Taberî

Muhammed ibn Cerir el-Taberi ⓘ
Kişisel
Doğan	839 CE (224 AH) Amol, Taberistan, Abbasi Halifeliği
Öldü	923 CE (310 AH) (84 yaşında) Bağdat, Abbasi Halifeliği
Din	İslam
Era	Ortaçağ dönemi
Bölge	Abbasi Halifeliği
Mezhep	Sünni
İçtihat	Ceriri mezhebini kurdu
Creed	Athari
Önemli çalışma(lar)	Tefsîru't-Taberî, Peygamberler ve Krallar Tarihi, Tehzîbu'l-Âsâr, İhtilâfu'l-fukahâ ("Hukukçuların İhtilafı")
Müslüman lider
Etkilendiği Dawud al-Zahiri
Etkilenmiş Suyuti, İbn Kesir

Ebû Ca'fer Muhammed ibn Cerîr ibn Yezîd et-Taberî (Arapça: أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد الطبري), daha yaygın olarak bilinen adıyla Taberî (الطبري), Amol, Taberistanlı İranlı bir tarihçi ve İslam âlimiydi. İslam Altın Çağı'nın en önde gelen isimlerinden biri olan Taberî, tarihi eserleri ve Kur'an tefsirindeki uzmanlığıyla tanınır, ancak aynı zamanda "etkileyici derecede üretken bir polimat" olarak da tanımlanır. Dünya tarihi, şiir, lügat, gramer, ahlak, matematik ve tıp gibi çok çeşitli konularda eserler yazmıştır. ⓘ

En etkili ve en iyi bilinen eserleri, Arapça'da Tefsîru't-Taberî olarak bilinen Kur'an tefsiri ve genellikle Tarîhu't-Taberî ("Taberî'nin Tarihi") olarak anılan Peygamberler ve Krallar Tarihi (Tarîhu'r-rusul ve'l-mülûk) adlı tarihî kroniğidir. ⓘ

Taberî, kendi İslam hukuku yorumunu geliştirmeden önce yaklaşık on yıl boyunca Şafiî mezhebini takip etmiştir. Fıkıh anlayışı hem sofistike hem de dikkat çekici derecede akıcıydı ve bu nedenle hayatının sonuna kadar fıkhi konulardaki fikir ve düşüncelerini geliştirmeye devam etti. ⓘ

Taberî'nin hukuk düşüncesi ekolü (mezhebi), ölümünden sonra iki asır boyunca Sünni ulema arasında gelişti ve sonunda yok oldu. Genellikle Ceriri fıkhı adıyla anılmıştır. ⓘ

Muhammed bin Cerîr Taberî محمّد بن جرير الطبري ⓘ
Tam adı	Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî
Doğumu	839 Amul
Ölümü	923 Bağdad, Irak
Milliyeti	Fars
Çağı	9. Yüzyıl
İlgi alanları	fıkıh, hadis, tarih, tefsir ve kıraat

Muhammed bin Cerîr Taberî (839 - 923), 9. yüzyılda yaşamış din ve tarih bilgini. İran'da tarihî bir bölge olan Taberistan'da (günümüzde Mazenderan) doğduğu için 'Taberî' olarak ünlenmiştir. ⓘ

En önemli eserlerinden ikisi, İslâm dünyasında çok rağbet görmüş bir tefsir kitabı olan 'Tefsir'ul Taberî' (Türkiye'de 'Taberî Tefsiri' ismiyle bilinmekte ve yayınlanmaktadır) ve Taberî Tarihi'dir. ⓘ

Biyografi

Taberi 838-9 kışında Amol, Taberistan'da (Hazar Denizi'nin yaklaşık 20 km güneyinde) doğmuştur. İranlı ve Fars ya da Arap kökenli olarak tanımlanmıştır. Yedi yaşında Kur'an'ı ezberlemiş, sekiz yaşında nitelikli bir namaz kıldırıcısı olmuş ve dokuz yaşında peygamberlik geleneklerini incelemeye başlamıştır. Hicri 236 (Miladi 850/1) yılında, on iki yaşındayken okumak için evden ayrıldı. Memleketiyle yakın bağlarını korudu. En az iki kez geri döndü, ikinci kez Hicri 290'da (M.S. 903), açık sözlülüğü bazı huzursuzluklara neden oldu ve hızlı bir şekilde ayrılmasına yol açtı. ⓘ

İlk olarak Ray'a (Rhages) gitti ve burada yaklaşık beş yıl kaldı. Rayy'deki başlıca öğretmenlerinden biri, daha önce Bağdat'ta öğretmenlik yapmış olan ama artık yetmişli yaşlarında olan Ebu Abdillah Muhammed ibn Humeyd el-Razi'ydi. Rayy'deyken Hanefi mezhebine göre İslam hukuku da okudu. Diğer materyallerin yanı sıra ibn Humeyd, Cerir Taberi'ye ibn İshak'ın tarihi eserlerini, özellikle de Muhammed'in hayatı olan el-Sirah'ı öğretti. Taberî böylece gençlik yıllarında İslam öncesi ve erken İslam tarihiyle tanışmıştır. Taberî ibn Humeyd'den sık sık alıntı yapar, ancak Taberî'nin Rayy'deki diğer hocaları hakkında çok az şey bilinmektedir. ⓘ

Taberî daha sonra Bağdat'a Ahmed ibn Hanbel'in yanına çalışmaya gitmiştir, ancak Hanbel kısa süre önce (855'in sonlarında ya da 856'nın başlarında) ölmüştür. Taberî muhtemelen Bağdat'a ilk gelişinden önce bir hac yolculuğu yapmıştır. Muhtemelen hicri 242 (miladi 856/7) yılında Bağdat'tan ayrılarak Basra, Kufe ve Wasit gibi güney şehirlerine seyahat etmiştir. Orada bir dizi seçkin ve saygıdeğer âlimle tanıştı. Taberî, daha önce Hanefi hukuku üzerine yaptığı çalışmalara ek olarak Şafii, Maliki ve Zahiri mezheplerini de incelemiştir. Taberî bu sonuncu ekolün kurucusu Davud el-Zahiri'den ders almış ve hocasının birçok eserini el yazısıyla kopyalayıp nakletmiştir. Taberî daha sonra kendi bağımsız, ancak sonunda yok olan ekolünü kurmadan önce kalan beş Sünni hukuk ekolünden dördünü iyi bir şekilde öğrenmiştir. Eski hocaları ve sınıf arkadaşlarıyla yaptığı tartışmalar bilinmektedir ve söz konusu bağımsızlığın bir göstergesi olarak hizmet etmiştir. Bu listede, Sünni İslam'ın günümüzdeki dördüncü büyük hukuk ekolü olan Hanbeli ekolünün yer almaması dikkat çekicidir. Taberî'nin ekolün kurucusu İbn Hanbel'e bakışı hayatının ilerleyen dönemlerinde kesinlikle olumsuz bir hal almıştır. Taberî, fakihlerin çeşitli görüşlerini değerlendirirken İbn Hanbel'in muhalif görüşüne hiç ağırlık vermemiş, İbn Hanbel'in bir fakih bile olmadığını, sadece bir Hadis kaydedicisi olduğunu belirtmiştir. ⓘ

Bağdat'a döndüğünde vezir Ubeydullah ibn Yahya ibn Hakan'dan özel öğretmenlik görevi aldı. Vezir 244'ten 248'e (858-9'dan 862'ye) kadar görevde olmadığı ve sürgünde olduğu için bu H. 244'ten (858) önce olmalıdır. Taberî'nin ayda on dinar karşılığında ders vermeyi kabul ettiğine dair bir anekdot vardır, ancak öğretimi o kadar etkili ve çocuğun yazısı o kadar etkileyiciydi ki, öğretmene bir tepsi dinar ve dirhem teklif edildi. Her zaman ahlaklı olan Taberî, işini belirtilen miktarda yapmayı taahhüt ettiğini ve daha fazlasını onurlu bir şekilde alamayacağını söyleyerek teklifi reddetti. Bu, onun hediyeleri reddetmesi ya da karşılığında eşit veya daha fazla miktarda hediye vermesiyle ilgili bir dizi rivayetten biridir. ⓘ

Yirmili yaşlarının sonlarında Suriye, Filistin, Hindistan ve Mısır'a seyahat etti. Beyrut'ta, el-Abbas ibn el-Velid ibn Mazyad el-'Udhri el-Bayruti (yaklaşık 169-270/785-6 ila 883-4) ile son derece önemli bir bağlantı kurdu. El-Abbas, Taberî'ye Suriye ekolünün Kur'an'ın farklı okumalarını öğretmiş ve babası el-Velid aracılığıyla Beyrut'un bir yüzyıl önceki önde gelen hukukçusu el-Evzaî'nin hukuki görüşlerini aktarmıştır. ⓘ

Taberî Mısır'a hicrî 253 (miladî 867) yılında gelmiş ve 256/870 yılından bir süre sonra Bağdat'a dönmüş, muhtemelen yolda hacca gitmiştir. Eğer öyleyse, Hicaz'da uzun süre kalmamıştır. Taberî'nin, babası hayattayken ondan kalan özel bir geliri ve ardından mirası vardı. Ders vermek için para alıyordu. Taberî'nin öğrencileri arasında, aynı zamanda Taberî'nin kendi hocası Muhammed bin Davud ez-Zahiri'nin de öğrencisi olan İbnü'l-Muğallis de vardı; İbnü'l-Muğallis Taberî'ye neredeyse aşırı övgüler yağdırdı. Hiçbir zaman hükümette ya da yargıda görev almadı. ⓘ

El-Mu'tedid halife olduğunda Taberî yaklaşık elli yaşındaydı. Tarih'inin yayınlandığı yıl yetmişini çoktan geçmişti. Aradan geçen yıllar boyunca, biraz tartışmalı olsa da ünlü bir kişilikti. Kendi çağının figürleri arasında, belki de hükümet içinde karar alma süreciyle doğrudan bağlantılı olanlar hariç, herkesle eşit bilgi kaynaklarına erişimi vardı. El-Mu'tedid, el-Muktefi ve el-Muktedir'in ilk yıllarına ait tarihlerin materyallerinin hepsi olmasa da çoğu, rapor edilen olayların gerçekleştiği dönemde kendisi tarafından toplanmıştır. Anlattıkları, o dönemden beklenebileceği kadar gerçektir. Taberi'nin son yılları, İbn Hanbel'in öğrencilerinden El-Hasan ibn Ali el-Berbahari'nin Hanbelî takipçileriyle çatışmalarla geçmiştir. Taberî, İbn Hanbel'in bir gelenek derleyicisi olduğu ve gerçek bir hukukçu olmadığı için Hanbeliliğin meşru bir düşünce okulu olmadığı görüşüyle tanınıyordu. Bağdat'taki Hanbelîler sık sık Taberî'nin evini taşlıyor ve Abbasî yetkililerinin onları güç kullanarak bastırmak zorunda kaldığı noktaya kadar zulmü tırmandırıyorlardı. Bağdat polis şefi, aralarındaki anlaşmazlıkları gidermek için Taberî ile Hanbelîler arasında bir münazara düzenlemeye çalıştı. Taberî kabul etse de Hanbelîler gelmedi, bunun yerine daha sonra gelip evini tekrar taş yağmuruna tuttular. Hanbelilerin sürekli şiddet tehdidi hayatının geri kalanında Taberî'nin başının üzerinde asılı kaldı. ⓘ

Taberî 17 Şubat 923'te öldü. Bazı kaynaklar Abbasi yetkililerinin Hanbelilerin şiddetinden korktukları için Taberî'yi gece gizlice gömdüklerini öne sürse de bu rivayetler kesin değildir ve diğer kaynaklar ölümünden sonra sabah gömüldüğü konusunda hemfikirdir. Her şeye rağmen Taberî, İbn Duraid gibi çağdaşları tarafından olumlu bir şekilde hatırlanmış ve Hanbelîler yaklaşık on yıl sonra Abbasî yetkilileri tarafından muhaliflerine zulmettikleri için bütünüyle kınanmıştır. Hatta insanların onunla görüşmesini bile engellediler ve İbn Cerir ölene kadar evinde mahsur kaldı. Taberî'nin yaşadığı dönem, bireylerin damgalanması ve suçlanmasıyla karakterize edilen dini farklılıklar ve siyasi huzursuzluklarla doluydu. ⓘ

Taberî'nin Bağdat, Irak'taki mezarı ⓘ

Kişisel özellikler

Koyu tenli, iri gözlü ve uzun sakallı olarak tanımlanmaktadır. Uzun boylu ve ince yapılıydı; saçı ve sakalı çok yaşlanana kadar siyah kalmıştı. Sağlığına özen gösterir, kırmızı et, yağ ve sağlıksız olduğunu düşündüğü diğer yiyeceklerden kaçınırdı. Zatülcenp nöbetleri geçirdiği son on yılına kadar nadiren hastalanırdı. Hastalandığında (doktorların onayıyla) kendi kendini tedavi etti. Ciddi konuları ciddiyetle ele almasına rağmen mizah anlayışı vardı. Gençliğinde şiir okumuştu ve şiir yazmaktan, okumaktan ve şiir alışverişlerine katılmaktan hoşlanıyordu. Mısır'da kendisine et-Tirimmah hakkında sorular sorulduğu ve et-Tirimmah'ın sadece adını duymuş olan Mısırlılar için bu 7. yüzyıl şairinin eserini okuyabildiği söylenir. Ali ibn el-Esir, anılarında bu özellikleri doğrulamıştır. Nüktedan, kibar, temiz ve terbiyeli biriydi. Kaba konuşmalardan kaçınır, bunun yerine zarif bir belagat sergilerdi. Gramer, lügat ve filoloji konularında iyi bir temele sahipti. Bunlar Kur'an tefsiri için gerekli kabul edilirdi. Farsça biliyordu ve Arapçaya başka dillerden geçen çeşitli yabancı kelimelerin kökenlerini biliyordu. ⓘ

Taberî, ashabına, ziyaretçilerine ve öğrencilerine karşı çok alçakgönüllü davranır, konumuyla gurur duymaz, bilgisini küçümsemez ve başkalarına karşı otoriter davranmazdı. Kimseye karşı nefret beslemezdi ve kendisine haksızlık edenleri mazur gören ve kendisini kıranları affeden tatmin olmuş bir ruha sahipti. ⓘ

Bağdat'ta 17 Şubat 923 tarihinde vefat etti. ⓘ

Bal'ami'nin 14. yüzyıl Farsça versiyonu Tabari'nin Evrensel Tarih'i ⓘ

Taberî'nin Hanbelîlerle yaşadığı çile

Onun içtihadı (bağımsız yargı) Zahirilerin ve bazı fanatik Hanbeli takipçilerinin eleştirilerine yol açtı. Zâhiriyye liderleriyle olan ihtilafı çözülmüş olsa da Hanbelîler onu kendi evinde tam anlamıyla kuşatmışlardır. Görünüşe göre Taberî, İbn Hanbel'i bir hukukçu (fakih) olarak pek düşünmüyor, onu daha çok bir gelenekçi (muhaddis) olarak görüyordu ve bu, Hanbelîleri ona karşı kışkırtmak için yeterliydi. Taberî aniden Cehmî bir sapkın olmakla suçlanırken, dördüncü hidayet halifesi Ali ibn Ebi Talib'e duyduğu saygı onu Şii sempatizanı olduğu suçlamalarına maruz bıraktı. Aynı zamanda önceki üç halifeyi savunarak Şiilerin gazabına uğradı. ⓘ

Bağdat'ta, kimlikleri daha fazla tespit edilemeyen üç Hanbelî, Taberî'ye Mücahid'e atfedilen ve "el-Makamu'l-Mahmud" olarak bilinen Muhammed Peygamber'in Övgüye Değer Makamı hakkındaki Kur'an'ın İsra Suresi'nin 79. ayetinin açıklamasıyla ilgili bir hadis hakkındaki görüşlerini sordular. ⓘ

Ayet şöyledir: "Gecenin bir kısmında da uyanık ol ki (bu) senin için isteğe bağlı bir ibadet (veya manevi bir kazanç) olsun; belki Rabbin seni övgüye değer bir makama yükseltir."[Kuran 17:79 (Nurettin Uzunoğlu çevirisi)] <span title="Kaynak: İngilizce Vikipedi, Bölüm "Tabari's ordeal with Hanbalites"" class="plainlinks">[https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Tabari#Tabari's_ordeal_with_Hanbalites <span style="color:#dddddd">ⓘ</span>]</span>

Tefsir kitaplarında, yukarıdaki ayette bahsedilen övgüye değer makamın (el-Makam el-Mahmud) cennetteki en yüksek yer olduğu, bu makamın Muhammed Peygamber'e verileceği ve başka kimseye verilmeyeceği ve kıyamet gününde müminler adına Allah'ın izniyle şefaat makamının (Şafa'a) ona verileceği belirtilmiştir. Peygamber Muhammed onlar adına şefaat edecek, böylece Allah/Tanrı onları böyle bir durumun acısından kurtaracaktır. ⓘ

Ancak Hanbelîler, bunu destekleyen rivayetlerin genel olarak zayıf olmasına rağmen, Övgüye Değer Makam'ı, Peygamber Muhammed'in Allah/Tanrı tarafından Arş'a oturtulması olarak yorumlamışlardır. ⓘ

Taberî'nin bunun saçma olduğunu açıkça beyan ettiği söylenir. Dahası, şöyle okumuştur:

ولا له في عرشه جليس

سبحان من ليس له أنيس ⓘ

Hiçbir yoldaşı olmayan (Allah) ne yücedir, ne yücedir.

ne de tahtında oturan arkadaşı ⓘ

Bunu duyan fanatik Hanbeli taraftarları ona şiddetle saldırmış, evini taşlamış ve güç kullanarak bastırmak zorunda kaldıkları ciddi bir kargaşaya neden olmuşlardır. Taberî'nin ölümü sırasında da Hanbelîlerle benzer bir sorun yaşandığı bildirilmiştir. Bununla bağlantılı olarak Nazuk'tan polis şefi olarak bahsedilir. Bu göreve ancak Taberî'nin öldüğü yıl olan 310/922'de atanmıştır, ancak daha önce polis teşkilatında yüksek mevkilerde bulunmuş gibi görünmektedir ve Taberî'nin olası Hanbelî şiddetine karşı korunmasından zaten sorumlu olabilir. ⓘ

309/921'de Vezir Ali b. İsa, Taberî'ye Hanbelîlerle kendi evinde tartışma fırsatı sunmuştu. Taberî bunu kabul etti, ancak Hanbelîler gelmedi. Bununla birlikte, ölümünden kısa bir süre önce, Hanbelî isyancıların evinin önüne büyük bir duvar oluşturacak kadar çok sayıda taş yağdırdığı iddia edilmektedir. ⓘ

Franz Rosenthal'a göre, "Hanbelî düşmanlığının rolü gerçek olsa da, hayatında olduğu gibi ölümüyle ilgili olarak da abartılmış gibi görünüyor." Ayrıca "Taberî'yi en iyi tanıyanlar, onun Hanbelîlerden çektiği sıkıntıları hep küçümsemişlerdir" diye de ekler. ⓘ

Eserleri

Taberî'nin tefsirinin Farsça çevirisinden Kur'an'ın açılış satırları ⓘ

Taberî tarih, teoloji ve Kur'an tefsiri yazmıştır. Başlıca ve en etkili eserleri şunlardır:

• Tefsiru't-Taberî ('Taberî Tefsiri'); Kur'an tefsiri (tefsir).
• Tarikh al-Rusul wa al-Muluk (Peygamberler ve Krallar Tarihi), genellikle Tarikh al-Tabari olarak anılan tarihi kronik. ⓘ

Sırasıyla yazdığı hukuki metinler, tefsirler ve Kur'an tefsiri ile tarih, yaşamı boyunca yayımlanmıştır. Biyografi yazarları onun ilme, tarafsızlığa ve bağımsız yargıya (içtihat) olan saygısını vurgular. Kaynaklarının güvenilirliğini tarihsel bir bakış açısından ziyade teolojik bir bakış açısıyla değerlendirmiş, ancak dini yeniliklere karşı çıkmıştır. Bir anekdotta, Ebu Kamil ölmek üzereyken ona düşmanlarını affetmesini önermiş, o da kendisine bidatçi diyen biri dışında bunu kabul etmiştir. Taberî genellikle uzlaşmacı, ılımlı ve cana yakın biriydi. ⓘ

Başlangıçta Taberî, Şafiî fıkıh mezhebine (İslam hukuku) mensuptu ve onlar tarafından hoş karşılanmıştı. Kendi mezhebini kurdu ve genellikle kendi soyadına atfen Ceriri mezhebi olarak adlandırıldı. Okulu, dönemin rekabetçi atmosferinde varlığını sürdüremedi. Bağdat'ta bir gençken Hanbelîlere başvurmuş ancak düşmanca bir ret cevabı almıştır. ⓘ

Taberî'nin fıkhı, Christopher Melchert'in "Rasyonalizm" olarak adlandırdığı ve büyük ölçüde Şafiî mezhebiyle ilişkilendirilen bir türe aittir. Güçlü kutsal kitapçı eğilimlerle karakterize edilmiştir. Davud ez-Zahiri gibi o da icmayı tarihsel olarak sınırlandırır ve onu sahabenin üzerinde ittifak ettiği rivayetlerin birçok otorite tarafından nakledilmesi olarak tanımlar. Davud ez-Zahiri gibi o da icmanın bir metne bağlı olması gerektiğini ve hukuki analojiye dayanamayacağını savunmuştur. ⓘ

Bu dikkate değer âlimin tatmin edici bir biyografisinden hâlâ yoksun olsak da, ilgilenen okuyucular artık Taberî'nin kroniğinden bölümlerin titiz ve iyi notlandırılmış bir çevirisine erişebilirler. saltanatının tarihi. Taberî'nin kroniğine aşina olan herkes, bunun bir çevirmen için, özellikle de uzman olmayanların da dahil olduğu bir kitle için erişilebilir kılmaya çalışan biri için ne kadar zorlu bir meydan okuma olduğunu bilir. Her şeyden önce, Taberî'nin kullandığı (ve görünüşe göre kelimesi kelimesine alıntı yaptığı) kaynağa göre üslup ve karmaşıklık açısından büyük farklılıklar gösteren Arapça nesrinin engeli vardır. McAuliffe'in çevirisinde çoğunlukla el-Mada'ini ve 'Umar ibn Shabba'dan alınan bölümler, Taberî'de bulunabilecek en anlaşılmaz pasajları temsil etmemektedir, ancak yine de dilsel belirsizlikler ve çevirmen için zorluklarla doludur. ⓘ

Taberî yoğun bir şekilde yazmıştır; hacimli külliyatı üç ana başlıktan oluşmaktadır:

• Peygamberler ve Krallar Tarihi - (Tarikh al-Rusul wa al-Muluk, genellikle Tarikh al-Tabari olarak adlandırılır) ⓘ

Genellikle Yıllık (Arapça Tarikh al-Tabari) olarak bilinen iki büyük eserden ilki. Kur'an'ın yaratılışından 915 yılına kadar uzanan evrensel bir tarih olan bu eser, Müslüman ve Orta Doğu tarihine ilişkin ayrıntıları ve doğruluğu ile ünlüdür. Taberi'nin eseri tarihçiler için başlıca birincil kaynaklardan biridir. Tarih, Yaratılış ile başlar, ardından patrikler, peygamberler ve antik çağ hükümdarları ile ilgili anlatılar gelir. Daha sonra Sasani İmparatorluğu'nun tarihi gelir. Peygamber'in yaşadığı dönem için Taberî, 8. yüzyıl Medineli âlimlerin kapsamlı araştırmalarından yararlanmıştır. Eserlerinde İslam öncesi etkiler belirgin olsa da, Medineli İslam tarihi perspektifi, kabile savaşları ve değerlerinin bir devamı olarak değil, Muhammed'in kariyerinde doruğa ulaşan teosentrik (tanrı merkezli) evrensel bir peygamberlik tarihi olarak gelişmiştir. Taberî'nin Peygamber'in vefatından Emevî hanedanının yıkılışına (MS 661-750) kadar geçen yılları kapsayan Tarih'inin kaynakları, her biri önemli bir olayı ya da önemli bir kişinin ölümüne eşlik eden koşulları ele alan kısa monografilerdi. Taberî bu malzemeyi şecere, şiir ve kabile meselelerine dair eserlerde somutlaşan tarihsel raporlarla tamamlamıştır. Dahası, erken Abbâsî dönemine dair ayrıntılar, ne yazık ki sadece Taberî tarafından korunan fragmanlar halinde günümüze ulaşan birkaç halife tarihinde mevcuttu. Bu anlatıların neredeyse tamamı toplumun Iraklı bakış açısını yansıtmaktadır; bununla birlikte Taberî'nin Mısır, Kuzey Afrika ve Müslüman İspanya'daki meselelere çok az ilgi göstermesi, Tarih'in bazen ona atfedilen seküler "evrensel" bakış açısına sahip olmamasına neden olmuştur. Tarih, İslam döneminin başlangıcından (hicretin tarihi olan 622'den - Muhammed Peygamber'in Mekke'den Medine'ye göçü) itibaren, hicretten sonraki yıllara göre bir dizi yıllık olarak düzenlenmiştir. Tarih 915 yılında sona erer. ⓘ

• Kur'an Tefsiri - (Tefsir-i Taberî) ⓘ

İkinci büyük eseri, Annals ile aynı ayrıntı doluluğuna sahip olan Kur'an tefsiriydi (Arapça Tefsir al-Tabari). Ebul-Kasım İbn Akil el-Verrak şöyle der: "İmâm İbn Cerir bir keresinde öğrencilerine şöyle demişti: "Kur'an-ı Kerim'in tamamının tefsiri hakkındaki dersimi yazmaya hazır mısınız?" Ne kadar uzun olacağını sordular. "30.000 sayfa" diye cevap verdi. Dediler ki: "Bu uzun bir zaman alır ve bir ömürde tamamlanamaz. Bu nedenle onu kısa ve öz hale getirdi ve 3000 sayfada tuttu (not, bu, mürekkep ve sert kağıt kullandıkları eski günlere atıfta bulunuyordu, bu da bugün biraz uzun bir formattı). Kitabı bitirmesi 283 yılından 290 yılına kadar yedi yılını almıştır. ⓘ

Günümüzde mevcut olan en hacimli (yani akla değil hadise dayanan) Atari Tefsiri olduğu ve ümmet tarafından o kadar iyi karşılandığı söylenir ki, popülerliği ve dünya çapında yaygın olarak basılan nüshaları sayesinde günümüze kadar bozulmadan ulaşmıştır. Bağavi ve Suyuti gibi âlimler bu eseri büyük ölçüde kullanmışlardır. Genellikle Muhtasar Tefsir at-Taberi olarak anılan Tefsir ibn Kesir'in derlenmesinde kullanılmıştır. ⓘ

• Tahdîbü'l-Esâr Taberî tarafından başlatılmıştır. Bu, Muhammed'in sahabelerinden nakledilen gelenekler üzerineydi. Ancak tamamlanmamıştır. ⓘ

Taberî'nin eserine bakıldığında, onun aslında Ebu Mihnef, Seyf b. Ömer, İbnü'l-Kelbi, Avane b. el-Hakem, Nasr b. Müzahim, el-Medeni, Urve b. ez-Zübeyr, ez-Zührî gibi çeşitli tarihçilere ve diğer yazarlara dayandığı görülür. Zübeyr, Zühri, İbn İshak, Vakidi, Vehb b. Münebbih, Ka'b el-Ahbar, İbn el-Matni, el Haggag b. el-Minhal, Hişam b. Urve, Zübeyr b. Bekkar ve diğerleri, o dönemde dolaşımda olan sözlü rivayetlere ek olarak. Taberî, tarihini anlatırken çok sayıda kanal kullanmıştır. Bunlar, bir eserde aynı yazar tarafından verilen kanallardır, örneğin isnad el-Harita ile başlayan üç farklı rivayet gibi. ⓘ

Tarih, Kur'an tilaveti ve yorumu, şiir, gramer ve kelime bilgisi, ahlak, matematik ve ilahiyatta Taberî'nin dokunmadığı hiçbir konu kalmamasına rağmen, o öncelikle tarih yazarı ve müellifi olarak bilinir. ⓘ

Ebu Cafer Taberî'nin yazdığı eserlerin birçoğu kaybolmuş ve zamanımıza kadar ulaşamamıştır. Taberî'nin eserlerinden bazıları şunlardır:

• Tarih er-Rusül ve'l Muluk ve'l Hulafa: Bu tarihsel kayıtlar eseri, İslâm erken tarihi ve Emeviler ile Abbasiler hanedanlığı üzerine bir kaynak oluşturur.
• Cami'ul Beyân an Tevil'il Kur'ân: Kısa adıyla Tefsir'ut Ṭaberi, 883 yılında tamamladığı bu eseri 'Taberî Tefsiri' olarak da bilinir. Taberî bir tarihçi olması kadar rivayet tefsirlerinin anası' olarak kabul edilen bu tefsiri ile de şöhret olmuştur. 1903 yılında ilk defa Kahire'de 30 cilt kapsayan kitap olarak basılmıştır.
• Gaririya
• İhtilafu'l Fukaha: Bu eseri İhtilâfu Ulemâi'l-Emsar f Ahkâmi Şerâii'l-İslâm adıyla 1933'te yayımlanmıştır.
• Usulu'l Fıkıh
• Letâifu'l Kavl fi Ahkam-i Şerai'l İslâm: Usul-i fıkha dair yazdığı bir eserdir.
• Kitabu'l Kıraat ve Tenzilu'l Kur'an
• Kitabu Şerhi's Sünne: Mezhebî ve itikâdî konuları içeren eser Mısır ve Mumbai'de (1321) basılmıştır.
• Kitab-u Adabi Menasiki'l Hacc
• Kitab-u Adabi'l Kudât
• Kitabu'l Muciz fi'l Usul
• Kitabu'l Garib ve't Tenzil ve'l Aded ⓘ

Taberi'nin kitabının çevirileri

Bu kitap şimdiye kadar pek çok kez tercüme edilmiştir. Yazarın ölümünden elli yıldan az bir süre sonra, Peygamber ve Krallar Tarihi, Nuh II'nin bilim bakanı Muhammed Bal'ami tarafından Hicri 352 yılında Farsçaya çevrilmiştir. ⓘ

Alman şarkiyatçı Theodor Nöldeke de 1879'da Taberî tarihinin Sasani bölümünü Almancaya çevirmiş ve o zamandan beri birkaç kez yeniden basılmıştır. ⓘ

Hollandalı oryantalist Michael Jan de Goeje, Taberî'nin tarih kitabını birkaç cilt halinde Hollandacaya çevirmiş, kitap daha sonra İngilizceye çevrilmiş ve 1998 yılında State University of New York Press ve Paris Diderot University tarafından yeniden basılmıştır. Hermann Zotenberg, Taberî'nin tarihini Fransızca olarak dört cilt halinde Paris'te yayınlamıştır. Doğuşlar ve tarih hakkındaki kitabı Giovanni da Siviglia tarafından Latinceye çevrilmiş ve 1503 yılında Venedik'te basılmıştır. Franz Rosenthal 1989 yılında Taberi'nin üç ciltlik tarih kitabını "Orta Doğu Tarihi" adıyla tercüme etmiştir. ⓘ

Clifford Edmund Bosworth, Taberî Tarihi kitabını Ehsan Yarshater'in giriş yazısıyla birlikte üç cilt halinde 1999 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Arnavutluk ve Fransa'da yayınladı. Bu büyük tarih kitabının kırk cilt halinde İngilizceye çevrilmesi planları 1971 yılında Ehsan Yarshater'in Genel Editörlüğünde ve Beyrut Amerikan Üniversitesi'nden İhsan Abbas, Manchester Üniversitesi'nden Clifford Edmund Bosworth, Wayne Eyalet Üniversitesi'nden Jacob Lassner ve Yale Üniversitesi'nden Franz Rosenthal'dan oluşan bir Yayın Kurulu'nun desteğiyle başlamıştır. Columbia İran Araştırmaları Merkezi'nden Estelle Whelan ise Yayın Koordinatörü olarak görev yapmıştır. ⓘ

Macar bilim adamı Ignác Goldziher, 1920 yılında Taberî üzerine Almanca olarak "Die Richtungen der islamischen Koranauslegung" başlıklı bir kitap yazmış ve Brill Publishers tarafından yayımlanmıştır. Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlük de Peygamberler ve Krallar Tarihi'nin tamamını 17 cilt halinde kendi merkezinde yayınlamıştır. W. Montgomery Watt, Taberi tarihini araştırmış ve 1987'den 1999'a kadar "Muhammed Mekke'de" başlıklı Taberi Tarihi kitabını yayınlamıştır. Ayrıca Astan Quds Razavi Merkez Kütüphanesi'nde saklanan el yazması Taberi tarihi, Taberi yorumu ve Taberi tarihinin çevirisi. ⓘ

Moshe Pearlman, Ismail Poonawala, Fred Donner, Hugh N. Kennedy, Khalid Yahya Blankinship, R. Stephen Humphreys, Michael G. Morony, G. R. Hawting, Martin Hinds, Carole Hillenbrand, George Saliba ve Yohanan Friedmann gibi yazar ve araştırmacılar öne çıkmış, Taberî tarihi üzerine farklı başlıklarda bir dizi kitap yayınlamışlardır. ⓘ

Taberî ile ilgili metinler

El-Ezdi, Taberî'nin metninin alımlanmasının son derece erken bir tanığıdır - gerçekten de, Miskeveyh, İbn Asakir, İbnü'l-Esir ve İbn Hallikan gibi Tarikhu'r-rusul ve'l-muluk'u anlamamızı geliştirmek için geleneksel olarak kullanılan kaynaklardan çok daha öncedir. İkinci olarak, el-Ezdi Taberî'den sonraki on yıllarda yazdığı için, onun Tarikatı büyük üstadın hemen ardından gelenler arasında Taberî Tarikatı'nın kabulü hakkında bir şeyler söyleyebilir. Taberî'nin tarihinin son derece önemli olduğu konusunda hepimiz hemfikiriz; ancak tam olarak nasıl bu kadar önemli hale geldiği konusunda net bir fikir birliği yoktur. Forand'ın içgörüsüne dönecek olursak, el-Ezdi sıklıkla Taberî'nin yararlandığı, ancak eserlerinin çoğu artık kayıp olan Ebu Ma'şer (170/786), Ebu Mikhnaf (157/774), el-Heysem ibn 'Adi (207/822), el-Medeni (228/843 civarı) ve Ömer ibn Şebbe (262/878) gibi aynı otoritelerden yararlanmıştır. ⓘ

Gerçekçi tasvirler, biçimsel ve arketipik anlatımla dönüşümlüdür. Taberî bu fetihlerle ilgili raporlarına dinî bir çerçeve kazandırmaya dikkat eder ("Nu'aym Ömer'e Allah'ın kendisine verdiği zafer hakkında yazdı" [s. 25-26] gibi ifadeler çoktur), ancak Taberî'nin seferin başlangıcını ideolojik terimlerden ziyade pragmatik terimlerle tanımladığını belirtmek gerekir. Ömer'in istila kararının, Yezdegerd'in her yıl kendisine savaş açtığını fark etmesi ve Yezdegerd'in krallığından kovulana kadar bunu yapmaya devam edeceğinin kendisine önerilmesi sonucunda alındığını belirtir" (s. 2). Dolayısıyla Taberî'nin anlatısındaki dinî çerçeve esnek ya da dışlayıcı değildir. ⓘ

Resepsiyon

2015 yılında Tacikistan Milli Kütüphanesi'nin avlusuna bir başka İranlı bilim adamı Muhammed ibn Zekeriya el-Razi ile birlikte Cerir Taberi'nin bir heykeli dikilmiştir. Riyad, Doha, Amol, Kazvin, Khobar, Akabe, Madaba, Beyrut, Dhahran, Heliopolis, Kuveyt, Humus, Hama ve Bağdat'ta onun adını taşıyan sokaklar ve okullar bulunmaktadır. ⓘ

Abdolhossein Zarrinkoob ve Lefebvre Lucidio Oxford İslam Araştırmaları Merkezi'nde yaptıkları bir konuşmada Taberi Tarihi Araştırma Yapısı Enstitüsü'nü kurdular. Jarir Tabari'nin ilk uluslararası anma töreni 1989 yılında Mohammad Ebrahim Bastani Parizi'nin önerisiyle Kayhan dergisi tarafından Mazandaran Üniversitesi'nde düzenlendi. 1987 yılında ERTU (Mısır Radyo ve Televizyon Birliği), Cerir Taberî'nin hayatını "İmam el-Taberî" adı altında anlatan ilk TV dizisini üretti, dizinin yönetmenliğini Magdy Abou Emira yaptı ve başrolünde Ezzat El Alaili oynadı. Biyografik dizi Mısır'ın yanı sıra diğer ülkelerdeki Arap kanallarında da gösterildi. ⓘ

Ölümü

Taberî'nin mezar taşı

19 Şubat 923 yılında Bağdat'ta ölmüş ve muhaliflerinin çokluğu sebebiyle, ölümü gizli tutularak geceleyin öldüğü eve defnedilmiştir. ⓘ