlar bozulduğunda olduğu gibi). ⓘ

Çoğu zaman, insanlar bir giysiyi parçalanana kadar giyerler. Bazı malzemeler sorun yaratmaktadır. Deriyi temizlemek zordur ve ağaç kabuğu bezi (tapa) çözülmeden yıkanamaz. Sahipleri yırtık ve söküklere yama yapabilir ve yüzeydeki kirleri fırçalayabilir, ancak bu gibi malzemeler kaçınılmaz olarak eskir. ⓘ

Ancak giysilerin çoğu kumaştan oluşur ve çoğu kumaş yıkanabilir ve onarılabilir (yama, yama, ancak keçe ile karşılaştırılabilir). ⓘ

Çamaşır yıkama, ütüleme, depolama

Walden, New York, Birleşik Devletler adresinde bulunan Laundromat ⓘ

İnsanlar giysileri yıkamak için, akarsularda kayalara vurarak yapılan ilk yöntemlerden en son elektronik çamaşır makinelerine ve kuru temizlemeye (kiri su dışındaki çözücülerde çözme) kadar birçok özel yöntem geliştirmiştir. Sıcak suyla yıkama (kaynatma), kimyasal temizleme ve ütüleme, kumaşların hijyen amacıyla sterilize edilmesine yönelik geleneksel yöntemlerdir. ⓘ

Birçok giysi türü, kırışıklıkların giderilmesi için giyilmeden önce ütülenmek üzere tasarlanmıştır. Modern resmi ve yarı resmi kıyafetlerin çoğu bu kategoridedir (örneğin, elbise gömlekleri ve takım elbiseler). Ütülenmiş giysilerin temiz, taze ve düzgün göründüğüne inanılır. Günümüz gündelik kıyafetlerinin çoğu kolay kırışmayan ve ütü gerektirmeyen örgü malzemelerden yapılmıştır. Bazı giysiler, kırışıklıkları bastıran ve ütü gerektirmeden pürüzsüz bir görünüm yaratan bir kaplama (politetrafloroetilen gibi) ile işlenmiş kalıcı preslidir. Yıkamalar arasında giysilerin üzerinde fazla tiftik veya döküntü kalabilir. Bu gibi durumlarda, bir tiftik giderici yararlı olabilir. ⓘ

Giysiler yıkandıktan ve muhtemelen ütülendikten sonra, giyilene kadar taze kalmaları için genellikle elbise askılarına asılır veya katlanır. Giysiler, sıkıca saklanmalarını sağlamak, kırışmalarını önlemek, kırışıklıkları korumak veya örneğin mağazalarda satışa sunulduklarında daha hoş bir şekilde sunmak için katlanır. ⓘ

Siyah halı böceği ve giysi güveleri gibi bazı böcek ve larva türleri giysi ve tekstillerle beslenir. Bu tür haşereleri caydırmak için giysiler sedir kaplı dolaplarda veya sandıklarda saklanabilir ya da lavanta veya naftalin gibi haşere kovucu özelliklere sahip malzemelerin bulunduğu çekmecelere veya kaplara yerleştirilebilir. Hava geçirmez kaplar (mühürlü, ağır hizmet tipi plastik torbalar gibi) da haşerelerin giysi malzemelerine zarar vermesini engelleyebilir. ⓘ

Demir olmayan

Kırışmayan gömleklerin yapımında kullanılan bir reçine, bazı kişilerde kontakt dermatite neden olabilecek formaldehit açığa çıkarmaktadır; herhangi bir açıklama gerekliliği bulunmamaktadır ve 2008 yılında ABD Hükümeti Sorumluluk Ofisi giysilerdeki formaldehiti test etmiş ve genellikle en yüksek seviyelerin kırışmayan gömlek ve pantolonlarda olduğunu tespit etmiştir. 1999 yılında, yıkamanın formaldehit seviyeleri üzerindeki etkisi üzerine yapılan bir çalışmada, altı aylık rutin yıkamadan sonra, 27 gömlekten 7'sinde hala 75 ppm (doğrudan cilt maruziyeti için güvenli sınır) üzerinde seviyeler olduğu bulunmuştur. ⓘ

Onarım

Hammadde - kumaş - emekten daha değerli olduğunda, onu kurtarmak için emek harcamak mantıklıydı. Geçmiş zamanlarda tamir etmek bir sanattı. Titiz bir terzi ya da dikişçi, etek uçlarından ve dikiş kenarlarından sökülen iplikleri o kadar ustalıkla onarırdı ki yırtık neredeyse görünmez olurdu. Günümüzde giysiler tüketilebilir bir ürün olarak kabul edilmektedir. Seri üretim giysiler, onları onarmak için gereken işçilikten daha ucuzdur. Pek çok insan tamir için zaman harcamak yerine yeni bir giysi satın alıyor. Ancak tutumlu olanlar hala fermuarları ve düğmeleri değiştirmekte ve sökülen etek uçlarını dikmektedir. Diğer tamir teknikleri arasında yama ve görünmez tamir yer almaktadır. ⓘ

Geri dönüşüm

İkinci Dünya Savaşı sırasında General Engineering Company (Kanada) mühimmat fabrikasındaki giysi kurtarma merkezi ⓘ

Yılda 80 milyar ila 150 milyar giysi üretildiği tahmin edilmektedir. Kullanılmış, giyilemeyen giysiler yorgan, paçavra, kilim, bandaj ve diğer birçok evsel kullanım için yeniden kullanılabilir. Nötr renkli veya boyanmamış selüloz lifleri kağıda geri dönüştürülebilir. Batı toplumlarında kullanılmış giysiler genellikle çöpe atılır ya da hayır kurumlarına bağışlanır (örneğin bir giysi kutusu aracılığıyla). Ayrıca konsinye mağazalarına, elbise acentelerine, bit pazarlarına ve çevrimiçi açık artırmalara da satılmaktadır. Ayrıca, kullanılmış giysiler genellikle endüstriyel ölçekte toplanarak tasnif edilmekte ve yoksul ülkelerde yeniden kullanılmak üzere gönderilmektedir. Dünya genelinde kullanılmış giysiler 4 milyar dolar değerinde olup, ABD 575 milyon dolarla en büyük ihracatçı konumundadır. ⓘ

Esas olarak petrokimyasallardan elde edilen sentetikler yenilenebilir veya biyolojik olarak parçalanabilir değildir. ⓘ

Fazla giysi envanteri bazen marka değerini korumak için imha edilmektedir. ⓘ

Küresel ticaret

AB Üye Devletleri 2018 yılında 166 milyar Avro tutarında giysi ithal etmiştir; ithalatın %51'i 84 milyar Avro tutarında AB dışından gelmektedir. ⓘ

AB üye ülkeleri 2018 yılında 116 milyar Avro tutarında giysi ihraç etmiştir; bu miktarın %77'si diğer AB üye ülkelerine yapılmıştır. ⓘ

Kaynaklar: Eurostat.

Tarihçe

Tarih boyunca, pek çok farklı malzeme kıyafet ve aksesuar yapımında kullanılmıştır. Bu malzemeler, deriden kürke, ketenden ipeğe kadar geniş bir yelpazeye yayılır. Son araştırmalar insanların 650.000 senedir giyimden faydalanmakta olduğunu göstermektedir. ⓘ

Aksesuar

Giyilmek yerine taşınan (cüzdan vs.), vücudun sadece bir kısmına takılıp kolayca çıkarılabilen (atkı, fular vs.), sadece süs amaçlı takılan (mücevherat vs.) veya sağlık amaçlı kullanılan (gözlük vs.) nesneler kıyafet olarak değil, aksesuar olarak tanımlanır. ⓘ