Akdeniz
| Akdeniz ⓘ | |
|---|---|
 Akdeniz Haritası | |
| Konum | Batı Avrupa, Güney Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya |
| Koordinatlar | 35°N 18°E / 35°N 18°EKoordinatlar: 35°N 18°E / 35°N 18°E |
| Tip | Deniz |
| Birincil girişler | Atlantik Okyanusu, Marmara Denizi, Nil, Ebro, Rhône, Chelif, Po |
| Havza ülkeleri | Kıyı ülkeleri:
|
| Yüzey alanı | 2.500.000 km2 (970.000 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 1.500 m (4.900 ft) |
| Maks. derinlik | 5,267 m (17,280 ft) |
| Su hacmi | 3.750.000 km3 (900.000 cu mi) |
| İkamet süresi | 80-100 yıl |
| Maks. sıcaklık | 28 °C (82 °F) |
| Min. sıcaklık | 12 °C (54 °F) |
| Adalar | 3300+ |
| Yerleşimler | İskenderiye, Barselona, Cezayir, İzmir, Roma, Atina, Beyrut, Trablus, Tunus, Tanca, Tel Aviv-Yafo, Split, (tam liste) |
Akdeniz, Atlas Okyanusu'na bağlı, Akdeniz Havzası ile çevrili ve neredeyse tamamen kara ile çevrili bir denizdir: kuzeyde Batı ve Güney Avrupa ve Anadolu, güneyde Kuzey Afrika ve doğuda Levant ile çevrilidir. Deniz, Batı uygarlığı tarihinde merkezi bir rol oynamıştır. Akdeniz bazen Atlas Okyanusu'nun bir parçası olarak kabul edilse de, genellikle ayrı bir su kütlesi olarak anılır. Jeolojik kanıtlar, yaklaşık 5.9 milyon yıl önce Akdeniz'in Atlantik'le bağlantısının kesildiğini ve yaklaşık 5.3 milyon yıl önce Zanclean seli tarafından yeniden doldurulmadan önce Messinian tuzluluk krizi sırasında yaklaşık 600.000 yıllık bir süre boyunca kısmen veya tamamen kuruduğunu göstermektedir. ⓘ
Akdeniz yaklaşık 2.500.000 km2 (970.000 mil kare) bir alanı kaplar ve küresel okyanus yüzeyinin %0,7'sini temsil eder, ancak Atlantik Okyanusu'nu Akdeniz'e bağlayan ve Avrupa'daki İber Yarımadası'nı Afrika'daki Fas'tan ayıran dar bir boğaz olan Cebelitarık Boğazı üzerinden Atlantik'e bağlantısı sadece 14 km (9 mil) genişliğindedir. Oşinografide, başka yerlerdeki Akdenizlerden ayırmak için bazen Avrasya Akdeniz'i, Avrupa Akdeniz'i veya Afrika Akdeniz'i olarak adlandırılır. Akdeniz, bazıları volkanik kökenli olan çok sayıda adayı kapsamaktadır. Açık ara en büyük iki ada Sicilya ve Sardunya'dır. ⓘ
Akdeniz ortalama 1.500 m (4.900 ft) derinliğe sahiptir ve kaydedilen en derin nokta İyon Denizi'ndeki Calypso Deep'te 5.267 m'dir (17.280 ft). Cebelitarık Boğazı'ndan Türkiye'nin güneydoğu kıyısındaki İskenderun Körfezi'ne kadar olan batı-doğu uzunluğu yaklaşık 4.000 kilometredir (2.500 mil). Kuzey-güney uzunluğu farklı kıyı şeritleri arasında ve sadece düz rotalar dikkate alındığında büyük farklılıklar göstermektedir. Boylamsal değişiklikler de dahil olmak üzere, çok uluslu Trieste Körfezi ile Sidra Körfezi'nin Libya kıyı şeridi arasındaki en kısa nakliye rotası yaklaşık 1.900 kilometredir (1.200 mil). Su sıcaklıkları kışın ılıman, yazın sıcaktır ve yağışların çoğunun serin aylarda düşmesi nedeniyle Akdeniz iklim tipine adını verir. Güney ve doğu kıyı şeridi çok uzak olmayan sıcak çöllerle kaplıdır, ancak Akdeniz'in her tarafındaki yakın kıyı şeridi güçlü deniz ılımlılığına sahip olma eğilimindedir. ⓘ
Deniz, eski çağlarda tüccarlar ve gezginler için önemli bir rota olmuş, bölge halkları arasında ticareti ve kültürel alışverişi kolaylaştırmıştır. Akdeniz bölgesinin tarihi, birçok modern toplumun kökenini ve gelişimini anlamak için çok önemlidir. Roma İmparatorluğu yüzyıllar boyunca deniz üzerinde hegemonya kurmuştur. ⓘ
Akdeniz'i çevreleyen ülkeler saat yönünde sırasıyla İspanya, Fransa, Monako, İtalya, Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Karadağ, Arnavutluk, Yunanistan, Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir ve Fas'tır; Malta ve Kıbrıs ise denizdeki ada ülkeleridir. Ayrıca, Kuzey Kıbrıs'ın tartışmalı bölgesi ve Cebelitarık ve Ceuta başta olmak üzere bazı anklavların denize kıyısı vardır. İskenderiye en büyük kıyı yerleşimidir. Drenaj havzası çok sayıda başka ülkeyi de kapsar; Nil, Akdeniz'de son bulan en uzun nehirdir. ⓘ
Akdeniz (Osmanlı Türkçesi: بحر سفيد Bahr-i Sefīd, آق دڭيز Akdeñiz ya da بحر متوسط, Bahr-i Mutavassıt), Atlas Okyanusu'na bağlı, kuzeyinde Avrupa, güneyinde Afrika, doğusunda Asya kıtaları bulunan deniz. 2,5 milyon km² civarında alanı kaplayan deniz, Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu'ndan, Çanakkale Boğazı ile Marmara Denizi'nden ve Süveyş Kanalı ile Kızıldeniz'den ayrılır. Akdeniz’in tuzluluk oranı ‰ 38 (binde 38) olup tuz oranı fazla olan denizler grubunda değerlendirilir. ⓘ
Tarihçe
Eski uygarlıklar
Tüm Batı kültürünün temelini oluşturan dünyanın en büyük antik uygarlıklarından bazıları Akdeniz kıyılarında yer almış ve denize olan yakınlıklarından büyük ölçüde etkilenmişlerdir. Deniz; ticaret, kolonizasyon ve savaş için rotalar sağlamanın yanı sıra çağlar boyunca sayısız topluluk için yiyecek (balıkçılık ve diğer deniz ürünlerinin toplanmasından elde edilen) sağlamıştır. ⓘ
Ortak iklim, jeoloji ve denize erişim nedeniyle, Akdeniz merkezli kültürler bir dereceye kadar iç içe geçmiş kültür ve tarihe sahip olma eğilimindeydi. ⓘ
Klasik antik dönemdeki en önemli Akdeniz uygarlıklarından ikisi Yunan şehir devletleri ve Fenikelilerdi ve her ikisi de Akdeniz'in kıyı şeridini geniş ölçüde kolonileştirmişti. Daha sonra Augustus Roma İmparatorluğu'nu kurduğunda Romalılar Akdeniz'den Mare Nostrum ("Bizim Deniz") olarak bahsetmişlerdir. Sonraki 400 yıl boyunca Roma İmparatorluğu Akdeniz'i ve Cebelitarık'tan Levant'a kadar neredeyse tüm kıyı bölgelerini tamamen kontrol etti. ⓘ
Antik Mısır'ı fetheden Pers Kralı I. Darius, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan bir kanal inşa etti. Darius'un kanalı, iki triremenin küreklerini uzatarak birbirini geçebileceği kadar genişti ve geçilmesi dört gün sürüyordu. ⓘ
2019 yılında Akdeniz Üniversitesi (AÜ) Sualtı Araştırmaları Merkezi uzmanlarından oluşan arkeoloji ekibi, Türkiye'de Akdeniz'de 3.600 yıl öncesine ait bir gemi enkazı ortaya çıkardı. Gemide bulunan 1,5 ton bakır külçe, geminin yaşını tahmin etmek için kullanıldı. Antalya Valisi Münir Karaloğlu bu değerli keşfi "sualtı dünyasının Göbeklitepe'si" olarak nitelendirdi. MÖ 1600 yılına tarihlenen batığın, MÖ 1400 yılına tarihlenen "Uluburun Batığı "ndan daha eski olduğu teyit edilmiştir. ⓘ
Orta Çağ ve imparatorluklar
Batı Roma İmparatorluğu MS 476 civarında çökmüştür. Roma gücü, 4. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun doğu yarısından kurulan Bizans İmparatorluğu'nda yaşamaya devam ettiği için geçici olarak doğu yeniden baskın hale geldi. Yedinci yüzyılda başka bir güç ve onunla birlikte kısa sürede doğudan gelen İslam dini ortaya çıktı; Araplar, Emeviler yönetiminde Akdeniz bölgesinin çoğunu kontrol etti ve doğu ve güney kıyılarında kalıcı bir iz bıraktı. ⓘ
Arap istilaları Batı ve Doğu Avrupa arasındaki ticari ilişkileri bozarken, Doğu Asya İmparatorlukları ile ticaret yollarını da kesintiye uğrattı. Ancak bunun Hazar Denizi üzerinden yapılan ticareti teşvik etmek gibi dolaylı bir etkisi oldu. Mısır'dan yapılan tahıl ihracatı yeniden Doğu dünyasına yönlendirildi. Doğu Asya imparatorluklarından gelen ipek ve baharat gibi ürünler, denizciler ve Yahudi tüccarlar tarafından Mısır'dan Venedik ve Konstantinopolis gibi limanlara taşındı. Viking akınları Batı Avrupa'daki ticareti daha da sekteye uğrattı ve durma noktasına getirdi. Ancak İskandinavlar Norveç'ten Beyaz Deniz'e kadar ticareti geliştirirken, İspanya ve Akdeniz'den de lüks malların ticaretini yaptılar. Bizanslılar 8. yüzyılın ortalarında Akdeniz'in kuzeydoğu kısmındaki bölgenin kontrolünü yeniden ele geçirdiler. Venedik gemileri 9. yüzyıldan itibaren Arapların tacizlerine karşı koymak için silahlanmış ve Asya mallarının ticaretini Venedik'te yoğunlaştırmıştır. ⓘ
Kahire Geniza belgelerine göre Fatımiler, Haçlı Seferleri öncesinde Amalfi ve Cenova gibi İtalyan şehir devletleriyle ticari ilişkilerini sürdürmüştür. 996 tarihli bir belgede Kahire'de yaşayan Amalfili tüccarlardan bahsedilmektedir. Bir başka mektupta ise Cenevizlilerin İskenderiye ile ticaret yaptığı belirtilmektedir. Halife el-Mustansır, 1060 yılı civarında Amalfili tüccarların Latin darülacezesinin yerine Kudüs'te ikamet etmelerine izin vermişti. ⓘ
Haçlı Seferleri Avrupa ile dış bölgeler arasındaki ticaretin gelişmesine yol açtı. Cenova, Venedik ve Pisa Haçlılar tarafından kontrol edilen bölgelerde koloniler kurarak Doğu ile ticareti kontrol etmeye başladılar. Bu koloniler aynı zamanda Doğu dünyasıyla ticaret yapmalarına da olanak sağladı. Haçlı devletlerinin çöküşü ve Papaların Müslüman devletlerle ticari ilişkileri yasaklama girişimleri Doğu ile ticareti geçici olarak sekteye uğratsa da devam etti. ⓘ
Ancak 12. yüzyıldaki Rönesans'ın ardından Orta Çağ'ın sonlarında daha organize ve merkezi devletlerin oluşmaya başlamasıyla Avrupa yeniden canlanmaya başladı. ⓘ
Anadolu merkezli Osmanlı gücü büyümeye devam etti ve 1453'te Konstantinopolis'in Fethi ile Bizans İmparatorluğu'nu ortadan kaldırdı. Osmanlılar 16. yüzyılda denizlerin büyük bölümünün kontrolünü ele geçirmiş ve Güney Fransa (1543-1544), Cezayir ve Tunus'ta deniz üsleri bulundurmuştur. Ünlü Osmanlı kaptanı Barbaros, Preveze Savaşı (1538) zaferi ile bu hakimiyetin bir sembolüdür. Cerbe Savaşı (1560) Akdeniz'deki Osmanlı deniz hâkimiyetinin zirvesini oluşturmuştur. Avrupalı güçlerin deniz gücü arttıkça, İnebahtı Savaşı (1571) Osmanlı Donanması'nın gücünü kontrol altına aldığında bölgedeki Osmanlı yayılmasıyla karşı karşıya geldiler. Bu, esas olarak kadırgalar arasında yapılan son deniz savaşıydı. ⓘ
Kuzeybatı Afrika'nın Berberi korsanları Batı Akdeniz'de Hıristiyan gemilerini ve kıyılarını avlıyorlardı. Robert Davis'e göre, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar korsanlar 1 milyon ila 1,25 milyon Avrupalıyı köle olarak ele geçirmiştir. ⓘ
Okyanus gemiciliğinin gelişmesi tüm Akdeniz'i etkilemeye başladı. Bir zamanlar Batı Avrupa ile Doğu arasındaki ticaretin çoğu bu bölgeden geçiyordu, ancak 1490'lardan sonra Hint Okyanusu'na giden bir deniz yolunun geliştirilmesi, Asya baharatlarının ve diğer malların Batı Avrupa'nın Atlantik limanları üzerinden ithal edilmesine olanak sağladı. ⓘ
Deniz stratejik açıdan önemini korumaya devam etti. Cebelitarık'taki İngiliz hakimiyeti, Afrika ve Güneybatı Asya'daki nüfuzlarını güvence altına aldı. Özellikle Abukir (1799, Nil Savaşı) ve Trafalgar (1805) deniz savaşlarından sonra İngilizler uzun bir süre Akdeniz'deki hakimiyetlerini güçlendirdiler. Savaşlar, Birinci Dünya Savaşı sırasında Akdeniz'deki deniz savaşlarını ve İkinci Dünya Savaşı'nın Akdeniz tiyatrosunu içeriyordu. ⓘ
Kilitsiz Süveyş Kanalı'nın 1869'da açılmasıyla Avrupa ve Asya arasındaki ticaret akışı temelden değişti. Artık en hızlı rota Akdeniz üzerinden Doğu Afrika ve Asya'ya uzanıyordu. Bu durum Akdeniz ülkelerinin tercih edilmesine yol açtı ve Trieste gibi Orta ve Doğu Avrupa'ya doğrudan bağlantıları olan limanları hızlı bir ekonomik yükseliş yaşadı. 20. yüzyılda 1. ve 2. Dünya Savaşlarının yanı sıra Süveyş Krizi ve Soğuk Savaş, ticaret yollarının Avrupa'nın kuzey limanlarına kaymasına yol açmış, bu durum Avrupa entegrasyonu, İpek Yolu'nun aktif hale gelmesi ve serbest dünya ticareti ile tekrar güney limanlarına doğru değişmiştir. ⓘ
21. yüzyıl ve göçler
Akdeniz'in gece uydu görüntüsü
2013 yılında Malta Cumhurbaşkanı, tekneleri alabora olduktan sonra boğulan çok sayıda göçmen nedeniyle Akdeniz'i bir "mezarlık" olarak tanımladı. Avrupa Parlamentosu Başkanı Martin Schulz 2014 yılında yaptığı açıklamada Avrupa'nın göç politikasının Akdeniz'i "mezarlığa çevirdiğini" söyledi ve bu politikaların doğrudan bir sonucu olarak bölgede boğulan mülteci sayısına atıfta bulundu. Azerbaycanlı bir yetkili ise denizi "insanların öldüğü ... bir mezarlık" olarak tanımladı. ⓘ
2013 yılında Lampedusa'da meydana gelen göçmen gemi kazasının ardından İtalyan hükümeti, göçmenleri kurtarmak ve göçmen tacirlerini tutuklamak amacıyla askeri ve insani bir misyon olan "Mare Nostrum Operasyonu "na yetki vererek Akdeniz'de devriye gezen ulusal sistemi güçlendirmeye karar verdi. 2015 yılında bir milyondan fazla göçmen Akdeniz üzerinden Avrupa'ya geçmiştir. ⓘ
Avrupa'daki göçmen krizinden özellikle İtalya etkilenmiştir. 2013 yılından bu yana, çoğu Sahra altı Afrikalı olmak üzere 700,000'den fazla göçmen İtalya'ya gelmiştir. ⓘ
Coğrafya
Akdeniz, Atlas Okyanusu'na
- Batıda Cebelitarık Boğazı (Homeros'un yazılarında "Herkül Sütunları" olarak bilinir) ile Atlas Okyanusu'na
- Doğuda sırasıyla Çanakkale ve İstanbul Boğazları yoluyla Marmara Denizi ve Karadeniz'e ⓘ
Güneydoğudaki 163 km (101 mil) uzunluğundaki yapay Süveyş Kanalı, Akdeniz'i Kızıldeniz'e gemi kilidi olmadan bağlar, çünkü su seviyesi esasen aynıdır. ⓘ
Akdeniz'in en batı noktası Alborán Denizi'nden Cebelitarık Boğazı'na geçişte, en doğu noktası ise Türkiye'nin güneydoğusundaki İskenderun Körfezi kıyısındadır. Akdeniz'in en kuzey noktası İtalya'nın kuzeyinde Monfalcone yakınlarındaki Trieste Körfezi kıyısında, en güney noktası ise Libya'nın El Agheila kasabası yakınlarındaki Sidra Körfezi kıyısındadır. ⓘ
Akdeniz'deki büyük adalar şunlardır:
- Doğu Akdeniz'de Kıbrıs, Girit, Eğriboz, Rodos, Midilli, Sakız, Kefalonya, Korfu, Limnos, Sisam, Naksos ve Andros
- Orta Akdeniz'de Sicilya, Cres, Krk, Brač, Hvar, Pag, Korčula ve Malta
- Sardinya, Korsika ve Balear Adaları: Batı Akdeniz'de İbiza, Mayorka ve Minorka ⓘ
Akdeniz bölgesi üzerinde de büyük bir meteorolojik etkiye sahip olan Alp yayı, batıda Nice civarındaki bölgede Akdeniz'e dokunmaktadır. ⓘ
Tipik Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlı geçer. Bölgenin mahsulleri arasında zeytin, üzüm, portakal, mandalina, keçiboynuzu ve mantar bulunmaktadır. ⓘ
Dünyanın en büyük iç denizidir. Derin bir denizdir ve derinliği 4000 metreyi geçen birçok çukura sahiptir. Doğu Akdeniz Havzası, Batı Akdeniz Havzası'ndan daha derindir. Özellikle Doğu Akdeniz olmak üzere tuzluluk oranı yüksektir. Kıbrıs ile Mısır arasındaki kısımda tuzluluk oranı binde 39'a ulaşır. Akdeniz'e kıyısı olan 22 ülke vardır. ⓘ
Marjinal denizler
Akdeniz 15 marjinal denizi içermektedir:
| Sayı | Deniz | Alan (km2) | Marjinal ülkeler ve bölgeler ⓘ |
|---|---|---|---|
| 1 | Libya Denizi | 350,000 | Libya, Türkiye, Yunanistan, Malta, İtalya |
| 2 | Levanten Denizi | 320,000 | Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır, Yunanistan, Kıbrıs, Akrotiri & Dikelya |
| 3 | Tiren Denizi | 275,000 | İtalya, Fransa |
| 4 | Ege Denizi | 214,000 | Türkiye, Yunanistan |
| 5 | Icarian Denizi | (Ege'nin bir parçası) | Yunanistan |
| 6 | Myrtoan Denizi | (Ege'nin bir parçası) | Yunanistan |
| 7 | Trakya Denizi | (Ege'nin bir parçası) | Yunanistan, Türkiye |
| 8 | İyon Denizi | 169,000 | Yunanistan, Arnavutluk, İtalya |
| 9 | Balear Denizi | 150,000 | İspanya |
| 10 | Adriyatik Denizi | 138,000 | Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, İtalya, Karadağ, Slovenya |
| 11 | Sardinya Denizi | 120,000 | İtalya, İspanya |
| 12 | Girit Denizi | 95,000 | Yunanistan, Libya, Mısır |
| 13 | Ligurya Denizi | 80,000 | İtalya, Fransa |
| 14 | Alboran Denizi | 53,000 | İspanya, Fas, Cezayir, Cebelitarık |
| 15 | Marmara Denizi | 11,500 | Türkiye |
| – | Diğer | ~500,000 | Körfezler, boğazlar, kanallar ve belirli bir deniz adına sahip olmayan diğer kısımlardan oluşur. |
| Toplam | Akdeniz | ~2,500,000 |
- Denizlerin listesi
- Kategori:Akdeniz'in marjinal denizleri
- Kategori:Akdeniz Körfezleri
- Kategori:Akdeniz'in Boğazları
- Kategori:Akdeniz'in Kanalları ⓘ
Not 1: Uluslararası Hidrografi Örgütü bu bölgeyi Batı Havzası'ndaki genel Akdeniz olarak tanımlamaktadır. Sardunya Denizi etiketini tanımamaktadır. ⓘ
Not 2: Trakya Denizi ve Myrtoan Denizi Ege Denizi'nin bir parçası olan denizlerdir. ⓘ
Not 3: Karadeniz bunun bir parçası olarak kabul edilmez. ⓘ
Kapsam
Uluslararası Hidrografi Örgütü Akdeniz'in sınırlarını aşağıdaki gibi tanımlamaktadır: Batıda Cebelitarık Boğazı'ndan doğuda Çanakkale Boğazı ve Süveyş Kanalı girişlerine kadar uzanan Akdeniz, Avrupa, Afrika ve Asya kıyıları ile sınırlanır ve iki derin havzaya ayrılır:
- Batı Havzası:
- Batıda: Trafalgar Burnu (İspanya) ve Spartel Burnu (Afrika) uçlarını birleştiren bir hat
- Kuzeydoğuda: İtalya'nın batı kıyısı. Messina Boğazı'nda, Paci Burnu'nun (15°42′E) kuzey ucunu Sicilya Adası'nın doğu ucu olan Peloro Burnu ile birleştiren bir hat. Sicilya'nın kuzey kıyısı
- Doğuda: Sicilya'nın batı noktası olan Lilibeo Burnu'nu birleştiren bir hat (37°47′N 12°22′E / 37.783°N 12.367°E), Macera Kıyısı üzerinden Cape Bon'a (Tunus)
- Doğu Havzası:
Hidrografya
Akdeniz'in drenaj havzası özellikle heterojendir ve Akdeniz bölgesinden çok daha öteye uzanır. Aktif olmayan kısımların (çöller) dahil edilip edilmemesine bağlı olarak büyüklüğü 4.000.000 km2 (1.500.000 mil kare) ile 5.500.000 km2 (2.100.000 mil kare) arasında tahmin edilmektedir. Akdeniz'de son bulan en uzun nehir, kaynaklarını ekvatoral Afrika'dan alan Nil'dir. Nil havzası, Akdeniz drenaj havzasının yaklaşık üçte ikisini oluşturur ve Ruwenzori Dağları'na kadar yüksek alanları kapsar. Afrika'daki diğer önemli nehirler arasında, her ikisi de Atlas Dağları'nın kuzey tarafında bulunan Moulouya ve Chelif bulunmaktadır. Asya'da, her ikisi de Toros Dağları'nın güney tarafında yer alan Ceyhan ve Seyhan nehirleri bulunmaktadır. Avrupa'da en büyük havzalar Rhône, Ebro, Po ve Maritsa'dır. Rhône havzası en büyük havzadır ve Jura Dağları'nın kuzeyine kadar uzanır, Alpler'in kuzey tarafındaki alanları bile kapsar. Ebro, Po ve Maritsa havzaları sırasıyla Güney Avrupa'yı sınırlayan başlıca sıradağlar olan Pireneler, Alpler ve Balkan Dağları'nın güneyindedir. ⓘ
Yıllık toplam yağış miktarı Akdeniz havzasının Avrupa kısmında, özellikle Alpler ('Avrupa'nın su kulesi') ve diğer yüksek sıradağların yakınlarında önemli ölçüde daha yüksektir. Sonuç olarak, Rhône ve Po nehirlerinin deşarjları, ikincisi çok daha büyük bir havzaya sahip olmasına rağmen, Nil nehrininkine benzer. Bunlar ortalama debisi 1,000 m3/s (35,000 cu ft/s) üzerinde olan sadece üç nehirdir. Büyük doğal tatlı su kütleleri arasında Victoria Gölü (Nil havzası), Cenevre Gölü (Rhône) ve İtalyan Gölleri (Po) bulunmaktadır. Akdeniz havzası Avrupa'daki diğer nehir havzaları ile sınırlanırken, esasen başka yerlerde endorheik havzalar veya çöller ile sınırlanmaktadır. ⓘ
Aşağıdaki ülkeler Akdeniz'e kıyısı olmamasına rağmen Akdeniz drenaj havzasında yer almaktadır:
- Avrupa'da, çeşitli nehirler aracılığıyla: Andorra, Bulgaristan, Kosova, Kuzey Makedonya, San Marino, Sırbistan ve İsviçre. ⓘ
- Afrika'da Nil nehri üzerinden: Kongo, Burundi, Eritre, Etiyopya, Kenya, Ruanda, Güney Sudan, Sudan, Tanzanya ve Uganda. ⓘ
Kıyı ülkeleri
Aşağıdaki ülkelerin Akdeniz'e kıyısı vardır:
- Kuzey kıyısı (batıdan doğuya): İspanya, Fransa, Monako, İtalya, Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Karadağ, Arnavutluk, Yunanistan, Türkiye.
- Doğu kıyısı (kuzeyden güneye): Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Mısır.
- Güney kıyısı (batıdan doğuya): Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Mısır.
- Ada ülkeleri: Malta, Kıbrıs. ⓘ
Diğer bazı bölgeler de Akdeniz'e kıyısı olan ülkelerdir (batıdan doğuya):
- Britanya'nın denizaşırı toprağı Cebelitarık
- İspanya'nın özerk şehirleri Ceuta ve Melilla ile yakın adalar
- Kıbrıs'taki Egemen Üs Bölgeleri
- Filistin Gazze Şeridi ⓘ
.jpg)
Münhasır ekonomik bölge
Akdeniz'deki münhasır ekonomik bölgeler:
| Sayı | Ülke | Alan (Km2) ⓘ |
|---|---|---|
| 1 |  İtalya |
541,915 |
| 2 |  Libya |
355,604 |
| 3 |  Yunanistan |
338,708 |
| 4 |  Türkiye |
292,195 |
| 5 |  İspanya |
260,000 |
| 6 |  Mısır |
169,125 |
| 7 |  Cezayir |
128,843 |
| 8 |  Tunus |
102,047 |
| 9 |  Kıbrıs |
98,088 |
| 10 |  Fransa |
88,389 |
| 11 |  Hırvatistan |
59,032 |
| 12 |  Malta |
55,542 |
| 13 |  İsrail |
25,139 |
| 14 |  Lübnan |
19,265 |
| 15 |  Fas |
18,302 |
| 16 |  Arnavutluk |
13,691 |
| 17 |  Suriye |
10,189 |
| 18 |  Karadağ |
7,745 |
| 19 |  Filistin |
2,591 |
| 20 |  Monako |
288 |
| 21 |  Slovenya |
220 |
| 22 |  Bosna Hersek |
50 |
| 23 |  Birleşik Krallık |
6.8 |
| Toplam | Akdeniz | 2,500,000 |
Kıyı şeridi uzunluğu
Kıyı şeridi uzunluğu yaklaşık 46.000 km'dir. ⓘ
Kıyı şehirleri
Akdeniz'e kıyısı olan ve nüfusu 200.000'den fazla olan büyük şehirler (belediyeler) şunlardır:
| Ülke | Şehirler ⓘ |
|---|---|
| Cezayir | Cezayir, Annaba, Oran |
| Mısır | İskenderiye, Damietta, Port Said |
| Fransa | Marsilya, Toulon, Nice |
| Yunanistan | Atina, Selanik, Patras, Kandiye |
| İsrail | Ashdod, Hayfa, Netanya, Rishon LeZion, Tel Aviv |
| İtalya | Bari, Katanya, Cenova, Messina, Napoli, Palermo, Roma, Taranto, Trieste, Venedik |
| Lübnan | Beyrut, Trablus |
| Libya | Bingazi, Misrata, Trablus, Zaviye, Zliten |
| Malta | Valletta |
| Fas | Tétouan, Tangier |
| Filistin | Gazze Şehri |
| İspanya | Alicante, Almería, Badalona, Barselona, Cartagena, Málaga, Palma de Mallorca, Valencia. |
| Suriye | Lazkiye, Tartus |
| Tunus | Sfax, Sousse, Tunus |
| Türkiye | Alanya, Antalya, Çanakkale, İskenderun, İzmir, Mersin. |
Alt bölümler
Uluslararası Hidrografi Örgütü (IHO) Akdeniz'i, her biri kendi tanımına sahip (batıdan doğuya) bir dizi küçük su kütlesine ayırmaktadır:
- Cebelitarık Boğazı
- Alboran Denizi, İspanya ve Fas arasında
- Balear Denizi, İspanya anakarası ile Balear Adaları arasında
- Korsika ve Ligurya (İtalya) arasındaki Ligurya Denizi
- Sardinya, İtalyan yarımadası ve Sicilya tarafından çevrelenen Tiren Denizi
- İtalya, Arnavutluk ve Yunanistan arasındaki İyon Denizi
- İtalya, Slovenya, Hırvatistan, Bosna Hersek, Karadağ ve Arnavutluk arasındaki Adriyatik Denizi
- Yunanistan ve Türkiye arasındaki Ege Denizi ⓘ
Diğer denizler
İngilizcede Mediterranean Sea denilir. Bu da Latincedeki Mediterraneustan (Medi: Orta + terra: Toprak, yer) gelmektedir. Yunancada Mesogeios denir. Arapçadaki karşılığı البحر الأبيض المتوسط (El Bahre-l Ebyedu'l-Mutavassit) “'ortada yer alan beyaz deniz'” anlamındadır. Farsça'da Akdeniz için kullanılan Bahr-i Sefid ismi Osmanlı dönemi haritalarında da gözükmektedir. Romalılar da Mare Nostrum derler ki bu da Bizim Deniz anlamına geliyordu. ⓘ
“Akdeniz” isminin kaynağıyla ilgili inanılan iddialardan bir diğeri de eski Türklerde “mavi” rengin doğunun, “ak” rengin batının, “kırmızı” rengin güneyin ve “kara” rengin kuzeyin sembolü olarak kullanılmış olmasıdır. Bu iddiaya göre Akdeniz adlandırmasını ortaya koyan dil bilincinde Ege ve Akdeniz'i tek bir deniz olarak gören yaklaşım vardır. Bu yaklaşıma göre Türkiye'nin kuzeyindeki denize Karadeniz adının verilmesinin sebebi de budur. ⓘ
İsimleri eski çağlardan beri ya da günümüzde yaygın olarak kullanılan diğer bazı denizler:
- Sardunya Denizi, Sardunya ve Balear Adaları arasında, Balear Denizi'nin bir parçası olarak
- Sicilya ve Tunus arasındaki Sicilya Denizi
- Libya ve Girit arasındaki Libya Denizi
- Ege Denizi'nde,
- kuzeyinde Trakya Denizi
- Kiklad Adaları ve Mora Yarımadası arasındaki Myrtoan Denizi
- Girit'in kuzeyindeki Girit Denizi
- İstanköy ve Sakız Adası arasındaki İkarya Denizi
- Türkiye ve Kıbrıs arasındaki Kilikya Denizi
- Akdeniz'in doğu ucundaki Levanten Denizi
Bu küçük denizlerin birçoğu yerel efsane ve folklorda yer almakta ve isimlerini bu tür çağrışımlardan almaktadır. ⓘ
Diğer özellikler
Denizlere ek olarak, bir dizi körfez ve boğaz da tanınmaktadır:
- Beyrut, Lübnan'daki Saint George Körfezi
- Lazkiye, Suriye'deki Ras Ibn Hani burnu
- Kuzey Suriye'deki Ras al-Bassit burnu.
- Suriye, antik Ugarit yakınlarındaki Minet el-Beida ("Beyaz Liman") koyu
- Cebelitarık Boğazı, Atlas Okyanusu'nu Akdeniz'e bağlar ve İspanya'yı Fas'tan ayırır
- İber Yarımadası'nın güney ucundaki Algeciras Körfezi
- Korint Körfezi, İyon Denizi ile Korint Kanalı arasında kapalı bir deniz
- Pagasetik Körfezi, Pelion Dağı yarımadasının oluşturduğu Termaik Körfezi'nin güneyindeki Volos körfezi
- Saronik Körfezi, Korint Kanalı ile Mirtoan Denizi arasındaki Atina körfezi
- Thermaic Körfezi, Yunanistan'ın kuzeyindeki Makedonya bölgesinde bulunan Selanik körfezi
- Kvarner Körfezi, Hırvatistan
- İspanya'nın güneydoğusundaki Almeria Körfezi
- Lion Körfezi, Fransa'nın güneyi
- İspanya'nın doğusundaki Valensiya Körfezi
- Messina Boğazı, Sicilya ve Calabria yarımadası arasında
- Cenova Körfezi, kuzeybatı İtalya
- Venedik Körfezi, kuzeydoğu İtalya
- Trieste Körfezi, kuzeydoğu İtalya
- Taranto Körfezi, Güney İtalya
- Güney İtalya'daki Saint Euphemia Körfezi, yakınlardaki uluslararası havaalanı ile
- Salerno Körfezi, güneybatı İtalya
- Gaeta Körfezi, güneybatı İtalya
- Squillace Körfezi, Güney İtalya
- İtalya ve Arnavutluk arasındaki Otranto Boğazı
- Hayfa Körfezi, Kuzey İsrail
- Trablusgarp (batı Libya) ve Sirenayka (doğu Libya) arasındaki Sidra Körfezi
- Sicilya ve Tunus arasındaki Sicilya Boğazı
- Korsika Kanalı, Korsika ve İtalya arasında
- Bonifacio Boğazı, Sardinya ve Korsika arasında
- Antalya Körfezi, Antalya'nın batı ve doğu kıyıları arasında (Türkiye)
- İskenderun Körfezi, İskenderun ve Adana arasında (Türkiye)
- İzmir Körfezi, İzmir'de (Türkiye)
- Fethiye Körfezi, Fethiye (Türkiye)
- Kuşadası Körfezi, İzmir (Türkiye)
- Karadağ'ın güneybatısında ve Hırvatistan'ın güneydoğusunda yer alan Kotor Körfezi
- Malta Kanalı, Sicilya ve Malta arasında
- Gozo Kanalı, Malta Adası ve Gozo arasında ⓘ
En büyük adalar
Akdeniz'de yaklaşık 10.000 ada ve adacık bulunmaktadır ve bunların yaklaşık 250'sinde sürekli yerleşim vardır. Aşağıdaki tabloda büyüklüklerine göre en büyük on ada listelenmiştir. ⓘ
| Ülke | Ada | Km2 cinsinden alan | Nüfus ⓘ |
|---|---|---|---|
| İtalya | Sicilya | 25,460 | 5,048,995 |
| İtalya | Sardunya | 23,821 | 1,672,804 |
| Kıbrıs | Kıbrıs | 9,251 | 1,088,503 |
| Fransa | Korsika | 8,680 | 299,209 |
| Yunanistan | Girit | 8,336 | 623,666 |
| Yunanistan | Euboea | 3,655 | 218,000 |
| İspanya | Mayorka | 3,640 | 869,067 |
| Yunanistan | Midilli | 1,632 | 90,643 |
| Yunanistan | Rodos | 1,400 | 117,007 |
| Yunanistan | Sakız Adası | 842 | 51,936 |
İklim
Akdeniz kıyılarının büyük bölümünde sıcak yaz Akdeniz iklimi görülür. Bununla birlikte, güneydoğu kıyılarının çoğu sıcak çöl iklimine ve İspanya'nın doğu (Akdeniz) kıyılarının çoğu soğuk yarı kurak bir iklime sahiptir. Nadiren de olsa, Akdeniz'de tipik olarak Eylül-Kasım aylarında tropikal siklonlar oluşur. ⓘ
.png)
Deniz sıcaklığı
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Marsilya [1]16 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 13 | 13 | 13 | 14 | 16 | 18 | 21 | 22 | 21 | 18 | 16 | 14 |
| Barselona [2]18 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 13 | 13 | 13 | 14 | 17 | 20 | 23 | 25 | 23 | 20 | 17 | 15 |
| Valensiya [3]31 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 14 | 13 | 14 | 15 | 17 | 21 | 24 | 26 | 24 | 21 | 18 | 15 |
| Napoli [4]31 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 15 | 14 | 14 | 15 | 18 | 22 | 25 | 27 | 25 | 22 | 19 | 16 |
| Málaga [5]27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 16 | 15 | 15 | 16 | 17 | 20 | 22 | 23 | 22 | 20 | 18 | 16 |
| Cebelitarık [6]17 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 16 | 15 | 16 | 16 | 17 | 20 | 22 | 22 | 22 | 20 | 18 | 17 |
| Atina [7]27 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 16 | 15 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 24 | 24 | 21 | 19 | 17 |
| Kandiye [8]26 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 16 | 15 | 15 | 16 | 19 | 22 | 24 | 25 | 24 | 22 | 20 | 18 |
| Malta [9]3 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 16 | 16 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 26 | 25 | 23 | 21 | 18 |
| Antalya [10]8 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 14 | 15 | 18 | 21 | 25 | 30 | 34 | 34 | 31 | 26 | 20 | 16 |
| Larnaka [11]31 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 27 | 25 | 22 | 19 |
| Mersin [12] | 18 | 18 | 19 | 22 | 24 | 25 | 27 | 29 | 28 | 26 | 24 | 22 |
| Tel Aviv [13]27 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 18 | 17 | 17 | 18 | 21 | 24 | 26 | 28 | 27 | 26 | 23 | 20 |
Oşinografi
Neredeyse kara ile çevrili olması Akdeniz'deki koşulları etkilemektedir: örneğin, Atlas Okyanusu ile olan dar bağlantının bir sonucu olarak gelgitler çok sınırlıdır. Akdeniz, koyu mavi rengiyle karakterize edilir ve hemen tanınır. ⓘ
Buharlaşma Akdeniz'deki yağış ve nehir akışını büyük ölçüde aşar, bu da havzadaki su sirkülasyonunun merkezinde yer alan bir gerçektir. Buharlaşma özellikle doğu yarısında yüksektir, bu da su seviyesinin düşmesine ve tuzluluğun doğuya doğru artmasına neden olur. Havzadaki ortalama tuzluluk 5 m derinlikte 38 PSU'dur. Akdeniz'in en derin kısmındaki suyun sıcaklığı 13,2 °C'dir (55,8 °F). ⓘ
Atlantik Okyanusu'ndan gelen net su akışı yaklaşık 70.000 m³/s veya 2,2×1012 m3/a'dır (7,8×1013 cu ft/a). Bu Atlantik suyu olmasaydı, Akdeniz'in deniz seviyesi yılda yaklaşık 1 m düşerdi. ⓘ
Genel sirkülasyon
Akdeniz'deki su sirkülasyonu, Cebelitarık Boğazı yoluyla Atlantik'ten giren yüzey sularına (ve ayrıca İstanbul Boğazı yoluyla Karadeniz'den Akdeniz'e giren düşük tuzluluktaki suya) bağlanabilir. Soğuk ve nispeten düşük tuzlu Atlantik suyu Kuzey Afrika kıyıları boyunca doğuya doğru dolaşır. Yüzey suyunun bir kısmı Sicilya Boğazı'nı geçmez, ancak Akdeniz'den çıkmadan önce Korsika'ya doğru sapar. Doğu Akdeniz havzasına giren yüzey suları Libya ve İsrail kıyıları boyunca dolaşır. Levanten Denizi'ne ulaştığında, yüzey suları ısınmış ve başlangıçtaki Atlantik durumuna göre tuzluluk oranı artmış olduğundan, artık daha yoğundur ve Levanten Ara Sularını (LIW) oluşturmak üzere batar. Akdeniz'de 50 ila 600 m derinlik arasında bulunan suyun çoğu LIW'den kaynaklanmaktadır. LIW Türkiye kıyıları boyunca oluşur ve Yunanistan ve Güney İtalya kıyıları boyunca batıya doğru dolaşır. LIW, Sicilya Boğazı'nı batıya doğru geçen tek sulardır. Sicilya Boğazı'ndan sonra, LIW suları Cebelitarık Boğazı'nın derinliklerinden Akdeniz'den çıkmadan önce İtalya, Fransa ve İspanya kıyıları boyunca dolaşır. Akdeniz'deki derin su üç ana bölgeden kaynaklanır: Doğu Akdeniz'deki derin suyun çoğunun kaynaklandığı Adriyatik Denizi, Ege Denizi ve Aslan Körfezi. Akdeniz'de derin su oluşumu, Bora gibi yoğun soğuk rüzgârlarla beslenen güçlü kış konveksiyonu tarafından tetiklenir. Yeni derin su oluştuğunda, eski sular üst üste binen ara sularla karışır ve sonunda Akdeniz'den çıkar. Suyun Akdeniz'de kalma süresi yaklaşık 100 yıldır ve bu da Akdeniz'i iklim değişikliğine karşı özellikle hassas hale getirmektedir. ⓘ
Su dolaşımını etkileyen diğer olaylar
Yarı kapalı bir havza olan Akdeniz, kısa zaman ölçeklerinde su sirkülasyonunu etkileyebilecek geçici olaylarla karşılaşmaktadır. 1990'ların ortalarında Ege Denizi, özellikle soğuk kış koşullarının ardından Doğu Akdeniz'de derin su oluşumunun ana alanı haline gelmiştir. Doğu Akdeniz'deki derin suların kökenindeki bu geçici değişim Doğu Akdeniz Geçici (EMT) olarak adlandırılmış ve Akdeniz'in su sirkülasyonu üzerinde önemli sonuçlar doğurmuştur. ⓘ
Akdeniz sirkülasyonunu etkileyen geçici olaylara bir başka örnek de İyon Denizi'nin kuzeyinde, Yunanistan kıyılarında gözlenen antisiklonik bir okyanus girdabı olan Kuzey İyon Girdabı'nın periyodik olarak ters dönmesidir. Bu girdabın antisiklonik rotasyondan siklonik rotasyona geçişi, onu besleyen suların kökenini değiştirir; sirkülasyon antisiklonik olduğunda (en yaygın olanı), girdabın suları Adriyatik Denizi'nden kaynaklanır. Sirkülasyon siklonik olduğunda, sular Levanten Denizi'nden kaynaklanır. Bu sular farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir ve Kuzey İyonya Girdabı'nın periyodik olarak ters dönmesi (Bimodal Salınım Sistemi veya BiOS olarak adlandırılır) Akdeniz dolaşımını ve Adriyatik ve Levanten bölgelerindeki biyojeokimyayı değiştirir. ⓘ
İklim değişikliği
Suların kısa kalma süresi nedeniyle Akdeniz, iklim değişikliği etkileri açısından sıcak nokta olarak kabul edilmektedir. Derin su sıcaklıkları 1959 ve 1989 yılları arasında 0,12 °C (0,22 °F) artmıştır. İklim projeksiyonlarına göre Akdeniz daha da ısınabilir. Bölgedeki yağışların azalması daha fazla buharlaşmaya yol açarak Akdeniz'in tuzluluk oranını artırabilir. Sıcaklık ve tuzluluktaki değişiklikler nedeniyle, Akdeniz 21. yüzyılın sonuna kadar daha katmanlı hale gelebilir ve bu da su sirkülasyonu ve biyojeokimya üzerinde önemli sonuçlar doğurabilir. ⓘ
Biyojeokimya
Büyük biyolojik çeşitliliğine rağmen, Akdeniz'deki klorofil ve besin konsantrasyonları çok düşüktür ve bu da onu dünyanın en oligotrofik okyanus bölgelerinden biri haline getirmektedir. Akdeniz genellikle LNLC (Düşük Besinli, Düşük Klorofilli) bir bölge olarak anılır. Akdeniz, besin içeriğinin düşük olduğu, bitki ve hayvanların gelişmesini zorlaştıran bir çöl tanımına uymaktadır. ⓘ
Akdeniz'de besin konsantrasyonları, klorofil konsantrasyonları ve birincil üretkenlikte dik gradyanlar vardır. Havzanın batı kısmındaki besin konsantrasyonları, doğu havzasındaki konsantrasyonların yaklaşık iki katıdır. Cebelitarık Boğazı'na yakın Alboran Denizi'nin günlük birincil üretkenliği yaklaşık 0,25 g C (gram karbon) m-2 gün-1 iken, doğu havzasının günlük ortalama üretkenliği 0,16 g C m-2 gün-1'dir. Bu nedenle Akdeniz'in doğu kısmı "ultraoligotrofik" olarak adlandırılır. Akdeniz'in üretken alanları az sayıda ve küçüktür. Yüksek (yani metreküp başına 0,5 gramdan fazla Klorofil a) verimlilik, çözünmüş besin maddelerinin birincil tedarikçileri olan nehir ağızlarına yakın kıyı bölgelerinde görülür. Aslan Körfezi nispeten yüksek bir üretkenliğe sahiptir çünkü yüksek dikey karışımın olduğu bir alandır ve fitoplankton tarafından Klorofil a üretmek için kullanılabilecek besin maddelerini yüzey sularına getirir. ⓘ
Akdeniz'deki birincil üretkenlik aynı zamanda yoğun bir mevsimsel değişkenlik gösterir. Kışın, havza üzerindeki kuvvetli rüzgarlar ve yağışlar dikey karışım yaratarak besin maddelerini derin sulardan yüzeye getirir ve burada fitoplanktonlar bunları biyokütleye dönüştürebilir. Ancak kış aylarında ışık, birincil üretkenlik için sınırlayıcı faktör olabilir. Mart ve Nisan ayları arasında, ilkbahar çiçeklenmesinin gerçekleşmesi için ışık yoğunluğu ve yüzeydeki besin konsantrasyonları arasında ideal bir denge sunar. Yaz aylarında, yüksek atmosferik sıcaklıklar yüzey sularının ısınmasına yol açar. Ortaya çıkan yoğunluk farkı, yüzey sularını su kolonunun geri kalanından neredeyse izole eder ve besin alışverişi sınırlıdır. Sonuç olarak, Haziran ve Ekim ayları arasında birincil verimlilik çok düşüktür. ⓘ
Oşinografik keşifler Akdeniz biyojeokimyasının karakteristik bir özelliğini ortaya çıkarmıştır: klorofil üretiminin çoğu yüzeyde değil, 80 ila 200 metre derinlikteki yüzey altı sularda gerçekleşmektedir. Akdeniz'in bir diğer önemli özelliği de yüksek azot-fosfor oranıdır (N:P). Redfield, dünya okyanuslarının çoğunun ortalama N:P oranının 16 civarında olduğunu göstermiştir. Ancak Akdeniz'in ortalama N:P oranı 24 ila 29 arasındadır ve bu da yaygın bir fosfor sınırlaması anlamına gelmektedir. ⓘ
Düşük üretkenliği nedeniyle, Akdeniz'deki plankton topluluklarına pikofitoplankton ve bakteriler gibi küçük organizmalar hakimdir. ⓘ
Jeoloji
Akdeniz'in jeolojik tarihi karmaşıktır. Okyanus kabuğunun altında kalan deniz havzasının bir zamanlar antik Tethys Okyanusu'nun tektonik bir kalıntısı olduğu düşünülüyordu; şimdi ise ilk olarak Geç Triyas ve Erken Jura döneminde Afrika ve Avrasya levhalarının birleşmesiyle oluşan Neotethys adı verilen yapısal olarak daha genç bir havza olduğu bilinmektedir. Normalde kuru bir iklimde neredeyse karaya kilitlenmiş bir su kütlesi olduğu için Akdeniz yoğun buharlaşmaya ve evaporitlerin çökelmesine maruz kalmaktadır. Messinian tuzluluk krizi yaklaşık altı milyon yıl önce (mya) Akdeniz'in karayla çevrili hale gelmesiyle başlamış ve daha sonra esasen kurumuştur. Havzanın tabanında bir milyon kilometre küpten fazla, bazı yerlerde üç kilometreden daha kalın tuz birikintileri vardır. ⓘ
Bilim insanları denizin en son yaklaşık 5,3 milyon yıl önce (mya) Zanclean seli tarafından iki yıldan kısa bir sürede doldurulduğunu tahmin etmektedir. Atlantik Okyanusu'ndan gelen su, şu anda Cebelitarık Boğazı olarak adlandırılan yeni açılmış bir geçitten, Amazon Nehri'nin şu anki akışından yaklaşık üç kat daha büyük (bin kat) bir hızla dökülmüştür. ⓘ
Akdeniz'in ortalama derinliği 1,500 m (4,900 ft) olup kaydedilen en derin nokta İyon Denizi'ndeki Calypso Deep'te 5,267 m'dir (17,280 ft). Kıyı şeridi 46,000 km (29,000 mil) boyunca uzanmaktadır. Sicilya adası ile Tunus kıyıları arasındaki sığ bir denizaltı sırtı (Sicilya Boğazı) denizi iki ana alt bölgeye ayırır: yaklaşık 850.000 km2 (330.000 mi2) yüzölçümüne sahip Batı Akdeniz ve yaklaşık 1,65 milyon km2 (640.000 mi2) yüzölçümüne sahip Doğu Akdeniz. Kıyı bölgelerinde, basınçlı yeraltı suyunu yüzeyin altından suya boşaltan denizaltı karstik kaynakları veya vruljalar bulunur; tahliye suyu genellikle tatlıdır ve bazen termal olabilir. ⓘ
Tektonik ve paleo-çevresel analiz
Akdeniz havzası ve deniz sistemi, eski Afrika-Arap kıtasının Avrasya kıtası ile çarpışması sonucu oluşmuştur. Afrika-Arabistan kuzeye doğru sürüklenirken, daha önce iki süper kıta olan Laurasia ve Gondwana'yı birbirinden ayırmış olan antik Tethys Okyanusu'nun üzerine kapanmıştır. Orta Jura döneminde (yaklaşık 170 milyon yıl önce), Tethys Okyanusu'nun batı (Arap) ucunda kapanmasından kısa bir süre önce Neotethys olarak adlandırılan çok daha küçük bir deniz havzası oluşmuştur. Geniş çarpışma hattı, Alp orojenezi olarak bilinen bir dağ oluşturma tektoniği döneminde İspanya'daki Pireneler'den İran'daki Zagros Dağları'na kadar çok uzun bir dağ sistemini yukarı itmiştir. Neotetis, Oligosen ve Miyosen çağlarında (34 ila 5.33 mya) meydana gelen çarpışma (ve buna bağlı kıvrılma ve dalma-batma) olayları sırasında daha da büyümüştür; bkz. animasyon: Afrika-Arabistan'ın Avrasya ile çarpışması. Buna göre Akdeniz havzası, Akdeniz'in doğu kısmının temelini oluşturan dalma-batma halindeki birkaç gerilmiş tektonik plakadan oluşmaktadır. Çeşitli dalma-batma bölgeleri, İyon Denizi'nin doğusunda ve Ege'nin güneyinde en yüksek okyanus sırtlarını içerir. Orta Hint Sırtı, Akdeniz'in doğusundan güneydoğuya, Afrika ve Arap Yarımadası'nın arasından Hint Okyanusu'na doğru uzanır. ⓘ
Messiniyen tuzluluk krizi
Mezozoik ve Senozoik dönemlerde, Afrika'nın kuzeybatı köşesi İberya'ya yaklaştıkça, güney İberya ve kuzeybatı Afrika boyunca Betic-Rif dağ kuşaklarını kaldırmıştır. Burada intramontan Betic ve Rif havzalarının gelişimi, Atlantik Okyanusu ile Akdeniz arasında kabaca paralel iki deniz geçidi yarattı. Betic ve Rif koridorları olarak adlandırılan bu geçitler orta ve geç Miyosen boyunca kademeli olarak, belki de birkaç kez kapanmıştır. Miyosen'in sonlarında Betic Koridorunun kapanması, Akdeniz'in neredeyse tamamen kuruduğu "Messinian tuzluluk krizi" (MSC) olarak adlandırılan durumu tetiklemiştir. MSC'nin başlangıcı yakın zamanda astronomik olarak 5,96 mya olarak tahmin edilmiş ve yaklaşık 5,3 mya'ya kadar 630.000 yıl boyunca devam etmiştir; bkz: Messinian tuzluluk krizi, sağda. ⓘ
İlk su çekilmesi ve yeniden su basmasından sonra, MSC süresince toplam sayısı tartışmalı olan deniz çekilmesi ve yeniden su basması dönemleri yaşanmıştır. Miyosen'in sonunda (5.33 mya) Atlantik Okyanusu'nun havzayı son kez yeniden sular altında bırakmasıyla (Cebelitarık Boğazı'nı yaratarak Zanclean taşkınına neden olmasıyla) sona ermiştir. Bazı araştırmalar bir kuruma-taşma-kuruma döngüsünün birkaç kez tekrar etmiş olabileceğini ve bunun da büyük miktarlarda tuz birikimi olaylarını açıklayabileceğini öne sürmüştür. Ancak son çalışmalar, jeodinamik açıdan tekrarlanan kuruma ve yeniden su basmasının olası olmadığını göstermektedir. ⓘ
Kuruma ve flora ve fauna değişimi
Günümüz Atlantik geçidi olan Cebelitarık Boğazı, erken Pliyosen'de Zanclean Tufanı yoluyla ortaya çıkmıştır. Belirtildiği gibi, daha önce iki geçit vardı: Güney İspanya boyunca uzanan Betic Koridoru ve Kuzey Fas boyunca uzanan Rifian Koridoru. Betic yaklaşık 6 mya'da kapanarak Messinian tuzluluk krizine (MSC) neden olmuştur; Rifian ya da muhtemelen her iki geçit de Tortonian döneminin başlarında kapanarak MSC'den çok daha önce ve çok daha uzun süren bir "Tortonian tuzluluk krizine" (11,6 ila 7,2 mya arası) neden olmuştur. Her iki "kriz" de Afrika ve Avrupa anakaraları arasında geniş bağlantılara yol açmış, bu da flora ve faunanın, özellikle de primatlar dahil büyük memelilerin iki kıta arasında göç etmesine olanak sağlamıştır. Vallesiyen krizi, Tortoniyen döneminde Avrupa'daki memeli türlerinin iklimsel çalkantılar ve yeni türlerin karadan göçleri sonrasında tipik bir yok oluşuna ve yer değiştirmesine işaret etmektedir: bkz: Messiniyen tuzluluk krizi (ve memeli göçleri), sağda. ⓘ
Akdeniz havzasının neredeyse tamamen kapalı olması, okyanus geçitlerinin deniz suyu dolaşımına ve deniz ile havzanın çevresel evrimine hakim olmasını sağlamıştır. Dolaşım modelleri, iklim, batimetri, su kimyası ve sıcaklığı gibi etkileşimli olan ve evaporitlerin çökelmesine neden olabilen diğer birçok faktörden de etkilenir. Evaporit çökeltileri daha önce Orta Miyosen'de yakın Karpat ön derinliğinde ve bitişik Kızıldeniz Havzasında (Geç Miyosen'de) ve tüm Akdeniz havzasında (MSC ve Messinian çağında) birikmiştir. Evaporit çökellerinin altında birçok diyatomit bulunur ve bu da oluşumları arasında bir bağlantı olduğunu gösterir. ⓘ
Günümüzde, yüzey deniz suyunun buharlaşması (çıkışı), yağışlar ve kıyı drenaj sistemleri tarafından sağlanan tatlı su arzından (girişinden) daha fazladır ve bu da Akdeniz'in tuzluluk oranının Atlantik'ten çok daha yüksek olmasına neden olmaktadır; öyle ki daha tuzlu Akdeniz suları Atlantik'ten gelen suların altına batmakta ve Cebelitarık Boğazı boyunca iki katmanlı bir akıntıya neden olmaktadır: yani, sıcak tuzlu Akdeniz suyunun denizaltı akıntısı, Atlantik'ten gelen daha az tuzlu soğuk okyanus suyunun yüzey akıntısı ile dengelenmektedir. 1920'lerde Herman Sörgel, Boğazlar boyunca bir hidroelektrik barajının (Atlantropa projesi) inşa edilmesini ve bu akıntının büyük miktarda hidroelektrik enerji sağlamak için kullanılmasını önermiştir. Temel enerji şebekesi aynı zamanda Avrupa ile en azından Afrika'nın Mağrip bölgesi arasında siyasi bir birliği desteklemeyi amaçlıyordu (daha sonraki etki için Eurafrika ve planlanan şebekede bazı paralellikler bulunan daha sonraki bir proje için Desertec ile karşılaştırın). ⓘ
"Akdeniz iklimine" geçiş
Miyosen'in sonu Akdeniz havzasının ikliminde de bir değişikliğe işaret etmektedir. O döneme ait fosil kanıtlar, büyük havzanın nemli bir subtropikal iklime sahip olduğunu ve yaz yağışlarının defne ormanlarını desteklediğini ortaya koymaktadır. Yaz yağışlarının azalmasıyla "Akdeniz iklimine" geçiş büyük ölçüde son üç milyon yıl içinde (geç Pliyosen dönemi) gerçekleşmiştir. Subtropikal defne ormanları geri çekilmiş; İberya ve Kuzey Afrika'nın Atlantik kıyılarındaki Makaronezya adalarında varlıklarını sürdürseler bile, iğne yapraklı ağaçlar ve kuru yaz aylarında nem kaybını önleyen küçük, sert, mumsu yapraklara sahip sklerofilli ağaçlar ve çalıların hakim olduğu günümüz Akdeniz bitki örtüsü gelişmiştir. Bu ormanların ve çalılık alanların çoğu binlerce yıllık insan yerleşimi nedeniyle tanınmayacak kadar değişime uğramıştır. Bir zamanlar yoğun bir şekilde ağaçlık olan bölgede şu anda nispeten bozulmamış çok az doğal alan bulunmaktadır. ⓘ
Paleoiklim
Enlemi ve karayla çevrili konumu nedeniyle Akdeniz, astronomik kaynaklı iklimsel değişimlere karşı özellikle hassastır ve bu durum sedimanter kayıtlarında iyi bir şekilde belgelenmiştir. Akdeniz, kurak dönemlerde Sahra'dan gelen eolian toz birikimine maruz kalırken, yağışlı dönemlerde nehir detrital girdisi hakim olduğundan, Akdeniz deniz sapropeli taşıyan diziler yüksek çözünürlüklü iklimsel bilgi sağlar. Bu veriler, Dünya tarihinin son 9 Ma'sı için astronomik olarak kalibre edilmiş zaman ölçeklerinin yeniden yapılandırılmasında kullanılmış ve geçmiş jeomanyetik geri dönüşlerin zamanının kısıtlanmasına yardımcı olmuştur. Ayrıca, bu paleoiklimsel kayıtların olağanüstü doğruluğu, Dünya'nın geçmişteki yörüngesel değişimleri hakkındaki bilgilerimizi geliştirmiştir. ⓘ
Biyolojik Çeşitlilik
Açık okyanuslarda kendi okyanus bölgeleri içinde çok yönlü okyanus akıntılarının aksine, Akdeniz'deki biyolojik çeşitlilik, en küçük makroskobik volkanik yaşam formunu bile olumlu yönde etkileyen akıntıların ince ama güçlü kilitli doğası nedeniyle istikrarlı bir çeşitliliktir. Akdeniz'in istikrarlı deniz ekosistemi ve deniz sıcaklığı, derin denizdeki yaşamın gelişmesi için besleyici bir ortam sağlarken, herhangi bir dış derin okyanus faktöründen arındırılmış dengeli bir su ekosistemi temin etmektedir. Akdeniz'de 17.000'den fazla deniz canlısı türü olduğu tahmin edilmekte olup, deniz biyoçeşitliliği genellikle kıyı bölgelerinde, kıta sahanlıklarında daha yüksektir ve derinlikle birlikte azalmaktadır. ⓘ
Messinian tuzluluk krizi sırasında denizin kurumasının bir sonucu olarak, Akdeniz'in deniz biyotası esas olarak Atlantik Okyanusu'ndan türetilmiştir. Kuzey Atlantik, Akdeniz'den çok daha soğuk ve besin açısından daha zengindir ve Akdeniz'in deniz yaşamı, havzanın yeniden sular altında kalmasından bu yana geçen beş milyon yıl içinde farklı koşullara uyum sağlamak zorunda kalmıştır. ⓘ
Alboran Denizi, Akdeniz ve Atlantik türlerinin bir karışımını içeren, iki deniz arasında bir geçiş bölgesidir. Alboran Denizi Batı Akdeniz'deki en büyük şişe burunlu yunus popülasyonuna sahiptir, Akdeniz'deki son liman domuzbalığı popülasyonuna ev sahipliği yapmaktadır ve Avrupa'daki caretta caretta deniz kaplumbağaları için en önemli beslenme alanıdır. Alboran Denizi aynı zamanda sardalya ve kılıç balığı gibi önemli ticari balıkçılığa da ev sahipliği yapmaktadır. Akdeniz fokları Yunanistan'ın Ege Denizi'nde yaşamaktadır. 2003 yılında Dünya Vahşi Yaşam Fonu, yunuslar, kaplumbağalar ve dikenli bodur ıstakoz gibi diğer deniz hayvanlarının popülasyonlarını tehlikeye atan yaygın sürüklenen ağ balıkçılığı ile ilgili endişelerini dile getirmiştir. ⓘ
Akdeniz'de 1980'lere kadar yerleşik bir orka popülasyonu vardı ve muhtemelen uzun süreli PCB maruziyeti nedeniyle nesilleri tükendi. Halen her yıl orka göçmenleri görülmektedir. ⓘ
Çevresel sorunlar
4.000 yıl boyunca insan faaliyetleri Akdeniz Avrupa'sının büyük bölümünü dönüştürmüş ve "peyzajın insanlaşması" bugünkü Akdeniz ikliminin ortaya çıkışıyla örtüşmüştür. Antik çağda, daha sonraki medeniyetler tarafından yok edilen basit, çevresel determinist bir Akdeniz cenneti imajı, en azından 18. yüzyıla kadar uzanmaktadır ve yüzyıllar boyunca arkeoloji ve tarih çevrelerinde moda olmuştur. Alfred Thomas Grove ve Oliver Rackham'ın, tarihi belgeler, ticari ilişkilerin analizi, taşkın yatağı tortuları, polen, ağaç halkası ve daha ileri arkeometrik analizler ve nüfus çalışmaları gibi çok çeşitli yöntemlere dayanan "Akdeniz Avrupa'sının Doğası" konulu çalışmaları, Akdeniz Avrupa'sının, eskiden verimli ve ormanlık bir bölge olan ve insanoğlunun kötü yönetimi nedeniyle giderek bozulan ve çölleşen bir "Kayıp Cennet" olduğu şeklindeki bu yaygın kanıya meydan okumaktadır. Bu inanç daha çok, yakın geçmişteki manzaranın, erken modern Aydınlanma döneminin sanatçıları, şairleri ve bilim adamları tarafından idealize edilen klasiklerin hayali geçmişiyle boy ölçüşememesinden kaynaklanmaktadır. ⓘ
Güney Avrupa'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar iklim, bitki örtüsü ve peyzajın tarihsel evrimi çok daha karmaşıktır ve çeşitli değişikliklere uğramıştır. Örneğin, ormansızlaşmanın bir kısmı Roma çağından önce zaten gerçekleşmişti. Roma çağında latifundia gibi büyük işletmeler ormanlara ve tarıma etkin bir şekilde bakarken, en büyük nüfus azalması etkileri imparatorluğun sona ermesiyle ortaya çıkmıştır. Bazıları büyük ormansızlaşmanın modern zamanlarda gerçekleştiğini varsaymaktadır - daha sonraki kullanım şekilleri de oldukça farklıydı, örneğin güney ve kuzey İtalya'da. Ayrıca, iklim genellikle istikrarsız olmuştur ve çeşitli antik ve modern "Küçük Buzul Çağlarına" dair kanıtlar vardır ve bitki örtüsü çeşitli aşırılıklara uyum sağlamış ve çeşitli insan faaliyeti modellerine karşı dirençli hale gelmiştir. ⓘ
Dolayısıyla insan faaliyetleri iklim değişikliğinin nedeni olmayıp onu takip etmiştir. Akdeniz Avrupa'sına özgü geniş ekolojik çeşitlilik, insan kullanım biçimleriyle yakından ilişkili olduğu için ağırlıklı olarak insan davranışlarına dayanmaktadır. Çeşitlilik yelpazesi, uzun süredir devam eden ve son derece çeşitli olan yerel tarımın yaygın alışverişi ve etkileşimi, yoğun ulaşım ve ticaret ilişkileri ve yerleşim yerleri, mera ve diğer arazi kullanımlarıyla olan etkileşim sayesinde artmıştır. Bununla birlikte, insan kaynaklı en büyük değişiklikler İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, "1950'ler sendromu" doğrultusunda, bölgedeki kırsal nüfusun geleneksel geçimlik ekonomileri terk etmesiyle ortaya çıkmıştır. Grove ve Rackham, yerel halkın geleneksel tarım modellerini terk ettiğini ve bunun yerine turizm için manzara belirleyici unsurlar haline geldiğini öne sürmektedir. Bu da daha tekdüze, büyük ölçekli oluşumlara yol açmıştır. Akdeniz peyzajlarına yönelik diğer güncel önemli tehditler arasında kıyı alanlarının aşırı gelişmesi, dağların terk edilmesi ve daha önce de belirtildiği gibi geleneksel tarımsal uğraşların azalmasıyla çeşitliliğin kaybolması yer almaktadır. ⓘ
Doğal tehlikeler
Bölge, insan faaliyetleri ve arazi kullanım şekilleri ile yakından etkileşim içinde olan çeşitli jeolojik tehlikelere sahiptir. Diğerlerinin yanı sıra, Doğu Akdeniz'de, MÖ 17. veya 16. yüzyıla tarihlenen Thera patlaması, bazı uzmanların yakındaki Girit adasındaki Minos uygarlığını harap ettiğini varsaydığı büyük bir tsunamiye neden olmuş ve bazılarının Atlantis efsanesine ilham veren felaketin bu olabileceğine inanmasına yol açmıştır. Vezüv Yanardağı Avrupa anakarasındaki tek aktif yanardağdır, diğerleri, Etna Yanardağı ve Stromboli ise komşu adalardadır. Napoli'nin batısındaki Phlegraean Fields Kalderası da dahil olmak üzere Vezüv'ün etrafındaki bölge oldukça aktiftir ve on yıllar içinde bir patlama olayının meydana gelebileceği dünyadaki en yoğun nüfuslu volkanik bölgeyi oluşturmaktadır. ⓘ
Vezüv'ün kendisi, patlayıcı (Plinian) püskürmelere olan eğilimi nedeniyle oldukça tehlikeli olarak kabul edilmektedir. En iyi MS 79 yılında Roma şehirleri Pompeii ve Herculaneum'un gömülmesine ve yıkılmasına yol açan patlamasıyla bilinir. ⓘ
Üye devletlerin ve bölgesel yetkililerin geniş deneyimi, STK'lar, devletler, bölgesel ve belediye yetkilileri ve özel kişilerin işbirliği ile uluslararası düzeyde bilgi alışverişine yol açmıştır. Yunanistan-Türkiye deprem diplomasisi, 1999 yılında İzmir ve Atina'da meydana gelen depremlerin ardından bölgedeki geleneksel rakipler arasındaki ilişkilerin gelişmesine yol açan doğal tehlikelere ilişkin oldukça olumlu bir örnektir. Avrupa Birliği Dayanışma Fonu (EUSF) büyük doğal afetlere müdahale etmek ve tüm Avrupa'da afetten etkilenen bölgelere Avrupa dayanışmasını ifade etmek üzere kurulmuştur. AB'de en fazla fon talebi orman yangınları ile ilgili olup, bunu sel ve depremler takip etmektedir. İster insan kaynaklı ister doğal olsun, orman yangınları Akdeniz bölgesinde sık görülen ve tehlikeli bir tehlikedir. Tsunamiler de bölgede genellikle hafife alınan bir tehlikedir. Örneğin 1908 Messina depremi ve tsunamisi Sicilya ve Calabria'da 123.000'den fazla can almış ve modern Avrupa'daki en ölümcül doğal afetler arasında yer almıştır. ⓘ
İstilacı türler
Süveyş Kanalı'nın 1869'da açılmasıyla Akdeniz ve Kızıldeniz arasında ilk tuzlu su geçişi sağlanmıştır. Kızıldeniz, Doğu Akdeniz'den daha yüksek olduğu için kanal, Kızıldeniz suyunu Akdeniz'e akıtan bir gelgit boğazı işlevi görmektedir. Kanalın bir parçasını oluşturan aşırı tuzlu doğal göller olan Acı Göller, Kızıldeniz türlerinin Akdeniz'e göçünü onlarca yıl boyunca engellemiştir, ancak göllerin tuzluluğu Kızıldeniz'inkiyle kademeli olarak eşitlendikçe göçün önündeki engel kalkmış ve Kızıldeniz'den gelen bitki ve hayvanlar Doğu Akdeniz'de kolonileşmeye başlamıştır. Kızıldeniz genellikle Atlantik'ten daha tuzlu ve besin açısından daha fakirdir, bu nedenle Kızıldeniz türleri tuzlu ve besin açısından fakir Doğu Akdeniz'de Atlantik türlerine göre avantajlıdır. Buna göre, Kızıldeniz türleri Akdeniz biyotasını istila eder, tersi olmaz; bu olgu Lessepsian göçü (Fransız mühendis Ferdinand de Lesseps'ten sonra) veya Erythrean ("kırmızı") istilası olarak bilinir. 1960'larda Nil Nehri üzerinde Asvan Yüksek Barajı'nın inşa edilmesi, Nil'den Doğu Akdeniz'e tatlı su ve besin açısından zengin alüvyon akışını azaltarak buradaki koşulları Kızıldeniz'e daha da benzetti ve istilacı türlerin etkisini daha da kötüleştirdi. ⓘ
İstilacı türler Akdeniz ekosisteminin önemli bir bileşeni haline gelmiştir ve Akdeniz ekolojisi üzerinde ciddi etkileri vardır, birçok yerel ve endemik Akdeniz türünü tehlikeye atmaktadır. Bazı egzotik tür gruplarına ilk bakış, Akdeniz'de görülen yerli olmayan dekapodların %70'inden fazlasının ve egzotik balıkların yaklaşık %63'ünün Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz'e sokulan Hint-Pasifik kökenli olduğunu göstermektedir. Bu da kanalı yabancı türlerin Akdeniz'e ilk giriş yolu haline getirmektedir. Bazı Lesepsiyen türlerin etkilerinin, özellikle yerli türlerin yerini aldıkları ve tanıdık bir manzara haline geldikleri Akdeniz'in Levanten havzasında önemli olduğu kanıtlanmıştır. ⓘ
Uluslararası Doğa Koruma Birliği'nin tanımının yanı sıra Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (CBD) ve Ramsar Sözleşmesi terminolojilerine göre, Akdeniz'e yerli olmayan (non-indigenous) ve Hint-Pasifik bölgesi olan normal dağılım alanlarının dışında oldukları için yabancı türlerdir. Bu türler Akdeniz'de popülasyon oluşturmayı başardıklarında, yerli türlerle rekabet ettiklerinde ve onların yerini almaya başladıklarında, bir değişim ajanı ve yerli biyolojik çeşitlilik için bir tehdit oluşturduklarından "Yabancı İstilacı Türler" olarak adlandırılırlar. CBD bağlamında "giriş", yabancı bir türün insan eliyle, dolaylı ya da doğrudan, doğal menzilinin (geçmiş ya da şimdiki) dışına taşınması anlamına gelmektedir. Süveyş Kanalı, yapay (insan yapımı) bir kanal olarak, bir insan aracıdır. Bu nedenle Lessepsian göçmenler "tanıtılmış" türlerdir (dolaylı ve kasıtsız). Hangi ifade seçilirse seçilsin, bu denizin yerlisi olmadıkları için Akdeniz'in yerli biyoçeşitliliği için bir tehdit oluşturmaktadırlar. Son yıllarda, Mısır hükümetinin kanalı derinleştirme ve genişletme niyetini açıklaması, böyle bir eylemin Kızıldeniz türlerinin Akdeniz'e istilasını daha da kötüleştireceğinden ve kanaldan daha fazla türün geçmesine yol açacağından korkan deniz biyologlarının endişelerini artırmıştır. ⓘ
Yeni tropikal Atlantik türlerinin gelişi
Son yıllarda, tropikal Atlantik'ten egzotik türlerin gelişi dikkat çekici hale gelmiştir. Bunun, küresel ısınmanın neden olduğu suların ısınma eğilimi nedeniyle Cebelitarık Boğazı'ndan Akdeniz'e giren bu türlerin doğal alanının genişlemesini mi yansıttığı; yoksa deniz trafiğinin bir uzantısı mı olduğu; ya da sadece daha yoğun bir bilimsel araştırmanın sonucu mu olduğu hala açık bir sorudur. "Lessepsian" hareketi kadar yoğun olmasa da, süreç bilimsel açıdan ilgi çekici olabilir ve bu nedenle izleme düzeyinin artırılmasını gerektirebilir. ⓘ
Deniz seviyesinin yükselmesi
2100 yılına kadar iklim değişikliğinin etkileri sonucunda Akdeniz'in genel seviyesi 3 ila 61 cm (1,2 ila 24,0 inç) arasında yükselebilir. Bunun Akdeniz'deki nüfus üzerinde olumsuz etkileri olabilir:
- Yükselen deniz seviyesi Malta'nın bazı bölgelerini sular altında bırakacaktır. Deniz seviyesinin yükselmesi aynı zamanda Malta'nın yeraltı su kaynaklarındaki tuzlu su seviyesinin yükselmesi ve içme suyunun azalması anlamına gelecektir.
- Deniz seviyesinin 30 cm (12 inç) yükselmesi Nil Deltası'nın 200 kilometrekarelik (77 sq mi) alanını sular altında bırakacak ve 500.000'den fazla Mısırlıyı yerinden edecektir.
- Kıbrıs'taki sulak alanlar da artan sıcaklıklar ve deniz seviyesi nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. ⓘ
Kıyı ekosistemleri de, özellikle Baltık, Akdeniz ve Karadeniz gibi kapalı denizler olmak üzere, deniz seviyesinin yükselmesi nedeniyle tehdit altında görünmektedir. Bu denizler sadece küçük ve esas olarak doğu-batı hareket koridorlarına sahiptir, bu da bu bölgelerdeki organizmaların kuzeye doğru yer değiştirmesini kısıtlayabilir. Gelecek yüzyılda (2100) deniz seviyesindeki yükselme 30 cm (12 inç) ile 100 cm (39 inç) arasında olabilir ve derin denizde sadece 0,05-0,1 °C'lik sıcaklık değişimleri tür zenginliği ve işlevsel çeşitlilikte önemli değişikliklere neden olmak için yeterlidir. ⓘ
Kirlilik
Bu bölgedeki kirlilik son yıllarda son derece yüksek olmuştur. Birleşmiş Milletler Çevre Programı her yıl Akdeniz'e 650.000.000 ton (720.000.000 kısa ton) kanalizasyon, 129.000 ton (142.000 kısa ton) madeni yağ, 60.000 ton (66.000 kısa ton) cıva, 3.800 ton (4.200 kısa ton) kurşun ve 36.000 ton (40.000 kısa ton) fosfat atıldığını tahmin etmektedir. Barselona Sözleşmesi, 'Akdeniz'deki kirliliği azaltmayı ve bölgedeki deniz çevresini koruyup geliştirerek sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmayı' amaçlamaktadır. Deniz kirliliği nedeniyle birçok deniz canlısı neredeyse yok olmuştur. Bunlardan biri de dünyanın nesli en çok tükenmekte olan deniz memelileri arasında sayılan Akdeniz foku. ⓘ
Akdeniz aynı zamanda deniz çöpleriyle de boğuşmaktadır. İspanya, Fransa ve İtalya kıyılarında trol ağları kullanılarak deniz dibinde 1994 yılında yapılan bir çalışmada, km2 başına ortalama 1.935 parça olmak üzere, özellikle yüksek bir ortalama döküntü konsantrasyonu rapor edilmiştir. Plastik döküntülerin oranı %76 olup, bunun %94'ünü plastik torbalar oluşturmaktadır. ⓘ
Denizcilik
Dünyanın en işlek denizcilik rotalarından bazıları Akdeniz'dedir. Özellikle Asya ve Afrika'dan gelen Deniz İpek Yolu, Süveyş Kanalı üzerinden doğrudan Akdeniz'e, Pire, Trieste, Cenova, Marsilya ve Barselona'daki derin su limanlarına ulaşmaktadır. Her yıl 100 tonun üzerinde yaklaşık 220.000 ticari geminin Akdeniz'den geçtiği tahmin edilmektedir; bu rakam dünyadaki toplam ticari gemiciliğin yaklaşık üçte birine tekabül etmektedir. Bu gemiler genellikle, kaybolmaları halinde deniz çevresine ciddi zararlar verebilecek tehlikeli yükler taşımaktadır. ⓘ
Kimyasal tank yıkamaları ve yağlı atıkların deşarjı da önemli bir deniz kirliliği kaynağını temsil etmektedir. Akdeniz küresel su yüzeyinin %0.7'sini oluşturmasına rağmen küresel deniz petrol kirliliğinin %17'sini almaktadır. Her yıl 100.000 t (98.000 uzun ton) ile 150.000 t (150.000 uzun ton) arasında ham petrolün gemicilik faaliyetleri nedeniyle kasıtlı olarak denize bırakıldığı tahmin edilmektedir. ⓘ
Akdeniz'de yılda yaklaşık 370.000.000 ton (360.000.000 uzun ton) petrol taşınmakta (dünya toplamının %20'sinden fazlası) ve her gün yaklaşık 250-300 petrol tankeri denizden geçmektedir. Önemli bir varış noktası, Almanya'nın petrol ihtiyacının %40'ını (Bavyera ve Baden-Württemberg eyaletlerinin %100'ü), Avusturya'nın %90'ını ve Çek Cumhuriyeti'nin %50'sini karşılayan Transalpine Boru Hattı'nın başlangıç noktası olan Trieste Limanı'dır. Yılda ortalama 10 petrol sızıntısı ile kazara petrol sızıntıları sık sık meydana gelmektedir. Akdeniz'in herhangi bir yerinde her an büyük bir petrol sızıntısı meydana gelebilir. ⓘ
Turizm
Akdeniz kıyıları, Amalfi Sahili'ndeki veya Barcola'daki Roma villa binalarının gösterdiği gibi, antik çağlardan beri turizm için kullanılmaktadır. Özellikle 19. yüzyılın sonlarından itibaren sahiller birçok Avrupalı ve gezgin için özlem duyulan yerler haline gelmiştir. O zamandan itibaren ve özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Akdeniz'e kitlesel turizm tüm avantaj ve dezavantajlarıyla birlikte başladı. Başlangıçta trenle, daha sonra otobüs veya arabayla yapılan yolculuklar, günümüzde giderek artan bir şekilde uçakla yapılmaktadır. ⓘ
Bölgedeki insan kaynaklı jeopolitik çatışmalara rağmen turizm bugün birçok Akdeniz ülkesi için en önemli gelir kaynaklarından biridir. Ülkeler, komşu kıyı ülkelerinde bölge ekonomilerini ve toplumlarını etkileyebilecek insan kaynaklı kaotik bölgelerin ve deniz taşımacılığı rotalarının oluşmasını engellemeye çalışmaktadır. Akdeniz'deki donanma ve kurtarma unsurları, çeşitli deniz filoları arasındaki hızlı işbirliği nedeniyle en iyiler arasında sayılmaktadır. Geniş açık okyanusların aksine, denizin kapalı konumu, en güvenli olarak kabul edilen ve herhangi bir insan yapımı veya doğal afetten bağımsız olarak etkili deniz ve kurtarma görevlerini kolaylaştırır. ⓘ
Turizm, şehir merkezlerinden bağımsız olarak adalar da dahil olmak üzere küçük kıyı toplulukları için bir gelir kaynağıdır. Ancak turizm, kıyı ve deniz çevresinin bozulmasında da önemli bir rol oynamıştır. Bölgeyi ziyaret eden çok sayıda turisti desteklemek için Akdeniz hükümetleri tarafından hızlı kalkınma teşvik edilmiştir, ancak bu durum Akdeniz kıyıları boyunca birçok yerde erozyon ve kirlilik nedeniyle deniz habitatlarının ciddi şekilde bozulmasına neden olmuştur. ⓘ
Turizm genellikle doğal zenginliğin yüksek olduğu bölgelerde yoğunlaşarak deniz kaplumbağaları ve foklar gibi nesli tükenmekte olan türlerin yaşam alanlarına ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Doğal zenginlikteki azalmalar turistlerin ziyaret etme isteğini azaltabilir. ⓘ
Aşırı avlanma
Akdeniz'deki balık stok seviyeleri endişe verici derecede düşüktür. Avrupa Çevre Ajansı bölgedeki tüm balık stoklarının %65'inden fazlasının güvenli biyolojik sınırların dışında olduğunu, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü ise albacore ve mavi yüzgeçli orkinos, hake, kılıçbalığı, barbunya ve çipura gibi en önemli balıkçılık türlerinden bazılarının tehdit altında olduğunu belirtmektedir. ⓘ
Av miktarının ve kalitesinin genellikle dramatik bir şekilde düştüğüne ve birçok bölgede daha büyük ve daha uzun ömürlü türlerin ticari avlardan tamamen kaybolduğuna dair açık göstergeler vardır. ⓘ
Orkinos gibi büyük açık su balıkları binlerce yıldır ortak bir balıkçılık kaynağı olmuştur, ancak stoklar artık tehlikeli derecede düşüktür. Greenpeace 1999 yılında Akdeniz'deki mavi yüzgeçli orkinos miktarının son 20 yılda %80'den fazla azaldığını ortaya koyan bir rapor yayınladı ve hükümet bilim adamları acil önlem alınmazsa stokların çökeceği konusunda uyarıda bulundu. ⓘ
Galeri
İskenderiye Kıyısı, Bibliotheca Alexandrina'dan görünüm, Mısır
Hammamet Plajı, Tunus
Îles d'Hyères, Fransa'daki la Courtade plajı
Sardinya'nın güney kıyısı, İtalya
Pretty Bay, Malta
Piran, Slovenya'nın panoramik manzarası
Cavtat, Hırvatistan'ın panoramik manzarası
Neum'un görünümü, Bosna Hersek
Sveti Stefan, Karadağ'dan bir görünüm
Ksamil Adaları, Arnavutluk
Navagio, Yunanistan
Ölüdeniz, Turkuaz Kıyısı, Türkiye
Paphos, Kıbrıs
Burj Islam Plajı, Lazkiye, Suriye
Lübnan'ın Beyrut kenti açıklarındaki Raouché'den bir görünüm
Hayfa, İsrail'den bir görünüm
İbiza Kenti'nin eski şehri, İspanya
Béjaïa yakınlarındaki Les Aiguades, Cezayir
El Jebha, Fas'ta bir liman kenti
Europa Point, Cebelitarık
La Condamine, Monako'nun panoramik manzarası
Deir al-Balah plajında gün batımı, Gazze Şeridi ⓘ
