Osetler
Irættæ / Digorænttæ | |
|---|---|
  | |
 Kuzey Osetya'da (Rusya) Oset halk dansçısı, 2010 | |
| Toplam nüfus | |
| 1 milyon | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 558,515 |
( Kuzey Osetya-Alanya) | 480,310 |
 Güney Osetya | 51,000 |
 Gürcistan(Güney Osetya P.A. hariç) | 14,385 |
 Türkiye | 20,000–50,000 |
 Tacikistan | 7,861 |
 Özbekistan | 5,823 |
 Ukrayna | 4,830 |
 Kazakistan | 4,308 |
 Türkmenistan | 2,066 |
 Azerbaycan | 1,170 |
 Kırgızistan | 758 |
 Suriye | 700 |
 Belarus | 554 |
 Moldova | 403 |
 Ermenistan | 331 |
 Letonya | 285 |
 Litvanya | 119 |
 Estonya | 116 |
| Diller | |
| Ossetic, Rusça | |
| Din | |
| Çoğunluk: Doğu Ortodoks Hristiyanlığı Azınlık: Uatsdin ve İslam | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Macaristan'ın Jász halkı ve diğer İran halkları | |
a. ^ Toplam rakam sadece bir tahmindir; referans verilen tüm nüfusların toplamıdır. | |
Osetler ya da Osetler (/ɒˈsiːʃənz/, /ˈɒsiːts/; Osetçe: ир, ирæттæ / дигорӕ, дигорӕнттӕ, romanize: ir, irættæ / digoræ, digorænttæ) Kafkas Dağları'nın kuzey ve güney taraflarında yer alan Osetya'nın yerlisi olan İranlı bir etnik gruptur. Anadilleri Hint-Avrupa dil ailesinden bir Doğu İran dili olan Osetçe'dir ve çoğu ikinci dil olarak Rusça'yı da akıcı bir şekilde konuşabilmektedir. Bir zamanlar Pontus-Hazar Bozkırı'nda konuşulan İskit-Sarmat lehçe grubunun bir kalıntısı olan Osetçe, Avrupa içinde kalan az sayıdaki İran dilinden biridir. ⓘ
Günümüzde Osetlerin anavatanı Osetya, siyasi olarak Rusya'daki Kuzey Osetya-Alanya ve de facto ülke Güney Osetya (Birleşmiş Milletler tarafından Gürcistan'ın de jure bir parçası olan Rus işgali altındaki topraklar olarak tanınmaktadır) arasında bölünmüş durumdadır. En yakın akrabaları olan Jász halkı, Macaristan'ın Jász-Nagykun-Szolnok ilçesinin kuzeybatı kesimindeki Jászság bölgesinde yaşamaktadır. Ortaçağ Alanlarının soyundan gelen üçüncü bir grup da Moğolistan'daki Asudlardır. Hem Jászlar hem de Asudlar uzun zamandır asimile olmuşlardır; sadece Osetler Alan dilinin bir formunu korumuşlardır. ⓘ
Osetlerin çoğunluğu Doğu Ortodoks Hristiyanıdır, büyük azınlıklar ise Oset etnik dini Uatsdin'in yanı sıra İslam'a da inanmaktadır. ⓘ
 Soldan sağa: Khetagurov, Gazdanov, Kotsoyev, Tokaty, Gergiyev, Taymazov | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya | 515.000 |
 Güney Osetya | 65.000 (1989) |
 Gürcistan (geri kalan) | 38.028 (2002) |
 Türkiye | 100.000 |
| Diller | |
|
Osetçe, Rusça | |
| Din | |
Türkiye'de yaygın biçimde Çerkes olarak nitelendirilen Osetlerin halk arasındaki adı Kabardeyler tarafından verilen Kuşha (Къущхьэ «dağlı») olarak yaygındır.. Balkarlar bu halka Düger, Karaçaylar ise Tegey derler. ⓘ
Etimoloji
Osetler ve Osetya, isimlerini Gürcüce Osi (ოსი, çoğ. Osebi, ოსები) ve Oseti ('Osi ülkesi', ოსეთი), Orta Çağ'dan beri Orta Kafkasya'nın İrani dil konuşan tek nüfusu için kullanılan ve muhtemelen eski bir Alan öz adlandırmasına dayanan As. Osetçe konuşanlar, geleneksel Demir-Digoron alt bölümünün ötesinde kendi dillerinde kendileri için tek bir kapsayıcı isimden yoksun olduklarından, bu terimler Osetler tarafından Rus İmparatorluğu'na entegrasyonlarından önce bir endonim olarak kabul edildi. ⓘ
Bu uygulama, 1990'ların başında Oset alt grupları Digoron ve Iron arasında Digor lehçesinin statüsü konusundaki anlaşmazlığın Oset aydınlarını yeni ve kapsayıcı bir etnik isim arayışına itmesiyle yeni Oset milliyetçiliği tarafından sorgulanmaya başlandı. Bu durum Gürcü-Oset çatışmasının etkileriyle birleşince, Osetlerin kökenlerini dayandırdıkları Ortaçağ Sarmat konfederasyonunun adı olan Alania'nın popülerleşmesine ve bu adın 1994 yılında Kuzey Osetya'nın resmi cumhuriyet unvanına dahil edilmesine yol açtı. ⓘ
os/as- kökü muhtemelen anlamı bilinmeyen daha eski bir *ows/aws- kökünden gelmektedir. Gürcü Kroniklerinde belgelenen arkaik Gürcüce ovs- kökü (bkz. Ovsi, Ovseti); ilk sesli harfin uzun olması veya bazı formlarda s ünsüzünün ikizleşmesi (NPers. Ās, Āṣ; Lat. Aas, Assi); ve Anania Shirakatsi (MS 7. yüzyıl) zamanında modern Gürcistan yakınlarında yaşayan bir Alan kabilesine atıfta bulunan Ermeni etnik adı *Awsowrk (Ōsur-). ⓘ
Alt gruplar
- Doğu ve güneydeki Demir, Osetlerin daha büyük bir grubunu oluşturur. Demir lehçesini konuşurlar. Demirler birkaç alt gruba ayrılırlar: Alagirler, Kurtatlar, Tagaurlar, Kudar, Tual, Urstual ve Çsan.
- Kudar, Osetlerin güney grubudur.
- Tual Osetya'nın orta kesimindedir (ayrıca bkz. Dvallar).
- Chsan Güney Osetya'nın doğusundadır.
- Digoron batıda. Digorlar Digora bölgesinde, İraf bölgesinde ve Kabardey-Balkar'daki bazı yerleşim yerlerinde ve Mozdok bölgesinde yaşarlar. Digor lehçesini konuşurlar.
- Iasi, 13. yüzyılda Macaristan'ın Jászság bölgesine yerleşmişlerdir. Soyu tükenmiş olan Jassic lehçesini konuşuyorlardı. ⓘ
Kültür
| Güney Osetya Kültürü ⓘ |
|---|
|
| İnsanlar |
Mitoloji
Oset halkının halk inançları Sarmat kökenlerine ve Hıristiyan dinine dayanır; pagan tanrıları Hıristiyan azizlerine dönüştürülmüştür. Nart destanı bölgenin temel pagan mitolojisi olarak hizmet vermektedir. ⓘ
Tarih
Tarih Öncesi (Erken Alanlar)
Osetler, bir Sarmat kabilesi olan Alanların (İran etnolinguistik grubunun İskit alt grubu) soyundan gelmektedir. Coon, The Races of Europe'a göre Alanlar, Sarmatların Gotik istilası (MS 200 civarı) karşısında kültürlerini koruyan tek koluydu ve kalanlar Don ve Volga Nehirleri arasında büyük bir krallık kurdular. MS 350 ve 374 yılları arasında Hunlar Alan krallığını yıkmış ve Alan halkı ikiye bölünmüştür. Bir yarısı batıya kaçmış, burada Roma'nın Barbar İstilalarına katılmış, İspanya ve Kuzey Afrika'da kısa ömürlü krallıklar kurmuş ve Orléans, Fransa gibi birçok yere yerleşmiştir. Diğer yarısı ise güneye kaçarak Kuzey Kafkasya düzlüklerine yerleşmiş ve burada ortaçağ krallığı Alania'yı kurmuşlardır. ⓘ
Orta Çağ
8. yüzyılda, dönemin kaynaklarında Alania olarak geçen birleşik bir Alan krallığı, kuzey Kafkas Dağları'nda, kabaca günümüz Çerkesya'sının ve modern Kuzey Osetya-Alanya'nın bulunduğu yerde ortaya çıktı. Zirvede olduğu dönemde Alania, güçlü bir askeri kuvvete sahip merkezi bir monarşiydi ve İpek Yolu'ndan yararlanan güçlü bir ekonomiye sahipti. ⓘ
1200'lü yıllardaki Moğol istilalarından sonra Alanlar, bugünkü Rusya'da Don Nehri'nin güneyindeki ortaçağ anavatanlarından zorla çıkarıldılar. Bu nedenle Alanlar, üç etnografik grup oluşturacakları Kafkas Dağları'na doğru göç ettiler; Demir, Digoron ve Kudar. Jasik halkı 13. yüzyılda Macaristan'a göç eden dördüncü bir gruptu. ⓘ
Modern tarih
Daha yakın tarihte Osetler, Oset-İnguş çatışmasına (1991-1992) ve Gürcü-Oset çatışmalarına (1918-1920, 1990'ların başı) ve Gürcistan ile Rusya arasındaki 2008 Güney Osetya savaşına katılmışlardır. ⓘ
Önemli olaylar:
- 1774 - Osetya Rus İmparatorluğu'nun bir parçası oldu.
- 1801 - Rusya'nın doğudaki Gürcü krallığı Kartli-Kakheti'yi ilhak etmesinin ardından, bugünkü Güney Osetya toprakları Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.
- 1922 - Güney Osetya özerk bölgesinin oluşturulması. Kuzey Osetya Rusya SFSC'nin bir parçası olarak kalırken, Güney Osetya Gürcistan SSC'nin bir parçası olarak kalır.
- 20 Eylül 1990 - Bağımsız Güney Osetya Cumhuriyeti kuruldu. Tanınmamış olmasına rağmen fiilen Gürcistan'dan ayrıldı. Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Gürcistan'ın eski Güney Osetya Özerk Oblastı'nda (1990'da lağvedildi) Osetler ve Gürcüler arasındaki ve Kuzey Osetya'da Osetler ve İnguşlar arasındaki etnik gerilimler, birkaç yüz ölü ve yaralı bırakan ve sınırın her iki tarafında da büyük bir mülteci dalgası yaratan şiddetli çatışmalara dönüştü. ⓘ
Fiili bağımsızlıktan bu yana Güney Osetya'da Rusya'ya katılma ve Kuzey Osetya ile birleşme önerileri dile getirilmektedir. ⓘ
Dil
Osetlerin dili Hint-Avrupa dil ailesinin İrani Diller koluna bağlı Osetçedir. Osetçe'nin iki ana lehçesi vardır. Bu lehçelerden biri Kuzey Osetya ve Güney Osetya'da konuşulan İron lehçesi, diğeri Kuzey Osetya'da konuşulan Digoron lehçesidir. Osetçeye bağlı Kudairag ve Tuallag gibi alt şivelerde vardır. Edebiyat dili en yaygın lehçe olan İron lehçesine dayanılarak ortaya çıkarılmıştır. Bir halk şairi olan Kosta Khetagurov, Oset edebiyatının kurucularındandır. ⓘ
Osetçe, Kuzeydoğu İran dillerinde sınıflandırılmaktadır. Tacikistan'da konuşulan Yagnob dili, bugün Osetçe ile beraber Kuzeydoğu İran dilleri içinde yaşamını sürdüren son dilidir. Osetçe ve Yagnob dili, İskitçe-Sarmatça dillerinin lehçe grubundan kalmadır. Doğu İran dillerinden olan Peştuca kalıtsal bakımdan Osetçeye benzemektedir. ⓘ
Din
10. yüzyıldan önce Osetler kesinlikle pagandı. Bizanslı misyonerler tarafından 10. yüzyılın başlarında kısmen Hıristiyanlaştırıldılar. Gürcü etkisi ve misyonerlik çalışmaları sonucunda 13. yüzyıla gelindiğinde Osetya nüfusunun büyük bir kısmı Doğu Ortodoks Hıristiyan'dı. ⓘ
İslam, 16. ve 17. yüzyıllarda, Batı Osetya'da Digorlar tarafından işgal edilen toprakları ele geçiren Çerkes Kabarday kabilesinin (15. yüzyılda Tatarlar tarafından bu dinle tanıştırılmışlardı) din değiştirmiş üyeleri tarafından tanıtıldı. Ancak İslam'ın Oset halkının geri kalanına başarılı bir şekilde yayılmadığı bildirilmektedir. ⓘ
1774 yılında Osetya, Rus Ortodoks misyonerlerini buraya göndererek Ortodoks Hıristiyanlığı önemli ölçüde güçlendiren Rus İmparatorluğu'nun bir parçası oldu. Ancak seçilen misyonerlerin çoğu Gürcistan'da yaşayan Ermeniler ve Rumların yanı sıra etnik Gürcüler de dahil olmak üzere Doğu Ortodoks topluluklarından gelen din adamlarıydı. Rus misyonerler gönderilmedi, çünkü bu Osetler tarafından çok müdahaleci olarak görülebilirdi. ⓘ
Bugün hem Kuzey hem de Güney Osetya'daki Osetlerin çoğunluğu Doğu Ortodoksluğunu benimsemektedir. Oset etnik dini olan Asyanizm (Osetçe'de Uatsdin ya da Assdin) de Osetler arasında hayvan kurbanları, kutsal türbeler, Hıristiyan olmayan azizler gibi ritüel geleneklerle yaygındır. Çoğu köyde kuvandon olarak bilinen tapınaklar bulunmaktadır. Araştırma servisi Sreda'ya göre Kuzey Osetya, Oset Paganizminin ana merkezidir ve 2012 yılında yapılan bir ankette nüfusun %29'u pagan inançlarını uyguladığını bildirmiştir. Asyanizm 1980'lerden bu yana popülaritesini arttırmaktadır. ⓘ
2013 yılında yapılan bir tahmine göre Kuzey Osetya nüfusunun %15'i İslam dinine mensuptur. ⓘ
Osetlerin çoğu 12. yüzyılda Gürcü ve Bizans etkisi altında Hristiyan olmuştur. ⓘ
Bugün Kuzey Osetya ve Güney Osetya'daki Osetlerin çoğu Ortodoks Hristiyan'dır. Batıdaki Digor halkı zamanla Kabardeylerin ve İslam dininin etkisi altında kalmıştır. Osetlerin %40'ı Hristiyan, %30' u Müslüman ve geri kalan %30'luk kısmı da pagan inancına sahiptir. ⓘ
Ekonomi
Kuzey Osetler kereste ihraç etmekte ve başta mısır olmak üzere çeşitli ürünler yetiştirmektedir. Güney Osetler ağırlıklı olarak koyun, keçi ve sığır güderler. Geleneksel olarak üretilen ürünler arasında deri eşyalar, kürk başlıklar, hançerler ve metal eşyalar bulunmaktadır. ⓘ
Demografi
Güney Osetya dışında, Kuzey-Orta Gürcistan'daki Trialeti'de de önemli sayıda Oset yaşamaktadır. Türkiye ve Suriye'de büyük bir Oset diasporası yaşamaktadır, Osetler ayrıca Belçika, Fransa, İsveç, Amerika Birleşik Devletleri (özellikle New York City, Florida ve California), Kanada (Toronto), Avustralya (Sydney) ve dünyanın diğer ülkelerine yerleşmişlerdir. ⓘ
2002 Rusya Nüfus Sayımı
Osetlerin büyük çoğunluğu Rusya'da yaşamaktadır (Rusya Nüfus Sayımına (2002) göre):
- Kuzey Osetya-Alanya - 445,300
Moskova - 10.500
Kabardey-Balkar - 9.800
Stavropol Krai - 7.700
Krasnodar Krai - 4.100
Karaçay-Çerkesya - 3.200
Saint Petersburg - 2.800
Rostov Oblastı - 2.600
Moskova Oblastı - 2.400 ⓘ
.png){kind=small}
Genetik
Osetler, çoğunlukla Kafkas etnolinguistik gruplarıyla çevrili bir Hint-Avrupa dili konuşan Kafkasya'nın eşsiz bir etnik grubudur; Kafkas olmayan diğer kabileler arasında Karaçaylar ve Balkarlar bulunmaktadır. Y-haplogrup verileri Kuzey Osetlerin diğer Kuzey Kafkasyalı gruplara, Güney Osetlerin ise diğer Güney Kafkasyalı gruplara birbirlerinden daha çok benzediklerini göstermektedir. mtDNA açısından Osetler, bazı İran gruplarına Kafkas gruplarından önemli ölçüde daha fazla benzemektedir. Bu nedenle Osetlerin Proto-İran Urheimat'ından ortak bir kökeni olduğu ve bunu Kafkas komşularından gelen erkek aracılı göçlerin izlediği öne sürülmektedir. ⓘ
Galeri
Geleneksel kıyafetler içinde Oset kadını, 20. yüzyılın ilk yılları
Çalışan Oset kadınlar (19. yüzyıl)
Oset Kuzey Kafkasya 18. yüzyıl giysisi, Ramonov Vano (19. yüzyıl)
Üç Osetyalı öğretmen (19. yüzyıl)
1883'te Osetyalı bir kız
Gaito Gazdanov, yazar
Sergei Guriev, ekonomist
Nikolay Bagrayev, siyasetçi
Güney Osetyalı sanatçılar
1881'de Osetyalı bir adam
Soslan Ramonov, güreşçi
Şota Bibilov, profesyonel futbolcu
Ruslan Karaev, profesyonel kick boksçu
Vladimir Gabulov, Osetyalı kaleci
Valery Gergiev, orkestra şefi ⓘ
._F._17._Oss%C3%A8the_(Oss%C3%A8te),_Koban._Mission_scientifique_de_Mr_Ernest_Chantre._1881.jpg)
