Tarih
.jpg)
Geçmişi hatırlayamayanlar, onu tekrar etmeye mahkumdurlar.
-George Santayana ⓘ
Tarih (Eski Yunanca: ἱστορία, romanize: historíā, lit. 'araştırma; soruşturma yoluyla edinilen bilgi') geçmişin incelenmesi ve belgelenmesidir. Yazı sistemlerinin icadından önceki olaylar tarih öncesi olarak kabul edilir. "Tarih", geçmiş olayları ve bu olayların hafızasını, keşfini, toplanmasını, düzenlenmesini, sunulmasını ve yorumlanmasını içeren bir şemsiye terimdir. Tarihçiler yazılı belgeler, sözlü anlatımlar, sanat ve maddi eserler ve ekolojik işaretler gibi tarihsel kaynakları kullanarak geçmiş hakkında bilgi edinmeye çalışırlar. ⓘ
Tarih aynı zamanda geçmiş olayları tanımlamak, incelemek, sorgulamak, analiz etmek ve neden-sonuç örüntülerini araştırmak için anlatıyı kullanan akademik bir disiplindir. Tarihçiler genellikle bir olayı en iyi hangi anlatının açıkladığını ve farklı neden ve sonuçların önemini tartışırlar. Tarihçiler ayrıca tarihin kendi içinde bir amaç olarak doğasını ve günümüzün sorunlarına bakış açısı kazandırmak için yararlılığını da tartışırlar. ⓘ
Belirli bir kültürde yaygın olan ancak dış kaynaklar tarafından desteklenmeyen hikayeler (Kral Arthur'u çevreleyen masallar gibi) genellikle kültürel miras veya efsane olarak sınıflandırılır. Tarih, doğrulanabilir kanıtlarla desteklendiği için efsaneden farklıdır. Bununla birlikte, eski kültürel etkiler, tarihin doğasına ilişkin yüzyıllar boyunca gelişen ve bugün de değişmeye devam eden farklı yorumların ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur. Modern tarih çalışması geniş kapsamlıdır ve belirli bölgelerin incelenmesini ve tarihsel araştırmanın belirli topikal veya tematik unsurlarının incelenmesini içerir. Tarih genellikle ilk ve orta öğretimin bir parçası olarak öğretilir ve tarihin akademik çalışması üniversite çalışmalarında önemli bir disiplindir. ⓘ
MÖ 5. yüzyıl Yunan tarihçisi Herodot, Batı geleneğinde genellikle "tarihin babası" olarak kabul edilir, ancak "yalanların babası" olarak da eleştirilmiştir. Çağdaşı Thucydides ile birlikte, geçmiş olayların ve toplumların modern incelemesinin temellerinin atılmasına yardımcı olmuştur. Eserleri günümüzde de okunmaya devam etmektedir ve kültür odaklı Herodot ile askeri odaklı Thukydides arasındaki uçurum, modern tarih yazımında bir tartışma veya yaklaşım noktası olmaya devam etmektedir. Doğu Asya'da bir devlet kroniği olan İlkbahar ve Sonbahar Yıllıkları'nın MÖ 722 gibi erken bir tarihe ait olduğu bilinmektedir, ancak günümüze yalnızca MÖ 2. yüzyıla ait metinler ulaşmıştır. ⓘ
İnsan veya insan-dışı farkı gözetmeksizin, yer ve zaman aralığının kestirildiği bir geçmiş zaman dilimde, sebep-sonuç ilişkisi kurup, belge ve bulgular eşliğinde bilgiler toplayan bir akademik disiplin olan tarih, herhangi bir bilim kümesine dahil edilmez; çünkü tarih, her alanın geçmişini inceleyebilecek kadar geniş bir disiplindir. İnsanlık geçmişi söz konusu olduğunda, yazının icadından önceki zamanlara "tarih öncesi" denir. ⓘ
Tarihî inceleme, geçmiş zamandaki olaylara ilişkin tüm bilgilerin, olayların vuku bulduğu dönemin şartları göz önüne alınarak, mümkün olduğunca nesnel bir şekilde sunulması ile oluşur. Tarih, yaşanan olayların bir daha yaşanabilmesi gibi bir olasılık olmadığından doğa bilimlerindeki gibi deney ve gözleme dayanamaz. ⓘ
Tarih sözcüğünün Batı dillerindeki ortak karşılığı, Grekçe: ἱστορία, historiá (anlamı "soruşturma") teriminden türemiştir. İyonya lehçesinde bildirme, haber alma yoluyla bilgi edinme anlamlarında kullanılan kelime, Attika lehçesinde görerek, tanık olarak bilme anlamlarının yanı sıra çok daha geniş bir anlam içeriğiyle fizik, coğrafya, astronomi, bitki ve hayvan bilgisi ve hatta giderek doğa bilgisini kapsayacak şekilde kullanılmıştır. Edward Carr'ın tanımıyla tarih, "doğrulanmış olgular kümesi"nden başka bir şey değildir. ⓘ
Etimoloji
Tarih kelimesi historía'dan (Eski Yunanca: ἱστορία, romanize: historíā, lit. 'araştırma, araştırmadan elde edilen bilgi ya da yargıç'). Aristoteles bu sözcüğü Hayvanlar Tarihi'nde bu anlamda kullanmıştır. Atası olan ἵστωρ sözcüğü Homeros İlahilerinde, Herakleitos'ta, Atinalı epheblerin yemininde ve Boeotik yazıtlarda (hukuki anlamda, "yargıç" ya da "tanık" ya da benzer bir anlamda) erken bir dönemde görülür. Yunanca sözcük Klasik Latinceye historia olarak geçmiştir ve "soruşturma, inceleme, araştırma, hesap, açıklama, geçmiş olayların yazılı anlatımı, tarih yazımı, tarihsel anlatı, geçmiş olayların kaydedilmiş bilgisi, hikaye, anlatı" anlamına gelmektedir. Tarih Latinceden (muhtemelen Eski İrlandaca veya Eski Galce yoluyla) Eski İngilizceye stær ("tarih, anlatı, hikaye") olarak geçmiştir, ancak bu kelime Eski İngilizce döneminin sonlarında kullanımdan düşmüştür. Bu arada, Latince Eski Fransızcaya (ve Anglo-Normancaya) dönüşürken, historia kelimesi istorie, estoire ve historie gibi biçimlere dönüşmüş ve anlamında yeni gelişmeler olmuştur: "bir kişinin hayatındaki olayların anlatımı (12. yüzyılın başı), kronik, bir grup insanla veya genel olarak insanlarla ilgili olayların anlatımı (1155), tarihi olayların dramatik veya resimsel temsili (yaklaşık 1240), insan evrimine ilişkin bilgi bütünü, bilim (yaklaşık 1265), gerçek veya hayali olayların anlatımı, hikaye (yaklaşık 1462)". ⓘ
Tarih sözcüğü Orta İngilizceye Anglo-Norman dilinden ödünç alınmış ve bu kez ödünç alınan sözcük tutunmuştur. Bu sözcük 13. yüzyılda Ancrene Wisse'de geçmektedir, ancak 14. yüzyılın sonlarında yaygın bir sözcük haline gelmiş gibi görünmektedir. 1390'larda John Gower'ın Confessio Amantis'inde (VI.1383) erken bir tasdik bulunmaktadır: "I finde in a bok compiled | To this matiere an old histoire, | The which comth nou to mi memoire". Orta İngilizcede tarihin anlamı genel olarak "hikâye" idi. "Geçmiş olaylarla ilgilenen bilgi dalı; geçmiş olayların, özellikle de insan ilişkilerinin resmi kaydı veya incelenmesi" anlamındaki kısıtlama 15. yüzyılın ortalarında ortaya çıkmıştır. Rönesans'la birlikte kelimenin eski anlamları yeniden canlanmış ve Francis Bacon 16. yüzyılın sonlarında doğa tarihi hakkında yazarken terimi Yunanca anlamında kullanmıştır. Ona göre historia, "mekan ve zaman tarafından belirlenen nesnelerin bilgisi", yani hafıza tarafından sağlanan bilgi türüydü (bilim akıl tarafından, şiir ise fantezi tarafından sağlanırken). ⓘ
Dilbilimsel sentetik ve analitik/ayrıştırıcı ikileminin bir ifadesi olarak, Çince gibi İngilizce de (史 ve 诌) artık insanlık tarihi ve genel olarak hikaye anlatımı için ayrı kelimeler belirlemektedir. Modern Almanca, Fransızca ve katı bir şekilde sentetik ve yüksek oranda çekimli olan çoğu Germen ve Roman dilinde, aynı kelime hem "tarih" hem de "hikaye" anlamında kullanılmaya devam etmektedir. "Tarih araştırmacısı" anlamında tarihçi 1531'den itibaren görülmektedir. Tüm Avrupa dillerinde tarih sözcüğü hala hem "insanlarla yaşananlar" hem de "yaşananların bilimsel olarak incelenmesi" anlamında kullanılmakta olup, bu ikinci anlam bazen büyük harfle ya da tarih yazıcılığı sözcüğüyle ayırt edilmektedir. Tarihsel sıfatı 1661'den, tarihsel kelimesi ise 1669'dan beri kullanılmaktadır. ⓘ
Açıklama
Tarihçiler kendi zamanları bağlamında ve geçmişin nasıl yorumlanacağına dair mevcut hakim fikirleri dikkate alarak yazarlar ve bazen kendi toplumlarına ders vermek için yazarlar. Benedetto Croce'nin sözleriyle, "Tüm tarih çağdaş tarihtir". Tarih, insan ırkıyla ilgili geçmiş olayların anlatı ve analizinin üretilmesi yoluyla "gerçek bir geçmiş söyleminin" oluşturulmasıyla kolaylaştırılır. Modern tarih disiplini, bu söylemin kurumsal olarak üretilmesine adanmıştır. ⓘ
Hatırlanan ve otantik bir biçimde muhafaza edilen tüm olaylar tarihsel kaydı oluşturur. Tarihsel söylemin görevi, geçmişin doğru anlatılarının üretilmesine en yararlı şekilde katkıda bulunabilecek kaynakları belirlemektir. Bu nedenle, tarihçinin arşivinin oluşturulması, belirli metin ve belgelerin kullanımını geçersiz kılarak ("gerçek geçmişi" temsil etme iddialarını tahrif ederek) daha genel bir arşivi sınırlandırmanın bir sonucudur. Tarihçinin rolünün bir parçası, çoğunlukla arşivlerde bulunan geçmişe ait çok sayıda kaynağı ustaca ve nesnel bir şekilde kullanmaktır. Bir anlatı oluşturma süreci, tarihçiler geçmişteki farklı olayları hatırladıkça veya vurguladıkça kaçınılmaz olarak bir sessizlik yaratır. ⓘ
Tarih çalışmaları kimi zaman beşeri bilimlerin, kimi zaman da sosyal bilimlerin bir parçası olarak sınıflandırılmıştır. Bu iki geniş alan arasında bir köprü olarak da görülebilir ve her ikisinden de metodolojiler içerir. Bazı bireysel tarihçiler bir ya da diğer sınıflandırmayı güçlü bir şekilde desteklemektedir. 20. yüzyılda Annales okulu, küresel tarih çalışmalarında ekonomi, sosyoloji ve coğrafya gibi dış disiplinleri kullanarak tarih çalışmalarında devrim yaratmıştır. ⓘ
Geleneksel olarak, tarihçiler geçmişteki olayları ya yazılı olarak ya da sözlü bir geleneği aktararak kaydetmiş ve yazılı belgeleri ve sözlü anlatıları inceleyerek tarihsel soruları yanıtlamaya çalışmışlardır. Tarihçiler başlangıçtan bu yana anıtlar, yazıtlar ve resimler gibi kaynakları da kullanmışlardır. Genel olarak, tarihsel bilginin kaynakları üç kategoriye ayrılabilir: yazılı olanlar, söylenenler ve fiziksel olarak korunanlar ve tarihçiler genellikle bu üçüne de başvururlar. Ancak yazı, tarihi daha önce gelenlerden ayıran bir işarettir. ⓘ
Arkeoloji, özellikle tarih çalışmalarına katkıda bulunan gömülü alanların ve nesnelerin ortaya çıkarılmasında yardımcı olur. Arkeolojik buluntular nadiren tek başlarına durur, anlatı kaynakları keşiflerini tamamlar. Arkeolojinin metodolojileri ve yaklaşımları tarih alanından bağımsızdır. "Tarihsel arkeoloji" arkeolojinin özel bir dalıdır ve genellikle vardığı sonuçları çağdaş metinsel kaynaklarla karşılaştırır. Örneğin, ABD'nin Maryland eyaletindeki tarihi Annapolis kentinin kazıcısı ve yorumcusu Mark Leone, "özgürlüğü" idealize eden metinsel belgeler ile kölelere sahip olunduğunu ve servet eşitsizliklerini ortaya koyan maddi kayıtlar arasındaki çelişkiyi, tüm tarihsel çevrenin incelenmesi yoluyla anlamaya çalışmıştır. ⓘ
Tarihin kronolojik, kültürel, bölgesel ve tematik olarak organize edilebileceği çeşitli yollar vardır. Bu bölümler birbirini dışlamaz ve çoğu zaman önemli kesişme noktaları mevcuttur. Modern eğilim uzmanlaşma yönünde olsa da, tarihçilerin hem çok özel hem de çok genel olanla ilgilenmeleri mümkündür. Büyük Tarih olarak adlandırılan alan bu uzmanlaşmaya direnir ve evrensel kalıplar ya da eğilimler arar. Tarih genellikle pratik veya teorik bir amaçla çalışılmıştır, ancak basit bir entelektüel merakla da çalışılabilir. ⓘ
Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilen eserlerdir.ve bu eserler daha uzun kalabilirler. Yazılı ve sözlü kaynakların yeterli olmadığı durumlarda (ya da bu kaynakları tamamlamak amacıyla) fotoğraflar ve günlük eşyalar (örneğin Eski Yunan toplumu için vazo motifleri) birinci elden kaynak olarak tarih çalışmalarına temel oluşturabilir. ⓘ
Tarih ve tarih öncesi
| Üzerine bir serinin parçası ⓘ |
| İnsanlık tarihi ve tarih öncesi |
|---|
| ↑ Homo'dan önce (Pliyosen dönemi) |
| ↓ Gelecek (Holosen dönemi) |
Dünya tarihi, Homo sapiens sapiens'in dünya üzerindeki geçmiş deneyimlerinin, bu deneyimlerin büyük ölçüde yazılı kayıtlarda korunmuş halinin hafızasıdır. Tarihçiler "tarih öncesi" derken, yazılı kayıtların bulunmadığı ya da bir kültürün yazısının anlaşılmadığı bir alanda geçmişe dair bilginin yeniden kazanılmasını kastederler. Resim, çizim, oyma ve diğer eserler incelenerek, yazılı bir kayıt olmasa bile bazı bilgiler elde edilebilir. 20. yüzyıldan bu yana tarihöncesi çalışmaları, tarihin Sahra Altı Afrika ve Kolomb öncesi Amerika gibi belirli medeniyetleri üstü kapalı bir şekilde dışlamasını önlemek için gerekli görülmektedir. Batı'daki tarihçiler, orantısız bir şekilde Batı dünyasına odaklandıkları için eleştirilmişlerdir. 1961 yılında İngiliz tarihçi E. H. Carr şöyle yazmıştır:
Tarih öncesi ve tarihi zamanlar arasındaki sınır çizgisi, insanlar sadece şimdiki zamanda yaşamayı bırakıp bilinçli bir şekilde hem geçmişleriyle hem de gelecekleriyle ilgilenmeye başladıklarında aşılır. Tarih, geleneğin aktarılmasıyla başlar; gelenek ise geçmişin alışkanlıklarının ve derslerinin geleceğe taşınması anlamına gelir. Geçmişin kayıtları gelecek nesillerin yararına tutulmaya başlanır.
Bu tanım, Avustralya yerlileri ve Yeni Zelanda Māorileri gibi halkların geçmişteki güçlü çıkarlarını ve Avrupa uygarlığıyla temaslarından önce bile tutulan ve sonraki nesillere aktarılan sözlü kayıtları tarihin kapsamına dahil eder. ⓘ
Tarih Yazımı
Tarih yazımının birbiriyle bağlantılı bir dizi anlamı vardır. İlk olarak, tarihin nasıl üretildiğine atıfta bulunabilir: metodoloji ve uygulamaların gelişim hikayesi (örneğin, kısa vadeli biyografik anlatıdan uzun vadeli tematik analize geçiş). İkinci olarak, neyin üretildiğine atıfta bulunabilir: belirli bir tarihsel yazı bütünü (örneğin, "1960'larda ortaçağ tarihçiliği", "1960'larda yazılan ortaçağ tarihi çalışmaları" anlamına gelir). Üçüncü olarak, tarihin neden üretildiğine atıfta bulunabilir: tarih felsefesi. Geçmişin betimlenmesine ilişkin meta-düzey bir analiz olan bu üçüncü kavram, analizin genellikle diğer tarihçilerin anlatılarına, yorumlarına, dünya görüşlerine, kanıt kullanımlarına veya sunum yöntemlerine odaklanması bakımından ilk iki kavramla ilişkilendirilebilir. Profesyonel tarihçiler, tarihin tek bir tutarlı anlatı olarak mı yoksa birbiriyle rekabet eden bir dizi anlatı olarak mı öğretilebileceği sorusunu da tartışmaktadır. ⓘ
Tarihsel yöntemler
|
Tarihsel yöntemin temelleri
Aşağıdaki sorular tarihçiler tarafından modern çalışmalarda kullanılmaktadır.
İlk dördü tarihsel eleştiri, beşincisi metinsel eleştiri ve hepsi birlikte dış eleştiri olarak bilinir. Bir kaynakla ilgili altıncı ve son sorgulama ise iç eleştiri olarak adlandırılır. ⓘ |
Tarihsel yöntem, tarihçilerin araştırma yapmak ve ardından tarih yazmak için birincil kaynakları ve diğer kanıtları kullandıkları teknikler ve yönergelerden oluşur. ⓘ
Halikarnaslı Herodot (MÖ 484-MÖ 425) genellikle "tarihin babası" olarak kabul edilir. Ancak çağdaşı Tukidides (MÖ 460-MÖ 400), Peloponez Savaşı Tarihi adlı eserinde tarihe ilk kez iyi geliştirilmiş bir tarihsel yöntemle yaklaşan kişi olarak anılır. Thukydides, Herodot'tan farklı olarak, tarihi insanların seçimlerinin ve eylemlerinin bir ürünü olarak görmüş ve ilahi müdahalenin bir sonucu olarak değil, neden-sonuç ilişkisine bakmıştır (gerçi Herodot da bu fikre tamamen bağlı değildi). Thukydides tarihsel yönteminde kronolojiyi, nominal olarak tarafsız bir bakış açısını ve insan dünyasının insanların eylemlerinin bir sonucu olduğunu vurgulamıştır. Yunan tarihçiler ayrıca tarihi, olayların düzenli olarak tekrarlandığı döngüsel bir süreç olarak görüyorlardı. ⓘ
Antik ve Ortaçağ Çin'inde tarihsel gelenekler ve tarihsel yöntemin sofistike kullanımı vardı. Doğu Asya'da profesyonel tarih yazımının temeli, Büyük Tarihçinin Kayıtları'nın (Shiji) yazarı Sima Qian (MÖ 145-90) olarak bilinen Han hanedanı saray tarihçisi tarafından atılmıştır. Yazılı çalışmalarının kalitesi nedeniyle Sima Qian ölümünden sonra Çin tarihçiliğinin babası olarak bilinir. Çin'de sonraki hanedan dönemlerinin Çinli tarihçileri, biyografik literatürün yanı sıra tarihi metinler için resmi format olarak onun Shiji'sini kullandılar. ⓘ
Aziz Augustine, Ortaçağ döneminin başlarında Hıristiyan ve Batı düşüncesinde etkili olmuştur. Ortaçağ ve Rönesans dönemleri boyunca tarih genellikle kutsal ya da dini bir bakış açısıyla incelenmiştir. 1800 yılı civarında Alman filozof ve tarihçi Georg Wilhelm Friedrich Hegel, tarih çalışmalarına felsefe ve daha seküler bir yaklaşım getirdi. ⓘ
Arap tarihçi ve erken dönem sosyolog İbn Haldun, Mukaddime (1377) adlı kitabının önsözünde, tarihçilerin düzenli olarak işlediğini düşündüğü yedi hata konusunda uyarıda bulunmuştur. Bu eleştirisinde, geçmişe garip ve yoruma muhtaç olarak yaklaşmıştır. İbn Haldun'un özgünlüğü, başka bir çağın kültürel farklılığının ilgili tarihsel malzemenin değerlendirilmesini yönetmesi gerektiğini iddia etmesi, değerlendirmeye teşebbüs etmenin mümkün olabileceği ilkeleri ayırt etmesi ve son olarak, geçmişin bir kültürünü değerlendirmek için rasyonel ilkelere ek olarak deneyime ihtiyaç duymasıydı. İbn Haldun sık sık "boş hurafeleri ve tarihsel verilerin eleştirel olmayan kabulünü" eleştirmiştir. Sonuç olarak, tarih çalışmalarına bilimsel bir yöntem getirmiş ve bundan sıklıkla "yeni bilim" olarak bahsetmiştir. Onun tarihsel yöntemi aynı zamanda tarihte devletin, iletişimin, propagandanın ve sistematik önyargının rolünün gözlemlenmesine zemin hazırladı ve bu nedenle "tarih yazımının babası" veya "tarih felsefesinin babası" olarak kabul edilir. ⓘ
Batı'da tarihçiler 17. ve 18. yüzyıllarda, özellikle Fransa ve Almanya'da modern tarih yazımı yöntemlerini geliştirdiler. Herbert Spencer 1851 yılında bu yöntemleri özetlemiştir:
Tarihsel birikimlerimizin birbirini izleyen katmanlarından, [Tarihçiler] özenle tüm renkli parçaları toplarlar, meraklı ve ışıltılı olan her şeyin üzerine atlarlar ve ışıltılı kazanımları üzerinde çocuklar gibi kıkırdarlar; bu arada, bu değersiz enkazın ortasında dallanan zengin bilgelik damarları tamamen ihmal edilir. Kazıp çıkarılması gereken ve içinden altın hakikatlerin eritilebileceği zengin cevher yığınları öğretilmeden ve aranmadan bırakılırken, açgözlülükle ciltler dolusu çöp biriktirilir
Spencer "zengin cevher" ile bilimsel tarih teorisini kastediyordu. Bu arada Henry Thomas Buckle, tarihin bir gün bilim haline geleceği hayalini dile getirmiştir:
Doğayla ilgili olarak, görünüşe göre en düzensiz ve kaprisli olaylar açıklanmış ve belirli sabit ve evrensel yasalara uygun oldukları gösterilmiştir. Bunun nedeni, yetenekli ve her şeyden önce sabırlı ve yorulmak bilmeyen düşünce adamlarının olayları, düzenliliklerini keşfetmek amacıyla incelemiş olmalarıdır ve eğer insan olayları da benzer bir muameleye tabi tutulsaydı, benzer sonuçlar beklemeye hakkımız olurdu
Buckle'ın hayalinin aksine, yöntemler üzerinde en büyük etkiye sahip 19. yüzyıl tarihçisi Almanya'da Leopold von Ranke olmuştur. Ranke, tarihi "gerçekten ne olduğu" ile sınırlandırmış ve bu sayede alanı bilimden daha da uzaklaştırmıştır. Ranke'ye göre tarihsel veriler dikkatle toplanmalı, nesnel olarak incelenmeli ve eleştirel bir titizlikle bir araya getirilmelidir. Ancak bu prosedürler "yalnızca bilimin önkoşulları ve ön hazırlıklarıdır. Bilimin özü, incelenen verilerde düzen ve düzenlilik aramak ve bunlar hakkında genellemeler veya yasalar formüle etmektir."
Ranke ve onu takip eden pek çok tarihçinin de belirttiği gibi, hayır, tarih bir bilim değildir. Dolayısıyla, eğer bir tarihçi bize, mesleğini icra etme biçimi göz önüne alındığında, bunun bir bilim olarak kabul edilemeyeceğini söylüyorsa, onun sözüne inanmalıyız. Eğer bilim yapmıyorsa, o zaman başka ne yapıyorsa yapsın, bilim yapmıyor demektir. Dolayısıyla geleneksel tarihçi bilim adamı değildir ve geleneksel olarak uygulandığı şekliyle tarih de bir bilim değildir.
20. yüzyılda akademik tarihçiler, genellikle ulusu ya da büyük adamları yüceltme eğiliminde olan destansı milliyetçi anlatılardan ziyade, sosyal ve entelektüel güçlerin daha nesnel ve karmaşık analizlerine odaklanmışlardır. Tarih metodolojisinde 20. yüzyıldaki önemli bir eğilim, tarihi geleneksel olarak olduğu gibi bir sanattan ziyade bir sosyal bilim olarak ele alma eğilimiydi. Tarihin bir sosyal bilim olarak ele alınmasının önde gelen savunucuları arasında Fernand Braudel, E. H. Carr, Fritz Fischer, Emmanuel Le Roy Ladurie, Hans-Ulrich Wehler, Bruce Trigger, Marc Bloch, Karl Dietrich Bracher, Peter Gay, Robert Fogel, Lucien Febvre ve Lawrence Stone gibi çeşitli akademisyenler yer almıştır. Tarihi bir sosyal bilim olarak savunanların çoğu, çok disiplinli yaklaşımlarıyla dikkat çekmiş ya da çekmektedir. Braudel tarihi coğrafya ile, Bracher siyaset bilimi ile, Fogel ekonomi ile, Gay psikoloji ile, Trigger arkeoloji ile birleştirirken, Wehler, Bloch, Fischer, Stone, Febvre ve Le Roy Ladurie tarihi sosyoloji, coğrafya, antropoloji ve ekonomi ile değişik ve farklı şekillerde bir araya getirmişlerdir. Bununla birlikte, bu çok disiplinli yaklaşımlar bir tarih teorisi üretmekte başarısız olmuştur. Şimdiye kadar profesyonel bir tarihçinin kaleminden sadece bir tarih teorisi çıkmıştır. Elimizdeki diğer tarih teorileri ise başka alanlardan uzmanlar tarafından yazılmıştır (örneğin Marksist tarih teorisi). Son zamanlarda dijital tarih alanı, tarihsel verilere yeni sorular sormak ve dijital bilim üretmek için bilgisayar teknolojisini kullanmanın yollarını ele almaya başladı. ⓘ
Hugh Trevor-Roper, John Lukacs, Donald Creighton, Gertrude Himmelfarb ve Gerhard Ritter gibi tarihçiler, tarihin bir sosyal bilim olduğu iddialarına içtenlikle karşı çıkarak, tarihçilerin çalışmalarının anahtarının hayal gücünde olduğunu ve dolayısıyla tarihin bir sanat olarak anlaşılması gerektiğini savunmuşlardır. Annales Okulu ile ilişkili Fransız tarihçiler, tipik bireylerin yaşamlarını izlemek için ham verileri kullanarak niceliksel tarihi tanıttılar ve kültür tarihinin kurulmasında öne çıktılar (bkz. histoire des mentalités). Herbert Butterfield, Ernst Nolte ve George Mosse gibi entelektüel tarihçiler fikirlerin tarihteki önemini savunmuşlardır. Sivil haklar döneminin motive ettiği Amerikalı tarihçiler, daha önce göz ardı edilen etnik, ırksal ve sosyoekonomik gruplara odaklandılar. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde ortaya çıkan bir diğer sosyal tarih türü de Alltagsgeschichte (Gündelik Hayatın Tarihi) olmuştur. Martin Broszat, Ian Kershaw ve Detlev Peukert gibi akademisyenler, 20. yüzyıl Almanya'sında, özellikle de Nazi döneminde sıradan insanlar için gündelik hayatın nasıl olduğunu incelemeye çalıştılar. ⓘ
Eric Hobsbawm, E. P. Thompson, Rodney Hilton, Georges Lefebvre, Eugene Genovese, Isaac Deutscher, C. L. R. James, Timothy Mason, Herbert Aptheker, Arno J. Mayer ve Christopher Hill gibi Marksist tarihçiler, tarihi Marksist bir perspektiften analiz ederek Karl Marx'ın teorilerini doğrulamaya çalışmışlardır. Tarihin Marksist yorumuna tepki olarak François Furet, Richard Pipes, J. C. D. Clark, Roland Mousnier, Henry Ashby Turner ve Robert Conquest gibi tarihçiler tarihin Marksizm karşıtı yorumlarını sunmuşlardır. Joan Wallach Scott, Claudia Koonz, Natalie Zemon Davis, Sheila Rowbotham, Gisela Bock, Gerda Lerner, Elizabeth Fox-Genovese ve Lynn Hunt gibi feminist tarihçiler geçmişte kadınların deneyimlerini incelemenin önemini savunmuşlardır. Son yıllarda postmodernistler, tüm tarihin kaynakların kişisel yorumuna dayandığı temelinde tarih çalışmalarının geçerliliğine ve gerekliliğine meydan okumuşlardır. Richard J. Evans, 1997 tarihli In Defence of History (Tarihin Savunusu) adlı kitabında tarihin değerini savunmuştur. Tarihin postmodernist eleştirilere karşı bir başka savunusu da Avustralyalı tarihçi Keith Windschuttle'ın 1994 tarihli The Killing of History (Tarihin Öldürülmesi) adlı kitabıdır. ⓘ
Günümüzde çoğu tarihçi araştırma sürecine arşivlerde, fiziksel ya da dijital platformda başlar. Genellikle bir argüman öne sürer ve bunu desteklemek için araştırmalarını kullanırlar. John H. Arnold, tarihin değişim yaratma olasılığı yaratan bir argüman olduğunu öne sürmüştür. Google gibi dijital bilgi şirketleri, bilgiye erişimde internet sansürünün rolü konusunda tartışmalara yol açmıştır. ⓘ
Tarih konusu üzerinde, Alman filozof Karl Marx tarafından geliştirilen materyalizm görüşü de önemli yer tutmaktadır. Materyalizmin tarih konusundaki bu görüşüne tarihsel materyalizm denir. ⓘ
Marksist teori
Marksist tarihsel materyalizm teorisi, toplumun temelde herhangi bir zamandaki maddi koşullar, yani insanların kendilerini ve ailelerini beslemek, giydirmek ve barındırmak gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için birbirleriyle kurdukları ilişkiler tarafından belirlendiğini öne sürer. Genel olarak Marx ve Engels, Batı Avrupa'da bu maddi koşulların gelişiminin birbirini izleyen beş aşamasını tespit ettiklerini iddia etmişlerdir. Marksist tarih yazımı bir zamanlar Sovyetler Birliği'nde ortodoksiydi, ancak 1991'de komünizmin çöküşünden bu yana Mikhail Krom, bunun bilimselliğin sınırlarına indirgendiğini söylüyor. ⓘ
Tarih üretimindeki potansiyel eksiklikler
Birçok tarihçi, tarihteki olaylar ve bilinen gerçekler çeşitli şekillerde yorumlanabildiği için tarih üretiminin önyargılarla dolu olduğuna inanmaktadır. Constantin Fasolt, tarihin sessizlik pratiğinin kendisi tarafından siyasetle ilişkilendirildiğini öne sürmüştür. Ayrıca şöyle demiştir: "Tarih ve siyaset arasındaki bağlantıya ilişkin ikinci yaygın görüş, tarihçilerin genellikle siyasetten etkilendikleri şeklindeki temel gözleme dayanmaktadır." Michel-Rolph Trouillot'ya göre tarihsel süreç arşivlere dayanır, bu nedenle sessizlikler ya da tarihin unutulan kısımları, tarihin alanlarının nasıl hatırlanacağını belirleyen bir anlatı stratejisinin kasıtlı bir parçası olabilir. Tarihsel ihmaller birçok şekilde ortaya çıkabilir ve tarihsel kayıtlar üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir. Bilgiler kasıtlı olarak ya da kazara da dışarıda bırakılabilir. Tarihçiler, tarihsel bilginin atlanması eylemini tanımlayan çok sayıda terim üretmişlerdir: "susturma", "seçici bellek" ve silme. Yirminci yüzyıl tarihçilerinden Gerda Lerner, çalışmalarının çoğunu kadınları ve onların başarılarını içeren tarihsel ihmallere odaklamış ve bu ihmallerin azınlık grupları üzerindeki olumsuz etkisini açıklamıştır. ⓘ
Çevre tarihçisi William Cronon, önyargılarla mücadele etmek ve özgün ve doğru anlatılar sağlamak için üç yol önermiştir: anlatılar bilinen gerçeklerle çelişmemeli, ekolojik olarak anlamlı olmalı (özellikle çevre tarihi için) ve yayınlanan çalışmalar, hesap verebilirliği sağlamak için akademik topluluk ve diğer tarihçiler tarafından gözden geçirilmelidir. ⓘ
Çalışma alanları
| Belirli çalışmalar ve alanlar ⓘ |
|---|
|
Bunlar tarihe yaklaşımlardır; bilim tarihi, matematik tarihi ve felsefe tarihi gibi diğer alanların tarihleri listede yer almamaktadır.
|
Dönemler
Tarihsel çalışmalar genellikle belirli zaman dilimlerinde meydana gelen olaylara ve gelişmelere odaklanır. Tarihçiler bu zaman dilimlerine, "düzenleyici fikirlerin ve sınıflandırıcı genellemelerin" tarihçiler tarafından kullanılabilmesini sağlamak amacıyla isimler verirler. Bir döneme verilen isimler coğrafi konuma göre değişebileceği gibi, belirli bir dönemin başlangıç ve bitiş tarihleri de değişebilir. Yüzyıllar ve on yıllar yaygın olarak kullanılan dönemlerdir ve temsil ettikleri zaman kullanılan tarihleme sistemine bağlıdır. Dönemlerin çoğu geriye dönük olarak oluşturulur ve bu nedenle geçmiş hakkında yapılan değer yargılarını yansıtır. Dönemlerin oluşturulma şekli ve onlara verilen isimler, onlara bakış ve çalışma şeklini etkileyebilir. ⓘ
Tarih öncesi dönemlendirme
Tarih alanı genellikle tarih öncesini, tamamen farklı araç ve teorilere sahip olan arkeologlara bırakır. Arkeolojide, uzak tarih öncesi geçmişin dönemlendirilmesi için kullanılan olağan yöntem, Taş Devri, Tunç Devri ve Demir Devri gibi maddi kültür ve teknolojideki değişikliklere ve farklı maddi kalıntı tarzlarına dayanan alt bölümlere dayanmaktır. Burada tarih öncesi bir dizi "bölüme" ayrılmıştır, böylece tarihteki dönemler sadece göreceli bir kronolojide değil, aynı zamanda anlatısal kronolojide de ortaya çıkabilir. Bu anlatı içeriği işlevsel-ekonomik yorumlama şeklinde olabilir. Bununla birlikte, bu anlatı yönüne sahip olmayan, büyük ölçüde göreceli kronolojiye dayanan ve bu nedenle belirli bir anlamdan yoksun olan dönemlendirmeler de vardır. ⓘ
Son yıllarda radyokarbon tarihleme ve diğer bilimsel yöntemlerle birçok yerleşim yeri ya da eser için gerçek tarihler verme becerisinin gelişmesine rağmen, bu köklü şemaların kullanımda kalması muhtemel görünmektedir. Birçok durumda, yazıya sahip komşu kültürler, yazıya sahip olmayan kültürlere ait bazı tarihçeler bırakmışlardır ve bunlar kullanılabilir. Bununla birlikte, dönemlendirme mükemmel bir çerçeve olarak görülmemektedir; bir görüşe göre "kültürel değişimler dönemlendirme sınırlarında uygun bir şekilde başlayıp (bir arada) durmaz" ve farklı değişim yörüngelerinin kültürel olgularla iç içe geçmeden önce kendi başlarına incelenmesi gerekir. ⓘ
Coğrafi konumlar
Belirli coğrafi konumlar, örneğin kıtalar, ülkeler ve şehirler, tarihsel çalışmanın temelini oluşturabilir. Tarihi olayların neden gerçekleştiğini anlamak önemlidir. Bunu yapmak için tarihçiler genellikle coğrafyaya başvururlar. Jules Michelet, Histoire de France (1833) adlı kitabında "coğrafi temel olmadan, tarihin yapıcıları olan insanlar havada yürüyor gibi görünürler" demiştir. Hava durumu, su kaynakları ve bir yerin manzarası, orada yaşayan insanların hayatlarını etkiler. Örneğin, eski Mısırlıların neden başarılı bir medeniyet geliştirdiklerini açıklamak için Mısır coğrafyasını incelemek şarttır. Mısır medeniyeti, her yıl taşarak kıyılarında toprak biriktiren Nil Nehri'nin kıyısında inşa edilmiştir. Zengin toprak, çiftçilerin şehirlerdeki insanları beslemeye yetecek kadar ürün yetiştirmesine yardımcı olabiliyordu. Bu, herkesin çiftçilik yapmak zorunda olmadığı anlamına geliyordu, böylece bazı insanlar uygarlığın gelişmesine yardımcı olan başka işler yapabiliyordu. Bir de Ellsworth Huntington ve Ellen Churchill Semple gibi tarihçilerin tarihin akışı üzerinde çok önemli bir etkisi olduğunu belirttikleri iklim durumu vardır. Huntington ve Semple ayrıca iklimin ırksal mizaç üzerinde de etkisi olduğunu savunmuşlardır. ⓘ
Bölgeler
- Afrika tarihi, kıtada modern insanın ilk ortaya çıkışıyla başlar, çeşitli ve siyasi olarak gelişmekte olan ulus devletlerin bir parçası olarak günümüze kadar devam eder.
- Amerika kıtası tarihi, Orta Amerika ve Karayipler de dahil olmak üzere Kuzey ve Güney Amerika'nın kolektif tarihidir.
- Kuzey Amerika Tarihi, Dünya'nın kuzey ve batı yarımküresindeki kıtada nesilden nesile aktarılan geçmişin incelenmesidir.
- Orta Amerika tarihi, Dünya'nın batı yarımküresindeki kıtada nesilden nesile aktarılan geçmişin incelenmesidir.
- Karayipler'in tarihi, 7.000 yıllık kalıntıların bulunduğu en eski kanıtlarla başlar.
- Güney Amerika tarihi, Dünya'nın güney ve batı yarımküresindeki kıtada nesilden nesile aktarılan geçmişin incelenmesidir.
- Antarktika tarihi, Terra Australis olarak bilinen ve dünyanın uzak güneyinde var olduğuna inanılan geniş bir kıtanın erken dönem Batı teorilerinden ortaya çıkmıştır.
- Avrasya Tarihi, Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın Avrasya bozkırlarının iç kütlesiyle birbirine bağlanan Orta Doğu, Güney Asya, Doğu Asya, Güneydoğu Asya ve Avrupa gibi birkaç farklı periferik kıyı bölgesinin ortak tarihidir.
- Avrupa tarihi, insanların Avrupa kıtasında yaşamaya başlamasından günümüze kadar geçen zamanı anlatır.
- Asya tarihi, Avrasya bozkırının iç kütlesi tarafından birbirine bağlanan Doğu Asya, Güney Asya ve Orta Doğu gibi birkaç farklı periferik kıyı bölgesinin ortak tarihi olarak görülebilir.
- Doğu Asya tarihi, Doğu Asya'da nesilden nesile aktarılan geçmişin incelenmesidir.
- Orta Doğu tarihi, günümüzde Orta Doğu olarak bilinen bölgede M.Ö. 3000 yıllarında Mezopotamya'da (Irak) kurulan en eski uygarlıklarla başlar.
- Hindistan tarihi, Alt Himalaya bölgesinde nesilden nesile aktarılan geçmişin incelenmesidir.
- Güneydoğu Asya tarihi, bölgesel aktörler ve yabancı güçler arasındaki etkileşim olarak nitelendirilmiştir.
- Okyanusya Tarihi, Avustralya, Yeni Zelanda ve Pasifik Adaları'nın ortak tarihidir.
- Avustralya tarihi, Makassar'ın Avustralya'nın kuzey kıyısında yerli Avustralyalılarla ticaret yaptığının belgelenmesiyle başlar.
- Yeni Zelanda'nın tarihi en az 700 yıl öncesine, akrabalık bağları ve toprak merkezli farklı bir Māori kültürü geliştiren Polinezyalılar tarafından keşfedilip yerleşildiği zamana kadar uzanmaktadır.
- Pasifik Adaları Tarihi, Pasifik Okyanusu'ndaki adaların tarihini kapsamaktadır. ⓘ
Askeri
Askeri tarih savaş, stratejiler, muharebeler, silahlar ve savaş psikolojisiyle ilgilidir. 1970'lerden bu yana "yeni askeri tarih" generallerden çok askerlerle, taktiklerden çok psikolojiyle ve savaşın toplum ve kültür üzerindeki daha geniş etkisiyle ilgilenmektedir. ⓘ
Dini
Dinler tarihi, yüzyıllardır hem seküler hem de dini tarihçiler için ana tema olmuştur ve ilahiyat fakültelerinde ve akademide öğretilmeye devam etmektedir. Önde gelen dergiler arasında Church History, The Catholic Historical Review ve History of Religions yer almaktadır. Konular siyasi, kültürel ve sanatsal boyutlardan teoloji ve liturjiye kadar geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Bu konu, dünyanın insanoğlunun yaşadığı tüm bölge ve alanlarındaki dinleri inceler. ⓘ
Sosyal Bilimler
Bazen yeni sosyal tarih olarak da adlandırılan sosyal tarih, sıradan insanların ve onların hayatla başa çıkma stratejileri ve kurumlarının tarihini içeren bir alandır. "Altın çağında", 1960'lar ve 1970'lerde akademisyenler arasında önemli bir büyüme alanıydı ve hala tarih bölümlerinde iyi temsil edilmektedir. 1975'ten 1995'e kadar geçen yirmi yıllık sürede, Amerikan üniversitelerinde sosyal tarihle özdeşleşen tarih profesörlerinin oranı %31'den %41'e yükselirken, siyasi tarihçilerin oranı %40'tan %30'a düşmüştür. İngiliz üniversitelerinin tarih bölümlerinde 2007 yılında 5723 öğretim üyesinden 1644'ü (%29) kendilerini sosyal tarihle özdeşleştirirken, siyasi tarih 1425 (%25) ile ikinci sırada yer almıştır. 1960'lardan önceki "eski" sosyal tarih, merkezi bir teması olmayan bir konular yığınıydı ve genellikle Popülizm gibi elit sistemin dışında olma anlamında "sosyal" olan siyasi hareketleri içeriyordu. Sosyal tarih, siyasi tarih, entelektüel tarih ve büyük adamların tarihi ile karşılaştırılıyordu. İngiliz tarihçi G. M. Trevelyan bu alanı ekonomi ve siyasi tarih arasında bir köprü olarak görmüş ve "Sosyal tarih olmadan ekonomi tarihi kısır, siyasi tarih ise anlaşılmazdır" demiştir. Bu alan çoğu zaman siyasetin dışarıda bırakıldığı bir tarih olarak olumsuz bir şekilde değerlendirilse de, "insanların geri konulduğu bir tarih" olarak da savunulmuştur. ⓘ
Alt Alanlar
Sosyal tarihin başlıca alt alanları şunlardır:
- Siyahi tarihi
- Demografik geçmiş
- Etnik tarih
- Cinsiyet geçmişi
- Çocukluk tarihi
- Eğitim tarihi
- Ailenin tarihçesi
- Çalışma tarihi
- LGBT tarihi
- Kırsal tarih
- Kentsel tarih
- Amerikan kent tarihi
- Kadın tarihi ⓘ
Kültürel
Kültürel tarih, 1980'ler ve 1990'larda baskın form olarak sosyal tarihin yerini almıştır. Tipik olarak antropoloji ve tarih yaklaşımlarını birleştirerek dili, popüler kültürel gelenekleri ve tarihsel deneyimin kültürel yorumlarını inceler. Bir grup insanın geçmiş bilgi, gelenek ve sanatlarına ilişkin kayıtları ve anlatı niteliğindeki açıklamaları inceler. Halkların geçmişe dair hafızalarını nasıl inşa ettikleri önemli bir konudur. Kültür tarihi, toplumda sanatın incelenmesinin yanı sıra imgelerin ve insanın görsel üretiminin (ikonografi) incelenmesini de içerir. ⓘ
Diplomatik
Diplomasi tarihi, başta diplomasi ve savaşların nedenleri olmak üzere uluslar arasındaki ilişkilere odaklanır. Son zamanlarda ise barış ve insan haklarının nedenlerini incelemektedir. Genellikle dışişlerinin bakış açılarını ve uzun vadeli stratejik değerleri, tarihteki sürekliliğin ve değişimin itici gücü olarak sunar. Bu tür siyasi tarih, devletler arasındaki ya da devlet sınırlarını aşan uluslararası ilişkilerin zaman içindeki seyrinin incelenmesidir. Tarihçi Muriel Chamberlain, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra "diplomatik tarihin, tarihsel araştırmaların en önemlisi, en kesin ve en sofistike olanı olarak anayasal tarihin yerini aldığını" belirtmektedir. Chamberlain, 1945'ten sonra bu eğilimin tersine döndüğünü ve sosyal tarihin bunun yerini aldığını da ekliyor. ⓘ
Ekonomik
Ekonomi tarihi 19. yüzyılın sonlarından beri iyi bir şekilde kurulmuş olmasına rağmen, son yıllarda akademik çalışmalar giderek daha fazla ekonomi bölümlerine doğru kaymış ve geleneksel tarih bölümlerinden uzaklaşmıştır. İş tarihi, bireysel iş organizasyonlarının tarihi, iş yöntemleri, hükümet düzenlemeleri, iş ilişkileri ve toplum üzerindeki etkileri ile ilgilenir. Ayrıca bireysel şirketlerin, yöneticilerin ve girişimcilerin biyografilerini de içerir. Ekonomi tarihi ile ilişkilidir. İşletme tarihi çoğunlukla işletme okullarında öğretilir. ⓘ
Çevresel
Çevre tarihi, özellikle uzun vadede çevrenin tarihini ve insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkisini incelemek üzere 1980'lerde ortaya çıkan yeni bir alandır. Rachel Carson'un 1960'larda yazdığı Sessiz Bahar kitabıyla başlayan çevre hareketinin bir dalıdır. ⓘ
Dünya
Dünya tarihi, yaklaşık son 3000 yıldaki büyük medeniyetlerin incelenmesidir. Dünya tarihi, bir araştırma alanından ziyade öncelikle bir öğretim alanıdır. Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve diğer ülkelerde 1980'lerden sonra, küreselleşme ilerledikçe öğrencilerin dünyaya daha geniş bir şekilde maruz kalmaları gerektiğinin farkına varılmasıyla popülerlik kazanmıştır. ⓘ
Diğerlerinin yanı sıra Oswald Spengler ve Arnold J. Toynbee tarafından oldukça tartışmalı yorumlara yol açmıştır. ⓘ
Dünya Tarih Derneği 1990 yılından bu yana her üç ayda bir Journal of World History dergisini yayınlamaktadır. H-World tartışma listesi, akademisyenler arasındaki tartışmalar, duyurular, ders programları, bibliyografyalar ve kitap incelemeleri ile dünya tarihi uygulayıcıları arasında bir iletişim ağı olarak hizmet vermektedir. ⓘ
People's
Halkın tarihi, tarihsel olayları sıradan insanların bakış açısıyla açıklamaya çalışan bir tür tarihsel çalışmadır. Halkın tarihi, kitlesel hareketlerin ve dışarıdakilerin hikayesi olan dünyanın tarihidir. Diğer tarih yazım türlerinde geçmişe dahil edilmeyen bireyler ya da gruplar, haklarından mahrum bırakılanlar, ezilenler, yoksullar, konformist olmayanlar ve başka türlü unutulmuş insanları içeren birincil odak noktasıdır. Yazarlar genellikle sol görüşlüdür ve 1960'larda İngiltere'deki Tarih Atölyesi hareketinin yaklaşımında olduğu gibi akıllarında sosyalist bir model vardır. ⓘ
Entelektüel
Entelektüel tarih ve fikirler tarihi 20. yüzyılın ortalarında, bir yandan entelektüellere ve onların kitaplarına odaklanarak, diğer yandan da fikirleri kendi kariyerleri olan bedensiz nesneler olarak inceleyerek ortaya çıkmıştır. ⓘ
Toplumsal Cinsiyet
Toplumsal cinsiyet tarihi, geçmişe toplumsal cinsiyet perspektifinden bakan Tarih ve Toplumsal Cinsiyet çalışmalarının bir alt alanıdır. Toplumsal cinsiyet tarihinin kadın tarihinden doğması, feminist olmayan birçok tarihçinin kadınların tarihteki önemini reddetmesinden kaynaklanmıştır. Joan W. Scott'a göre, "Toplumsal cinsiyet, cinsiyetler arasında algılanan farklılıklara dayanan sosyal ilişkilerin kurucu bir unsurudur ve toplumsal cinsiyet, iktidar ilişkilerini ifade etmenin birincil yoludur"; yani toplumsal cinsiyet tarihçileri, cinsiyetler arasında algılanan farklılıkların sosyal etkilerini ve tüm cinsiyetlerin toplumsal ve siyasi yapılarda kendilerine tahsis edilen gücü nasıl kullandıklarını inceler. Görece yeni bir alan olmasına rağmen toplumsal cinsiyet tarihi, genel tarih çalışmaları üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Toplumsal cinsiyet tarihi, erkeklik ve kadınlık gibi toplumsal cinsiyetin tüm yönlerini içermesi bakımından geleneksel olarak kadın tarihinden farklıdır ve günümüzün toplumsal cinsiyet tarihi, bu ikiliğin dışında kalan kişileri de kapsayacak şekilde genişlemektedir. LGBT tarihi, eski uygarlıklarda kaydedilen ilk eşcinsel aşk ve cinsellik örnekleriyle ilgilenir ve dünya çapında lezbiyen, gey, biseksüel ve transseksüel (LGBT) halkların ve kültürlerin tarihini içerir. ⓘ
Kamu tarihi
Kamu tarihi, tarih disiplininde belli bir eğitim almış ve genellikle uzmanlaşmış akademik ortamların dışında çalışan kişiler tarafından üstlenilen geniş bir faaliyet yelpazesini tanımlar. Kamusal tarih uygulamalarının tarihi koruma, arşiv bilimi, sözlü tarih, müze küratörlüğü ve diğer ilgili alanlarda oldukça derin kökleri vardır. Terimin kendisi 1970'lerin sonlarında ABD ve Kanada'da kullanılmaya başlandı ve o zamandan bu yana alan giderek profesyonelleşti. Kamusal tarih için en yaygın ortamlardan bazıları müzeler, tarihi evler ve tarihi alanlar, parklar, savaş alanları, arşivler, film ve televizyon şirketleri ve hükümetin tüm kademeleridir. ⓘ
Tarihçiler
Profesyonel ve amatör tarihçiler geçmiş olaylar hakkında bilgi keşfeder, toplar, düzenler ve sunarlar. Bu bilgileri arkeolojik kanıtlar, yazılı birincil kaynaklar, sözlü hikayeler veya sözlü tarihler ve diğer arşiv materyalleri aracılığıyla keşfederler. Tarihçi listelerinde, tarihçiler yazdıkları tarihsel döneme göre gruplandırılabilirler, ancak bu uzmanlaştıkları dönemle aynı olmak zorunda değildir. Gerçek anlamda tarihçi olmasalar da vakanüvisler ve yıllıkçılar da sıklıkla listeye dahil edilir. ⓘ
Yargı
20. yüzyıldan bu yana Batılı tarihçiler "tarihin hükmünü" verme arzusunu reddetmişlerdir. Tarihsel yargıların veya yorumların amaçları, olaylardan hemen sonra formüle edilmesi ve nihai olması gereken hukuki yargıların amaçlarından farklıdır. Tarih yargısı ile bağlantılı bir konu da kolektif hafızadır. ⓘ
Sözde tarih
Sözde tarih, doğası gereği tarihsel olduğu iddia edilen ancak standart tarihyazımı geleneklerinden sonuçlarını zayıflatacak şekilde ayrılan metinlere uygulanan bir terimdir. Aldatıcı tarihsel revizyonizm ile yakından ilişkilidir. Özellikle ulusal, siyasi, askeri ve dini konularda yeni, spekülatif veya tartışmalı tarihsel kanıtlardan tartışmalı sonuçlar çıkaran eserler genellikle sözde tarih olarak reddedilir. ⓘ
Öğretim
Akademisyenlik ve öğretmenlik
Yirminci yüzyılın başlarında İngiltere'de üniversitelerde tarih öğretiminin yeri konusunda büyük bir entelektüel savaş yaşandı. Oxford ve Cambridge'de akademisyenlik önemsizleştirildi. Oxford'un 1904'teki Regius Tarih Profesörü Charles Harding Firth, sistemin yüzeysel gazeteciler yetiştirmek için en uygun sistem olduğunu söyleyerek alay etti. Profesörlerden daha fazla oya sahip olan Oxford eğitmenleri, sistemlerini savunmak için mücadele ettiler ve İngiltere'nin seçkin devlet adamlarını, yöneticilerini, papazlarını ve diplomatlarını başarıyla yetiştirdiğini ve bu misyonun akademisyen yetiştirmek kadar değerli olduğunu söylediler. Öğretmenler, İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar tartışmaya hakim oldular. Bu durum, hevesli genç akademisyenleri, Thomas Frederick Tout'un Tarih lisans programını profesyonelleştirerek orijinal kaynakların incelenmesini ve bir tez yazılmasını zorunlu kıldığı Manchester Üniversitesi gibi uzak okullarda ders vermeye zorladı. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri'nde akademisyenlik, doktora üreten büyük üniversitelerde yoğunlaşırken, çok sayıda diğer kolej ve üniversite lisans öğretimine odaklanmıştır. Bu okulların 21. yüzyıldaki eğilimi, genç kadrolu öğretim üyelerinden giderek daha fazla bilimsel üretkenlik talep etmeleriydi. Dahası, üniversiteler sınıf öğretiminin çoğunu yapmak için giderek daha ucuz yarı zamanlı yardımcı öğretim üyelerine bel bağlamıştır. ⓘ
Milliyetçilik
Ulusal okul sistemlerinin 19. yüzyıldaki kökenlerinden itibaren, ulusal duyguları teşvik etmek için tarih öğretimi yüksek bir öncelik olmuştur. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri'nde, öğrencilere Avrupa ile ortak bir miras vermek amacıyla Batı Medeniyeti derslerini öğretmek için üniversite düzeyinde güçlü bir hareket ortaya çıkmıştır. ABD'de 1980'den sonra dikkatler giderek dünya tarihi öğretmeye ya da öğrencileri küreselleşmiş bir ekonomide yaşama hazırlamak için batı dışı kültürler hakkında dersler almalarını zorunlu kılmaya yönelmiştir. ⓘ
Üniversite düzeyinde tarihçiler, tarihin daha çok sosyal bilimlere mi yoksa beşeri bilimlere mi ait olduğu sorusunu tartışmaktadır. Birçoğu alana her iki perspektiften de bakmaktadır. ⓘ
Fransız okullarında tarih öğretimi, 1960'lardan sonra Cahiers pédagogiques ve Enseignement ve öğretmenlere yönelik diğer dergiler tarafından yayılan Nouvelle histoire'dan etkilenmiştir. Ayrıca Institut national de recherche et de documentation pédagogique (INRDP) de etkili olmuştur. Öğretmen eğitimi genel müfettişi Joseph Leif, öğrencilerin gerçekler ve tarihlerin yanı sıra tarihçilerin yaklaşımlarını da öğrenmeleri gerektiğini söyledi. Milli Eğitim Müfettişliği Tarih/Coğrafya Grubu Dekanı Louis François, öğretmenlerin tarihi belgeler sağlamalarını ve öğrencilere "keşfetmenin muazzam mutluluğunu" yaşatacak "aktif yöntemleri" teşvik etmelerini tavsiye etti. Bu öneriyi savunanlar bunun, öğretimi karakterize eden ve öğrencileri sıkan isim ve tarih ezberciliğine karşı bir tepki olduğunu söyledi. Gelenekçiler ise bunun gençleri Fransız vatanseverliği ve ulusal kimliği konusunda cahil bırakmakla tehdit eden postmodern bir yenilik olduğunu söyleyerek yüksek sesle protesto etti. ⓘ
Okul eğitiminde önyargı
Birçok ülkede tarih ders kitapları milliyetçiliği ve vatanseverliği teşvik eden ve öğrencilere ulusal düşmanlar hakkında resmi anlatı sunan araçlardır. ⓘ
Birçok ülkede tarih ders kitapları ulusal hükümet tarafından desteklenmekte ve ulusal mirası en olumlu şekilde yansıtacak şekilde yazılmaktadır. Örneğin Japonya'da Nanking Katliamı ders kitaplarından çıkarılmış ve İkinci Dünya Savaşı'nın tamamı üstünkörü bir şekilde anlatılmıştır. Diğer ülkeler de bu durumdan şikayetçi. Komünist ülkelerde sadece katı bir Marksist tarih yazımı sunmak standart bir politikaydı. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri'nde aynı şirket tarafından basılan ders kitapları genellikle içerik bakımından eyaletten eyalete farklılık göstermektedir. Ülkenin farklı bölgelerinde farklı temsil edilen içeriğe bir örnek, kölelik ve Amerikan İç Savaşı'nın tartışmalı konular olarak ele alındığı Güney eyaletlerinin tarihidir. Örneğin McGraw-Hill Education, bir ders kitabında Amerikan plantasyonlarına getirilen Afrikalıları köle yerine "işçi" olarak tanımladığı için eleştirilmiştir. ⓘ
Akademik tarihçiler ders kitaplarının siyasallaştırılmasına karşı sık sık mücadele etmiş, bazen de başarılı olmuşlardır. ⓘ
21. yüzyıl Almanya'sında tarih müfredatı 16 eyalet tarafından kontrol edilmekte ve aşırı vatanseverlikten ziyade "neredeyse pasifist ve kasıtlı olarak vatansever olmayan bir alt ton" ile karakterize edilmekte ve "UNESCO veya Avrupa Konseyi gibi uluslararası kuruluşlar tarafından formüle edilen, dolayısıyla insan hakları, demokrasi ve barışa yönelik ilkeleri" yansıtmaktadır. Sonuç olarak "Almanca ders kitapları genellikle ulusal gurur ve hırsları küçümsemekte ve demokrasi, ilerleme, insan hakları, barış, hoşgörü ve Avrupalılık merkezli bir vatandaşlık anlayışı geliştirmeyi hedeflemektedir." ⓘ
Tarihi kaynaklar ve yöntemler
Tarihçiler araştırmalarında çok çeşitli kaynaklar kullanırlar. Bu kaynakların önem sırasına göre belirli bir hiyerarşi içinde sınıflanması ve yorumlanması tarihçinin temel çalışma yöntemidir. ⓘ
Kaynakların Sınıflanması
Yazılı kaynaklar
Tarihçilerin temel kaynaklarını teşkil eder. ⓘ
- Arşiv belgeleri: kamuya ya da özel kişilere ait arşivlerde bulunan belgelerdir. Arşivler resmi kayıtlar, yazışmalar gibi çok çeşitli belgeleri içerir.
- Yayınlanmış resmi belgeler: Döneme ait kanunlar, kararnameler, kararlar
- İncelenen döneme ait hatıralar, eserler, edebiyat çalışmaları
- Dönemin basın-yayın organları (gazeteler, dergiler) ⓘ
Sözlü kaynaklar
Sözlü tarihin en büyük kaynağı insandır. En önemli özelliği ise yine tarihin nesnesi olan insan unsurunu kendisine temel bilgi kaynağı olarak almasıdır. Sözlü tarihin diğer kaynakları ise ; tarihî şiirler, hikâyeler, efsaneler, mitoslar, destanlar, menkıbeler, fıkralar ve atasözleri olmak üzere çeşitlendirilebilir. ⓘ
Kalıntılar
Arkeolojik kazılarda elde edilen malzemelerdir. Taş, toprak, kemik ve çeşitli madenlerden yapılmış eşyalar, mağara resimleri, kabartmalar, mezarlar, heykeller bunlardandır. Arkeoloji özellikle tarihte yazının gelişmediği zamanlar hakkında oldukça fayda sağlamaktadır. ⓘ
Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar
Bu kaynaklara; haritalar, planlar, taş plaklar, fotoğraf vs. örnek gösterilebilir. Ancak montaj yapılabilmesi kaset, cd, dvd vs. belgelerin yüzde yüz güvenilir olma özelliğini yitirmesine neden olmaktadır. ⓘ
Birinci el kaynaklar
Tarihi olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgulardır. Birinci el kaynaklar tarihi olay veya dönemlere tanıklık etmiş kişiler tarafından yazılır. Tarih biliminde birinci el kaynaklardan oldukça faydalanılmaktadır. Ancak birinci el kaynakların tamamı güvenilir değildir. Yazıldıkları koşullara ve yazan kişiye göre yazılanlarda taraf tutulmuş veya yanlış bilgiler aktarılmış olabilir. Birinci el kaynak olma niteliği taşıyan, ancak buna rağmen bazı yanlış bilgilerin yer aldığı kaynaklara örnek olarak Ahval-i Sultan Mehemmed verilebilir. Şair Ahmed-i tarafından Çelebi Mehmed'in ağzıyla yazılmış bir kaynaktır. Genel olarak Fetret Devrinde Çelebi Mehmet'in başından geçenleri onun sohbetinden anlatmaktadır. Bundan dolayı Ahval-i Sultan Mehemmed kaynağında Çelebi Mehmed'in Fetret Devrindeki başarıları abartılmış ve tüm zaferler ona atfedilmiştir. ⓘ
Tarih Yazıcılığı Çeşitleri
Tarih yazma çeşitleri, dil özellikleri ve anlam bakımından birbirinden farklılık gösterir ve üç çeşit tarih yazıcılığı vardır. Bunlar: ⓘ
Hikayeci Tarih Yazıcılığı
Bu tarz ilk olarak Antik Yunan'da ortaya çıkmıştır. Başlangıçta ağızdan ağza dolaşan hatıralar şairler tarafından nazım tarzında söylenmekte ve bunlara "epos" adı verilmekteyken, Logograflar tarafından hikâyeleştirilerek nesre çevrilmişler ve arşivlerdeki malzemenin de ilavesiyle içlerine birtakım gerçekler de karışmıştır. Fakat yine de, Strabon'un ifadesiyle bunlar "epos" olmaktan kurtulamamışlardır. Logografların eserleri ne edebi, ne de tarihi eserlerdir. Sadece ilmi araştırma yolunu açan "basit kronikler"dir. "Tarihin Babası" adıyla bilinen Herodotos her ne kadar Logografların yolundan gitmişse de, insanı merkez haline getirmiş olması ve kavrayış üstünlüğüyle onlardan ayrılır. Herodotos da hikâyeci tarih tarzını kullanmıştır. Fakat olayları peş peşe sıralamakla kalmamış, onları bir düzen içinde nakletmiş ve bir kompozisyon örneği vermiştir. Eserinde az da olsa siyasi görüşler vardır. Tenkit düşüncesine sahip olmamakla birlikte, gördükleri ile duydukları arasında bir ayrım yapmıştır. ⓘ
Öğretici Tarih Yazıcılığı
Geçmiş olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doğru çizebilmek, okuyucuya ahlaki ve millî duygular aşılayabilmek maksadıyla yazılan bu tarz eserler, öğretici bir mahiyet arz ettiklerinden "öğretici" veya "pragmatik" denilen tarihçilik akımı içinde yer alırlar. Bu tarzın önderliğini yapan kişi Thukydides (Tukididis)'tir. Gerçek anlamda tarihçilik, onun "Pelopennesoslular ile Atinalıların Savaşı" adlı eseriyle başlamıştır. Bu eser sadece edebi bakımdan değil, metot ve zihniyet bakımından da daha önceki eserlerden çok farklıdır. Bu fark, eserin gerek konu, gerekse muhtevasında kendini göstermektedir. Eser zaman ve mekân bakımından sınırlandırıldıktan başka, sadece müellifin yaşadığı devrin olaylarına tahsis edilmiş; devlet, tarihi realitenin merkezi olarak görülerek, esas yerine getirilmiştir. Devlet düşüncesinin esasını siyaset teşkil etmesi dolayısıyla da Thukydides (Tukudides ) bir siyasi tarih yazıcısı olmuştur. Thukydides (Tukudides ) yetişme tarzı sebebiyle de, araştırmaya yeni bir anlam getirmiştir. Bu da "siyasi öğretim de faydalı olmak"tır. Böylece ilk defa olarak tarih biliminin sosyal bilimler içindeki yeri de tayin edilmiştir. Burada amaç, faydalı olmak, tarih yoluyla tecrübeyi arttırıp bilgiyi çoğaltarak geliştirmek ve insanı başarılı kılmaktır. Bunun şartları ise:
- Gerçeğe tamamen sadık kalmak,
- Olay ve durumları anlatırken, aralarındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. ⓘ
Geçmişi öğrenerek, bu bilgilere dayanarak şu anki durum ve gelecek hakkında hüküm vermek anca bu şekilde mümkündür. Tarih yazıcılığında bu tür, Thukydides (Tukudides ) ’ten sonra diğer eski Yunan ve Roma tarihçilerince de benimsenmiş; Polybios, Plutarkhos, Tacitius, Machiavelli gibi yazarlar onun izinden gitmişlerdir. Pragmatik tarih yazıcılığının en belirgin özelliği, tarihte ün yapmış şahsiyetlere geniş yer verilmesi, bu kişilerin idealleştirilmesi, hatta adeta insanüstü varlıklar haline getirilmesidir. İslam tarihçiliğindeki "Siyer" kitapları bu tarza örnek olarak gösterilebilir. Thukydides'in açtığı çığır, tarihi gerçekleri ortaya koymak hedefini güttüğü halde, örnek olmak prensibiyle de hareket ettiğinden, bunu benimseyen müelliflerin eserlerinde hep zaferler ve parlak olayların işlenmesine özen gösterilmiş, başarısızlıklar ve hayal kırıklıkları karşısında sessizlik tercih edilmiştir. Bu da öğretici tarzın en büyük zaafını teşkil etmiştir. ⓘ
Araştırmacı Tarih Yazıcılığı
Olayların sebeplerini ve sonuçları derinlemesine inceleyerek, yer ve zaman bakımından dönemin toplumsal, ekonomik yapılarını, iklim ve diğer bütün şartları detaylı şekilde düşünerek, olayları sadece tek bir sebebe bağlamadan sade şekilde anlatılması tarzıdır.19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. ⓘ