Sisifos

Sisyphos taş yuvarlama cezasını çekerken Persephone onu denetiyor (yaklaşık MÖ 530'dan kalma bir amfora) ⓘ

Sisyphos (Yunanca Σίσυφος; İngilizce: Sisyphus), Yunan Mitolojisinde, Yeraltı Dünyasında sonsuza kadar büyük bir kayayı bir tepenin en yüksek noktasına dek yuvarlamaya mahkûm edilmiş bir kraldır. Sisifos ismi geleneksel olarak sophos (bilge) sözcüğüyle ilişkilendirilir; fakat bu ilişkilendirme bazı etimolojik problemler içermektedir. Aiolos'un oğlu, Korint kralı Sisyphos tanrı-ırmak Asopos'a, kızı Aigina'nın Zeus tarafından kaçırılmış olduğunu söyleyerek Zeus'u ele vermesine karşılık kalesi içinde bir pınarın akıtılmasını sağlar. ⓘ

Bu hainlik Zeus'un öfkesine neden olur. Zeus ona ölüm meleği Thanatos'u gönderir. Sisyphos, Thanatos'u zincire vurur; onu özgürlüğüne kavuşturmak için Zeus müdahale etmek zorunda kalır. Ölüler Ülkesine götürülen Sisyphos kaderine katlanmak istemez. Kendisine cenaze töreni yapmamasını karısından ölmeden önce istemiştir. Törensizliği hoş karşılamayan Hades, dinsiz karısını cezalandırması için Sisyphos'un yeryüzüne dönme önerisini kabul eder... Sisyphos daha yıllarca yeryüzünde yaşayacaktır. ⓘ

Nihayet, gerçek ölümünde cezalandırılır. Ölüler Ülkesi tanrıları onu sonsuza dek taş yuvarlamaya mahkûm ederler; hedefe her yaklaşmada taş yine aşağıya düşer. ⓘ

Persephone Yeraltı Dünyası'nda Sisyphus'u denetliyor, Attika siyah figürlü amfora, MÖ 530 civarı, Staatliche Antikensammlungen ⓘ

Etimoloji

R. S. P. Beekes, Yunan öncesi bir köken ve sophos (σοφός, "bilge") kelimesinin köküyle bir bağlantı önermiştir. Alman mitograf Otto Gruppe, bu ismin keçi derisinin kullanıldığı bir yağmur tılsımına atfen sisys (σίσυς, "keçi derisi") kelimesinden türediğini düşünmüştür. ⓘ

Aile

Sisifos Teselya Kralı Aeolus ile Enarete'nin oğlu ve Salmoneus'un kardeşiydi. Pleiad Merope ile evlenmiş ve bu evlilikten Glaucus, Ornytion, Thersander, Almus, Sinon ve Porphyrion'un babası olmuştur. Sisifos, Glaukos aracılığıyla Bellerophon'un, Almus aracılığıyla da Orchomenus'un kurucusu Minyas'ın dedesidir. ⓘ

Mitoloji

Reign

Sisifos, Ephyra'nın (Korint'in orijinal adı olduğu varsayılır) kurucusu ve ilk kralıydı. Kral Sisyphus denizciliği ve ticareti desteklemiş, ancak açgözlü ve hilekâr olmuştur. Zeus'un yetki alanına giren misafir yükümlülüklerini ihlal ederek sarayındaki misafirleri ve yolcuları öldürür, böylece tanrıyı kızdırırdı. Bu cinayetlerden zevk alıyordu çünkü bunlar onun demir yumruklu yönetimini sürdürmesini sağlıyordu. ⓘ

Salmoneus ile Çatışma

Sisifos ve kardeşi Salmoneus'un birbirlerinden nefret ettikleri bilinmektedir ve Sisifos, Salmoneus'u kendisi için herhangi bir ciddi sonuç doğurmadan nasıl öldürebileceği konusunda Delphi kahinine danışmıştır. Homeros'tan itibaren Sisifos, insanların en kurnazı olarak ünlenmiştir. Salmoneus'u öldürme planlarından birinde Salmoneus'un kızı Tyro'yu baştan çıkarmış, ancak Tyro, Sisifos'un sonunda babasını tahttan indirmek için onları kullanmayı planladığını anlayınca doğurduğu çocukları öldürmüştür. ⓘ

Ölüm hilesi

Sisifos, Korint akropolünde bir pınarın akmasına neden olması karşılığında Asopid Aegina'nın yerini babası nehir tanrısı Asopus'a açıklayarak Zeus'un sırlarından birine ihanet etmiştir. ⓘ

Zeus daha sonra Thanatos'a Sisifos'u Tartarus'a zincirlemesini emreder. Sisifos, görevi ruhlara yeraltı dünyasına rehberlik etmek olan Charon'un bu olayda neden ortaya çıkmadığını merak ediyordu. Sisifos sinsice Thanatos'tan zincirlerin nasıl çalıştığını göstermesini istedi. Thanatos onun dileğini yerine getirirken Sisifos bu fırsatı değerlendirmiş ve Thanatos'u zincirlere hapsetmiş. Thanatos güçlü zincirlerle bağlandıktan sonra Dünya'da hiç kimse ölmedi. Bu bir kargaşaya neden oldu ve rakipleri ölmediği için savaşlarının eğlencesini kaybetmesine sinirlenen Ares müdahale etti. Öfkelenen Ares Thanatos'u serbest bıraktı ve Sisifos'u ona teslim etti. ⓘ

Bazı versiyonlarda Hades, Sisifos'u zincirlemek için gönderilmiş ve kendisi de zincirlenmiştir. Hades bağlı olduğu sürece kimse ölemezdi. Bu yüzden tanrılara kurban sunulamıyor, yaşlı ve hasta olanlar acı çekiyordu. Tanrılar sonunda Sisifos'u hayatı o kadar zindan etmekle tehdit etmişler ki, Sisifos ölmeyi dilemiş. O zaman Hades'i serbest bırakmaktan başka çaresi kalmadı. ⓘ

Sisifos ölmeden önce karısına çıplak bedenini meydanın ortasına atmasını söylemişti (sözde karısının ona olan sevgisini test etmek için). Bu Sisifos'un Styx nehrinin kıyısına düşmesine neden olmuştur. Daha sonra, yeraltı dünyasının tanrıçası Persephone'ye bunun karısının kendisine olan saygısızlığının bir işareti olduğu şikayetinde bulunan Sisifos, onu üst dünyaya dönmesine izin vermesi için ikna eder. Ephyra'ya geri döndüğünde Sisifos'un ruhu, cesedini gömmediği ve sevgi dolu bir eşin yapması gerektiği gibi uygun bir cenaze töreni düzenlemediği için karısını azarladı. Sisifos yeraltı dünyasına dönmeyi reddedince, Hermes tarafından zorla oraya geri götürülmüştür. Efsanenin bir başka versiyonunda Persephone, Sisifos tarafından yanlışlıkla Tartarus'a götürüldüğü konusunda kandırılmış ve bu yüzden onun serbest bırakılmasını emretmiştir. ⓘ

Sophokles'in Philoctetes'inde Odysseus'un babasının (Odysseia'da babası olarak bildiğimiz Laërtes değil Sisyphus olduğu rivayet edilir) ölümden döndüğüne dair bir referans vardır. Euripides de Kikloplar'da Sisifos'u Odysseus'un babası olarak tanımlar. ⓘ

Sisifos, Aeolus ile Enarete’in oğlu, Merope’nin kocası ve Ephyra (Korint) kentinin kurucu kralıdır, fakat sonraki kaynaklar Sisifos’un Antiklea ile birlikteliğinden Odiseus’un babası olduğunu ileri sürmektedir. Sisifos’un Melikertes onuruna ilk Isthmian oyunlarını düzenlediği rivayet edilir. ⓘ

Yeraltı dünyasında cezalandırma

Hades, Sisifos'a hilekârlığının cezası olarak büyük bir kayayı sarp bir tepeye doğru durmadan yuvarlatır. Cezanın çıldırtıcı doğası, Sisifos'un zekâsının Zeus'unkini aştığına dair kibirli inancı nedeniyle ona ayrılmıştı. Bunun üzerine Hades kendi zekâsını göstererek kayayı büyüleyip Sisifos tepeye ulaşamadan yuvarlanıp gitmesini sağlamış, bu da Sisifos'u sonsuza dek sürecek faydasız bir çabaya ve bitmek bilmeyen bir hüsrana mahkûm etmiştir. Böylece, anlamsız veya bitmek bilmeyen faaliyetler bazen "Sisifosvari" olarak tanımlanmıştır. Sisifos antik yazarlar için yaygın bir konuydu ve ressam Polygnotus tarafından Delphi'deki Lesche'nin duvarlarına resmedilmişti. ⓘ

Yorumlar

Anlamsız bir savaşı sürdürmenin sembolü olarak Sisifos. Johann Vogel: Meditationes emblematicae de restaurata pace Germaniae, 1649 ⓘ

Güneş teorisine göre Kral Sisifos, her gün doğudan doğup batıya batan güneşin diskidir. Diğer araştırmacılar onu yükselen ve alçalan dalgaların ya da hain denizin kişileştirilmesi olarak görür. MÖ 1. yüzyılda yaşamış Epikürcü filozof Lucretius, Sisifos efsanesini siyasi makamlara talip olan ve sürekli yenilen politikacıların kişileştirilmesi olarak yorumlamış, kendi içinde "boş bir şey" olan iktidar arayışını kayayı tepeye yuvarlamaya benzetmiştir. Friedrich Welcker, Sisifos'un bilgi peşinde koşan insanın beyhude mücadelesini sembolize ettiğini öne sürmüş, Salomon Reinach ise cezasının Sisifos'un Sisypheum'un inşasında harcanan emek ve beceriyi sembolize eden devasa bir taş olan Akrokorinthus'u yuvarlarken tasvir edildiği bir resme dayandığını söylemiştir. Albert Camus, 1942 tarihli Sisifos Söyleni adlı denemesinde Sisifos'u insan yaşamının saçmalığını temsil eden biri olarak görmüştür, ancak Camus "Sisifos'u mutlu hayal etmek gerekir" sonucuna varmıştır, çünkü "Yükseklere doğru mücadelenin kendisi bir insanın kalbini doldurmaya yeter." Daha yakın zamanlarda J. Nigro Sansonese, Georges Dumézil'in çalışmalarına dayanarak, "Sisifos" adının kökeninin, nefesin genizde çıkardığı sürekli ileri geri, suskun sesin ("siss phuss") onomatopoetik olduğunu ve Sisifos mitolojisini nefes kontrolüyle ilgili arkaik (bkz. Proto-Hint-Avrupa dini) transa sokan tekniklerin çok daha geniş bir bağlamına yerleştirdiğini öne sürmüştür. Tekrarlayan nefes alma-verme döngüsü mitte ezoterik olarak Sisifos ve kayasının bir tepe üzerindeki yukarı-aşağı hareketi olarak tanımlanır. ⓘ

Çalışanların görevlerinin anlamı azaldığında nasıl tepki verdiklerini test eden deneylerde, test koşulu Sisifos koşulu olarak adlandırılır. Deneyin iki ana sonucu, insanların işleri daha anlamlı göründüğünde daha çok çalıştıkları ve insanların anlam ile motivasyon arasındaki ilişkiyi hafife aldıklarıdır. ⓘ

Alman yazar Manfred Kopfer, The Philosophy of Recursive Thinking adlı kitabında Sisifos'un cezası için uygulanabilir bir çözüm önerdi. Sisifos dağın zirvesine her ulaştığında, dağdan bir taş koparır ve onu en aşağı noktaya taşır. Bu şekilde dağ sonunda düzleşecek ve taş artık aşağı yuvarlanamayacaktır. Kopfers'in yorumuna göre bu çözüm, tanrılar tarafından cezalandırılmayı Sisifos'un tanrısal eylemlere layık olduğunu kanıtlaması için bir sınava dönüştürür. Eğer Sisifos "bir dağı yerinden oynatabilirse", aksi takdirde sadece tanrıların yapmaya hakkı olduğu şeyleri yapmasına izin verilecektir. ⓘ

Edebi yorumlar

Sisyphus (1548-49), Titian, Prado Müzesi, Madrid, İspanya ⓘ

• Homeros Sisifos'u hem İlyada'nın VI. kitabında hem de Odysseia'nın XI. kitabında anlatır.
• Romalı şair Ovid, Orpheus ve Eurydice hikâyesinde Sisifos'a gönderme yapar. Orpheus aşağı inip Hades ve Persephone ile yüzleştiğinde, Eurydice'yi ölümden geri getirme dileğini yerine getirmeleri için bir şarkı söyler. Bu şarkı söylendikten sonra Ovid, Sisifos'un duygusal olarak etkilenerek bir anlığına ebedi görevini bırakıp kayasına oturduğunu belirterek şarkının ne kadar dokunaklı olduğunu gösterir, Latince ifade inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo ("ve sen oturdun, Sisifos, kayana") şeklindedir.
• Platon'un Apology'sinde Sokrates, Sisifos gibi kendilerini bilge sanan figürlerle karşılaşabileceği, böylece onları sorgulayabileceği ve kimin bilge olduğunu ve kimin "olmadığı halde olduğunu sandığını" bulabileceği öbür dünyayı dört gözle bekler.
• Fransız absürdist Albert Camus, Sisifos Söyleni başlıklı bir deneme yazmış ve Sisifos'u absürd kahraman statüsüne yükseltmiştir. Franz Kafka defalarca Sisifos'tan bir bekar olarak bahsetmiştir; onun için Kafkaesk, kendisindeki Sisifos benzeri nitelikleri ortaya çıkaran niteliklerdi. Frederick Karl'a göre: "Zirvelere ulaşmak için mücadele eden, ancak derinliklere atılan adam Kafka'nın tüm özlemlerini somutlaştırdı; ve kendisi olarak kaldı, yalnız, tek başına." Filozof Richard Taylor, Sisifos efsanesini çıplak tekrardan ibaret olduğu için anlamsızlaşan bir hayatın temsili olarak kullanır.
• Wolfgang Mieder, birçoğu editoryal karikatürler olmak üzere Sisifos imgesini temel alan karikatürleri bir araya getirmiştir. ⓘ

Popüler kültürde

• Sisyphus, Andrew Bird'ün My Finest Work Yet (2019) albümünde yer alan "Sisyphus" şarkısının konusudur.
• Sisyphus, Supergiant Games tarafından geliştirilen 2020 bağımsız haydut benzeri bir oyun olan Hades'te Andrew Marks tarafından seslendirilen bir karakterdir. Oyuncu karakteri Zagreus'a Sisifos'un Tartarus'taki cezasını hafifletme seçeneği verilir. ⓘ