Dionysos

Dionysos'un gençliği, Adolphe Bouguereau ⓘ

Dionysus veya Dionisos (Yunanca: Διώνυσος veya Διόνυσος Dionysos; bazı mitolojik eserlerde ve özellikle tragedyalarda Bromios, Euhios, Dithyrambos, İakkhos veya İobakkhos olarak da adlandırılır), Roma mitolojisinde Baküs (Bacchus) olarak da bilinen Çallı şarap tanrısı. Şarabın sadece sarhoş ediciliğini değil, sosyal ve faydalı etkilerini de temsil eder. Medeniyetin destekçisi ve barış aşığıdır. ⓘ

Dionysos tanrıların ve tüm insanların babası Zeus ile ölümlü kadın Semele'nin oğlu olarak doğmuştur. Şunu da not etmekte fayda var. Birçok makalede veya internet sitesinde Dionysos Oniki Olimposlu'dan yani Dodekatheon'dan biriymiş gibi gösterilmeye çalışılsa da antik kaynaklarda buna ilişkin yekdil bir kanı yoktur. Bu aslında Robert Graves'in "Yunan Mitleri" (1955) isimli kitabında ortaya atıp meşhurlaştırdığı bir iddiadır. (Sözde Tanrıça Hestia yerini Dionysos'a veriyor). Halbuki Sallustius'un "Evren ve Tanrılar Üzerine" (MS 4. yüzyıl) isimli bir çeşit Antik Yunan dini kateşizminde bile yine Hestia'nın ismi anılır listede. Doğuş efsanesi şöyle anlatılır: Zeus Semele’ye aşık olur, ama karısı Hera onu kıskanır. Hera yaşlı bir kadın kılığına girer ve Semele’ye Zeus’un ona güçlerini göstermesini söylemesini söyler. Zeus bütün parlaklığıyla gücünü gösterirken Semele yanar ve karnındaki yedi aylık bebeğini düşürür. Zeus bu sırada mucizevi olarak orada biten sık yapraklı bir sarmaşığın yanmaktan koruduğu Dionysos'u kurtarır ve baldırında saklar. Daha sonra Tanrı Dionysos Zeus’un baldırından doğar. Fakat bu sefer de Hera, Kuretalar'a rüşvet vererek çocuğa eğlenmesi için oyuncaklar verir, ustaca yapılmış bir ayna çocuğu bir çalılığın içine çeker ve Hera'nın emri üzerine Titanlar, Dionysos'u kaçırıp küçük parçalara böler ve bir kazanda pişirirler. Ancak çocuğun büyükannesi Rhea torununa acır ve Athena'nın yardımıyla onu kurtarır ve parçalarını birleştirir. Bundan sonra Dionysos (İki kere doğan) Hera'dan saklamak için çocuk önce kız gibi giydirilir, sonra Semele'nin kızı kardeşi İno ve eşi Athamas'a yollanır. Ama bunu fark eden Hera ise İno'yu delirtir ve İno da oğlunu bir kaynar su kazanına atıp öldürürken kocasını da bir geyik zannedip vurur. Zeus ise Dionysos'u kıskanç Hera'nın elinden zor kurtarır ve onu bir keçiye dönüştürerek Nysa dağındaki nemflerin arasına yollar. Daha sonra genç Dionysos, Nysa Dağı'nda şarabı icat eder. Sonra, nemflerden ve satirlerden oluşan alayı ile dünyayı dolaşmaya başlar. Apollodoros'a göre Şarap Tanrısı Mısır'a gittiğinde delilikten hala kurtulamamıştır. Frigya'ya vardığında Rhea tarafından iyileştirilir ve delirdiği dönem boyunca işlediği suçların günahından arındırılır ve bunu müteakip büyükannesi Rhea-Cybele'nin Gizemler'ine inisiye edilir. Daha sonra Trakya'ya geçer. Kral Lykorgas, üzüm ve şarap düşmanıdır. Dionysos'un bütün alayını tutuklar. Dionysos'un kendisi ise, deniz dibinde Thetis'in yanına zor sığınır. Ama kutsal öç gecikmez ve Kral Lykorgas delirir. Asma ağacı sanarak oğluna saldırır ve onun bacaklarını yok ettikten sonra kendisine gelir. Şarap Tanrısı Dionysos Adalar'a geçer. Bu yolculukla ilgili şu efsane anlatılır: Dionysos, kayalık bir adanın sahilindeyken korsanlarca yakalanır ve bir köle olarak satılmak üzere Mısır ya da Kıbrıs'a götürülmek istenir. Ama Dionysos'u her bağlayışlarında, üstündeki iplerin kendiliğinden düşmesi dümencinin dikkatini çeker; bu gencin bir Tanrı olabileceğini düşünerek onu salıvermeleri için arkadaşlarını uyarır. Ne var ki dümenciyi kimse dikkate almaz. Bu sırada bütün gemi şarap terler, yelken ve direkleri asma dalları, üzüm salkımları kaplamaya başlar. Tutsak genç ise kaptanın üstüne atlayarak kükreyen bir aslana dönüşür. Bunu gören korsanlar korkudan denize atlarlar ve atlamalarıyla yunus balığına dönüşürler. Bu felaketten sadece dümenci kurtulur. Naksos adasına gittiği zaman ise Theseus’un bırakıp gittiği Ariadne’yi bulur. Apollodoros, Dionysos’un, Minos’un kızı güzel Ariadne’yi Lemnos adasına götürdüğünü, ondan üç veya dört çocuğu olduğunu söyler. Ariadne, sonunda, Zeus’tan ölümsüzlük armağanını elde eder ve Şarap tanrısının sürekli eşi haline gelir. ⓘ

Dionysos ve nemfler, John Reinhard Weguelin ⓘ

Bekilli yöresinde yaşamıştır. Helen pantheonuna aykırı düşen bir tanrıdır. Bütün efsaneleri bir tek motif üstüne kuruludur: tepki ve direnç. Sembolü olan asma ağacı gibi ölüp yeniden doğar, haz ve acı arasında iki uçta gider gelir. Bu yüzden psikiyatride manik depresif duygu durumunu temsil eder. Genel olarak Zeus ile Semele'nin oğlu olarak geçse de, bazı kaynaklarda Zeus ile Persephone'nin ya da Zeus ile Demeter'ın oğlu olarak gösterilir. Dionysos kültünün, Hristiyanlık dinini de doğrudan etkilediği iddia edilmektedir. Dionysos bağ bozumu tanrısı olarak da bilinir. Onun adına düzenlenen bağ bozumu şenliklerinde tiyatronun temeli atılmıştır. Bu şenliklerde bir koro bulunmaktaydı; daha sonraları koronun önüne bir oyuncu, daha sonra ikinci bir oyuncu geçmiş, böylece tiyatronun temelleri atılmıştır. ⓘ

Dionysos (Bacchus) ⓘ
Şarap, bitki örtüsü, bereket, şenlik, ritüel çılgınlık, dini coşku, tiyatro tanrısı
On İki Olimposlu'nun Üyesi
Helenistik bir modele göre yapılmış ikinci yüzyıl Roma Dionysos heykeli (eski kolleksiyon. Kardinal Richelieu, Louvre).
Mesken	Olimpos Dağı
Hayvanlar	Boğa, panter, kaplan veya aslan, keçi, yılan
Sembol	Thyrsus, asma, sarmaşık, tiyatro maskeleri, fallus
Festivaller	Bacchanalia (Roma), Dionysia
Kişisel bilgiler
Ebeveynler	Zeus ve Semele Zeus ve Demeter (bazı kaynaklar) Zeus ve Persephone (Orphic) Ammon ve Amaltheia
Kardeşler	Aeacus, Angelos, Apollo, Ares, Artemis, Athena, Eileithyia, Enyo, Eris, Ersa, Hebe, Truvalı Helen, Hephaistos, Herakles, Hermes, Minos, Pandia, Persephone, Perseus, Rhadamanthus, Tantalus, Graces, Horae, Litae, Muses, Moirai
Konsorsiyum	Ariadne
Çocuklar	Priapus, Hymen, Thoas, Staphylus, Oenopion, Comus, Phthonus, Graces, Deianira
Eşdeğerler
Roma eşdeğeri	Bacchus, Liber
Etrüsk eşdeğeri	Fufluns
Mısırlı eşdeğer	Osiris

Dionysos (/daɪ.əˈnaɪsəs/; Antik Yunanca: Διόνυσος Dionysos) antik Yunan dininde ve mitinde üzüm hasadı, şarapçılık, meyve bahçeleri ve meyveler, bitki örtüsü, bereket, delilik, ritüel çılgınlık, dini coşku, şenlik ve tiyatro tanrısıdır. Yunanlılar tarafından Bacchus (/ˈbækəs/ veya /ˈbɑːkəs/; Eski Yunanca: Βάκχος Bacchos) olarak da bilinir. Bu isim daha sonra Romalılar tarafından benimsenmiştir; neden olduğu çılgınlık bakkheia'dır. Eleutherios ("kurtarıcı") olarak şarabı, müziği ve kendinden geçmiş dansı takipçilerini bilinçli korku ve endişeden kurtarır ve güçlülerin baskıcı kısıtlamalarını altüst eder. Bazen sarmaşıkla sarılan ve bal damlayan rezene saplı bir asa olan thyrsus'u hem hayırlı bir değnek hem de kültüne ve temsil ettiği özgürlüklere karşı çıkanları yok etmek için kullanılan bir silahtır. Gizemlerine katılanların tanrının kendisi tarafından ele geçirildiğine ve güçlendirildiğine inanılır. ⓘ

Şarap, Dionysos kültünde dini bir odak noktasıydı ve onun yeryüzündeki vücut bulmuş haliydi. Şarap acıyı dindirebilir, neşe getirebilir ve ilahi deliliğe ilham verebilirdi. Dionysos festivalleri, Batı kültüründe tiyatronun gelişiminin arkasındaki ilk itici güç olan, onun mitlerini canlandıran kutsal dramaların performansını içeriyordu. Dionysos kültü aynı zamanda bir "ruhlar kültü "dür; maenadları ölüleri kan sunularıyla besler ve yaşayanlar ile ölüler arasında ilahi bir iletişim aracı olarak hareket eder. Bazen ölen ve dirilen bir tanrı olarak kategorize edilir. ⓘ

Romalılar Bacchus'u kendi Liber Pater'leriyle, Liberalia festivalinin "Özgür Baba "sıyla, bağcılığın, şarabın ve erkek doğurganlığının koruyucusuyla ve reşit olma ve vatandaşlığa bağlı geleneklerin, ritüellerin ve özgürlüklerin koruyucusuyla özdeşleştirmişlerdir, ancak Roma devleti bağımsız, popüler Bacchus festivallerini (Bacchanalia), kısmen sınıfların ve cinsiyetlerin özgürce karışmasının geleneksel sosyal ve ahlaki kısıtlamaları aşması nedeniyle yıkıcı olarak değerlendirmiştir. Bacchanalia'nın kutlanması, Devlet tarafından onaylanan ve denetlenen hafifletilmiş biçimler ve büyük ölçüde azaltılmış cemaatler dışında, idamlık bir suç haline getirildi. Baküs festivalleri Liber ve Dionysos festivalleriyle birleştirildi. ⓘ

İsim

Etimoloji

İçki kadehini (kantharos) uzatan Dionysos (MÖ altıncı yüzyıl sonu) ⓘ

Antik Yunancadaki dio- öneki Διόνυσος (Diónūsos; /di.ó.nyː.sos/) antik çağlardan beri Zeus (genitif Dios) ile ilişkilendirilmiştir ve ismin varyantları orijinal bir *Dios-nysos'a işaret ediyor gibi görünmektedir. En eski kanıt, Miken Pylos'ta bulunan ve MÖ on ikinci veya on üçüncü yüzyıla tarihlenen iki tablette yer alan Miken Yunancası 𐀇𐀺𐀝𐀰 (di-wo-nu-so) datif biçimidir. O dönemde bunun gerçekten bir theonym olup olmadığı kesin olarak bilinmiyordu, ancak 1989-90 yıllarında Hanya'daki Kastelli Tepesi'nde yapılan Yunan-İsveç Kazıları, diğerlerinin yanı sıra Lineer B yazıtları taşıyan dört eser ortaya çıkarmıştır; bunlar arasında KH Gq 5 numaralı parça üzerindeki yazıtın Dionysos'un erken tapınımını doğruladığı düşünülmektedir. Miken Yunancasında Zeus'un biçimi di-wo'dur. İkinci unsur olan -nūsos'un kökeni bilinmemektedir. Belki de Yunan mitolojisinde tanrının doğum yeri olan ve periler (Nysiadlar) tarafından emzirildiği Nysa Dağı ile ilişkilidir, ancak Syroslu Pherecydes nũsa'nın MÖ altıncı yüzyılda "ağaç" için arkaik bir kelime olduğunu öne sürmüştür. Sophilos'un bir vazosunda Nysiadlar νύσαι (nusae) olarak adlandırılmıştır. Kretschmer, νύση (nusē)'nin Trakça bir sözcük olduğunu ve νύμφη (nýmphē) ile aynı anlama geldiğini, νυός (nuos) (gelin ya da gelin, I-E *snusós, Sanskr. snusā) ile benzer bir sözcük olduğunu iddia etmiştir. Erkek biçiminin νῦσος (nūsos) olduğunu ve bunun Dionysos'u "Zeus'un oğlu" yapacağını öne sürdü. Jane Ellen Harrison, Dionysos isminin "genç Zeus" anlamına geldiğine inanıyordu. Robert S. P. Beekes, Hint-Avrupa etimolojisini bulmaya yönelik tüm girişimler şüpheli olduğundan, ismin Yunan öncesi bir kökenini öne sürmüştür. ⓘ

Anlamı ve varyantları

Daha sonraki varyantları arasında Boeotia'da Dionūsos ve Diōnūsos; Teselya'da Dien(n)ūsos; İyonya'da Deonūsos ve Deunūsos; Aiolia'da Dinnūsos ve diğer varyantlar bulunur. Dio- ön eki Dioscures'inki gibi başka isimlerde de bulunur ve Zeus'un isminin genitif hali olan Dios'tan türemiş olabilir. ⓘ

Nonnus, Dionysiaca adlı eserinde Dionysos adının "Zeus topallaması" anlamına geldiğini ve Hermes'in yeni doğan Dionysos'a bu adı verdiğini yazar, "çünkü Zeus yükünü taşırken uyluğunun ağırlığından bir ayağını topallayarak kaldırırdı ve nysos Syrakus dilinde topallamak anlamına gelir". W. H. D. Rouse bu satırlara düştüğü notta "Bu etimolojilerin yanlış olduğunu söylemeye gerek yok" diye yazmaktadır. Klasik kaynaklara dayanan bir Bizans ansiklopedisi olan Suda, Dionysos'un "vahşi hayatı yaşayanların her biri için [διανύειν] başarmaktan bu şekilde adlandırıldığını belirtir. Ya da yaban hayatı yaşayanlar için her şeyi sağlamaktan [διανοεῖν]." ⓘ

Kökenler

Dionysos Zaferi, Poseidon Evi'nden bir mozaik, Zeugma Mozaik Müzesi ⓘ

On dokuzuncu yüzyıldaki akademisyenler, filoloji ve karşılaştırmalı mitoloji çalışmalarını kullanarak, genellikle bu temayı içeren mitlerine dayanarak Dionysos'u, standart Yunan panteonuna ancak nispeten geç bir tarihte isteksizce kabul edilen yabancı bir tanrı olarak gördüler - zamanının çoğunu yurtdışında geçiren ve Yunanistan'a döndüğünde kabul görmek için mücadele eden bir tanrı. Bununla birlikte, daha yeni kanıtlar Dionysos'un aslında anakara Yunan kültüründe görülen en eski tanrılardan biri olduğunu göstermiştir. Dionysos'a tapınmayla ilgili en eski yazılı kayıtlar Miken Yunanistan'ından, özellikle de MÖ 1300'lere tarihlenen Pylos'taki Nestor Sarayı ve çevresinden gelmektedir. Bu dönemde Dionysos'u çevreleyen herhangi bir dinin ayrıntıları yetersizdir ve kanıtların çoğu sadece Linear B'de di-wo-nu-su-jo ("Dionysoio" = 'Dionysos'un') olarak yazılan ve "Dionysoio'nun" olarak tanımlanan şarap sunuları veya ödemeleriyle bir bağlantıya işaret eden kil tablet parçaları üzerinde korunan adı şeklindedir. Daha sonraki dönemlerdeki Dionysos kadınlarına karşılık gelebilecek "şarap yeri" olan "Oinoa'nın kadınları "na da atıflar ortaya çıkarılmıştır. ⓘ

Pylos'taki diğer Miken kayıtları, Zeus'un oğlu olan ve kendisine öküz kurban edilen Eleuther adlı bir tanrıya tapınıldığını kaydetmektedir. Hem Zeus hem de öküzlerle olan bağlantının yanı sıra Eleuther ya da Eleutheros isminin Latince Liber Pater ismiyle olan etimolojik bağlantıları, bunun Dionysos için başka bir isim olabileceğini göstermektedir. Károly Kerényi'ye göre bu ipuçları, MÖ on üçüncü yüzyılda bile Dionysos'un temel dininin ve önemli mitlerinin mevcut olduğunu göstermektedir. Minos Girit'indeki Knossos'ta erkeklere sıklıkla, daha sonraki Dionysos mitinde bir figür olan ve aynı zamanda "acı çeken" anlamına gelen "Pentheus" adı verilirdi. Kerényi, bir çocuğa böyle bir isim vermenin güçlü bir dini bağlantıya işaret ettiğini, potansiyel olarak daha sonraki mitlerde Dionysos'un takipçilerinin ellerinde acı çeken Pentheus'un ayrı bir karakteri değil, mitolojisinde zafer kazanmadan önce acıya katlanması gereken bir tanrıyı tanımlayan Dionysos'un kendisinin bir sıfatı olduğunu savunmuştur. Kerényi'ye göre, "acı çeken adam" unvanı muhtemelen başlangıçta tanrının kendisine atıfta bulunuyordu ve mit geliştikçe sadece farklı karakterlere uygulandı. Dionysos'un adıyla birlikte bilinen en eski imgesi, MÖ 570 civarında Attika'lı çömlekçi Sophilos'un bir dinosu üzerinde bulunur ve British Museum'da yer alır. Yedinci yüzyıla gelindiğinde, çömlekler üzerinde bulunan ikonografi, Dionysos'a şarapla ilişkili bir tanrıdan daha fazlası olarak tapıldığını göstermektedir. Düğünler, ölüm, kurban ve cinsellikle ilişkilendirilmiş ve satirler ve dansçılardan oluşan maiyeti çoktan kurulmuştur. Bu ilk tasvirlerdeki ortak tema, takipçilerinin tanrının eliyle, genellikle hem evcil hem de vahşi satirler tarafından temsil edilen melez yaratıklara dönüşmesi ve medeni yaşamdan bir kaçış aracı olarak doğaya geri dönüşü temsil etmesiydi. ⓘ

Epitetler

Panter, satir ve asma üzerindeki üzümlerle MS ikinci yüzyıl Ludovisi Dionysos'u, Palazzo Altemps, Roma ⓘ

Dionysos'un Epifanisi mozaiği, Dion'daki Dionysos Villası'ndan (MS ikinci yüzyıl), Yunanistan, Dion Arkeoloji Müzesi ⓘ

Kızıl saçlı Bacchus'u tasvir eden bir Roma freski, Boscoreale, MÖ 30 civarı ⓘ

Dionysos çeşitli şekillerde aşağıdaki lakaplarla tanınmıştır: Acratophorus, Ἀκρατοφόρος ("karıştırılmamış şarap veren"), Arcadia'daki Phigaleia'da. ⓘ

Aisymnetes, Αἰσυμνήτης (duyarsız) inancı yöneten (μοίρα). ⓘ

Sicyon'daki Acroreites. ⓘ

Adoneus, Roma edebiyatında nadir bir arkaizm, Bacchus için epitet olarak kullanılan Adonis'in Latinceleştirilmiş bir şekli. ⓘ

Aegobolus Αἰγοβόλος ("keçi avcısı"), Boeotia'da Potniae'de. ⓘ

Aesymnetes Αἰσυμνήτης ("hükümdar" ya da "efendi") Akhaia'da Aroë ve Patrae'de. ⓘ

Agrios Ἄγριος ("vahşi"), Makedonya'da. ⓘ

Androgynos Ἀνδρόγυνος (cinsel ilişkide androjen), cinsel ilişkide hem aktif Erkek rolünü hem de pasif Kadın rolünü oynayan tanrıya atıfta bulunur. ⓘ

Anthroporraistes, Ἀνθρωπορραίστης ("insan yok edici"), Tenedos'ta Dionysos'un bir unvanı. ⓘ

Bassareus, Βασσαρεύς Dionysos'un Trakyalı bir adı, bassaris ya da "tilki derisi "nden türemiştir, bu eşya onun kültistleri tarafından gizemlerinde giyilirdi. ⓘ

Bougenes, Βουγενής ya da Βοηγενής ("inek tarafından taşınan"), Lerna Gizemleri'nde. ⓘ

Braetes, Βραίτης ("bira ile ilgili") Trakya'da. ⓘ

Briseus Βρῑσεὐς ("galip gelen") Smyrna'da. ⓘ

Bromios Βρόμιος ("kükreme", rüzgâr gibi, öncelikle mitin merkezi ölüm/diriliş unsuruyla ilgilidir, ancak aynı zamanda tanrının aslan ve boğaya dönüşmesi ve alkol içenlerin gürültüsü ile de ilgilidir. Ayrıca Dionysos'un babası "gök gürültüsü" Zeus'a atıfta bulunan "gök gürültüsü kükremesi" ile de akrabadır). ⓘ

Choiropsalas χοιροψάλας ("domuz yiyici": Yunanca χοῖρος = "domuz", kadın cinsel organı için argo bir terim olarak da kullanılır). Dionysos'un bereket tanrısı olarak rolüne bir gönderme. ⓘ

Chthonios Χθόνιος ("yeraltı") ⓘ

Cittophorus Κιστοφόρος ("sepet taşıyıcısı, sarmaşık taşıyıcısı"), Sepetlerin tanrı için kutsal olduğunu ima eder. ⓘ

Dimetor Διμήτωρ ("iki kez doğan") Dionysos'un iki doğumunu ifade eder. ⓘ

Dendrites Δενδρίτης ("ağaçların adamı"), bir bereket tanrısı olarak. ⓘ

Dithyrambos, Διθύραμβος festivallerinde kullanılır ve erken doğumuna atıfta bulunur. ⓘ

Eleutherios Ἐλευθέριος ("kurtarıcı"), Eros ile paylaşılan bir lakap. ⓘ

Endendros ("ağaçtaki adam"). ⓘ

Enorches ("taşaklı"), doğurganlığına atıfla ya da Zeus'un bebek Dionysos'u "uyluğuna" dikmesine atıfla "testislerinde", testisleri anlamına geldiği anlaşılmaktadır). Samos ve Lesbos'ta kullanılır. ⓘ

Eridromos ("iyi koşan"), Nonnus'un Dionysiaca'sında. ⓘ

Erikryptos Ἐρίκρυπτος ("tamamen gizli"), Makedonya'da. ⓘ

Euaster (Εὐαστήρ), "euae" haykırışından. ⓘ

Euius (Euios), lirik pasajlarda ve Euripides'in Bacchae oyununda "euae" haykırışından. ⓘ

Iacchus, Ἴακχος Eleusinian Gizemleri ile ilişkili Dionysos'un olası bir sıfatı. Eleusis'te Zeus ve Demeter'in oğlu olarak bilinir. "Iakchus" adı, Dionysos onuruna söylenen bir ilahi olan Ιακχος'dan (Iakchos) geliyor olabilir. ⓘ

Indoletes, Ἰνδολέτης, Kızılderililerin katili/öldürücüsü anlamına gelir. Kızılderililere karşı yaptığı seferler nedeniyle. ⓘ

Sétif arkeoloji müzesinde Dionysos tarafından Hindistan'ın Fethi, MS 200-300 civarı ⓘ

Kemilius, Κεμήλιος (kemas: "genç geyik, ceylan"). ⓘ

Gizemli dinlerle bağlantılı bir bereket tanrısı olarak Liknites ("hasat yelpazesinin sahibi"). Samanları tahıllardan ayırmak için bir yelpaze kullanılırdı. ⓘ

Lenaius, Ληναίος ("şarap presinin tanrısı") ⓘ

Lyaeus veya Lyaios (Λυαῖος, "kurtarıcı", kelimenin tam anlamıyla "gevşetici"), kaygı ve endişeden kurtaran kişi. ⓘ

Lysius, Λύσιος ("teslim eden, serbest bırakan"). Teb'de Dionysos Lysius'un bir tapınağı vardı. ⓘ

Apaturia festivalinde Melanaigis Μελάναιγις ("siyah keçi derisinden"). ⓘ

Morychus Μόρυχος ("bulaşmış"); Sicilya'da, bağbozumunda ikonasına şarap tortusu bulaştığı için. ⓘ

Arkadya'daki Tegea'da Mystes Μύστης ("gizemlerin"). ⓘ

Philostratus'a göre Nysian Nύσιος, eski Hintliler tarafından bu şekilde adlandırılmıştır. Büyük olasılıkla, efsaneye göre Nysa şehrini kurduğu için. ⓘ

Oeneus, Οἰνεύς ("şarap-karanlık") şarap presinin tanrısı olarak. ⓘ

Omadios ("et yiyen"), Eusebius İncil'e Hazırlık'ta Karystuslu Euelpis'in Sakız ve Bozcaada'da Dionysos Omadios'a insan kurban ettiklerini belirttiğini yazar. ⓘ

Phallen , (Φαλλήν) (muhtemelen "fallusla ilgili"), Lesbos'ta. ⓘ

Phleus ("bir bitkinin kabarcığı ile ilgili"). ⓘ

Pseudanor Ψευδάνωρ (kelimenin tam anlamıyla "sahte erkek", kadınsı niteliklerine atıfta bulunarak), Makedonya'da. ⓘ

Perikionius, Περικιόνιος ("sütuna (sarmaşığa) tırmanan", Teb'de Dionysos'un bir adı. ⓘ

Semeleios (Semeleius ya da Semeleus), 'Yeryüzünün Oğlu', 'Semele'nin oğlu' anlamına gelen belirsiz bir sıfat. Semeleios Iakchus plutodotas ("Semele'nin oğlu, Iakchus, zenginlik veren") ifadesinde de görülür. ⓘ

Skyllitas, İstanköy'de Σκυλλίτας ("asma dalıyla ilgili"). ⓘ

Sykites, Συκίτης ("incirle ilgili"), Laconia'da. ⓘ

Taurophagus, Ταυροφάγος ("boğa yiyen"). ⓘ

Tauros Ταῦρος ("bir boğa"), Dionysos'un bir soyadı olarak görülür. ⓘ

Theoinus, Θέοινος (Attika'da bir festivalin şarap tanrısı). ⓘ

Τhyiοn, Θυίων ("Elis'teki Dionysos 'Thyia' (Θυῐα) festivalinden"). ⓘ

Thyllophorus, Θυλλοφόρος ("yaprak taşıyan"), İstanköy'de. ⓘ

Yunan panteonunda Dionysos (Zeus ile birlikte) Trakyalı/Phrygialı bir tanrı olan Sabazios'un rolünü üstlenir. Roma panteonunda Sabazius, Bacchus için alternatif bir isim olmuştur. ⓘ

Yunanistan'da tapınma ve festivaller

Dionysos'a tapınma MÖ yedinci yüzyılda sağlam bir şekilde yerleşmiştir. Miken Yunanlıları tarafından MÖ 1500-1100 gibi erken bir tarihte tapınılmış olabilir; ve antik Minos Girit'inde de Dionysos tipi kültün izleri bulunmuştur. ⓘ

Dionysia

Mermer Dionysos başı, MS 2. yüzyıl, Capitoline Müzeleri, Roma ⓘ

Dionysia, Haloa, Ascolia ve Lenaia festivalleri Dionysos'a adanmıştır. Kırsal Dionysia (ya da Küçük Dionysia) Attika'da başlayan Dionysos'a adanmış en eski festivallerden biriydi ve muhtemelen üzüm yetiştiriciliğini kutluyordu. Poseideon kış ayında (kış gündönümünü çevreleyen zaman, modern Aralık veya Ocak) düzenlenirdi. Kırsal Dionysia, katılımcıların falluslar, uzun ekmek somunları, su ve şarap küplerinin yanı sıra diğer adakları ve genç kızların sepetleri taşıdığı bir geçit törenine odaklanmıştır. Geçit törenini bir dizi dramatik performans ve tiyatro yarışmaları takip ederdi. ⓘ

Şehir Dionysia'sı (ya da Büyük Dionysia) Atina ve Eleusis gibi kent merkezlerinde yapılırdı ve muhtemelen MÖ altıncı yüzyılda başlayan daha sonraki bir gelişmeydi. Kırsal Dionysia'dan üç ay sonra düzenlenen Büyük Festival, bahar ekinoksuna yakın Elaphebolion ayına (modern Mart veya Nisan) denk gelirdi. Şehir Dionysia'sının geçit töreni kırsal kutlamalara benzerdi, ancak daha özenliydi ve Dionysos'un ahşap bir heykelini taşıyan katılımcılar tarafından yönetiliyordu ve kurbanlık boğalar ve süslü giyimli korolar içeriyordu. Büyük Dionysia'nın dramatik yarışmalarında daha kayda değer şairler ve oyun yazarları da yer alır ve hem tiyatrocular hem de oyuncular için birden fazla kategoride ödüller verilirdi. ⓘ

Anthestria

Antakya'dan bir Dionysos mozaiği, MS 2. yüzyıl ⓘ

Anthestria (Ἀνθεστήρια) baharın başlangıcını kutlayan bir Atina festivaliydi. Üç gün sürerdi: Pithoigia (Πιθοίγια, "Kavanoz Açma"), Choes (Χοαί, "Dökme") ve Chythroi (Χύτροι "Tencere"). Festival süresince ölülerin yeraltı dünyasından çıktıkları söylenirdi. Ölülerin ruhlarıyla birlikte Kereler de şehirde dolaşırdı ve festival sona erdiğinde sürgün edilmeleri gerekirdi. İlk gün şarap fıçıları açılırdı. Şarap tanrı onuruna açılır ve karıştırılırdı. Üç yaşından büyük çocuklarla birlikte odalar ve içki kapları çiçeklerle süslendi. ⓘ

İkinci gün, içkiyle birlikte Dionysos için ciddi bir ritüel düzenlendi. İnsanlar bazen Dionysos'un maiyetinin üyeleri gibi giyinir ve başkalarını ziyaret ederdi. Choes aynı zamanda ciddi ve gizli bir törenin de vesilesiydi. Yılın geri kalanında kapalı olan Lenaeum'daki Dionysos tapınaklarından birinde. Basileus'un karısı basilissa (ya da basilinna), muhtemelen bir Hieros gamos'u temsil eden sembolik bir törenle tanrı ile evlenirdi. Basilissa'ya basileus tarafından seçilen ve gizlilik yemini eden on dört Atinalı matrons (Gerarai olarak adlandırılır) yardım ederdi. ⓘ

Son gün ölülere adanırdı. Yeraltı dünyasıyla bağlantısı nedeniyle Hermes'e de adaklar sunulurdu. Neşeli bir gün olarak kabul edilirdi. Bazıları ölen akrabalarının mezarlarına içki dökerdi. Chythroi, ölülerin ruhlarının yeraltı dünyasına dönmesini emretmeyi amaçlayan ritüel bir ağlama ile sona ererdi. Kereler de son gün festivalden kovulurdu. ⓘ

İnsanlar kendilerini kötülüklerden korumak için beyaz diken yaprakları çiğniyor ve kapılarına katran sürüyorlardı. Festival ayrıca hizmetkârların ve kölelerin de şenliklere katılmasına izin verirdi. ⓘ

Bacchic Gizemleri

Baküs alayında bir Maenad ve iki satyr'in mermer kabartması. MS 100, British Museum, Londra. ⓘ

Dionysos'un merkezi dini kültü Bacchic ya da Dionysos Gizemleri olarak bilinir. Orpheus'un Dionysos gizemlerini icat ettiği söylense de bu dinin kökeni tam olarak bilinmemektedir. Kanıtlar, tipik olarak benzer Orfik Gizemlerin bir parçası olduğu düşünülen birçok kaynak ve ritüelin aslında Dionysos gizemlerine ait olduğunu göstermektedir. Bazı araştırmacılar ayrıca Dionysos gizemleri ile Persephone gizemleri arasında bir fark olmadığını, bunların hepsinin aynı gizem dininin yönleri olduğunu ve Dionysos ile Persephone'nin her ikisinin de bunda önemli rolleri olduğunu öne sürmüşlerdir. Önceleri Yunan dininin esasen kırsal ve uç bir parçası olduğu düşünülen büyük kent merkezi Atina, Baküs gizemlerinin gelişmesinde ve yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. ⓘ

Bacchic gizemleri, insanların hayatlarındaki geçişler için ritüel gelenekleri yaratmada önemli bir rol oynamıştır; başlangıçta öncelikle erkekler ve erkek cinselliği içindi, ancak daha sonra kadınların değişen rollerini ritüelleştirmek ve bir kadının hayatındaki statü değişikliklerini kutlamak için de alan yarattı. Bu genellikle Hades ve Persephone gibi ölüm ve değişimi yöneten tanrılarla ve aynı zamanda muhtemelen gizemlere kabulle ilgili bir rol oynayan Dionysos'un annesi Semele ile bir buluşma ile sembolize edilirdi. ⓘ

Dionysos dini genellikle keçi veya boğa kurban edilmesini içeren ritüeller içeriyordu ve en azından bazı katılımcılar ve dansçılar tanrıyla ilişkili tahta maskeler takıyordu. Bazı örneklerde, kayıtlar tanrının maskeli ve giyinik bir sütun, direk ya da ağaç aracılığıyla ritüele katıldığını, tapınanların ise ekmek yiyip şarap içtiğini göstermektedir. Maskelerin ve keçilerin Dionysos tapınmasındaki önemi, tapınmanın ilk günlerine kadar uzanıyor gibi görünmektedir ve bu semboller Girit'te Phaistos yakınlarındaki bir Minos mezarında birlikte bulunmuştur. ⓘ

Eleusinian Gizemleri

Bacchus, Ceres ve Amor, (1595-1605). Hans von Aachen tarafından tuval üzerine yağlıboya. ⓘ

Naukratis'ten Yunan tanrısı Dionysos'u yılan gövdeli ve Mısır tacı giyerken gösteren Roma mermer kabartması (MS birinci yüzyıl). ⓘ

MÖ beşinci yüzyıl gibi erken bir tarihte Dionysos, Eleusinian Gizemleri geleneğinden gelen küçük bir tanrı olan Iacchus ile özdeşleştirilmiştir. Bu ilişki Iacchus ve Bacchus isimlerinin homofonisi nedeniyle ortaya çıkmış olabilir. İki siyah figürlü lekythos (MÖ 500 civarı), muhtemelen böyle bir ilişkilendirmenin en erken kanıtlarını temsil etmektedir. Biri Berlin'de, diğeri Roma'da bulunan neredeyse aynı vazolar, IAKXE'nin olası bir yanlış yazımı olan IAKXNE yazıtıyla birlikte Dionysos'u tasvir etmektedir. Daha erken kanıtlar MÖ beşinci yüzyılda yaşamış Atinalı trajedistler Sophokles ve Euripides'in eserlerinde bulunabilir. Sophokles'in Antigone'sinde (MÖ 441 civarı) Dionysos'a yazılan bir kaside, Dionysos'a Demeter'in Eleusis'inin kayalıklarına hükmeden "birçok ismin Tanrısı" (πολυώνυμε) olarak hitap ederek başlar ve onu "nefesi ateş olan yıldızların korosunu" yöneten ve "görevli Thyiadlar "ın "gece boyu çılgınlık" içinde dans ettiği "Verici Iacchus" ile özdeşleştirerek sona erer. Ve Sophokles, kayıp bir oyunundan bir parçada, Dionysos'un geleneksel beslenme yeri olan Nysa'yı betimler: "Buradan, boğa boynuzlu Iacchus'un sevgili hemşiresi olarak saydığı, ölümlüler arasında ünlü Bacchus'un uğrak yeri Nysa'yı gördüm". Euripides'in Bacchae'sinde (MÖ 405 civarı), Cithaeron dağındaki Bacchic eğlencelerini anlatan bir haberci, Iacchus'u Dionysos'un bir diğer ismi olan Bromius ile ilişkilendirir ve "thyrsos'u sallamaya başladılar ... Zeus'un oğlu Iacchus'u, Bromius'u, birleşik sesle çağırdılar" der. ⓘ

Delphi'de bulunan bir taş stel (MÖ 340 civarı) üzerinde bulunan bir yazıtta Dionysos'a bir övgü yer alır ve seyahatleri anlatılır. Doğduğu yer olan Teb'den önce "yıldızlı bedenini" sergilediği Delphi'ye gider ve "Delphili kızlarla" birlikte "Parnassus'un kıvrımlarındaki yerini" alır, daha sonra "Iacchus" olarak adlandırıldığı Eleusis'e gider:

Ve ellerinde geceyi sallayarak-

alev yakmak, Tanrı'nın sahip olduğu çılgınlıkla

Eleusis vadilerine gittin.

...

tüm Hellas halkının

topraklarında, kendi yerli tanıklarınızın yanında

kutsal gizemler, sizi çağırıyor

Iacchus gibi: ölümlüler için acılarından

zahmetsiz bir cennet açtın. ⓘ

Strabon, Yunanlıların "'Iacchus' adını sadece Dionysos'a değil, aynı zamanda gizemlerin başındaki lidere de verdiklerini" söyler. Özellikle Iacchus, Persephone'nin oğlu olan Orfik Dionysos ile özdeşleştirilmiştir. Sophokles "boğa boynuzlu Iacchus "tan bahseder ve M.Ö. birinci yüzyıl tarihçisi Diodorus Siculus'a göre, resimlerde ve heykellerde boynuzlarla temsil edilen bu yaşlı Dionysos'tur, çünkü "bilgelikte üstündür ve öküzleri boyunduruk altına almayı ve onların yardımıyla tohum ekmeyi gerçekleştirmeyi ilk deneyen kişidir". İkinci yüzyıl Yunan tarihçisi Arrian, mistik ilahi 'Iacchus'un Zeus ve Persephone'nin oğlu olan bu Dionysos için söylendiğini yazmıştır, "Theban Dionysos'u için değil". İkinci yüzyıl şairi Lucian da "Iacchus'un parçalanması "ndan söz etmiştir. ⓘ

Dördüncü ya da beşinci yüzyıl şairi Nonnus, Iacchus adını "üçüncü" Dionysos ile ilişkilendirmiştir. Atina'da Persephone'nin oğlu birinci Dionysos Zagreus, Semele'nin oğlu ikinci Dionysos Bromios ve üçüncü Dionysos Iacchus için yapılan kutlamaları anlatmıştır:

Atinalılar onu Persephone'nin oğlu ve Semele'nin oğlundan sonra tanrı olarak onurlandırdılar; son doğan Dionysos ve ilk doğan Dionysos için kurbanlar kestiler ve üçüncü olarak da Iacchos için yeni bir ilahi söylediler. Bu üç kutlamada Atinalılar büyük bir eğlence düzenlediler; son zamanlarda yapılan dansta Atinalılar Zagreus, Bromios ve Iacchos'un onuruna hep birlikte adım attılar. ⓘ

Bazı rivayetlere göre, Iacchus Demeter'in kocasıydı. Diğer birkaç kaynak ise Iacchus'u Demeter'in oğlu olarak tanımlar. Bu türden en eski kaynak olan Oxford'daki MÖ dördüncü yüzyıla ait bir vazo parçası, Demeter'i kucağında çocuk Dionysos'u tutarken göstermektedir. MÖ birinci yüzyıla gelindiğinde, Demeter'in Iacchus'u emzirmesi o kadar yaygın bir motif haline gelmişti ki, Latin şair Lucretius bunu bir aşığın örtmecesinin tanınabilir bir örneği olarak kullanabilmişti. MS ikinci yüzyılda yaşamış Aristides üzerine bir scholiast, Demeter'i açıkça Iacchus'un annesi olarak adlandırır. ⓘ

Orphism

Çocukken Bacchus'a asma veren Satyr; cameo cam, MS birinci yüzyılın ilk yarısı; İtalya'dan ⓘ

Orfik gelenekte "ilk Dionysos" Zeus ve Persephone'nin oğluydu ve yeniden doğmadan önce Titanlar tarafından parçalanmıştı. Dionysos, Orfiklerin ölüm ve ölümsüzlükle ilişkilendirdikleri koruyucu tanrısıydı ve reenkarnasyon sürecine rehberlik eden kişiyi sembolize ediyordu. ⓘ

Bu Orfik Dionysos bazen Zagreus (Yunanca: Ζαγρεύς) alternatif adıyla anılır. Bu ismin edebiyattaki en eski anılışları onu Gaia'nın ortağı olarak tanımlar ve en yüksek tanrı olarak adlandırır. Aeschylus, Zagreus'u Hades'in oğlu ya da Hades'in kendisi olarak Hades ile ilişkilendirmiştir. "Hades'in Zeus'un katachthonios alter egosu olarak kimliğine" dikkat çeken Timothy Gantz, Zagreus'un aslen belki de Hades ve Persephone'nin oğlu olduğunu, daha sonra Zeus ve Persephone'nin oğlu olan Orfik Dionysos ile birleşmiş olabileceğini düşünmüştür. Ancak bilinen hiçbir Orfik kaynak "Zagreus" adını Orfik Dionysos'a atıfta bulunmak için kullanmaz. İkisi arasındaki ilişkinin, şair Callimachus'un şimdi kayıp olan bir kaynakta bu konuda yazmış olabileceği MÖ üçüncü yüzyılda biliniyor olması mümkündür. Callimachus ve çağdaşı Euphorion, bebek Dionysos'un parçalanma hikâyesini anlatmış ve Bizans kaynakları Callimachus'un "Dionysos Zagreus "un doğumundan bahsettiğini aktararak Zagreus'un şairlerin Dionysos'un khthonik yönüne verdikleri isim olduğunu açıklamıştır. Zagreus'un Orfik Dionysos'un bir başka adı olduğu inancına dair en eski kesin referans Plutarkhos'un birinci yüzyıl sonlarındaki yazılarında bulunur. Beşinci yüzyıl Yunan şairi Nonnus'un Dionysiaca'sı bu Orfik Dionysos'un hikayesini anlatır ve Nonnus onu "yaşlı Dionysos... talihsiz Zagreus", "boynuzlu bebek Zagreus", "Zagreus, ilk Dionysos", "eski Dionysos Zagreus" ve "Dionysos Zagreus" olarak adlandırır. ⓘ

Roma'da tapınma ve festivaller

Liber ve Roma'ya ithalat

Uzun meşaleli Dionysos, Helios, Afrodit ve diğer tanrılarla birlikte bir tahtta oturuyor. Pompeii'den antik fresk. ⓘ

Baküs'ün gizemli kültü Roma'ya güney İtalya'nın Yunan kültüründen ya da Yunan etkisindeki Etrurya'dan getirilmiştir. MÖ 200 civarında Campania'dan gelen bir rahibe tarafından Stimula'nın Aventine korusunda, Liber Pater'in ("Özgür Baba") devlet onaylı, popüler bir külte sahip olduğu tapınağın yakınında kurulmuştur. Liber, Roma'nın yerli şarap, bereket ve kehanet tanrısı, Roma pleblerinin (yurttaş-ortak) koruyucusu ve annesi Ceres ve kız kardeşi ya da eşi Libera ile birlikte Aventine Üçlüsü'nün üyelerinden biriydi. MÖ 493 yılında Aventine Tepesi'nde Üçlü için bir tapınak inşa edilmiş ve Liberalia Festivali kutlanmaya başlanmıştır. Üçlü'ye tapınma giderek daha fazla Yunan etkisi altına girmiş ve MÖ 205'te Liber ve Libera resmen Bacchus ve Proserpina ile özdeşleştirilmiştir. Liber genellikle Dionysos ve onun mitolojisiyle özdeşleştiriliyordu, ancak bu özdeşleştirme evrensel olarak kabul görmüyordu. Cicero "Liber ve Dionysos'un özdeş olmadığı" konusunda ısrar etmiş ve Liber ve Libera'yı Ceres'in çocukları olarak tanımlamıştır. ⓘ

Forum'daki Liber Pater tapınağında bulunan Dionysos büstü, MS birinci yüzyıl ⓘ

Liber, Aventine'deki arkadaşları gibi, eski kültlerinin çeşitli yönlerini resmi Roma dinine taşımıştır. Asma ve üzümlerinin "yumuşak tohumu", şarap ve şarap kapları, erkek doğurganlığı ve erkeklik de dahil olmak üzere tarım ve bereketin çeşitli yönlerini korumuştur. Plinius, Liber'i "alım satım uygulamasını ilk başlatan kişi" olarak tanımlar; ayrıca kraliyet amblemi olan diademi ve zafer alayını da icat etmiştir. Roma mozaikleri ve lahitleri Dionysos benzeri egzotik bir zafer alayının çeşitli temsillerini kanıtlamaktadır. Geç Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemine ait Roma ve Yunan edebi kaynaklarında, birkaç önemli zafer, tarihi olduğu varsayılan "Liber'in Zaferi "ni hatırlatan benzer, belirgin "Bacchic" tören unsurları içerir. ⓘ

Liber ve Dionysos'un, Dionysos'un soyunu ve ikonografisini paylaşan ancak adı Liber ile aynı anlama gelen Miken tanrısı Eleutheros şeklinde Klasik Yunanistan ve Roma'dan önceye dayanan bir bağlantısı olabilir. Yunan kültlerinin ithalinden önce Liber, şarap, sınır tanımayan özgürlük ve güçlülerin alaşağı edilmesi gibi Bacchic semboller ve değerlerle güçlü bir şekilde ilişkilendirilmişti. Geç Cumhuriyet dönemine ait bazı tasvirlerde "Liber'in Zaferi "ni tasvir eden alaylar yer almaktadır. ⓘ

Bacchanalia

Bacchus'a Kurban. Massimo Stanzione tarafından tuval üzerine yağlıboya, yaklaşık 1634 ⓘ

Roma'da Bacchus'un en bilinen festivalleri, daha önceki Yunan Dionysia festivallerine dayanan Bacchanalia'ydı. Bu Bacchic ritüellerin canlı hayvanları parçalara ayırıp çiğ çiğ yemek gibi omophagic uygulamaları içerdiği söylenir. Bu uygulama sadece Baküs'ün bebeklik ölümünün ve yeniden doğuşunun canlandırılması değil, aynı zamanda Baküs uygulayıcılarının "coşku" üretmelerinin bir yolu olarak da hizmet etmiştir: etimolojik olarak, bir tanrının uygulayıcının bedenine girmesine izin vermek veya onun Baküs ile bir olmasını sağlamak. ⓘ

Johann Wilhelm Schutz'un leoparlı Bacchus'u (1878) ⓘ

Livy'nin anlatımına göre, Bacchic gizemleri Roma'da bir yenilikti; başlangıçta kadınlarla sınırlıydı ve yılda sadece üç kez düzenleniyordu, Etrüsk-Yunan versiyonu tarafından bozuldu ve daha sonra her yaştan ve sosyal sınıftan sarhoş, sınır tanımayan erkek ve kadınlar ayda beş kez cinsel bir serbestlik içinde eğlendi. Livy, onların Roma'nın medeni ve dini yasalarına ve geleneksel ahlakına (mos maiorum); gizli, yıkıcı ve potansiyel olarak devrimci bir karşı kültüre karşı çeşitli taşkınlıklarını anlatır. Livy'nin kaynakları ve tarikatla ilgili kendi anlatımı, muhtemelen Yunan orijinallerine dayanan "Satir oyunları" olarak bilinen Roma dramatik türünden büyük ölçüde yararlanmıştır. Tarikat Devlet tarafından büyük bir şiddetle bastırıldı; tutuklanan 7.000 kişiden çoğu idam edildi. Modern bilim, Livy'nin anlattıklarının çoğuna şüpheyle yaklaşır; daha kesin olarak, bir Senato fermanı olan Senatus consultum de Bacchanalibus, Roma ve müttefik İtalya'da dağıtılmıştır. Bu ferman eski Bacchic kült organizasyonlarını yasaklıyordu. Her toplantı bir praetor aracılığıyla önceden senato onayı almak zorundaydı. Herhangi bir toplantıda en fazla üç kadın ve iki erkeğe izin veriliyordu ve fermana karşı gelenler ölüm cezasına çarptırılabiliyordu. ⓘ

Baküs, Liber'in bir veçhesi olarak resmi Roma panteonuna dahil edilmiş ve festivali Liberalia'ya eklenmiştir. Roma kültüründe Liber, Bacchus ve Dionysos neredeyse birbirinin yerine kullanılabilen eşdeğerler haline geldi. Yeryüzündeki seyahatleri ve mücadeleleri içeren mitolojisi sayesinde Baküs, tarihi bir kahraman, fatih ve şehirlerin kurucusu olarak evrenselleşti. Kültünü teşvik eden imparator Septimius Severus'un doğum yeri olan Leptis Magna'da koruyucu tanrı ve kurucu kahramandı. Bazı Roma kaynaklarında, Baküs'ün maenadlar, satirler ve sarhoşlarla çevrili, kaplanların çektiği bir arabadaki ritüel alayı, tanrının Hindistan'ın fethinden muzaffer bir şekilde dönüşünü anmaktadır. Plinius bunun Roma Zaferi'nin tarihsel prototipi olduğuna inanmıştır. ⓘ

Klasik sonrası tapınma

Geç Antik Çağ

Bacchus Heykeli, Paris, Louvre Müzesi (MS ikinci yüzyıl) ⓘ

Geç Antik Çağ'ın Neoplatonist felsefe ve dininde, Olimposlu tanrıların etki alanlarına göre sayılarının bazen 12 olduğu düşünülürdü. Örneğin, Sallustius'a göre, "Jüpiter, Neptün ve Vulcan dünyayı yaratır; Ceres, Juno ve Diana onu canlandırır; Merkür, Venüs ve Apollon onu uyumlu hale getirir; ve son olarak Vesta, Minerva ve Mars koruyucu bir güçle ona başkanlık eder." Bu inanç sisteminde diğer tanrıların çokluğu birincil tanrıların içinde yer alır ve Sallustius Baküs'ün Jüpiter'de yer aldığını öğretmiştir. ⓘ

Orfik gelenekte, Apollon'un bir kahini tarafından "Zeus, Hades [ve] Helios-Dionysos "un "tek bir tanrılıkta üç tanrı" olduğunu belirten bir söz verildiği varsayılır. Bu ifade görünüşe göre Dionysos'u sadece Hades'le değil, aynı zamanda babası Zeus'la da bir tutuyor ve güneş tanrısı Helios'la özellikle yakın bir özdeşleşmeyi ima ediyordu. İmparator Julianus, Kral Helios'a İlahisi'nde bunu alıntılarken Dionysos'un adını, Mısırlı muadili Osiris'in de Dionysos'la özdeşleştirildiği Serapis'in adıyla değiştirmiştir. ⓘ

Orta Çağ'dan Modern Döneme Tapınma

Paulus Bor tarafından Bacchus ⓘ

Lanercost kroniğine göre, 1282 yılında İskoçya'da Paskalya sırasında, Inverkeithing kilisesinin rahibi genç kadınlara Priapus ve genellikle Dionysos ile özdeşleştirilen Peder Liber onuruna dans ettirmiştir. Rahip en önde dans edip şarkı söyledi ve bir sırık üzerinde fallus temsili taşıdı. O yıl daha sonra bir Hıristiyan çetesi tarafından öldürüldü. Tarihçi C. S. Watkins, kroniğin yazarı Durhamlı Richard'ın, pagan ritüellerinin hayatta kaldığı gerçek bir vakayı kaydetmek yerine, antik Yunan dini hakkındaki bilgisiyle apotropaik büyü olayını tanımladığına inanmaktadır. ⓘ

Geç ortaçağ Bizans bilgini Gemistus Pletho, ortaçağ Yunanistan'ında paganizme dönüşü gizlice savunmuştur. ⓘ

On sekizinci yüzyılda Britanya ve İrlanda'da Cehennem Ateşi Kulüpleri ortaya çıkmıştır. Faaliyetler kulüpler arasında farklılık gösterse de, bazıları oldukça pagandı ve tapınaklar ve kurbanlar içeriyordu. Dionysos, Venüs ve Flora gibi tanrıların yanı sıra en popüler tanrılardan biriydi. Bugün hala Cehennem Ateşi Mağaralarında geride bırakılan Dionysos heykeli görülebilir. ⓘ

1820 yılında Ephraim Lyon, Connecticut, Eastford'da Baküs Kilisesi'ni kurdu. Kendisini Baş Rahip ilan etti ve üye listesine yerel sarhoşları da ekledi. Üye olarak ölenlerin ölümden sonraki yaşamları için bir Bacchanalia'ya gideceklerini iddia etti. ⓘ

Modern pagan ve çok tanrılı gruplar geleneklerinde ve uygulamalarında Dionysos'a tapınmaya sıklıkla yer vermektedir; bunların başında Etnik Helenler Yüksek Konseyi (YSEE) gibi Helen çok tanrılılığını canlandırmaya çalışan gruplar gelmektedir. Dionysos'a tapınan modern insanlar şarap içmenin yanı sıra tanrıya üzüm asması, sarmaşık ve başta styrax olmak üzere çeşitli tütsü türleri de sunmaktadır. Ayrıca Liberalia (17 Mart, Bahar Ekinoksuna yakın) veya Bacchanalia (Çeşitli tarihler) gibi Roma festivallerini ve tarihleri ay takvimine göre hesaplanan Anthesteria, Lenaia ve Büyük ve Küçük Dionysias gibi çeşitli Yunan festivallerini de kutlayabilirler. ⓘ

Diğer tanrılarla özdeşleşme

Osiris

Geç Antik Çağ'da Osiris, Hades ve Dionysos ile aynı tanrı olarak kabul edilen Serapis'i tasvir eden boyalı ahşap panel. MS ikinci yüzyıl. ⓘ

Mısır panteonunun Yunan yorumunda Dionysos genellikle Osiris ile özdeşleştirilirdi. Osiris'in parçalanması ve İsis tarafından yeniden bir araya getirilip diriltilmesine dair hikâyeler Orfik Dionysos ve Demeter'inkilerle yakından paraleldir. Diodorus Siculus'a göre, MÖ beşinci yüzyıl gibi erken bir tarihte, bu iki tanrı Dionysos-Osiris olarak bilinen tek bir tanrı olarak senkretize edilmişti. Bu inancın en kayda değer kaydı Herodot'un 'Tarihler' adlı eserinde bulunur. Plutarkhos da Osiris ve Dionysos'un özdeş olduğuna dair inancını anlatırken, her iki tanrıyla ilişkili gizli ritüellere aşina olan herkesin bariz paralellikleri fark edeceğini ve parçalanma mitleri ile ilişkili kamusal sembollerin iki farklı kültür tarafından tapınılan aynı tanrı olduklarına dair yeterli ek kanıt olduğunu belirtmiştir. ⓘ

Serapis ve Hermanubis gibi diğer senkretik Greko-Mısır tanrıları da bu karışımdan doğmuştur. Serapis'in hem Hades hem de Osiris olduğuna inanılırdı ve Roma İmparatoru Julian onu Dionysos ile aynı kabul ederdi. Dionysos-Osiris özellikle Ptolemaios Mısır'ında popülerdi, çünkü Ptolemaioslar Dionysos'un soyundan geldiklerini iddia ediyorlardı ve Firavunlar olarak Osiris'in soyundan geldiklerini iddia ediyorlardı. Bu ilişki en çok Mark Antonius'un Dionysus-Osiris, Kleopatra'nın da İsis-Afrodit olduğu tanrılaştırma töreninde dikkat çekmiştir. ⓘ

Priapus hakkındaki Mısır mitlerine göre Titanlar Osiris'e karşı komplo kurmuş, onu öldürmüş, bedenini eşit parçalara bölmüş ve "gizlice evden dışarı çıkarmışlardır". Osiris'in penisi hariç hepsini, ki hiçbiri onu "yanına almak istemediği" için, nehre atmışlardır. Osiris'in karısı İsis, Titanları yakalayıp öldürmüş, Osiris'in vücut parçalarını "bir insan figürü şeklinde" yeniden birleştirmiş ve "Osiris'e bir tanrının onurunu vermeleri emriyle rahiplere" vermiştir. Ancak penisi geri getiremediği için rahiplere "ona bir tanrının onurunu vermelerini ve tapınaklarına dik bir pozisyonda yerleştirmelerini" emretti. ⓘ

Hades

Locri'deki Persephone kutsal tapınağından Persephone ve Hades'in tahttaki pinaxı. ⓘ

MÖ beşinci-dördüncü yüzyıl filozofu Herakleitos, zıtlıkları birleştirerek Hades ve yok edilemez yaşamın (zoë) özü olan Dionysos'un aynı tanrı olduğunu ilan etmiştir. Karl Kerényi kitabında, diğer kanıtların yanı sıra, Homeros'un "Demeter'e" ilahisinin, adak mermer resimlerinin ve lakapların hepsinin Hades'i Dionysos'a bağladığını belirtmektedir. Ayrıca, kederli tanrıça Demeter'in Persephone'nin kaçırılmasından sonra Dionysos'un armağanı olan şarabı içmesinin themis'e aykırı olacağını belirttiği için şarap içmeyi reddettiğini ve bu çağrışım nedeniyle Hades'in aslında yeraltı dünyası Dionysos için bir "paravan isim" olabileceğini belirtmektedir. Bu ikili kimliğin Gizemlerle temasa geçenlere tanıdık gelmiş olabileceğini öne sürer. Dionysos'un lakaplarından biri de "yeraltı" anlamına gelen "Chthonios" idi. ⓘ

Dionysos ve Pluto'nun adak kabartması. MÖ dördüncü yüzyıl. Karystos'tan, Chalkida Arkeoloji Müzesi. ⓘ

Özellikle güney İtalya'da, Dionysos tapınmasında ölüm sembolizminin yoğun bir şekilde yer aldığı düşünüldüğünde, kült bağlantısına dair kanıtlar oldukça geniştir; Eleusis'teki Ploutonion'da bulunan Dionysos heykelleri, Aides Kyanochaites (akan siyah saçlı Hades) olarak da adlandırılan ve Yeraltı Dünyası'nın Efendisi'nin genç tasviri olarak bilinen Eubouleus heykeline çarpıcı bir benzerlik gösterdiğinden daha fazla kanıt sunmaktadır. Eubouleus heykeli ışıltılı ama tuhaf bir iç karanlığı ifşa eden bir heykel olarak betimlenir Antik tasvirlerde Dionysos elinde kantharos, yani büyük kulplu bir şarap kavanozu tutarken ve Hades'in görülmesi beklenen yeri işgal ederken gösterilir. Arkaik sanatçı Ksenokles, bir vazonun bir yüzünde Zeus, Poseidon ve Hades'i, her biri kendi güç amblemleriyle resmetmiştir; Hades'in başı arkaya dönüktür ve diğer tarafta Dionysos, üzümlerden oluşan bir arka planın önünde, elinde kantharos ile gelini Persephone ile buluşmak üzere ilerlemektedir. Dionysos ayrıca Hades ile Chthonios, Eubouleus ve Euclius gibi çeşitli lakapları paylaşmıştır. ⓘ

Hem Hades hem de Dionysos Zeus'la birlikte üçlü bir ilahla ilişkilendirilmiştir. Dionysos gibi Zeus'un da zaman zaman Hades'le yakından özdeşleştirilen bir yeraltı dünyası formuna sahip olduğuna inanılırdı, öyle ki zaman zaman aynı tanrı olarak düşünüldükleri de olurdu. ⓘ

Marguerite Rigoglioso'ya göre, Hades Dionysos'tur ve bu ikili tanrının Eleusinian geleneği tarafından Persephone'yi hamile bıraktığına inanılırdı. Bu da Eleusinianus'u, ilk Dionysos'u doğurması için Persephone'yi Hades'in değil Zeus'un hamile bıraktığı mitiyle uyumlu hale getirir. Rigoglioso, bu mitlerin birlikte ele alındığında, Zeus/Hades/Dionysos'un Persephone ile (Kerényi'den alıntılanan terimlerle) "ikinci, küçük bir Dionysos" yarattığı ve bunun da "yeraltı Zeus'u" olduğu şeklinde bir inanca işaret ettiğini ileri sürer. Hades, Zeus ve Dionysos'un tek bir üçlü tanrı olarak birleşmesi, bir tanrının doğumunu, ölümünü ve dirilişini temsil etmek ve Zeus'un 'parlayan' alemi ile Hades'in karanlık yeraltı alemini birleştirmek için kullanılmıştır. Rosemarie Taylor-Perry'e göre,

Zeus, Hades ve Dionysos'un hepsinin aynı tanrı olduğu sık sık dile getirilir... Üçlü bir tanrı olan Hades aynı zamanda Zeus'tur, Gök Tanrısı ya da Zeus olarak ikiye katlanan Hades, 'kızı' ve sevgilisi Persephone'yi kaçırır. Kore'nin Hades tarafından alınması, ikinci bir bütünleştirici gücün gebe kalmasını ve doğmasını sağlayan eylemdir: Liknites olarak da bilinen Iacchos (Zagreus-Dionysos), Hades'in karanlık yeraltı (khthonic) diyarı ile Zeus'un Olympian ("Parlayan") diyarının birleştiricisi olan bu Tanrının çaresiz bebek formu. ⓘ

Sabazios ve Yahve

Sabazios tapınmasında kullanılan bronz el (British Museum). MS birinci-ikinci yüzyıl Roma dönemi. Dini sembollerle süslü eller kutsal alanlarda durmak üzere tasarlanır ya da bunun gibi törenlerde kullanılmak üzere direklere takılırdı. ⓘ

Frigya tanrısı Sabazios dönüşümlü olarak Zeus ya da Dionysos ile özdeşleştirilmiştir. Bizans Yunan ansiklopedisi Suda (yaklaşık onuncu yüzyıl) şöyle der:

Sabazios ... Dionysos ile aynıdır. Bu hitap şeklini ona ait ayinden almıştır; çünkü barbarlar bacchic çığlığa "sabazein" derler. Bu nedenle bazı Yunanlılar da aynı şeyi yapar ve bu çığlığa "sabasmos" derler; böylece Dionysos Sabazios olur. Ayrıca ona ve Baküslerine adanmış olan yerlere de "saboi" derlerdi. Demosthenes [konuşmasında] "Ktesiphon Adına" [bunlardan bahseder]. Bazıları Saboi'nin Sabazios'a, yani Dionysos'a adananlar için kullanılan bir terim olduğunu söyler, tıpkı Bakkhos'a [adananların] Bakkhoi olması gibi. Sabazios ve Dionysos'un aynı olduğunu söylerler. Bu nedenle bazıları Yunanlıların Bakkhoi'ye Saboi dediklerini de söyler. ⓘ

Birinci yüzyılda yaşamış olan Strabon, Sabazios'u Frigyalı bakanlar ve Rhea ile Dionysos'un kutsal ayinlerine katılanlar arasında Zagreus ile ilişkilendirmiştir. Strabon'un Sicilyalı çağdaşı Diodorus Siculus, Sabazios'u Zeus ve Persephone'den doğan gizli Dionysos'la bir tutmuştur, ancak bu bağlantı, tamamen Zeus Sabazios'a ait olan ve günümüze ulaşan hiçbir yazıt tarafından desteklenmemektedir. ⓘ

Birçok antik kaynak, klasik dünyada Yahudi halkının taptığı tanrı Yahve'nin Sabazios ile özdeşleştirilmesi yoluyla Dionysos ya da Liber olarak tanımlanabileceğine dair yaygın bir inanç olduğunu kaydeder. Tacitus, Lydus, Cornelius Labeo ve Plutarkhos ya bu ilişkilendirmeyi yapmış ya da mevcut bir inanç olarak tartışmıştır (Tacitus gibi bazıları bunu reddetmek için özellikle gündeme getirmiştir). Plutarkhos'a göre, bu özdeşleştirmenin nedenlerinden biri Yahudilerin tanrılarını "Euoe" ve "Sabi" sözcükleriyle selamlamalarının bildirilmesidir ki bu tipik olarak Sabazius'a tapınmayla ilişkilendirilen bir haykırıştır. Akademisyen Sean McDonough'a göre, Plutarkhos'un kaynaklarının "Iao Sabaoth" (genellikle Yunanca konuşanlar tarafından Yahova'ya atıfta bulunmak için kullanılır) nidasını Sabazius'un "Euoe Saboe" nidasıyla karıştırmış olması ve iki tanrının birbirine karıştırılmasına yol açmış olması mümkündür. "Sabi" çığlığı aynı zamanda Yahudi terimi olan "sabbath" ile de karıştırılmış olabilir ve bu da eskilerin Yahve ve Dionysos/Sabazius'un aynı ilah olduğunu düşündüklerine dair kanıtlara katkıda bulunur. Makabiler tarafından kullanılan ve üzüm, asma yaprağı ve fincan gibi Dionysos tapınmasıyla bağlantılı imgeler içeren sikkeler bu bağlantıyı daha da güçlendirirdi. Ancak Yahudi tanrısının Dionysos/Sabazius ile özdeş olduğu inancı o kadar yaygındı ki, MÖ 55 yılına tarihlenen ve diz çökmüş bir kralı tasvir eden bir sikkenin üzerinde "Bacchus Judaeus" (BACCHIVS IVDAEVS) yazıyordu ve MÖ 139 yılında praetor Cornelius Scipio Hispalus Yahudileri "Roma geleneklerine Jüpiter Sabazius kültünü bulaştırmaya" çalıştıkları için sınır dışı etti. ⓘ

Mitoloji

Dionysos'un Doğuşu, bir çocuk için yapılmış olabilecek küçük bir lahit üzerinde (Walters Sanat Müzesi) ⓘ

Dionysos'un eğitimi. Fresk, şimdi Museo Nazionale Romano, Roma'da, MS 20 civarı ⓘ

Antik dünyada Dionysos'un soyu, doğumu ve yeryüzündeki yaşamıyla ilgili, birkaç kez yeniden doğmasıyla karmaşıklaşan çeşitli farklı anlatılar ve gelenekler mevcuttu. M.Ö. birinci yüzyıla gelindiğinde, bazı mitograflar Dionysos'un doğumuyla ilgili çeşitli anlatıları sadece birden fazla doğumu değil, aynı zamanda tanrının tarih boyunca farklı yaşamlarda yeryüzünde iki ya da üç farklı tezahürünü içeren tek bir anlatıda uyumlaştırmaya çalışmışlardır. Tarihçi Diodorus Siculus, "bazı efsane yazarlarına" göre Dionysos adında iki tanrı olduğunu, bunlardan büyüğünün Zeus ve Persephone'nin oğlu olduğunu, ancak "küçüğünün de büyüğünün eylemlerini miras aldığını ve bu yüzden sonraki zamanların insanlarının gerçeklerden habersiz olarak ve isimlerinin özdeşliği nedeniyle kandırılarak tek bir Dionysos olduğunu düşündüklerini" söylemiştir. Ayrıca Dionysos'un "iki şekli olduğunun düşünüldüğünü... eski olanın uzun sakallı olduğunu, çünkü ilk zamanlarda tüm erkeklerin uzun sakal taktığını, genç olanın ise genç, kadınsı ve genç olduğunu" söylemiştir. ⓘ

Genç Dionysos'un mermer büstü. Knossos, MS ikinci yüzyıl. Heraklion Arkeoloji Müzesi. ⓘ

Sakallı bir Dionysos'un duvar protomu. Boeotia, MÖ dördüncü yüzyıl başları. ⓘ

Dionysos'un değişken soyağacından klasik edebiyatın birçok eserinde bahsedilmesine rağmen, sadece birkaçı onun çoklu doğum olaylarını çevreleyen gerçek anlatı mitlerini içerir. Bunlar arasında Yunan tarihçi Diodorus'un Dionysos'un üç enkarnasyonunun doğumunu ve eylemlerini anlatan MÖ birinci yüzyıl Bibliotheca historica'sı; MS birinci yüzyıl Romalı yazar Hyginus tarafından verilen ve Dionysos için çifte doğumu anlatan kısa doğum anlatısı; ve Yunan şair Nonnus'un, Diodorus'un anlatısına benzer şekilde Dionysos'un üç enkarnasyonunu ele alan, ancak Zeus ve Semele'den doğan üçüncü Dionysos'un hayatına odaklanan destanı Dionysiaca şeklinde daha uzun bir anlatım. ⓘ

İlk doğum

Diodorus, şarabı icat eden daha eski bir Hintli ya da Mısırlı Dionysos'un var olduğunu belirten bazı geleneklerden bahsetse de, onun doğumu ya da ölümlüler arasındaki yaşamına dair hiçbir anlatıya yer verilmez ve çoğu gelenek şarabın icadını ve Hindistan seyahatlerini son Dionysos'a atfeder. Diodorus'a göre, Dionysos aslen Zeus ve Persephone'nin (ya da alternatif olarak Zeus ve Demeter'in) oğluydu. Bu, daha sonraki anlatımlarda Hyginus ve Nonnus tarafından tarif edilen boynuzlu Dionysos ile Titanlar tarafından parçalanan ve sonra yeniden doğan Orfiklerin taptığı Dionysos'tur. Nonnus bu Dionysos'u Zagreus olarak adlandırırken, Diodorus da onun Sabazius ile özdeş kabul edildiğini söyler. Ancak Hyginus ve Nonnus'un aksine Diodorus tanrının bu enkarnasyonu için bir doğum anlatısı sunmaz. Bu Dionysos'un ölümlülere tarlaları elle sürmek yerine öküzlerle sürmeyi öğrettiği söylenir. Ona tapanların, bu nedenle onu boynuzlarla tasvir ederek onurlandırdıkları söylenir. ⓘ

Dionysos'u sakallı ve boynuzlu tasvir eden bronz maske, MÖ 200 - MS 100. Yükseklik 21,4 cm. ⓘ

Yunan şair Nonnus, MS dördüncü yüzyılın sonlarında ya da beşinci yüzyılın başlarında yazdığı Dionysiaca destanında Dionysos için bir doğum öyküsü anlatır. Bu anlatıda, Zeus'un Mısır tanrısı Osiris olan "eski Dionysos'un boğa biçimli bir kopyası olan yeni bir Dionysos'u nasıl büyütmek istediğini" anlatır. (Dionysiaca 4) Zeus bir yılan ("drakon") şeklini almış ve "evlenmemiş Persephoneia'nın genç kızlığının ırzına geçmiştir". Nonnus'a göre, Persephone "yeraltı dünyasının kara cüppeli kralının eşi" olmasına rağmen, bakire kalmıştır ve talipleri olan birçok tanrıdan kaçınmak için annesi tarafından bir mağarada saklanmıştır, çünkü "Olympos'ta yaşayan herkes bu tek kız tarafından büyülenmişti, evlenilebilir kıza aşık rakiplerdi." (Dionysiaca 5) Zeus'la birleşmesinden sonra Persephone'nin rahmi "canlı meyvelerle şişti" ve Zagreus adında boynuzlu bir bebek doğurdu. Zagreus, bebekliğine rağmen Zeus'un tahtına tırmanmayı ve yıldırımlarını sallamayı başararak onu Zeus'un varisi olarak işaretledi. Hera bunu görmüş ve Titanları uyarmış, onlar da yüzlerine tebeşir sürmüşler ve bebek Zagreus'u "bir aynada yansıyan değişen çehresini düşünürken" pusuya düşürmüşler. Ona saldırmışlar. Ancak Nonnus'a göre, "uzuvlarının Titan çeliği tarafından parça parça kesildiği yerde, hayatının sonu Dionysos olarak yeni bir hayatın başlangıcı oldu." Saldırıya karşılık vermek için Zeus, Kronos, bir bebek ve "yuvarlak çenesini siyahla işaretleyen ilk aşağı çiçeği ile çılgın bir genç" de dahil olmak üzere birçok farklı forma dönüşmeye başladı. Daha sonra toplanan Titanlar'a saldırmak için aslan, vahşi bir at, boynuzlu bir yılan, bir kaplan ve son olarak da bir boğa gibi çeşitli hayvanlara dönüşür. Hera araya girerek boğayı bir haykırışla öldürür ve Titanlar sonunda onu katlederek parçalara ayırırlar. Zeus Titanlar'a saldırır ve onları Tartaros'a hapsettirir. Bu, Titanların annesi Gaia'nın acı çekmesine neden oldu ve semptomları tüm dünyada görüldü, yangınlar, seller ve kaynayan denizlerle sonuçlandı. Zeus ona acımış ve yanan toprakları soğutmak için büyük yağmurların dünyayı sular altında bırakmasına neden olmuştur. (Dionysiaca 6) ⓘ

Yorumlama

Roma'daki Palazzo Massimo'da Kızılderililerle savaşan Dionysos mozaiği, MS dördüncü yüzyıl ⓘ

Orfik gelenekte Dionysos kısmen yeraltı dünyasıyla ilişkili bir tanrıydı. Sonuç olarak, Orfikler onu Persephone'nin oğlu olarak kabul etmiş ve Titanlar tarafından parçalandıktan sonra yeniden doğduğuna inanmışlardır. Dionysos'un parçalanması efsanesi MÖ dördüncü yüzyıl gibi erken bir tarihte Platon tarafından Phaedo adlı eserinde ima edilmiştir; bu eserde Sokrates Dionysos Gizemleri'nin inisiyasyonlarının felsefi yolun inisiyasyonlarına benzediğini iddia eder. Damascius gibi geç Neoplatonistler bunun sonuçlarını uzun uzadıya incelemişlerdir. Dionysos'un parçalanması (sparagmos) genellikle Orfizm'in en önemli miti olarak kabul edilir. ⓘ

Birçok modern kaynak bu "Orfik Dionysos "u tanrı Zagreus ile özdeşleştirir, ancak bu isim ona sadece Dionysos diyen antik Orfiklerin hiçbiri tarafından kullanılmamış gibi görünmektedir. Çeşitli antik kaynaklardan bir araya getirildiği şekliyle, genellikle modern akademisyenler tarafından verilen yeniden yapılandırılmış hikaye şu şekildedir. Zeus, Persephone ile bir yılan şeklinde ilişkiye girmiş ve Dionysos'u doğurmuştur. Bebek İda Dağı'na götürülmüş ve burada tıpkı bebek Zeus gibi dans eden Curetes tarafından korunmuştur. Zeus, Dionysos'un kozmosun hükümdarı olarak halefi olmasını istemiş, ancak kıskanç Hera Titanları çocuğu öldürmeleri için kışkırtmıştır. Damascius onun Titanlar tarafından alaya alındığını ve Titanların ona hakkı olan asa yerine bir rezene sapı (thyrsus) verdiklerini iddia eder. ⓘ

Diodorus, Dionysos'un Zeus ile tarım tanrıçası Demeter'in oğlu olduğunu ve doğum öyküsünün doğada iş başında olan tanrıların üretici gücünün bir alegorisi olduğunu anlatır. "Gaia'nın Oğulları" (yani Titanlar) doğumunun ardından Dionysos'u kaynattıklarında, Demeter onun kalıntılarını bir araya getirerek yeniden doğmasına izin vermiştir. Diodorus bu efsanenin taraftarları için taşıdığı sembolizme dikkat çekmiştir: Asma tanrısı Dionysos, yağmur ve toprak tanrılarından doğmuştur. Gaia'nın oğulları ya da hasat ve şarap yapım sürecini simgeleyen "topraktan doğan" tarafından parçalara ayrılmış ve kaynatılmıştır. Tıpkı çıplak asmalardan arta kalanların toprağa geri verilerek yeniden verimli hale gelmesi gibi, genç Dionysos'tan arta kalanlar da Demeter'e geri verilerek yeniden doğması sağlanmıştır. ⓘ

İkinci doğum

Jüpiter ve Sémélé. Gustave Moreau tarafından tuval üzerine yağlıboya, 1895. ⓘ

Gaius Julius Hyginus (MÖ 64 - MS 17) tarafından Fabulae 167'de verilen doğum öyküsü, Liber'in (Dionysos) aslen Jove (Zeus) ve Proserpine'nin (Persephone) oğlu olduğuna dair Orfik gelenekle uyuşmaktadır. Hyginus, Liber'in Titanlar tarafından parçalandığını, Jove'un da onun kalbinin parçalarını alıp bir içkiye koyarak Harmonia ve Cadmus'un kızı, Thebes kralı ve kurucusu Semele'ye verdiğini yazar. Bu, Semele'nin hamile kalmasıyla sonuçlandı. Juno, Semele'ye hemşiresi Beroe şeklinde göründü ve ona şöyle dedi: "Kızım, Jove'dan Juno'ya geldiği gibi sana da gelmesini iste, böylece bir tanrıyla yatmanın nasıl bir zevk olduğunu anlayabilirsin." Semele, Jove'den bunu yapmasını istediğinde, bir yıldırımla öldürüldü. Bunun üzerine Jove bebek Liber'i onun rahminden alır ve Nysus'un himayesine verir. Hyginus, "bu nedenle ona Dionysos ve ayrıca iki anneli olan" (dimētōr) dendiğini belirtir. ⓘ

Nonnus, tufandan sonra hayat yeniden canlandığında, Dionysos'un yokluğunda nasıl şenlikten yoksun kaldığını anlatır. "Mevsimler, Lichtgang'ın kızları, hala neşesiz, tanrılar için sadece çayır otlarından çelenkler ördüler. Çünkü şarap eksikti. Dansa ilham veren Bacchos olmayınca, dansın zarafeti ancak yarı yarıya tamamlanmıştı ve hiçbir yararı yoktu; dansçı, ayak seslerinin gürültüsüyle döne döne ilerlerken, söz yerine sadece başını sallıyor, ağız yerine ellerini, ses yerine parmaklarını kullanırken, dans sadece topluluğun gözlerini büyülüyordu." Zeus, oğlu Dionysos'u ölümlülere üzüm yetiştirmeyi ve şarap yapmayı öğretmesi, zahmetlerini, savaşlarını ve acılarını hafifletmesi için göndereceğini ilan etti. Zeus, insanlığın koruyucusu olduktan sonra, Dionysos'un yeryüzünde mücadele edeceğini, ancak "Zeus'un yanında parlamak ve yıldızların rotalarını paylaşmak için parlak üst hava tarafından" kabul edileceğini vaat eder. (Dionysiaca 7). ⓘ

Sebastiano Ricci'den Jove ve Semele (yaklaşık 1695) ⓘ

Bunun üzerine ölümlü prenses Semele, Zeus'un bir yıldırımla bir meyve ağacını yok ettiği, ancak meyveye zarar vermediği bir rüya görür. Kendisine meyvelerden birini getirmesi için bir kuş göndermiş ve yeni Dionysos'a hem anne hem de baba olması için onu uyluğuna dikmiştir. Boğa şeklindeki bir adam figürünün kalçasından çıktığını gördü ve sonra kendisinin ağaç olduğunu fark etti. Kehanet niteliğindeki rüyadan korkan babası Cadmus, Semele'ye Zeus'a kurbanlar sunması talimatını verdi. Zeus, Dionysos'un çeşitli sembolleriyle süslenmiş yatağında Semele'ye geldi. Bir yılana dönüştü ve "Zeus uzun uzun kur yaptı ve "Euoi!" diye bağırdı, sanki şaraphane yakınmış gibi, ağlamayı sevecek oğlunu doğururken." Hemen Semele'nin yatağı ve odaları sarmaşıklar ve çiçeklerle kaplandı ve toprak güldü. Zeus daha sonra Semele ile konuşarak gerçek kimliğini açıkladı ve ona mutlu olmasını söyledi: "Sen ölmeyecek bir oğul doğuracaksın ve ben sana ölümsüz diyeceğim. Mutlu kadın! Ölümlülere dertlerini unutturacak bir oğula gebe kaldın, tanrılara ve insanlara neşe getireceksin." (Dionysiaca 7). ⓘ

Hamileliği sırasında Semele, oğlunun ilahi olacağı bilgisiyle sevinmiştir. Çiçeklerden çelenkler ve sarmaşıklardan çelenkler giyer ve ne zaman müzik duysa eğlenmek için yalınayak çayırlara ve ormanlara koşardı. Hera kıskandı ve Zeus'un Olimpos kraliçesi olarak onun yerine Semele'yi geçireceğinden korktu. Cadmus'un sütannesi olan yaşlı bir kadın kılığında Semele'ye gitti. Semele'yi, Zeus'un Hera'ya gösterdiği ilgiyi, kendi kısa ilişkilerine kıyasla kıskandırdı ve Zeus'un karşısına tam tanrılık haliyle çıkmasını istemesi için onu kışkırttı. Semele Zeus'a kendisini göstermesi için dua etti. Zeus onun dualarına cevap vermiş, ancak yıldırımlarını tutarken onu başka hiçbir ölümlünün görmediği konusunda uyarmıştır. Semele onlara dokunmak için uzandı ve yanarak kül oldu. (Dionysiaca 8). Ancak bebek Dionysos hayatta kalmış ve Zeus onu alevlerden kurtararak uyluğunun içine dikmiştir. "Böylece doğum sancısı çeken yuvarlak uyluk dişi oldu ve çok erken doğan oğlan doğdu, ama bir annenin rahminden bir babanınkine geçerek bir annenin yolunda değil." (Dionysiaca 9). Doğduğunda hilal şeklinde bir çift boynuzu vardı. Mevsimler onu sarmaşık ve çiçeklerle taçlandırmış ve boynuzlarının etrafına boynuzlu yılanlar sarmışlardır. ⓘ

Diodorus tarafından Mısır geleneğinden alternatif bir doğum anlatısı verilmiştir. Buna göre Dionysos, Diodorus'un hem yaratıcı tanrı hem de Libya'nın yarı-tarihi kralı olarak gördüğü Ammon'un oğludur. Ammon tanrıça Rhea ile evlenmiş, ancak Dionysos'u doğuran Amaltheia ile bir ilişki yaşamıştır. Ammon, çocuğu öğrenmesi halinde Rhea'nın gazabından korktuğu için bebek Dionysos'u Nysa'ya (Dionysos'un geleneksel çocukluk evi) götürmüştür. Ammon, Dionysos'u kahraman Aristaeus'un kızı Nysa tarafından bakılacağı bir mağaraya getirdi. Dionysos sanattaki becerisi, güzelliği ve gücü sayesinde ünlendi. Şarapçılık sanatını çocukluk yıllarında keşfettiği söylenir. Ünü onu, aldatmacasından dolayı Ammon'a öfkelenen Rhea'nın dikkatini çekti. Dionysos'u kendi gücü altına almaya çalıştı ama bunu başaramayınca Ammon'u terk etti ve Cronus'la evlendi. ⓘ

Yorumlama

Tanrı Dionysos'u kaplana binmiş kanatlı bir daimon olarak tasvir eden Helenistik Yunan mozaiği, Yunanistan'ın Güney Ege bölgesindeki Delos'taki (bir zamanlar Atina'nın kontrolündeydi) Dionysos Evi'nden, MÖ ikinci yüzyılın sonları, Delos Arkeoloji Müzesi ⓘ

Antik çağda bile, Dionysos'un ölümlü bir kadından doğduğuna dair anlatı, bazılarının onun zaman içinde tanrılaşan tarihsel bir figür olduğunu iddia etmesine yol açmıştır; bu, genellikle yarı-tanrılara uygulanan bir Euhemerizm (mitik olayların ölümlü tarihte kökleri olduğuna dair bir açıklama) önerisidir. Dördüncü yüzyıl Roma imparatoru ve filozof Julian bu inancın örnekleriyle karşılaşmış ve buna karşı argümanlar yazmıştır. Kynik Heracleios'a yazdığı mektupta Julian, "Birçok insanın Dionysos'un Semele'den doğduğu için ölümlü bir insan olduğunu, teurji ve Gizemler hakkındaki bilgisi sayesinde tanrı olduğunu ve efendimiz Herakles gibi kraliyet erdemi nedeniyle babası Zeus tarafından Olimpos'a çevrildiğini söylediğini duydum" diye yazmıştır. Ancak Julian'a göre Dionysos'un (ve Herakles'in) doğum efsanesi daha derin bir ruhani gerçeğin alegorisi olarak duruyordu. Julian'a göre Dionysos'un doğumu, tanrı Dionysos'un fiziksel bir tezahürünün yakında ortaya çıkacağını öngören Semele için "doğum değil, ilahi bir tezahürden başka bir şey değildi". Ancak Semele tanrının gelmesi için sabırsızlanmış ve onun gizemlerini çok erken ifşa etmeye başlamıştır; bu günahı yüzünden Zeus tarafından vurularak öldürülmüştür. Zeus insanlığa yeni bir düzen empoze etmenin, "göçebelikten daha medeni bir yaşam tarzına geçmenin" zamanının geldiğine karar verdiğinde, oğlu Dionysos'u Hindistan'dan görünür kılınmış bir tanrı olarak gönderdi, tapınmasını yaydı ve asmayı ölümlüler arasında tezahürünün bir sembolü olarak verdi. Julian'ın yorumuna göre, Yunanlılar "Semele'yi yaptığı kehanet nedeniyle Dionysos'un annesi olarak adlandırdılar, ama aynı zamanda tanrı onu henüz gerçekleşmemişken gelişinin ilk habercisi olduğu için onurlandırdı." Julian'a göre Dionysos'un doğumuna ilişkin alegorik mit, hem bu olayların tarihini ifade etmek hem de gerçek doğumu doğrudan Zeus'tan akledilebilir aleme doğru olsa da, ölümlü dünyanın üretim süreçlerinin dışında ama içine girerek doğduğu gerçeğini özetlemek için geliştirilmiştir. ⓘ

Bebeklik

Hermes ve Bebek Dionysos, Praxiteles (Olympia Arkeoloji Müzesi) ⓘ

Nonnus'a göre Zeus, bebek Dionysos'u Hermes'in bakımına vermiştir. Hermes de Dionysos'u nehir perileri olan Lamideslere ya da Lamos'un kızlarına verir. Ama Hera Lamidesleri çıldırtmış ve Hermes tarafından kurtarılan Dionysos'a saldırmalarına neden olmuş. Hermes daha sonra bebeği bakması için Ino'ya götürmüş, onun hizmetkârı Mystis de ona gizem ayinlerini öğretmiştir (Dionysiaca 9). Apollodorus'un anlatımına göre Hermes, Hera'nın gazabından saklamak için Ino'ya Dionysos'u bir kız olarak yetiştirmesi talimatını vermiştir. Ancak Hera onu bulur ve evi bir tufanla yok etmeye yemin eder; ancak Hermes Dionysos'u tekrar kurtarır ve bu kez onu Lidya dağlarına götürür. Hermes, tanrıların en eskisi olan Phanes'in kılığına girmiş ve böylece Hera onun önünde eğilerek geçmesine izin vermiştir. Hermes bebeği, ergenliği boyunca ona bakan tanrıça Rhea'ya verdi. ⓘ

Bir başka versiyona göre Dionysos Nysa'nın yağmur nimflerine götürülmüş, onlar da onun bebeklik ve çocukluk dönemlerini beslemişler ve Zeus da bu bakımlarından ötürü onları Hyades yıldız kümesi olarak yıldızların arasına yerleştirerek ödüllendirmiştir (bkz. Hyades yıldız kümesi). Efsanenin bir başka versiyonunda ise kuzeni Macris tarafından Euboea adasında büyütülür. ⓘ

Bebek Bacchus, Giovanni Bellini'nin tablosu (1505-1510 civarı) ⓘ

Yunan mitolojisinde Dionysos yabancı kökenli bir tanrıdır ve Nysa Dağı mitolojik bir yer olsa da, her zaman doğuya ya da güneye doğru uzakta konumlandırılır. Homeros'un Dionysos'a yazdığı 1. İlahi onu "Fenike'den uzakta, Mısır akıntısının yakınında" konumlandırır. Diğerleri onu Anadolu'ya ya da Libya'ya ("batıda büyük bir okyanusun yanında"), Etiyopya'ya (Herodot) ya da Arabistan'a (Diodorus Siculus) yerleştirmiştir. Herodot'a göre:

Yunan hikâyesine göre Dionysos doğar doğmaz Zeus onu kalçasından dikmiş ve Mısır'ın ötesindeki Etiyopya'ya, Nysa'ya götürmüştür; Pan'a gelince, Yunanlılar doğumundan sonra ona ne olduğunu bilmezler. Bu nedenle bana göre Yunanlılar bu iki tanrının isimlerini diğerlerinden daha sonra öğrendiler ve her ikisinin doğumunu da bu bilgiyi edindikleri zamana kadar izlediler.

- Herodotos, Tarihler 2.146.2 ⓘ

Bibliotheca, asma tanrısı bebek Dionysos'un Nysa'da yağmur nimfleri Hyades tarafından nasıl emzirildiğini anlatan Pherecydes'i takip ediyor gibi görünmektedir. Genç Dionysos'un aynı zamanda sentor Chiron'un birçok ünlü öğrencisinden biri olduğu söylenir. Photius Kütüphanesi'ndeki Ptolemy Chennus'a göre, "Dionysos, ilahileri ve dansları, bacchic ayinleri ve inisiyasyonları öğrendiği Chiron tarafından seviliyordu." ⓘ

Seyahatler ve şarabın icadı

Francesco Righetti tarafından Bacchus ve Ampelos (1782) ⓘ

Dionysos büyüdüğünde, asmanın kültürünü ve değerli suyunu çıkarma yöntemini keşfetti ve bunu yapan ilk kişi oldu; ancak Hera onu deliliğe vurdu ve onu dünyanın çeşitli yerlerinde gezintiye çıkardı. Frigya'da, Yunanlılar tarafından daha çok Rhea olarak bilinen tanrıça Kibele onu iyileştirdi ve ona dini törenlerini öğretti ve Asya'da insanlara asma yetiştiriciliğini öğretmek üzere yola çıktı. Gezintilerinin en ünlü bölümü, birkaç yıl sürdüğü söylenen Hindistan seferidir. Bir efsaneye göre, Büyük İskender İndus nehri yakınlarında Nysa adlı bir şehre ulaştığında, yerli halk şehirlerinin uzak geçmişte Dionysos tarafından kurulduğunu ve şehirlerinin tanrı Dionysos'a adanmış olduğunu söyledi. Bu seyahatler askeri fetihler şeklinde gerçekleşmiştir; Diodorus Siculus'a göre Britanya ve Etiyopya dışında tüm dünyayı fethetmiştir. ⓘ

Nonnus'a göre bir başka efsane de Dionysos tarafından sevilen bir satir olan Ampelus ile ilgilidir. Ovid'in anlattığına göre Ampelus, Vindemitor takımyıldızı ya da "üzüm toplayıcısı" olmuştur:

...Üzüm toplayıcı senden kaçamayacak. Bu takımyıldızının kökeni de kısaca anlatılabilir. Bir su perisi ile bir satirin oğlu olan kırpılmamış Ampelus'un, İsmarya tepelerinde Bacchus tarafından sevildiği söylenir. Tanrı ona bir karaağacın yapraklı dallarından sarkan bir sarmaşık bahşetmiş ve sarmaşık adını hâlâ bu çocuktan alır. Bir dalın üzerindeki şatafatlı üzümleri düşüncesizce koparırken yere yuvarlandı; Liber kayıp genci yıldızlara taşıdı."

Ampelus'un bir başka öyküsü de Nonnus tarafından anlatılır: Dionysos'un öngördüğü bir kazada genç, Ay tanrıçası Selene'nin gönderdiği bir atsineğinin sokmasıyla çılgına dönen bir boğanın üzerindeyken ölür. Kader, Ampelus'a Dionysos'un ilk şarabı sıktığı bir asma olarak ikinci bir hayat bahşetmiştir. ⓘ

Yunanistan'a Dönüş

Badakshan paterası, "Bacchus'un Zaferi" (birinci-dördüncü yüzyıl). British Museum. ⓘ

Asya'daki seyahatlerinin ardından Yunanistan'a zaferle dönen Dionysos, zafer alayının kurucusu olarak kabul edilmeye başlandı. Dinini Yunanistan'a tanıtma çabalarına girişti, ancak beraberinde getirdiği kargaşa ve çılgınlık nedeniyle ondan korkan yöneticiler tarafından karşı çıkıldı. ⓘ

Pentheus, Agave ve Ino tarafından parçalara ayrılmış. Attika kırmızı figürlü lekanis (kozmetik kabı) kapağı, MÖ 450-425 civarı (Louvre) ⓘ

Euripides'in Bacchae adlı oyunundan uyarlanan bir mitte Dionysos, kuzeni Pentheus tarafından yönetilen doğum yeri Thebes'e döner. Pentheus'un yanı sıra annesi Agave ve teyzeleri Ino ve Autonoe, Dionysos'un ilahi doğumuna inanmazlar. Kör kahin Tiresias'ın uyarılarına rağmen ona tapınmayı reddederler ve Teb'li kadınları deliliğe teşvik ettiği için onu kınarlar. ⓘ

Dionysos ilahi güçlerini Pentheus'u delirtmek için kullanır, ardından onu Cithaeron Dağı ormanında Maenadların kendinden geçme ayinlerini gözetlemeye davet eder. Pentheus, cinsel bir seks partisine tanık olmayı umarak kendini bir ağaca saklar. Maenadlar onu fark eder; Dionysos'a kızarak onu dağda yaşayan bir aslan sanırlar ve çıplak elleriyle ona saldırırlar. Pentheus'un halaları ve annesi Agave de onların arasındadır ve onu lime lime ederler. Agave onun başını bir mızrağa geçirir ve ödülü babası Cadmus'a götürür. Çılgınlık geçer. Dionysos gerçek, ilahi haliyle gelir, Agave ve kız kardeşlerini sürgün eder ve Cadmus ile karısı Harmonia'yı yılanlara dönüştürür. Sadece Tiresias kurtulur. ⓘ

Lycurgus asma tarafından tuzağa düşürülür, Lycurgus Kupası'nda ⓘ

İlyada'da Trakya Kralı Likurgos, Dionysos'un krallığında olduğunu duyunca Dionysos'un takipçileri Maenadları hapseder. Dionysos kaçıp Thetis'e sığınır ve halkı isyana teşvik eden bir kuraklık gönderir. Tanrı daha sonra Kral Lycurgus'u delirtti ve Dionysos için kutsal bir bitki olan sarmaşıktan bir parça olduğu inancıyla kendi oğlunu baltayla parçalara ayırmasını sağladı. Bunun üzerine bir kahin, Lycurgus yaşadığı sürece toprağın kuru ve çorak kalacağını iddia etti ve halkı onu çizdirip dörde böldürdü. Kralın ölümüyle yatışan Dionysos laneti kaldırmıştır. Bazen sanatta tasvir edilen alternatif bir versiyonda, Likurgos, Dionysos'un bir takipçisi olan Ambrosia'yı öldürmeye çalışır, o da öfkeli kralın etrafına dolanan ve onu yavaşça boğan bir asmaya dönüşür. ⓘ

Esaret ve kaçış

Kuzey Afrika Roma mozaiği: Panter-Dionysos, dümenci Acoetes hariç yunuslara dönüşen korsanları dağıtır; MS ikinci yüzyıl (Bardo Ulusal Müzesi) ⓘ

Homeros'un 7. ilahisinde Dionysos'un deniz kıyısında otururken bazı denizciler tarafından fark edildiği ve bir prens olduğuna inandıkları anlatılır. Onu kaçırmaya ve fidye için satmak ya da köle yapmak üzere denize açılmaya teşebbüs ederler. Hiçbir ip onu bağlayamamış. Tanrı vahşi bir aslana dönüştü ve gemiye bir ayı salarak yoluna çıkan herkesi öldürdü. Gemiden atlayanlar merhametle yunusa dönüştürüldü. Hayatta kalan tek kişi, tanrıyı tanıyan ve denizcilerini en başından durdurmaya çalışan dümenci Acoetes'ti. ⓘ

Benzer bir hikâyede, Dionysos Icaria'dan Naxos'a yelken açması için bir Tiren korsan gemisi kiralar. Gemiye bindiğinde, onu köle olarak satmak niyetiyle Naxos'a değil Asya'ya yelken açmışlar. Tanrı bu kez direği ve kürekleri yılana çevirir, gemiyi sarmaşık ve flüt sesleriyle doldurur, böylece denizciler çıldırır ve denize atlayarak yunuslara dönüşürler. Ovid'in Metamorphoses adlı eserinde Baküs bu hikâyeye korsanlar tarafından bulunan küçük bir çocuk olarak başlar, ancak gemiye bindiğinde ilahi bir yetişkine dönüşür. ⓘ

Mitlerin çoğu Dionysos'un şüphecilere karşı tanrılığını savunmasını içerir. Malcolm Bull, "Bacchus'un klasik mitolojideki muğlak konumunun bir ölçüsü de, diğer Olimposluların aksine, ilişkilendirildiği adalara gidip gelmek için bir tekne kullanmak zorunda kalmasıdır" demektedir. Paola Corrente birçok kaynakta korsanlarla yaşanan olayın Dionysos'un ölümlüler arasındaki zamanının sonuna doğru gerçekleştiğine dikkat çeker. Bu anlamda, tanrısallığının son kanıtı olarak hizmet eder ve genellikle annesini almak için Hades'e inişini takip eder, her ikisi de daha sonra diğer Olimposlu tanrılarla birlikte yaşamak için cennete yükselebilir. ⓘ

Yeraltı dünyasına iniş

Dionysos kabartması, Nagarjunakonda, Güney Hindistan, üçüncü yüzyıl. Hafif sakallıdır, yarı çıplaktır ve bir içki borusu taşımaktadır. Yanında bir şarap fıçısı vardır. ⓘ

Pausanias, Yunanistan'ın Tasviri adlı eserinin II. kitabında Dionysos'un katabasis'i ya da yeraltı dünyasına inişiyle ilgili iki farklı gelenek anlatır. Her ikisi de Dionysos'un annesi Semele'yi kurtarmak ve Olimpos'taki hak ettiği yere getirmek için öbür dünyaya nasıl girdiğini anlatır. Bunu yapmak için Herakles tarafından zaptedilen cehennem köpeği Cerberus'la mücadele etmek zorunda kalmıştır. Semele'yi geri aldıktan sonra, yerel geleneğe göre Dionysos onunla birlikte tarih öncesi Lerna bölgesi yakınlarındaki Argolid kıyısındaki bir lagünün dipsiz sularından çıktı. Bu efsanevi olay, detayları yerel din tarafından gizli tutulan yıllık bir gece festivaliyle anılırdı. Paola Corrente'ye göre, Dionysos'un lagünün sularından çıkması, hem kendisi hem de Semele için yeraltı dünyasından yeniden doğuşun bir biçimi anlamına gelebilir. Bu mitin bir varyantı Aristophanes'in Kurbağalar komedisinin temelini oluşturur. ⓘ

Hıristiyan yazar İskenderiyeli Clement'e göre Dionysos'a yolculuğunda Prosymnus ya da Polymnus rehberlik etmiş ve ödül olarak Dionysos'un sevgilisi olmayı talep etmiştir. Prosymnus, Dionysos sözünü yerine getiremeden ölmüş, bunun üzerine Prosymnus'un gölgesini tatmin etmek için Dionysos bir zeytin dalından bir fallus yapmış ve Prosymnus'un mezarında onun üzerine oturmuştur. Bu hikâye sadece pagan mitolojisini gözden düşürmeyi amaçlayan Hıristiyan kaynaklarında tam olarak yer almaktadır, ancak Dionysos Gizemleri tarafından kullanılan gizli nesnelerin kökenini açıklamaya da hizmet etmiş gibi görünmektedir. ⓘ

Dionysos'un yeraltı dünyasına inişiyle ilgili bu aynı efsane hem Diodorus Siculus tarafından MÖ birinci yüzyılda yazdığı Bibliotheca historica adlı eserinde hem de Pseudo-Apollodorus tarafından MS birinci yüzyılda yazdığı Bibliotheca adlı eserinin üçüncü kitabında anlatılır. Bu eserde Apollodorus, Hera'nın gazabından saklandıktan sonra Dionysos'un tanrılığını inkâr edenlere karşı dünyayı nasıl dolaştığını ve sonunda korsan tutsaklarını yunuslara dönüştürerek bunu kanıtladığını anlatır. Bundan sonra, yeryüzündeki yaşamının doruk noktası, annesini yeraltı dünyasından almak için inişiydi. Annesinin adını Thyone olarak değiştirmiş ve onunla birlikte tanrıça olduğu cennete yükselmiştir. Mitin bu varyantında, Dionysos'un Olimpiyat tanrıları arasındaki yerini almadan önce hem ölümlülere tanrılığını kanıtlaması, hem de soyunu kanıtlayarak ve annesini tanrısal statüye yükselterek Olimpos'taki yerini meşrulaştırması gerektiği ima edilir. ⓘ

İkincil mitler

Midas'ın altın dokunuşu

Titian'ın Bacchus ve Ariadne tablosu, Londra'daki Ulusal Galeri'de ⓘ

Dionysos eski okul hocası ve üvey babası Silenus'un kaybolduğunu öğrenir. Yaşlı adam sarhoş bir halde dolaşıyordu ve onu kralları Midas'a götüren bazı köylüler tarafından bulundu (alternatif olarak, Midas'ın gül bahçesinde bayıldı). Kral onu misafirperver bir şekilde kabul etmiş, Silenus hikâyeler ve şarkılarla eğlenirken ona on gün on gece boyunca ziyafet vermiş. On birinci gün Midas, Silenus'u Dionysos'a geri getirmiş. Dionysos krala istediği ödülü teklif etti. ⓘ

Midas, dokunabileceği her şeyin altına dönüşmesini istedi. Dionysos kabul etti, ancak daha iyi bir seçim yapmadığı için üzgündü. Midas yeni gücünün sevincini yaşadı ve bunu test etmek için acele etti. Bir meşe dalına ve bir taşa dokundu ve onları altına çevirdi, ama ekmeğinin, etinin ve şarabının da altına dönüştüğünü görünce sevinci kursağında kaldı. Daha sonra kızı onu kucakladığında, o da altına dönüştü. ⓘ

Dehşete kapılan kral Midas Dokunuşu'ndan kurtulmak için çabaladı ve kendisini açlıktan kurtarması için Dionysos'a dua etti. Tanrı, Midas'a Pactolus nehrinde yıkanmasını söyleyerek onu kabul etti. Midas bunu yaparken güç onlara geçmiş ve nehrin kumları altına dönüşmüştür: bu etiyolojik mit Paktolos'un altın kumlarını açıklamaktadır. ⓘ

Diğer mitler

Antoine-Jean Gros'un Bacchus ve Ariadne (1822) adlı tablosu ⓘ

Hephaistos Hera'yı büyülü bir sandalyeye bağladığında, Dionysos onu sarhoş etti ve bayıldıktan sonra Olimpos'a geri getirdi. ⓘ

Theseus Ariadne'yi Naxos'ta uyurken terk ettiğinde, Dionysos onu buldu ve evlendi. Ariadne'den Oenopion adında bir oğlu olur, ancak Oenopion intihar eder ya da Perseus tarafından öldürülür. Bazı varyantlara göre, onun tacını Corona takımyıldızı olarak gökyüzüne koydurmuş; diğerlerinde ise onu Olimpos'taki tanrılara geri vermek için Hades'e inmiştir. Bir başka rivayete göre Dionysos Theseus'a Ariadne'yi Naxos adasında terk etmesini emretmiştir, çünkü Theseus onu gemiye taşırken Dionysos onu görmüş ve onunla evlenmeye karar vermiştir.

Thiasus'u tarafından kuşatılan Dionysos, Ariadne'yi Hypnos'un yanında uyurken bulur. Pompeii'deki Freskler ⓘ

Dionysos'un Hades'e üçüncü bir inişi Aristophanes tarafından Kurbağalar adlı komedisinde icat edilir. Atina tiyatro festivali Dionysia'nın hamisi olan Dionysos, büyük tragedyacılardan birini hayata döndürmek ister. Bir şiir yarışmasından sonra, Euripides yerine Aeschylus seçilir. ⓘ

Bir su perisi olan Psalacantha, Dionysos'un Ariadne'ye cinsel iyilikleri karşılığında kur yapmasına yardım edeceğine söz verir; ancak Dionysos bunu reddeder, bunun üzerine Psalacantha Ariadne'ye onunla gitmemesini tavsiye eder. Bunun üzerine Dionysos onu aynı adı taşıyan bitkiye dönüştürmüştür. ⓘ

Nonnus'un Dionysiaca'sında Dionysos, kendisine meydan okuduğu için Selene tarafından öldürülen Ampelos adında yakışıklı bir satire aşık olmuştur. Ölümü üzerine Dionysos onu ilk üzüm asmasına dönüştürmüştür. ⓘ

Callirrhoe, Calydon'un tüm kadınlarını delilikle tehdit eden Dionysos'un rahibi Coresus'u küçümseyen Calydonlu bir kadındı (bkz. Maenad). Rahibe Callirhoe'yi kurban etmesi emredilmiş ama o bunun yerine kendini öldürmüştür. Callirhoe kendini daha sonra kendi adıyla anılacak olan bir kuyuya atmıştır. ⓘ

Dionysos ayrıca kaderi asla yakalanmamak olan bir tilkiyi de Teb'e göndermiştir. Teb kralı Kreon, tilkiyi yakalayıp öldürmesi için Amphitryon'u gönderdi. Amphitryon, karısı Procris'in Minos'tan aldığı ve peşine düştüğü her şeyi yakalamaya yazgılı olan köpeği Cephalus'tan aldı. ⓘ

Dionysos'un soyuyla ilgili bir başka anlatı, onun Zeus ile Gê'nin (Gaia) oğlu olduğunu, ayrıca Themelê (temel) adının Semele'ye dönüştüğünü belirtir. ⓘ

Hyginus, Dionysos'un bir keresinde bir eşeğe insan konuşması verdiğini anlatır. Eşek daha sonra Priapus'la aralarında hangisinin penisinin daha iyi olduğu konusunda bir yarışmaya girişmiş ve eşek kaybetmiştir. Priapus eşeği öldürmüş, ama Dionysos onu yıldızların arasına, Yengeç'in üzerine yerleştirmiştir. ⓘ

• 

  Dionysos mozaiği

• 

  Dionysus ve Ariadne ⓘ

Çocuklar

Yavrular ve anneler

Yavrular	Anneler ⓘ
(?)Charites ya da Graces (Pasithea, Euphrosyne, Thalia)	Afrodit ya da Koronis
Ceramus, Enyeus, Euanthes, Eurymedon, Latramys, Maron, Oenopion, Phanus, Peparethus, Phlias, Staphylus, Tauropolis, Thoas	Ariadne
Carmanor	Alexirrhoe
Iacchus ve ikiz kardeşi	Aura
Medus	Alphesiboea
Phlias	Araethyrea veya Chthonophyle
Priapus	Aphrodite veya Chione veya Percote
Telete	Nicaea
Narcaeus	Physcoa
Comus, Methe, Sabazius, Thysa	Bilinmiyor

İkonografi

Semboller

Museo Archeologico'daki (Napoli) Antik Roma kabartmasında Dionysos bir thyrsus tutarken ve bir libasyon alırken, bir sarmaşık çelengi takarken ve bir panter tarafından eşlik edilirken tasvir edilmiştir ⓘ

Dionysos bir panterin sırtında; solda elinde tef tutan bir papposilenus. Kırmızı figürlü çan biçimli bir kraterden A yüzü, yaklaşık MÖ 370. ⓘ

Dionysos'un en erken kült resimleri sakallı ve cüppeli olgun bir erkeği gösterir. Elinde ucu çam kozalağı ile süslü ve thyrsus olarak bilinen rezeneli bir asa tutmaktadır. Daha sonraki resimler onu sakalsız, duygulu, çıplak ya da yarı çıplak androjen bir genç olarak gösterir: literatür onu kadınsı ya da "erkek-kadınsı" olarak tanımlar. Tam gelişmiş haliyle, merkezi kült imgeleri, sanki bilinen ve medeni sınırların ötesindeki bir yerden muzaffer, düzensiz gelişini veya dönüşünü gösterir. Alayı (thiasus) vahşi kadın takipçilerden (maenadlar) ve penisleri dikleşmiş sakallı satirlerden oluşur; bazıları thyrsus ile silahlanmış, bazıları dans etmekte ya da müzik çalmaktadır. Tanrının kendisi, genellikle aslan veya kaplan gibi egzotik hayvanlar tarafından bir arabaya çekilir ve bazen sakallı, sarhoş bir Silenus da ona eşlik eder. Bu alayın Dionysos Gizemleri'nin takipçileri için kült modeli olduğu varsayılmaktadır. Dionysos şehir dinleri tarafından geleneksel topluma ait olmayanların koruyucusu olarak temsil edilir ve böylece kaotik, tehlikeli ve beklenmedik olanı, insan aklından kaçan ve sadece tanrıların öngörülemeyen eylemlerine atfedilebilecek her şeyi sembolize eder. ⓘ

Dionysos bir diriliş tanrısıydı ve boğayla güçlü bir bağı vardı. Olympia'daki bir kült ilahisinde, Hera için düzenlenen bir festivalde, Dionysos bir boğa olarak gelmeye davet edilir; "boğa ayaklarıyla öfkelenerek". Walter Burkert, "[Dionysos] sık sık boğa boynuzlarıyla tasvir edilir ve Kyzikos'ta tauromorfik bir görüntüsü vardır" der ve Dionysos'un bir boğa buzağısı olarak kesildiği ve Titanlar tarafından günahsızca yendiği arkaik bir efsaneye de atıfta bulunur. ⓘ

Yunanistan, Delos'taki Dionysos tapınağının girişinde yontulmuş bir fallus ⓘ

Yılan ve fallus antik Yunan'da Dionysos'un, Yunanistan ve Roma'da ise Bacchus'un sembolleriydi. Genellikle panter ya da leopar postu giyer ve bir thyrsus taşır. İkonografisi bazen saçlarına veya boyunlarına sarmaşık ve yılan çelenkleri takan maenadları da içerir. ⓘ

Dionysos kültü ağaçlarla, özellikle de incir ağacıyla yakından ilişkiliydi ve Endendros "ağaçtaki adam" ya da Dendritēs, "ağacın adamı" gibi bazı yan adları bunu gösterir. Peters orijinal anlamın "ağaçların arasında koşan" ya da "ormanda koşan" olduğunu öne sürer. Janda (2010) etimolojiyi kabul eder ancak daha kozmolojik bir yorum olan "(dünya-)ağacını iten" yorumunu önerir. Bu yorum Nysa'nın "ağaç" anlamından bir dağ adına nasıl yeniden yorumlanmış olabileceğini açıklar: Hint-Avrupa mitolojisinin axis mundi'si hem bir dünya ağacı hem de bir dünya dağı olarak temsil edilir. ⓘ

Dionysos aynı zamanda yaz ve sonbahar arasındaki geçişle de yakından ilişkilidir. Köpek yıldızı Sirius'un yükselişiyle işaretlenen Akdeniz yazında hava aşırı derecede sıcak olur, ancak bu aynı zamanda gelecek hasatların vaatlerinin arttığı bir zamandır. Orion'un gökyüzünün merkezinde olduğu yaz sonu, antik Yunan'da üzüm hasadının zamanıydı. Platon bu mevsimin armağanlarını hasat edilen meyveler ve Dionysos neşesi olarak tanımlar. Pindar, "yüksek yazın saf ışığını" Dionysos ile yakından ilişkili ve hatta muhtemelen tanrının kendisinin bir cisimleşmesi olarak tanımlar. Dionysos'un Zeus'un uyluğundan doğuşunu gösteren bir resim onu "Zeus'un ışığı" (Dios phos) olarak adlandırır ve Sirius'un ışığıyla ilişkilendirir. ⓘ

Klasik sanatta

Dionysos, Pan ve Satyr'den oluşan bir grup tarafından süslenmiş mermer masa desteği; Dionysos panter şeklinde bir rhyton (içki kabı) tutuyor; figürlerin saçlarında ve dallarda kırmızı ve sarı renk izleri korunmuş; Küçük Asya atölyesinden, MS 170-180, Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina, Yunanistan ⓘ

Tanrı ve daha sık olarak da takipçileri, Antik Yunan'ın boyalı çanak çömleklerinde yaygın olarak tasvir edilmiştir ve bunların çoğu şarap tutmak için yapılmıştır. Ancak, bazı maenad kabartmaları dışında, Dionysos konuları yaygınlaştıkları Helenistik dönemden önce nadiren büyük heykellerde yer almıştır. Bunlarda tanrının kendisine yapılan muamele, Dionysos Sardanapalus gibi sert arkaikleştirici ya da Neo Attika tiplerinden, onu tembel ve çift cinsiyetli genç bir adam olarak gösteren ve genellikle çıplak olan tiplere kadar değişiyordu. Hermes ve Bebek Dionysos muhtemelen mermerden bir Yunan orijinalidir ve Ludovisi Dionysos grubu muhtemelen MS ikinci yüzyıla ait bir Roma orijinalidir. Roma kopyaları günümüze ulaşan Dionysos konulu iyi bilinen Helenistik heykeller arasında Barberini Faun, Belvedere Torso, Dinlenen Satir sayılabilir. Furietti Sentorları ve Uyuyan Hermaphroditus, bu zamana kadar Dionysos yörüngesine girmiş olan ilgili konuları yansıtır. Pergamon'un mermer Dansçısı orijinaldir; Mazara del Vallo'nun bronz Dans Eden Satiri de denizden yeni çıkarılmıştır. ⓘ

Helenistik dönemdeki Dionysos dünyası, centaurlar, nimfler ve tanrılar Pan ve Hermafrodit gibi kırsal kesimin diğer yarı-ilahi yaratıklarının da dahil edildiği hedonist ama güvenli bir pastoral dünyadır. "Nymph" bu aşamada "basitçe Dionysosçu açık havanın ideal dişisi, vahşi olmayan bir bakir anlamına gelir". Helenistik heykeltıraşlık ilk kez, birçoğu sarmaşık çelenkleri gibi Dionysosçu nitelikler taşıyan ve "çoğu onun krallığının bir parçası olarak görülmesi gereken çocuk ve köylülerin büyük tür konularını da içerir. Satirler ve nimflerle ortak noktaları, açık havanın yaratıkları olmaları ve gerçek bir kişisel kimliğe sahip olmamalarıdır." M.Ö. dördüncü yüzyıla ait Derveni Krater, çok büyük ölçekli Klasik ya da Helenistik döneme ait en üst kalitede bir metal kabın günümüze ulaşan tek örneği olup Dionysos ve takipçilerini tasvir etmektedir. ⓘ

Dionysos, Helenistik monarşilere sadece bir zevk tanrısı olmanın dışında bir dizi nedenden dolayı çekici gelmiştir: Tanrısallaşmış bir insandı, Doğu'dan gelmiş ve Doğu'yu fethetmişti, ölümlü takipçileriyle birlikte gösteriş ve ihtişam dolu bir yaşam tarzını örnekliyordu ve genellikle bir ata olarak kabul ediliyordu. Bahçelerini Dionysos heykelleriyle dolduran İmparatorluk Roma'sının zenginlerine hitap etmeye devam etmiş ve MS ikinci yüzyıla gelindiğinde genellikle Baküs ve çevresinin kalabalık sahneleriyle oyulmuş lahitlere gömülmüştür. ⓘ

British Museum'daki MS dördüncü yüzyıla ait Lycurgus Kupası, camdan ışık geldiğinde renk değiştiren muhteşem bir kafes kupadır; bağlı Kral Lycurgus'u tanrı tarafından alay edilirken ve bir satir tarafından saldırıya uğrarken göstermektedir; bu Dionysos gizemlerinin kutlanması için kullanılmış olabilir. Elizabeth Kessler, Kıbrıs, Nea Paphos'taki Aion Evi'nin triclinium zemininde yer alan bir mozaiğin Dionysos'a tek tanrılı bir tapınmayı detaylandırdığını teorize etmiştir. Mozaikte başka tanrılar da görünmektedir, ancak bunlar merkezi olarak empoze edilen Dionysos'un daha küçük temsilleri olabilir. Orta Bizans dönemi Veroli Tabutu, geleneğin MS 1000 civarında Konstantinopolis'te devam ettiğini, ancak muhtemelen çok iyi anlaşılmadığını göstermektedir. ⓘ

Klasik sonrası kültür

Rönesans'tan Günümüze Sanat

Michelangelo tarafından Bacchus (1497) ⓘ

Sanatta Bacchic konular İtalyan Rönesansı'nda yeniden başlamış ve kısa sürede neredeyse antik dönemdeki kadar popüler hale gelmiştir, ancak "tanrının yıkıcı ve yaratıcı güçlerinin ayrılmaz bir şekilde birbirine bağlı olduğu fikri" gibi "dişil maneviyat ve güçle olan güçlü ilişkisi neredeyse ortadan kalkmıştır". Michelangelo'nun heykelinde (1496-97) "delilik neşeye dönüşmüştür". Heykel hem sarhoşluktan acizliği hem de yüksek bir bilinci göstermeyi amaçlamaktadır, ancak bu belki de daha sonraki izleyicilerin dikkatinden kaçmış ve tipik olarak iki yön daha sonra ayrılmıştır; açıkça sarhoş olan Silenus ilkini temsil ederken, genç Bacchus genellikle kanatlarla gösterilir, çünkü aklı daha yüksek yerlere taşır. ⓘ

Hendrik Goltzius, 1600-03, Philadelphia "kalem resmi" ⓘ

Titian'ın aynı oda için yaptığı Bacchus and Ariadne (1522-23) ve The Bacchanal of the Andrians (1523-26) adlı eserleri etkili bir kahramanlık pastoralliği sunarken, Diego Velázquez The Triumph of Bacchus (ya da Los borrachos - "içkiciler", yaklaşık 1629) ve Jusepe de Ribera Drunken Silenus adlı eserlerinde bir tür gerçekçiliğini seçer. Flaman Barok resmi, Van Dyck'ın Sarhoş Silenus'unda ve Rubens'in birçok eserinde olduğu gibi, Bacchic takipçilerini sıklıkla resmetmiştir; Poussin de Bacchic sahnelerinin bir diğer düzenli ressamıydı. ⓘ

On altıncı yüzyıldan itibaren sanatta yaygın bir tema, Bacchus ve Ceres'in aşkın bir temsiline -genellikle Venüs, Cupid veya Amore- bakarken tasvir edilmesiydi. Bu gelenek, Romalı komedyen Terence'in (MÖ 195/185 - 159) Erken Modern dönemde popüler bir atasözü haline gelen bir sözünden türemiştir: Sine Cerere et Baccho friget Venus ("Ceres ve Bacchus olmadan Venüs donar"). Bu sözün en basit anlamı, aşkın gelişmek için yiyecek ve şaraba ihtiyaç duyduğudur. Bu söze dayanan sanat eserleri 1550-1630 döneminde, özellikle Prag ve Alçak Ülkeler'deki Kuzey Maniyerizmi'nde ve Rubens tarafından popüler hale getirilmiştir. Asma hasadıyla olan ilişkisi nedeniyle Baküs sonbaharın tanrısı haline gelmiş ve kendisi ve takipçileri genellikle mevsimleri tasvir eden setlerde gösterilmiştir. ⓘ

Modern edebiyat ve felsefe

Bacchus'un Zaferi, Diego Velázquez, yaklaşık 1629 ⓘ

Cornelis de Vos'un Bacchus'un Zaferi tablosu ⓘ

Dionysos modern çağda da sanatçılar, filozoflar ve yazarlar için bir ilham kaynağı olmaya devam etmiştir. Alman filozof Friedrich Nietzsche, The Birth of Tragedy (1872) adlı eserinde Yunan tragedyasının gelişiminin altında Apolloncu ve Dionysosçu estetik ilkeler arasındaki gerilimin yattığını öne sürmüştür; Dionysos sınırsız kaotik ve irrasyonel olanı temsil ederken, Apollon rasyonel ve düzenli olanı temsil etmiştir. Dionysos ve Apollon arasındaki bu rekabet ya da karşıtlık kavramı, Nietzsche ve Johann Joachim Winckelmann gibi modern düşünürlerin icadı olduğu ve klasik kaynaklarda bulunmadığı için "modern bir mit" olarak nitelendirilmiştir. Bununla birlikte, bu temanın Batı kültüründeki kabulü ve popülaritesi o kadar büyük olmuştur ki, alt akıntısı klasik akademinin sonuçlarını etkilemiştir. ⓘ

Nietzsche ayrıca Yunan Tragedyasının en eski biçimlerinin tamamen acı çeken Dionysos'a dayandığını iddia etmiştir. Nietzsche'nin 1886 tarihli Beyond Good and Evil (İyinin ve Kötünün Ötesinde) adlı eserinde ve daha sonra The Twilight of the Idols (Putların Alacakaranlığı), The Antichrist (Deccal) ve Ecce Homo (Ecce Homo) adlı eserlerinde Dionysos, dizginlenemeyen güç istencinin vücut bulmuş hali olarak tasavvur edilmiştir. Şair Vyacheslav Ivanov, The Hellenic Religion of the Suffering God (1904) ve Dionysus and Early Dionysianism (1921) adlı eserlerinde Dionysianizm teorisini detaylandırarak edebiyatın ve özellikle de tragedyanın kökenlerini antik Dionysian gizemlerine dayandırır. Ivanov, Dionysos'un çektiği acıların "kültün ayırt edici özelliği olduğunu" söyler, tıpkı İsa'nın çektiği acıların Hıristiyanlık için önemli olduğu gibi. Karl Kerényi, Dionysos'u psikolojik yaşam gücünün (Yunanca Zoê) temsilcisi olarak nitelendirir. Diğer psikolojik yorumlar Dionysos'un duygusallığını ön plana çıkararak tanrıyla ilişkilendirilen neşe, dehşet veya histeriye odaklanır. Sigmund Freud küllerinin, koleksiyonunda bulunan ve Londra'daki Golders Green Krematoryumu'nda sergilenmeye devam eden Dionysos sahneleri ile boyanmış bir Antik Yunan vazosunda saklanmasını istemiştir. ⓘ

Modern film ve performans sanatı

Walt Disney, animasyon filmi Fantasia'nın "Pastoral" bölümünde Bacchus'u Silenus benzeri bir karakter olarak tasvir etmiştir. 1969'da Dionysus in '69 adlı bir Bacchae uyarlaması sahnelendi. Aynı performansın bir de filmi yapıldı. Prodüksiyon seyirci katılımı, çıplaklık ve teatral yenilikler içermesiyle dikkat çekti. 1974 yılında Stephen Sondheim ve Burt Shevelove, Aristophanes'in komedisi Kurbağalar'ı modern bir müzikale uyarladı. 2004 yılında Broadway'de sahnelenen müzikal 2017 yılında Londra'da yeniden sahnelendi. Müzikal, Dionysos'un bir oyun yazarını geri getirmek için Hades'e inişini sürdürüyor; ancak oyun yazarları modern zamanlara güncelleniyor ve Dionysos, George Bernard Shaw ile William Shakespeare arasında seçim yapmak zorunda kalıyor. ⓘ

2006 yılında The Orion Experience, Cosmicandy albümünde "Cult of Dionysus" başlıklı bir şarkıya yer vermiştir. Şarkı, tanrı kültünden temaları çağrıştırmaktadır. Albümün tamamı "kısa, keskin ve nihayetinde unutulmaz, uzun zamandır unutulmuş bir disko-synth enerjisiyle parlayan" olarak tanımlanıyor. Şarkı genel olarak tanrının sinsi olma ve sosyal normlara karşı isyan etme temaları üzerine oynuyor. ⓘ

Avustralyalı müzik projesi Dead Can Dance 2018'de Dionysus başlıklı bir albüm yayınladı. Müzisyen Brendan Perry, albümün ilham kaynağını İspanya kırsalına yaptığı bir gezi sırasında bir festivalde yaşadığı trans benzeri, "Dionysosvari" bir deneyim olarak tanımladı. "Dionysos festivallerinin gerçek kalıntılarını gördüğünüz yer, bunun gibi bahar festivalleridir. Akdeniz'in her yerinde, Hıristiyan etkisinin o kadar büyük olmadığı ücra yerlerde... İnsanlar maskeler takar ve kutlamalarında sanki zaman durmuş gibi daireler çizerek dans ederler." Perry, antik bir festival atmosferini çağrıştırmak için vokal bir koroya ek olarak doğal sesleri taklit eden Akdeniz halk enstrümanlarını kullanmayı seçti. ⓘ

2019'da Güney Koreli erkek grubu BTS, Map of the Soul: Persona albümlerinin bir parçası olarak "Dionysus" adlı bir rap-rock-synth-pop-hip hop parçası yayınladı. Bu şarkının adı, adaşının sefahat ve aşırılıkla ilişkilendirilmesinden geliyor; bu, "sanatla sarhoş olmak "tan bahseden sözlerine de yansıyor - örnek olarak Korece "alkol" (술 sul) ve "sanat" (예술 yesul) kelimeleriyle oynayarak - yıldızlıkları, mirasları ve sanatsal bütünlükleriyle ilgili ifadelerin yanı sıra. Grubun lideri RM bir basın açıklamasında şarkıyı "bir şey yaratmanın sevinci ve acısı" ve "dürüst bir parça" olarak tanımladı. ⓘ

Hristiyanlık ile paralellikler

Antinoöpolis'ten Dionysos Figürlü Askı, beşinci-yedinci yüzyıl (Metropolitan Museum of Art) ⓘ

Bacchus - Simeon Solomon (1867) ⓘ

Çok sayıda akademisyen, Hıristiyan İsa figürünü çevreleyen anlatıları Dionysos ile ilişkili olanlarla karşılaştırmıştır. ⓘ

Ölüm ve diriliş

Bazı karşılaştırmalı mitoloji araştırmacıları hem Dionysos'u hem de İsa'yı ölen ve dirilen tanrı mitolojik arketipiyle özdeşleştirmektedir. Öte yandan, Dionysos'un ölümü ve yeniden doğuşunun ayrıntılarının hem içerik hem de sembolizm açısından İsa'dan çok farklı olduğu belirtilmiştir. İki hikâye çok farklı tarihsel ve coğrafi bağlamlarda geçmektedir. Ayrıca ölüm şekli de farklıdır; en yaygın efsanede Dionysos parçalara ayrılmış ve Titanlar tarafından yenmiş, ancak geriye kalan kalbinden "sonunda yeni bir hayata döndürülmüştür". ⓘ

Deneme

Bir başka paralellik de Dionysos'un tanrısallık iddiasıyla Kral Pentheus'un huzuruna çıktığı Bacchae'de görülebilir; bu sahne Yeni Ahit'te İsa'nın Pontius Pilatus tarafından sorgulandığı sahne ile karşılaştırılır. Ancak, Dionysos ve Pentheus arasındaki yüzleşme Pentheus'un deli kadınlar tarafından parçalara ayrılarak ölmesiyle sona ererken, İsa'nın yargılanması ölüm cezasına çarptırılmasıyla sona erdiğinden, bazı akademisyenler bu paralelliğe itiraz etmektedir. Çözümleri de dahil olmak üzere iki hikâye arasındaki farklılıklar, pek çok akademisyenin Dionysos hikâyesini, pek çok biyografide de yer alan bir ayrıntı olan tutuklama paralelliği dışında, İsa'yla ilgili olandan kökten farklı görmesine yol açmıştır. ⓘ

Diğer paralellikler

E. Kessler, Dionysos kültünün MS dördüncü yüzyılda katı bir tektanrıcılığa dönüştüğünü; Mithraizm ve diğer mezheplerle birlikte Geç Antik Çağ'da Erken Hıristiyanlıkla doğrudan rekabet halinde olan bir "pagan tektanrıcılığı" örneği oluşturduğunu ileri sürmüştür. On altıncı yüzyıldan itibaren akademisyenler, özellikle Gerard Vossius, Dionysus/Bacchus ve Musa'nın biyografileri arasındaki paralellikleri de tartışmışlardır (Vossius oğullarına Dionysius ve Isaac isimlerini vermiştir). Bu tür karşılaştırmalar Poussin'in resimlerinin ayrıntılarında ortaya çıkmaktadır. ⓘ

John Moles, Dionysos kültünün erken dönem Hıristiyanlığı ve özellikle de Hıristiyanların kendilerini kurtarıcı bir tanrı etrafında şekillenen "yeni" bir din olarak görme biçimlerini etkilediğini ileri sürmüştür. Özellikle de Elçilerin İşleri'ndeki Hıristiyanlığın kökenlerine ilişkin anlatının Euripides'in Bacchae'sinden büyük ölçüde etkilendiğini ileri sürmüştür. Moles ayrıca, Havari Pavlus'un Rab'bin Sofrası'na ilişkin anlatımını kısmen Dionysos kültü üyeleri tarafından gerçekleştirilen ritüel yemeklere dayandırmış olabileceğini öne sürmektedir. ⓘ

Galeri

• 

  Dionysos'un Zaferi ve Mevsimler resimli Roma mermer lahdi (MS 260-270 civarı)

• 

  Dionysos'un Zaferi

• 

  Dionysos Kupası, Dionysos'un yunuslara dönüştürdüğü korsanlarla birlikte yelken açtığı MÖ altıncı yüzyıl kylixi

• 

  Elinde yumurta ve horoz tutan Dionysos, Tanagra'dan pişmiş toprak, Yunanistan, MÖ 350 civarı

• 

  Leopara binen Dionysos, Pella, Yunanistan'dan Makedon mozaiği (MÖ dördüncü yüzyıl)

• 

  Dionysos (Sardanapalus) Heykeli (Museo Palazzo Massimo Alle Terme, Roma)

• 

  British Museum'daki bronz Dionysos başı (MÖ 50 - MS 50)

• 

  Remich Lüksemburg'da Dionysos Heykeli

• 

  Bacchus temalı bir masa - üst kısmı Floransa'da (1736 civarı) ve yaldızlı ahşap kaidesi İngiltere veya İrlanda'da (1736-1740 civarı) yapılmıştır.

• 

  Bir Dionysos heykelinin başı, MÖ 310-290, Palatine Müzesi

• 

  Bacchus - Giovanni Francesco Romanelli (on yedinci yüzyıl)

• 

  Dionysos amforası

• 

  Dionysos Sürahisi

• 

  Dionysos başı şeklindeki pişmiş toprak vazo (MÖ 410 civarı) - Atina'da Attalos Stoası'nda yer alan Antik Agora Müzesi'nde sergilenmektedir

• 

  Dionysos kült maskeli amfora, Antimenes Ressamı, MÖ 520 civarı, Altes Müzesi

• 

  Salamis Gymnasium'undan mermer Dionysos başı, MS ikinci yüzyıl, Kıbrıs Müzesi, Lefkoşa, Kıbrıs

• 

  Boeotia'dan Dionysos kült maskesi, MÖ dördüncü yüzyıl

• 

  Mermer Dionysos heykelciği, M.Ö. üçüncü yüzyıl başları, Metropolitan Müzesi ⓘ

Şecere

Dionysos'un soy ağacı  ⓘ
Uranüs Gaia Uranüs'ün cinsel organları Cronus Rhea Zeus Hera Poseidon Hades Demeter Hestia     a      b Ares Hephaistos Metis Athena Leto Apollo Artemis Maia Hermes Semele DIONYSUS Dione     a      b Afrodit