Mağrip
Koordinatlar: 30°N 5°E / 30°N 5°E ⓘ
| |
|---|---|
.svg) | |
| Ülkeler ve bölgeler | |
| Başlıca bölgesel kuruluşlar | Arap Ligi, Arap Mağrip Birliği, COMESA, Sahel-Sahra Devletleri Topluluğu, Akdeniz için Birlik |
| Nüfus | 105,095,436 (2021*) |
| Nüfus yoğunluğu | 16,72/km2 |
| Alan | 6,045,741 km2 (2,334,274 sq mi) |
| GSYİH SAGP | 1,299 trilyon dolar (2020) |
| Kişi başına GSYİH SAGP | $12,628 (2020) |
| Nominal GSYİH | 382,780 milyar dolar (2020) |
| Kişi başına nominal GSYİH | $3,720 (2020) |
| Diller |
|
| Din | Sünni İslam, Hristiyanlık ve Musevilik |
| Başkentler |
|
| Para Birimi |
|
Sahrawi Arap Demokratik CumhuriyetiMağrip (/ˈmʌɡrəb/; Arapça: الْمَغْرِب, romanize: al-Maghrib, lit. 'batı'), Kuzeybatı Afrika olarak da bilinir, Kuzey Afrika'nın ve Arap dünyasının batı kısmıdır. Bölge Cezayir, Libya, Moritanya (Batı Afrika'nın bir parçası olarak da kabul edilir), Fas ve Tunus'u içerir. Mağrip ayrıca tartışmalı Batı Sahra topraklarını (çoğunlukla Fas ve kısmen Sahrawi Arap Demokratik Cumhuriyeti tarafından kontrol edilmektedir) ve İspanyol şehirleri Ceuta ve Melilla'yı da içermektedir. 2018 yılı itibariyle bölgenin nüfusu 100 milyonun üzerindedir. ⓘ
18. ve 19. yüzyıllar boyunca İngilizce kaynaklar bölgeden genellikle Berberilerin demoniminden türetilen bir terim olan Barbary Coast veya Barbary States olarak bahsetmiştir. Bazen bölge, içinde yer alan Atlas Dağları'na atıfta bulunularak Atlas Ülkesi olarak da anılmaktadır. Berberi dillerinde "Tamazgha" kelimesi Mağrip bölgesinin yanı sıra Mali, Nijer, Mısır ve İspanyol Kanarya Adaları'nın geleneksel olarak Berberilerin yaşadığı daha küçük kısımlarını ifade etmek için kullanılır. ⓘ
Mağrip genellikle Sahra Çölü'nün büyük bir kısmı da dahil olmak üzere Afrika'nın kuzey kesiminin çoğunu kapsayacak şekilde tanımlanır, ancak Arap dünyasının doğu kısmı olan Maşrık'ta yer aldığı düşünülen Mısır ve Sudan hariç tutulur. Kapsamı Atlas Dağları ve Fas, Cezayir, Tunus ve Libya'nın kıyı ovalarıyla sınırlı olan Mağrip'in geleneksel tanımı, modern zamanlarda Moritanya ve tartışmalı Batı Sahra bölgesini de içerecek şekilde genişletilmiştir. İber Yarımadası'ndaki Endülüs döneminde (711-1492), Mağrip'in sakinleri - Müslüman Berberiler veya Mağripliler - Avrupalılar tarafından "Moors" olarak biliniyordu. ⓘ
Mağrip, 20. yüzyılda bölgede modern ulus devletlerin kurulmasından önce, genellikle Akdeniz ile güneydeki Atlas Dağları arasında kalan daha küçük bir alanı ifade ediyordu. Genellikle doğu Libya topraklarını da içeriyordu, ancak modern Moritanya'yı kapsamıyordu. "Mağrip" terimi 19. yüzyılın sonlarına kadar genel olarak Kuzey Afrika kıyılarının Batı Akdeniz bölgesini, özel olarak da Cezayir, Fas ve Tunus'u ifade etmek için kullanılıyordu. ⓘ
Berberi Numidya Krallığı'nın yönetimi sırasında bölge bağımsız bir siyasi varlık olarak bir şekilde birleşmişti. Bu dönemi Roma İmparatorluğu'nun egemenliği ya da etkisi izlemiştir. Bunun ardından Germen Vandallar bölgeyi istila etmiş ve Bizans İmparatorluğu da aynı derecede kısa süren zayıf bir Roma yönetimini yeniden tesis etmiştir. İslam Halifelikleri Emevi Halifeliği, Abbasi Halifeliği ve Fatımi Halifeliği altında iktidara geldi. En kalıcı yönetim, İfranid hanedanının yerel Berberi imparatorluklarıydı (lideri Ebu Kurra olan Tlemcen Emirliği olarak da adlandırılır; İbn Haldun'un Kitab al ibar adlı kitabında açıkladığı üzere Berberiler ona "halife" diyorlardı), Almoravid hanedanı, Almohad Halifeliği, Hammadid hanedanı, Zirid hanedanı, Marinid hanedanı, Zayyanid hanedanı, Hafsid hanedanı ve Wattasid hanedanı gibi 8. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar uzanan yerel Berberi imparatorluklarıydı. Osmanlı İmparatorluğu da bir dönem bölgenin bir kısmını kontrol etmiştir. ⓘ
Cezayir, Libya, Moritanya, Fas ve Tunus, ortak bir pazarda işbirliği ve ekonomik entegrasyonu teşvik etmek amacıyla 1989 yılında Arap Mağrip Birliği'ni kurdu. Başlangıçta Muammer Kaddafi tarafından bir süper devlet olarak tasarlandı. Birlik, Batı Sahra'yı dolaylı olarak Fas'ın üyeliğine dahil etti ve Fas'ın Cezayir ile bu bölge üzerindeki uzun soğuk savaşını sona erdirdi. Ancak bu ilerleme kısa ömürlü oldu ve birlik şu anda hareketsiz durumda. ⓘ
Cezayir ve Fas arasında Batı Sahra konusunda yaşanan gerilim, iki ülke arasındaki çözülmemiş sınır anlaşmazlığı ile yeniden ortaya çıktı. Bu iki temel çatışma, birliğin ortak hedeflerinde ilerleme kaydedilmesini engellemiş ve pratikte birliği bir bütün olarak atıl hale getirmiştir. Bölgedeki istikrarsızlık ve artan sınır ötesi güvenlik tehditleri bölgesel işbirliği çağrılarını yeniden canlandırdı. Mayıs 2015'te Arap Mağrip Birliği dışişleri bakanları 33. takip komitesi toplantısında koordineli bir güvenlik politikasına ihtiyaç duyulduğunu beyan etmiş ve bu da bir tür işbirliği umudunu canlandırmıştır. ⓘ
Mağrip (Arapça: المغرب العربي, el Mağrib el Arabi), kuzeybatı Afrika bölgesi. Tarihte, Müslüman idaresi sırasında İber Yarımadası, Malta ve Sicilya'yı da içerirdi. ⓘ
Günümüzde Mağrip, dar manada Tunus, Cezayir, Fas ve Batı Sahra'yı içerir. Libya ve Moritanya'nın da bunlara eklenmesiyle "Geniş Mağrip" diye adlandırılabilecek bölge ortaya çıkar. ⓘ
Afrika'nın geri kalanından Atlas Dağları ve Sahra Çölü ile ayrılan Mağrip ülkeleri, Akdeniz coğrafi ve kültürel olarak Akdeniz havzasının bir parçası sayılabilir. ⓘ
Terminoloji
Mağrib toponimi, Müslüman Arapların doğuda İskenderiye'den batıda Atlas Okyanusu'na kadar uzanan bölgeye verdikleri coğrafi bir terimdir. Etimolojik olarak hem batıdaki yer/toprak hem de güneşin battığı yer anlamına gelir. Fiil kökünden isim yapan ma- ön eki ve غرب (gharaba, batan güneşte olduğu gibi batmak) (gh-r-b kökünden (غ-ر-ب)) oluşur. ⓘ
Müslüman tarihçiler ve coğrafyacılar bölgeyi üçe ayırmışlardır: İskenderiye'den batıda Tarabulus'a (bugünkü Trablus) kadar uzanan toprakları kapsayan el-Mağrib el-Adna (yakın Mağrib); Trablus'tan Bijaya'ya (Béjaïa) kadar uzanan el-Mağrib el-Evsat (orta Mağrib); ve Tahart'tan (Tiaret) Atlas Okyanusu'na kadar uzanan el-Mağrib el-Aksa (uzak Mağrib). Ancak doğu sınırının tanımı konusunda anlaşmazlığa düşmüşlerdir. Bazı yazarlar bunu Kulzum Denizi'ne (Kızıldeniz) yerleştirir ve böylece Mısır ve Barca ülkesini Mağrib'e dahil eder. İbn Haldun bu tanımı kabul etmez çünkü ona göre Mağrip sakinleri Mısır ve Barca'yı Mağrib'in bir parçası olarak görmezler. Sonuncusu sadece Trablus vilayetinden başlar ve Berberilerin ülkesinin eski zamanlarda oluştuğu bölgeleri içerir. Daha sonraki Mağribli yazarlar İbn Haldun'un tanımını ayrıntılarda birkaç değişiklikle tekrarlamışlardır. ⓘ
Mağrib terimi 2017 itibariyle hala ortaçağdaki anlamına yakın bir anlamda Maşrık'a karşıt olarak kullanılmakta, ancak el-Mağrib el-Aksa'nın tamamı kısaltıldığında sadece Fas'ı da ifade etmektedir. Bazı politikacılar Kuzey Afrika ülkelerinin siyasi birliğini istemekte ve buna el-Mağrib el-Kebir (büyük Mağrib) ya da el-Mağrib el-Arabi (Arap Mağrib) adını vermektedirler. ⓘ
Berberi dillerini konuşanlar bu bölgeyi Tamazɣa ya da Tamazgha olarak adlandırır ve bu da "Berberilerin ülkesi" anlamına gelir. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu terim Berberiliği destekleyen aktivistler tarafından popüler hale getirilmiştir. ⓘ
Tarihçe
.jpg)
Tarih Öncesi
M.Ö. 3.500 civarında, Dünya'nın yörüngesinin eğimindeki değişikliklerin Sahra bölgesinin hızla çölleşmesine neden olduğu ve Mağrip ile Sahra altı Afrika arasındaki teması ciddi şekilde sınırlayan doğal bir bariyer oluşturduğu görülmektedir. Berberi halkı M.Ö. en az 10.000'den beri Batı Kuzey Afrika'da yaşamaktadır. ⓘ
Antik Çağ
Atlas Dağları (bugünkü Fas'tan bugünkü Tunus'a kadar uzanır) ve Sahra Çölü ile kıtanın geri kalanından kısmen izole edilmiş olan Berberi dünyasının kuzey bölgelerinde yaşayanlar, Akdeniz üzerinden Güney Avrupa ve Batı Asya bölgelerinde yaşayanlarla uzun süredir ticari ve kültürel bağlara sahiptir. Bu ticari ilişkiler en azından MÖ 1. binyıldaki Fenikelilere kadar uzanmaktadır. (Geleneğe göre Fenikeliler Kartaca kolonisini (bugünkü Tunus'ta) MÖ 800'lerde kurmuşlardır). ⓘ
Fenikeliler ve Kartacalılar ticaret için gelmişlerdir. Ana Berberi ve Fenike yerleşimleri Tunus Körfezi'nde (Kartaca, Utica, Tunus), Kuzey Afrika kıyıları boyunca, Herkül Sütunları ile antik Sirenayka'nın doğusundaki Libya kıyıları arasında yoğunlaşmıştır. Yüzyıllar boyunca Batı Akdeniz'in ticaretine ve ilişkilerine egemen oldular. Roma'nın Pön Savaşları'nda (MÖ 264 ila 146) Kartaca'yı yenmesi, Roma'nın Afrika Eyaleti'ni kurmasını (MÖ 146) ve bu limanların çoğunu kontrol etmesini sağladı. Roma sonunda Atlas Dağları'nın kuzeyindeki tüm Mağrip'in kontrolünü ele geçirdi. Massinissa'nın (daha sonra Numidya Kralı, MÖ 202 - 148) ve Kartaca'nın doğudaki Numidyalı Massylii müttefiklerinin kaçması Roma'ya büyük ölçüde yardımcı oldu. Fas'ın Rif bölgesi gibi bazı dağlık bölgeler Roma kontrolü dışında kaldı. Dahası, Romalılar, Bizanslılar, Vandallar ve Kartacalıların egemenliği sırasında Kabyle halkı Kuzey Afrika'da bağımsız kalan tek ya da birkaç halktan biriydi. Kabyle halkı inanılmaz derecede dirençliydi, öyle ki Arapların Kuzey Afrika'yı fethi sırasında bile dağları üzerinde hala kontrol ve mülkiyet sahibiydiler. ⓘ
MS 5. yüzyılda Barbar istilalarının (özellikle İberya'daki Vandallar ve Vizigotlar tarafından) Batı Roma İmparatorluğu üzerinde yarattığı baskı Roma kontrolünü azaltmış ve MS 430'da başkenti Kartaca olan Kuzey Afrika Vandal Krallığı'nın kurulmasına yol açmıştır. Bir yüzyıl sonra Bizans İmparatoru I. Justinianus, 533 yılında General Belisarius komutasında bir kuvvet göndererek Vandal Krallığı'nı 534 yılında yıkmayı başarmıştır. Bizans egemenliği 150 yıl sürdü. Berberiler Bizans kontrolünün kapsamına itiraz ettiler. ⓘ
MS 639'dan 700'e kadar olan dönemde İslam'ın Akdeniz Afrika'sına gelişinden sonra Araplar tüm Mağrip bölgesinin kontrolünü ele geçirdi. ⓘ
Orta Çağ
Araplar Mağrip'e Emevilerin erken dönemlerinde ulaşmıştır. Muvahhidler gibi İslami Berberi krallıklarının genişlemesi ve İslam'ın yayılması Sahra ötesi ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Maliyet ve tehlikeler nedeniyle kısıtlı olsa da ticaret oldukça kârlıydı. Ticareti yapılan mallar arasında tuz, altın, fildişi ve köleler gibi ürünler vardı. Arapların Mağrip üzerindeki kontrolü oldukça zayıftı. İbadiler ve Şia gibi çeşitli İslami varyasyonlar bazı Berberiler tarafından benimsenmiş, bu da genellikle İslam'ın kendi yorumları lehine Halife kontrolünün küçümsenmesine yol açmıştır. ⓘ
Banu Hilal Araplarının istilası sonucunda Arap dili ve lehçeleri Berberileri ortadan kaldırmadan yavaş yavaş yayıldı. Bu Araplar, 12. yüzyılda Şiiliği terk eden eski Zirid Berberi müşterilerini cezalandırmak için Fatımiler tarafından Berberilerin üzerine salınmıştı. Bu dönem boyunca Berberi dünyası çoğu zaman kabaca modern Fas, batı Cezayir ve doğu Cezayir ve Tunus'a karşılık gelen üç devlete bölündü. Mağrip bölgesi zaman zaman Almohad Berberi İmparatorluğu, Fatimiler ve kısa bir süreliğine Ziridiler altında olduğu gibi kısa süreliğine birleşmiştir. Hammadiler de Mağrip bölgesindeki tüm ülkelerde toprak fethetmeyi başarmıştır. ⓘ
Erken modern tarih
Modern tarih
19. yüzyıldan sonra Mağrip bölgeleri Fransa, İspanya ve daha sonra İtalya tarafından sömürgeleştirilmiştir. ⓘ
Bugün Fransa'da, çoğu Cezayir ve Fas'tan gelen iki buçuk milyondan fazla Mağripli göçmen yaşamaktadır. Buna ek olarak, 1999 yılı itibariyle 3 milyon Mağrip kökenli Fransız (Cezayir, Fas veya Tunus'tan en az bir büyük ebeveyne sahip olarak tanımlanmaktadır) bulunmaktadır. 2003 yılında yapılan bir tahmin altı milyon Fransız'ın etnik Mağripli olduğunu göstermektedir. ⓘ
Nüfus
_(14580573400).jpg)
Mağrip'te öncelikle ataları Berberi olan halklar yaşamaktadır. Berberiler Cezayir (%80), Libya (>%60), Fas (%80) ve Tunus'ta (>%88) otokton olarak yaşamaktadır. Etnik Fransız, Arap, Batı Afrikalı ve Sefarad Yahudileri de bölgede yaşamaktadır. ⓘ
Mağrip genelinde çeşitli diğer etkiler de öne çıkmaktadır. Özellikle kuzey kıyı kentlerinde, Ortaçağ döneminde nüfusu etkileyen birkaç Avrupalı göçmen dalgası yaşanmıştır. Bunların en önemlileri Moriskolar ve Muladiler, yani zorla Katolikliğe döndürülen ve daha sonra İspanyol Katolik Reconquista'sı sırasında etnik Arap ve Berberi Müslümanlarla birlikte kovulan yerli İspanyollar (Moors) olmuştur. Diğer Avrupalı katkılar arasında korsanlar tarafından esir alınan Fransız, İtalyan ve İngiliz mürettebat ve yolcular da vardı. Bazı durumlarda fidye karşılığı ailelerine iade edildiler; diğerlerinde ise köle olarak kullanıldılar ya da asimile edilerek kabilelere kabul edildiler. ⓘ
Tarihsel olarak Mağrip, bölgenin 7. yüzyılda İslam'la tanışması ve İslam'a geçmesinden önce Mağripli olarak adlandırılan önemli tarihi Yahudi topluluklarına ev sahipliği yapmıştır. Bu topluluklar daha sonra 15. ve 16. yüzyıllardaki İspanyol Katolik Engizisyonundan kaçarak Kuzey Afrika'da varlık gösteren İspanya ve Portekizli Sefarad Yahudileri tarafından çoğaltılmıştır. Öncelikle kentsel ticaret merkezlerine yerleştiler. ⓘ
Bir diğer önemli grup ise Osmanlı İmparatorluğu'nun genişlemesiyle birlikte göç eden Türklerdir. ⓘ
Sahra'nın güneyinden gelen Afrikalılar, yüzyıllar süren Sahra ötesi ticaret sırasında nüfus karışımına katılmıştır. Tüccarlar ve köleler Sahel bölgesinden Mağrip'e gitmiştir. Mağrip'in Sahra'nın güney ucunda, bazen Haratine olarak adlandırılan küçük siyah nüfus toplulukları bulunmaktadır. ⓘ
Özellikle Cezayir'de "pied noirs" olarak bilinen büyük bir Avrupalı azınlık bölgeye göç ederek 19. yüzyılın sonlarında Fransız sömürge yönetimi altında yerleşmiştir. Çiftlikler ve işletmeler kurdular. Ancak bunların büyük çoğunluğu bağımsızlık savaşı sırasında ve sonrasında Cezayir'i terk etti. ⓘ
Fransa'nın nüfusuyla karşılaştırıldığında Mağripli nüfus 1800 yılında Fransa'nın sekizde biri, 1900 yılında dörtte biri ve 2000 yılında ise eşitti. Mağrip, 2010 yılı itibariyle dünya nüfusunun %1'ine ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ
Genetik
Mağrip nüfusunun Y-kromozom genetik yapısı esas olarak coğrafya tarafından modüle edilmiş görünmektedir. Y-DNA Haplogrupları E1b1b ve J, Mağrip nüfusunun genetik belirteçlerinin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Haplogrup E1b1b, Mağripli gruplar arasında en yaygın olanıdır, özellikle de Kuzey-Batı Afrika'nın yerli Berberileri için tipik olan E1b1b1b1a'nın alt soyudur. Haplogrup J daha çok Orta Doğu kökenlerinin göstergesidir ve Arabistan ve Levant'taki popülasyonlar arasında en yüksek dağılıma sahiptir. E-M81'in (E1b1b1b1a) Mağrip'teki bazı popülasyonlarda %95-100 ile dünyada belgelenmiş en yüksek seviyelerine ulaşan dağılımı nedeniyle, bilimsel literatürde sıklıkla "Berberi belirteci" olarak adlandırılmıştır. İkinci en yaygın belirteç olan Haplogrup J, özellikle de tipik olarak Ortadoğulu olan ve Arap yarımadası kökenli J1, bölgede %35'e varan frekanslara ulaşabilmektedir. En yüksek yoğunluğu Arap Yarımadası'nda bulunur. Avrasyalı bir belirteç olan R1 haplogrubu da daha düşük sıklıkta da olsa Mağrip'te gözlemlenmiştir. Yukarıda gösterilen Y-DNA haplogrupları hem Arapça konuşanlarda hem de Berberi dilini konuşanlarda görülmektedir. ⓘ
Mağrip Y kromozom havuzu (hem Arap hem de Berberi popülasyonları dahil) popülasyonların çoğu için aşağıdaki gibi özetlenebilir; burada sadece iki haplogrup E1b1b ve J genellikle toplam kromozomların %80'inden fazlasını oluşturmaktadır:
| Haplogrup | İşaretleyici | Sahra/Mauritania | Fas | Cezayir | Tunus | Libya ⓘ |
|---|---|---|---|---|---|---|
| n | 189 | 760 | 156 | 601 | – | |
| A | – | 0.26 | – | – | – | |
| B | 0.53 | 0.66 | – | 0.17 | – | |
| C | – | – | – | – | – | |
| DE | – | – | – | – | – | |
| E1a | M33 | 5.29 | 2.76 | 0.64 | 0.5 | – |
| E1b1a | M2 | 6.88 | 3.29 | 5.13 | 0.67 | – |
| E1b1b1 | M35 | – | 4.21 | 0.64 | 1.66 | – |
| E1b1b1a | M78 | – | 0.79 | 1.92 | – | – |
| E1b1b1a1 | V12 | – | 0.26 | 0.64 | – | – |
| E1b1b1a1b | V32 | – | – | – | – | – |
| E1b1b1a2 | V13 | – | 0.26 | 0.64 | – | – |
| E1b1b1a3 | V22 | – | 1.84 | 1.28 | 3 | – |
| E1b1b1a4 | V65 | – | 3.68 | 1.92 | 3.16 | – |
| E1b1b1b | M81 | 65.56 | 67.37 | 64.23 | 72.73 | – |
| E1b1b1c | M34 | 11.11 | 0.66 | 1.28 | 1.16 | – |
| F | M89 | – | 0.26 | 3.85 | 2.66 | – |
| G | M201 | – | 0.66 | – | 0.17 | – |
| H | M69 | – | – | – | – | – |
| I | – | 0.13 | – | 0.17 | – | |
| J1 | 3.23 | 6.32 | 1.79 | 6.64 | – | |
| J2 | – | 1.32 | 4.49 | 2.83 | – | |
| K | – | 0.53 | 0.64 | 0.33 | – | |
| L | – | – | – | – | – | |
| N | – | – | – | – | – | |
| O | – | – | – | – | – | |
| P, R | – | 0.26 | – | 0.33 | – | |
| Q | – | – | 0.64 | – | – | |
| R1a1 | – | – | 0.64 | 0.5 | – | |
| R1b | M343 | – | – | – | – | – |
| R1b1a | V88 | 6.88 | 0.92 | 2.56 | 1.83 | – |
| R1b1b | M269 | 0.53 | 3.55 | 7.04 | 0.33 | – |
| R2 | – | – | – | – | – | |
| T | M70 | – | – | – | 1.16 | – |
Din
Mağrip halklarının orijinal dinleri, güçlü bir anaerkil panteonun doğurganlık kültlerine dayanıyor ve bunlarla ilişkili gibi görünmektedir. Bu teori, tüm Mısır ve Doğu Asya, Kuzey Akdeniz ve Avrupa etkilerinden önce gelen Amazigh kültürlerinin sosyal ve dilsel yapılarına dayanmaktadır. ⓘ
Mağrip bölgesindeki dinle ilgili tarihi kayıtlar, önce Fenikeliler, bazı Yunanlılar tarafından kurulan kıyı kolonileri ve daha sonra Romalılar tarafından kapsamlı fetih ve kolonizasyon ile Klasik Dünya'ya kademeli olarak dahil olduğunu göstermektedir. Ortak çağın 2. yüzyılına gelindiğinde bölge Fenike dilinde konuşan Hıristiyanlığın merkezi haline gelmiştir. Piskoposları Punic dilinde konuşup yazıyordu ve İmparator Septimius Severus yerel aksanıyla dikkat çekiyordu. Romalı yerleşimciler ve Romalılaşmış nüfus Hıristiyanlığı kabul etmiştir. Bölge, Hıristiyan kilise yazarı Tertullian (y. 155 - y. 202); Perpetua ve Felicity (şehitler, MS 200 civarı); Kartacalı Aziz Cyprian (+ 258); Aziz Monica; oğlu filozof Aziz Augustine, Hippo Piskoposu I (+ 430) (1); ve Kartacalı Aziz Julia (5. yüzyıl) gibi Hıristiyan şehitler ya da önde gelen şahsiyetler yetiştirmiştir. ⓘ
İslam
İslam 647 yılında geldi ve Hıristiyanlığın egemenliğine meydan okudu. İslam'ın ilk kalıcı dayanağı 667 yılında bugünkü Tunus'ta bulunan Kayravan şehrinin kurulması olmuştur. Kartaca 698'de Müslümanların eline geçti ve bölgenin geri kalanı 709'da düştü. İslamlaşma yavaş ilerledi. ⓘ
Yedinci yüzyılın sonundan itibaren 400 yılı aşkın bir süre boyunca bölge halkları İslam'ı kabul etti. Birçoğu bu süre zarfında İtalya'ya gitti, ancak günümüze ulaşan mektuplar bölgedeki Hıristiyanların 12. yüzyıla kadar Roma ile yazıştıklarını gösteriyordu. Hıristiyanlık hala yaşayan bir inançtı. Fetihten sonra çok sayıda din değiştiren olmasına rağmen, Müslümanlar 9. yüzyılın sonlarına kadar çoğunluk haline gelmedi. 10. yüzyıl boyunca İslam bölgede açık ara baskın din haline geldi. Hristiyan piskoposlukları ve piskoposlukları aktif olmaya devam etmiş ve Roma Hristiyan Kilisesi ile ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Papa Benedict VII (974-983) döneminin sonlarına doğru yeni bir Kartaca Başpiskoposu kutsandı. 10. yüzyıldan itibaren bölgede Hıristiyanlık gerilemiştir. 11. yüzyılın sonunda Kartaca ve Hippo Regius'ta sadece iki piskopos kalmıştı. Papa Gregory VII (1073-85) Hippo için yeni bir piskopos takdis etti. Hıristiyanlık, ölümüne yol açan birkaç şok yaşamış gibi görünmektedir. İlk olarak, birçok üst sınıf, şehirde yaşayan ve Latince konuşan Hıristiyan, Müslümanların fethinden sonra Avrupa'ya gitmiştir. İkinci büyük etki ise 9. yüzyılın sonlarından itibaren İslam'a yapılan büyük çaplı din değiştirmelerdir. Çok azalmış bir topluluktan birçok Hıristiyan 11. yüzyılın ortalarında ayrıldı ve kalanlar 12. yüzyılda Sicilya'nın Norman hükümdarları tarafından tahliye edildi. Latin-Afrika dili bir süre daha varlığını sürdürdü. ⓘ
Küçük ama gelişen bir Yahudi cemaatinin yanı sıra küçük bir Hıristiyan cemaati de vardı. Müslümanların çoğu Sünni Maliki ekolünü takip etmektedir. Bazı bölgelerde küçük İbadi toplulukları kalmıştır. Berberilerin yaşadığı bölgelerde marabutlara ve azizlerin mezarlarına saygı gösterme geleneği güçlüdür. Bu uygulama bölgedeki Yahudiler arasında da yaygındı. Bölgenin herhangi bir haritasında, marabutların adını taşıyan yerleri gösteren "Sidi "lerin çoğalması bu geleneği göstermektedir. Bu gelenek 20. yüzyıl boyunca azalmıştır. Zaviyeler ağı geleneksel olarak kırsal bölgelerde temel okuryazarlık ve İslam bilgisinin öğretilmesine yardımcı olmuştur. ⓘ
Hristiyanlık
Çoğunluğu Katolik ve Protestan olan Hristiyan toplulukları Cezayir (100.000-380.000), Moritanya (10.000), Fas (~380.000), Libya (170.000) ve Tunus'ta (100.750) varlığını sürdürmektedir. Büyük Mağrip'teki Roma Katoliklerinin çoğu Fransız, İspanyol ve İtalyan kökenli olup ataları sömürge döneminde göç etmiştir. Bazıları yabancı misyonerler ya da göçmen işçilerdir. Büyük Mağrip'te ayrıca, çoğunlukla modern dönemde ya da Fransız sömürgeciliği altında ve sonrasında din değiştiren kişilerden oluşan Berberi ya da Arap kökenli Hristiyan topluluklar da bulunmaktadır. Bağımsızlıktan önce Cezayir'de 1.4 milyon pieds-noirs (çoğunlukla Katolik olan etnik Fransız), Fas'ta yarım milyon Avrupalı, Tunus'ta 255.000 Avrupalı ve Libya'da 145.000 Avrupalı yaşamaktaydı. Dini açıdan Mağrip'teki pieds-noir'ların çoğu Katolik'tir. Pieds-noir'ların 1960'lardaki göçü nedeniyle, Berberi veya Arap kökenli daha fazla Kuzey Afrikalı Hıristiyan şu anda Fransa'da Büyük Mağrip'ten daha fazla yaşamaktadır. ⓘ
Son zamanlarda, Berberi veya Arap kökenli Protestan topluluğu, özellikle Evanjelizm olmak üzere Hıristiyanlığa geçen yeni bireylerle birlikte önemli ölçüde büyümüştür. Bu durum Cezayir'de, özellikle Kabylie'de, Fas'ta ve Tunus'ta gerçekleşmiştir. ⓘ
2015 yılında yapılan bir araştırmaya göre Cezayir'de 380.000 Müslüman Hıristiyanlığa geçmiştir. Hıristiyanlığa geçen Faslıların sayısının (çoğu gizli ibadet eden) 40.000-150.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Uluslararası Dini Özgürlükler 2007 Raporu binlerce Tunuslu Müslümanın Hıristiyanlığa geçtiğini tahmin etmektedir. 2015 yılında yapılan bir çalışmada Libya'da yaşayan Müslüman kökenli İsa'ya inananların sayısının 1.500 civarında olduğu tahmin edilmektedir. ⓘ
Yahudi tarihinde Mağripli tüccarlar
10. yüzyılda Bağdat'taki sosyal ve siyasi ortam Yahudilere karşı giderek daha düşmanca bir hal alınca, bazı Yahudi tüccarlar Mağrip'e, özellikle de Kayravan, Tunus'a göç etti. Takip eden iki ya da üç yüzyıl boyunca bu Yahudi tüccarlar, Akdeniz dünyası boyunca seyahat eden kendine özgü bir sosyal grup olan Mağribi olarak tanındı. Bu kimliği babadan oğula geçirdiler. Birbirine sıkı sıkıya bağlı pan-Mağrip topluluğu, o zamanlar zaten zayıf olan yasal başvuru yollarına güvenilir bir alternatif olarak sosyal yaptırımları kullanma becerisine sahipti. Bu benzersiz kurumsal alternatif Mağribilerin Akdeniz ticaretine çok başarılı bir şekilde katılmalarını sağladı. ⓘ
Coğrafya
Ekolojik Bölgeler
Mağrip, kuzeyde Akdeniz iklim bölgesi ve güneyde kurak Sahra olarak ikiye ayrılır. Mağrip'in yükseklik, yağış, sıcaklık ve toprak farklılıkları, farklı bitki ve hayvan topluluklarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) Mağrip'te birkaç farklı ekolojik bölge tanımlamaktadır. ⓘ
Akdeniz Mağrip
Mağrip'in Atlas Dağları ve Akdeniz arasında kalan kısımları ile Libya'nın Trablusgarp ve Sirenayka kıyıları Akdeniz ormanlarına, ağaçlık alanlara ve çalılıklara ev sahipliği yapmaktadır. Bu ekolojik bölgeler Akdeniz Havzası'nın diğer kısımlarıyla birçok bitki ve hayvan türünü paylaşmaktadır. Akdeniz Mağrip'inin güney boyutu 100 mm (3,9 inç) izohyetine veya Avrupa Zeytini (Olea europea) ve Esparto Otunun (Stipa tenacissima) güney aralığına karşılık gelir.
- Akdeniz akasya-argania kuru ormanlık alanları ve etli çalılıkları (Fas, Kanarya Adaları (İspanya), Batı Sahra)
- Akdeniz kuru ormanlık alanları ve bozkırları (Cezayir, Mısır, Libya, Fas, Tunus)
- Akdeniz ormanlık alanları ve ormanları (Cezayir, Libya, Fas, Tunus)
- Akdeniz kozalaklı ağaç ve karışık ormanlar (Cezayir, Fas, Tunus, İspanya)
- Akdeniz Yüksek Atlas ardıç bozkırı (Fas) ⓘ
Sahra Mağrip
Sahra, kuzey Afrika boyunca Atlantik Okyanusu'ndan Kızıldeniz'e kadar uzanır. Orta kısmı aşırı kuraktır ve çok az bitki veya hayvan yaşamını destekler, ancak çölün kuzey kısmı ara sıra kış yağmurları alırken, Atlantik kıyısı boyunca uzanan şerit, daha çeşitli bitki ve hayvanları besleyen deniz sisinden nem alır. Sahra'nın kuzey kenarı, aynı zamanda hurma ağacının (Phoenix dactylifera) kuzey aralığı olan 100 mm izohyetine karşılık gelir.
- Kuzey Sahra bozkırları ve ormanlık alanları: Bu ekolojik bölge Sahra'nın kuzey kenarı boyunca, Akdeniz ormanları, ormanlık alanlar ve Akdeniz Mağrip ve Sirenayka'nın çalılık ekolojik bölgelerinin yanında yer alır. Kış yağmurları, kuzeydeki Akdeniz iklim bölgeleri ile güneydeki aşırı kurak Sahra arasında bir geçiş oluşturan çalılıkları ve kuru ormanlık alanları besler. Cezayir, Mısır, Libya, Moritanya, Fas, Tunus ve Batı Sahra'da 1.675.300 km kare (646.800 mil kare) alanı kapsar.
- Atlantik kıyı çölü: Atlantik kıyı çölü, serin Kanarya Akıntısı tarafından açık denizde oluşturulan sisin çeşitli likenleri, sulu meyveleri ve çalıları sürdürmek için yeterli nem sağladığı Atlantik kıyısı boyunca dar bir şerit kaplar. Batı Sahra ve Moritanya'da 39.900 kilometrekarelik (15.400 sq mi) bir alanı kaplar.
- Sahra Çölü: Bu ekolojik bölge, Sahra'nın yağış miktarının çok az ve düzensiz olduğu hiper-kurak orta kısmını kapsar. Bitki örtüsü nadirdir ve bu ekolojik bölge çoğunlukla kum tepeleri (erg), taş platolar (hamada), çakıl düzlükleri (reg), kuru vadiler (wadi) ve tuz düzlüklerinden oluşur. Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Nijer ve Sudan'ın 4,639,900 km karesini (1,791,500 mil kare) kapsar.
- Sahra halofitikleri: Mağrip'teki mevsimsel olarak su altında kalan tuzlu su çöküntüleri halofitik veya tuza adapte olmuş bitki topluluklarına ev sahipliği yapmaktadır. Sahra halofitikleri, orta Tunus'taki Tunus tuz gölleri, Cezayir'deki Chott Melghir ve Mısır, Cezayir, Moritanya ve Batı Sahra'nın diğer bölgeleri de dahil olmak üzere 54.000 km kareyi (20.800 mil kare) kapsamaktadır. ⓘ
Kültür
Mağrip ülkeleri birçok kültürel geleneği paylaşmaktadır. Bunlar arasında Habib Burgiba'nın Batı Arap olarak tanımladığı, ekmek ya da kuskusun temel gıdalar olduğu, buna karşılık Doğu Arap olarak tanımlanan, ekmek, ezilmiş buğday ya da beyaz pirincin temel gıdalar olduğu bir mutfak geleneği de bulunmaktadır. Gıda açısından, nişastaların ötesinde bazı benzerlikler Arap dünyasının her yerinde bulunur. ⓘ
Diğer kültürel ve sanatsal geleneklerin yanı sıra, Amazigh kadınları tarafından takılan ve gümüş, boncuk ve diğer uygulamalardan oluşan Berberi kültürüne ait takılar, 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar Mağrip'in geniş bölgelerinde Berberi kimliklerinin ortak bir özelliğiydi. ⓘ
Ekonomi
GSYİH'ye göre Mağrip ülkeleri (SAGP)
| Uluslararası Para Fonu tarafından hazırlanan liste (2013) | Dünya Bankası tarafından hazırlanan liste (2013) | CIA World Factbook (2013) tarafından hazırlanan liste ⓘ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| Uluslararası Para Fonu tarafından hazırlanan liste (2019) | Dünya Bankası tarafından hazırlanan liste (2017) | CIA World Factbook tarafından hazırlanan liste (2017) ⓘ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
Ortaçağ bölgeleri
- Ifriqiya (şu anda Tunus, Konstantin ve Trablusgarp)
- Djerid
- Sous
- M'zab
- Draa Vadisi
- Hodna
- Rif
- Tamesna
- Tripolitania
- Maghreb al-Awsat (Orta Mağrip - şu anda Kuzey Cezayir)
- Maghreb al-Aqsa (Batı Maghreb - şu anda Fas)
- Maghreb al-Adna (Doğu Maghreb - şu anda Libya ve Tunus) ⓘ
Tarih
Bölge Araplar tarafından fethedilmesinin ardından 8. yüzyılda merkezi bir siyasi idareye kavuştu. Muvahhidler döneminde (1159-1229) tekrar birleşen bölge ardından tekrar birleşmemek üzere parçalandı. Osmanlı idaresi, doğu Mağrip ülkeleri olan Cezayir, Tunus ve Libya üzerinde hüküm sürdü. Bu dönemde, Türk kültürü ve etnik Türkler de bölgeye yerleştiler. ⓘ
19. yüzyıldan itibaren Mağrip ülkelerinin büyük bölümü Fransız idaresine girdiler. Batı Sahra ve Fas'ın bazı şehirleri ise İspanya tarafından ilhak edildi. Buna karşılık Libya, İtalya kontrolüne girdi. ⓘ
20. yüzyılda Fas'taki İspanyol şehirleri Ceuta ve Mellila hariç bu bölgeler bağımsızlıklarına kavuştular. Fas, Cezayir, Tunus, Libya ve Moritanya, 1989'da Arap Mağrip Birliği'ni kurdular. Muammer Kaddafi tarafından bir Arap üst-devleti fikri olarak ortaya çıkan bu birlik, zamanla bir ortak pazara dönüşmeyi hedeflemektedir. Ancak üye ülkelerde, özellikle Cezayir'daki toplumsal ve iktisadi karışıklıklar bu hedefe ulaşmayı engellemektedir. ⓘ
Toplum ve kültür
Mağrip, Berberilerin en yoğun olarak yaşadığı ve Berberi kültürünün en yoğun şekilde görüldüğü bir bölgedir. Bölge aynı zamanda, Arap kültürünün bir alt bölgesi özelliği gösterir. Örneğin Mağrip ülkelerinin kuskusa dayanan ortak bir mutfak kültürü vardır. Buna karşın Mısır ve doğu Arap mutfakları prince dayanır. Habib Burgiba da Mağrip ülkelerini tanımlarken kuskusun ortak özellik olmasına değinir. ⓘ
Ortak kültürün özellikleri Malta gibi çevre ülkelerde de hissedilir. Mesela modern Malta dili, Arapçanın Mağrip ülkelerinde konuşulan aksanından bir dildir. ⓘ
Bölgedeki önemli etnik azınlıklar Yahudiler ve sömürgecilik döneminde yerleşen, Pied-noir olarak anılan Fransızlardır. ⓘ
Mağrip ülkeleri
Cezayir
Libya
Moritanya
Fas
Tunus
Batı Sahra - Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti (de facto)
Septe, İspanyanın Mağrip bölgesindeki özerk toprağı
Melilla, İspanyanın Mağrip bölgesindeki özerk toprağı ⓘ