Holodomor

Holodomor Голодомор ⓘ
Kharkiv'de bir sokakta açlıktan ölen köylüler, 1933
Ülke	Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği
Konum	Orta ve doğu Ukrayna
Dönem	1932–1933
Toplam ölümler	Yaklaşık 3,5 ila 5 milyon; ölü sayısına bakınız
Gözlemler	16 ülke tarafından soykırım olarak kabul edildi Altı ülke tarafından Stalin rejiminin suç eylemi olarak kabul edildi Beş uluslararası kuruluş tarafından trajedi veya insanlığa karşı suç olarak kabul edildi
Rahatlama	Devlet tarafından reddedilen yabancı yardımlar. Şubat ve Temmuz 1933 arasında devlet tarafından gıda ve tohum yardımı olarak sağlanan 176.200 ve 325.000 ton tahıl.

Holodomor (Ukraynaca: Голодомо́р, romanize edilmiştir: Holodomor, IPA: [ɦolodoˈmɔr]; морити голодом'dan türetilmiştir, moryty holodom, 'açlıktan öldürmek'), Terör Kıtlığı veya Büyük Kıtlık olarak da bilinir, 1932'den 1933'e kadar Sovyet Ukrayna'da milyonlarca Ukraynalının ölümüne neden olan insan yapımı bir kıtlıktır. Holodomor kıtlığı, ülkenin başlıca tahıl üreten bölgelerini etkileyen 1932-1933 yıllarındaki daha geniş Sovyet kıtlığının bir parçasıydı. ⓘ

Akademisyenler kıtlığın nedeninin insan kaynaklı olduğu konusunda hemfikir olsalar da, Holodomor'un bir soykırım teşkil edip etmediği tartışmalıdır. Bazı tarihçiler kıtlığın Joseph Stalin tarafından Ukrayna bağımsızlık hareketini ortadan kaldırmak amacıyla planlandığı ve şiddetlendirildiği sonucuna varmaktadır. Diğerleri ise kıtlığın hızlı Sovyet sanayileşmesi ve tarımın kolektifleştirilmesi nedeniyle ortaya çıktığını öne sürmektedir. ⓘ

Ukrayna SSCB'nin en büyük tahıl üreticisi ülkelerinden biriydi ve bu nedenle kıtlıktan özellikle etkilendi. Akademisyenlerin ve hükümet yetkililerinin ölü sayısına ilişkin ilk tahminleri büyük farklılıklar göstermektedir. Birleşmiş Milletler'e 2003 yılında 25 ülke tarafından imzalanan ortak bir bildiride 7-10 milyon kişinin öldüğü açıklandı. Bununla birlikte, mevcut akademik çalışmalar 3,5 ila 5 milyon kurbanla önemli ölçüde daha düşük bir aralık tahmin etmektedir. Kıtlığın Ukrayna üzerindeki yaygın etkisi bugün de devam etmektedir. ⓘ

2006 yılından bu yana Holodomor, 15 diğer ülkeyle birlikte Ukrayna tarafından da Sovyet rejimi tarafından Ukrayna halkına karşı gerçekleştirilmiş bir soykırım olarak tanınmaktadır. ⓘ

Holodomor ⓘ
Bölge	Ukrayna SSC ve Kuban bölgesi.
Tarih	1932-1933
Saldırı türü	Suni olarak yaratılan kıtlık
İşleyenler	SSCB yönetimi

Sovyet arşivlerinin açılmaması yüzünden, ölü sayısını kesin olarak belirleyebilecek araştırmalar günümüze kadar hâlâ yapılamamış olmasına rağmen, Ukrayna nüfusunun dörtte birinin o dönemde hayatını kaybettiği düşünülmektedir. ⓘ

Holodomor'un sebeplerinden en önemlisi, Sovyet döneminin uygulamaya çalıştığı ekonomik ve sosyal politikalardır. Özellikte kooperatif tarım uygulamalarını kabul etmeyen Ukrayna köylüsü zorlamalar karşısında tarım üretiminden vazgeçerek, üretimi durdurmuştur. Durumun gidişatını önceden kestirebilecek olan dönemin yöneticileri, "anti-kolhoz" hareketin yayılmasını önlemek amacıyla, sorunu hafifletecek önlemler almaktan kaçınmış ve bir nevi bölgede diğer direnişçi köylülerce ibret alınabilecek bir olay çıkarmak istemiştir. Açlığın en tepeye ulaştığı dönemde dahi, Sovyet yönetimi, 1932'de 1,7 milyon ton, 1933'te 1,84 milyon ton tahıl ihraç etmiştir. Bölgede artan açlıktan kaçmak isteyenlerin başka bölgelere gitmesine engel olunarak, katliama seyirci kalınmıştır. O dönemde kıtlık haberleri mümkün olduğunca sansürlenerek dünyanın dikkatinden saklanmıştır. ⓘ

Etimoloji

Holodomor kelimesi Ukraynaca'da "açlıktan ölüm", "açlıktan öldürme, açlıktan öldürme" veya bazen "açlık veya açlıktan öldürme" anlamına gelmektedir. Ukraynaca holod, 'açlık'; ve mor, 'veba' kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Moryty holodom ifadesi "açlıkla ölüme yol açmak" anlamına gelir. Ukraynaca moryty (морити) fiili "zehirlemek, bitkin düşürmek veya eziyet etmek" anlamına gelir. Moryty'nin perfective hali zamoryty'dir, "açlıkla, yorucu işlerle öldürmek veya ölüme sürüklemek". Holodomor, İngilizce'de yapay kıtlık, kıtlık soykırımı, terör kıtlığı ve terör-soykırımı olarak da anılmaktadır. ⓘ

Bu terim 1930'larda Çekoslovakya'daki Ukrayna diasporası yayınlarında Haladamor ve 1978'de Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'daki Ukraynalı göçmen örgütleri tarafından kullanıldı; Ukrayna'nın kurucu cumhuriyetlerinden biri olduğu Sovyetler Birliği'nde, 1956'da Stalinizasyonun kaldırılmasından sonra bile, 1980'lerin sonlarında tarihi belgelerin gizliliğinin kaldırılması ve yayınlanmasının felaketin inkarını sürdürülemez hale getirmesine kadar, kıtlığa yapılan atıflar Sovyet karşıtı propaganda olarak reddedildi. ⓘ

Holodomor'un tartışılması glasnost açıklık politikasının bir parçası olarak mümkün hale geldi. Ukrayna'da kıtlığın ilk resmi kullanımı, Ukrayna Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri Volodymyr Shcherbytskyi'nin cumhuriyetin 70. yıldönümü vesilesiyle Aralık 1987'de yaptığı konuşmaydı. Sovyetler Birliği'ndeki bir diğer erken kamusal kullanım ise Şubat 1988'de Ukrayna'daki Sovyet Yazarlar Birliği'nin Kiev şubesinin parti örgütünün ideolojik meselelerden sorumlu Sekreter Yardımcısı Oleksiy Musiyenko tarafından yapılan bir konuşmada yer almıştır. ⓘ

Holodomor terimi Sovyetler Birliği'nde ilk kez Musiyenko'nun konuyla ilgili makalesinin yayınlandığı 18 Temmuz 1988 tarihinde basılı olarak ortaya çıkmış olabilir. Holodomor, 2004 yılında yayınlanan iki ciltlik modern Ukrayna dili sözlüğünde "bir ülkenin nüfusuna karşı bir suç rejimi tarafından geniş çapta organize edilen yapay açlık" olarak tanımlanmaktadır. ⓘ

Elazar Barkan, Elizabeth A. Cole ve Kai Struve'ye göre Holodomor, "Ukrayna Holokostu" olarak tanımlanmıştır. Holodomor teriminin 1990'lardan bu yana Holokost ile paralellik kurmak amacıyla anti-komünistler tarafından yaygın bir şekilde benimsendiğini ve Naziler 6 milyon Yahudi'yi öldürürken Sovyet Komünistlerinin 10 milyon Ukraynalıyı öldürdüğünü söylemek için kullanıldığını belirtmektedirler. Bu yorum, Holokost'ta Yahudilerin yanı sıra hedef alınan diğer etnik grupların da öldürülmesi ve ölü sayısının yaklaşık 11 milyona ulaşması nedeniyle bazıları tarafından eleştirilmiştir. Barkan ve diğerleri Holodomor teriminin "Ukrayna bağımsızlığını kazanmadan önce Kuzey Amerika'daki Ukrayna diasporası tarafından ortaya atıldığını ve popüler hale getirildiğini" ve kıtlığa atıfta bulunan 'Holokost' teriminin "hiçbir şekilde açıklanmadığını" belirtmektedir. ⓘ

Tarih

Kapsam ve süre

Kıtlık, Ukrayna SSC'nin yanı sıra Moldavya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni (o dönemde Ukrayna SSC'nin bir parçasıydı) 1932 baharında ve Şubat-Temmuz 1933 arasında etkiledi ve en çok kurban 1933 baharında kaydedildi. Bunun sonuçları demografik istatistiklerde açıkça görülmektedir: 1926 ile 1939 yılları arasında Ukrayna nüfusu sadece %6,6 artarken, Rusya ve Beyaz Rusya sırasıyla %16,9 ve %11,7 oranında büyümüştür. ⓘ

Sovyet yetkilileri 1932 hasadından, 1931 hasadından elde edilen 7,2 milyon tona kıyasla sadece 4,3 milyon ton tedarik edebildi. Şehirlerdeki tayınlar büyük ölçüde azaltıldı ve 1932-33 kışında ve 1933 baharında birçok kentsel alanda insanlar açlıktan öldü. Şehirli işçiler karne sistemiyle besleniyordu ve bu nedenle kırsalda açlık çeken akrabalarına zaman zaman yardım edebiliyorlardı, ancak tayınlar kademeli olarak kesildi. 1933 baharında kent sakinleri de açlıkla karşı karşıya kaldı. Aynı zamanda işçilere, sosyalizmin "parlak geleceğini" inşa eden işçilerin açlıktan öldüğü bir dönemde köylüleri tahıl ve patates saklayan karşı devrimciler olarak gösteren ajitprop filmler gösterildi. ⓘ

Kitlesel yetersiz beslenme ve açlıktan ölümlere ilişkin ilk raporlar, Ocak 1933'te Vinnytsia ve Kiev oblastları tarafından bildirilen Uman şehrinin iki kentsel bölgesinden geldi. Ocak 1933'ün ortalarına gelindiğinde, karne sistemiyle yetersiz tedarik edilen kentsel alanlarda kitlesel gıda "zorlukları" ve Ukrayna Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin Aralık 1932 tarihli kararnamesine göre, karne verilmeyen insanlar arasında açlıktan ölümler olduğuna dair raporlar vardı. Şubat 1933'ün başında, yerel yetkililerden ve Ukrayna GPU'sundan (gizli polis) gelen raporlara göre, bu durumdan en çok etkilenen bölge, tifüs ve sıtma salgınlarından da muzdarip olan Dnipropetrovsk Oblastı'ydı. Odessa ve Kiev oblastları sırasıyla ikinci ve üçüncü sırada yer aldı. Mart ayının ortalarına gelindiğinde, açlık raporlarının çoğu Kiev Oblastı'ndan geliyordu. ⓘ

Nisan 1933 ortasına gelindiğinde, Kharkov Oblastı en çok etkilenenler listesinin zirvesine ulaşırken, Kiev, Dnipropetrovsk, Odessa, Vinnytsia ve Donetsk oblastları ve Moldavya SSC listenin sonraki sıralarında yer aldı. Mayıs ortasından Haziran 1933 başına kadar açlıktan toplu ölümlerle ilgili raporlar Kiev ve Kharkov bölgelerindeki baskınlardan kaynaklanıyordu. "Daha az etkilenenler" listesinde ise Çernihiv Oblastı ile Kiev ve Vinnytsia oblastlarının kuzey kesimleri yer alıyordu. Ukrayna KP(b) Merkez Komitesi'nin 8 Şubat 1933 tarihli kararına göre hiçbir açlık vakası tedavi edilmeden kalmamalıydı. 1933'teki durumu takip eden Ukrainian Weekly, iletişimdeki zorlukları ve Ukrayna'daki korkunç durumu rapor etti. ⓘ

Yerel yetkililer açlık çekenlerin sayısı, açlığın nedenleri, açlıktan ölenlerin sayısı, yerel kaynaklardan sağlanan gıda yardımı ve merkezi olarak sağlanması gereken gıda yardımı hakkında raporlar sunmak zorundaydı. GPU, Ukrayna SSC'de paralel raporlama ve gıda yardımını yönetmiştir. Birçok bölgesel rapor ve merkezi özet raporların çoğu günümüz merkezi ve bölgesel Ukrayna arşivlerinde mevcuttur. 1933'te durumu takip eden The Ukrainian Weekly, iletişimdeki zorlukları ve Ukrayna'daki korkunç durumu rapor etmiştir. ⓘ

Yamyamlık

Holodomor sırasında yaygın yamyamlığın kanıtları belgelenmiştir:

Hayatta kalmak fiziksel olduğu kadar ahlaki bir mücadeleydi. Bir kadın doktor Haziran 1933'te bir arkadaşına henüz yamyam olmadığını, ancak "mektubum sana ulaştığında yamyam olmayacağımdan emin değilim" diye yazmıştı. Önce iyi insanlar öldü. Çalmayı ya da fahişelik yapmayı reddedenler öldü. Başkalarına yiyecek verenler öldü. Ceset yemeyi reddedenler öldü. Arkadaşlarını öldürmeyi reddedenler öldü. Yamyamlığa direnen ebeveynler çocuklarından önce öldü. ⓘ

Sovyet rejimi afişler bastırarak: "Kendi çocuklarını yemek barbarca bir eylemdir." Holodomor sırasında 2.500'den fazla kişi yamyamlık suçundan hüküm giydi. ⓘ

Nedenleri

Kıtlığın altında yatan nedenler hala tartışılmaktadır. Bazı akademisyenler insan eliyle yaratılan kıtlığın, Sovyet sanayileşmesi döneminde uygulanan değişikliklerle ilişkili ekonomik sorunların bir sonucu olduğunu öne sürmektedir. Stalin yönetimindeki Sovyet hükümetinin Ukraynalıları yok etmek için tasarladığı sistematik bir dizi politikayı suçlayanlar da var. Tarihçi Stephen G. Wheatcroft'a göre, Sovyetler Birliği'nin kıtlıktan önceki tahıl rekoltesi, muhtemelen kısmen nemli hava ve düşük çekiş gücü nedeniyle 55 ila 60 milyon ton arasında düşük bir hasattı, ancak resmi istatistikler yanlışlıkla 68.9 milyon ton rekolte bildirdi. ⓘ

Mark Tauger, kolektif çiftliklerin %40'ından elde edilen verilere dayanarak 45 milyon tonluk daha da düşük bir hasat önermiş, bu da diğer akademisyenler tarafından eleştirilmiştir. Wheatcroft kıtlığın soykırım olarak nitelendirilmesini reddederken, "tahıl toplama kampanyasının önceki Ukraynalılaştırma politikasının tersine çevrilmesiyle ilişkili olduğunu" ve "[Wheatcroft ve meslektaşının] çalışmalarının 1932/33'teki tahıl kampanyasının eşi benzeri görülmemiş derecede sert ve baskıcı olduğunu doğruladığını" belirtmektedir. Wheatcroft, Sovyet yetkililerin göz ardı ettiği, tarım teknolojisinin ilerlemesini engelleyecek ve nihayetinde kıtlığa katkıda bulunacak dört sorunu listeliyor:

• "Ekilen alanın aşırı genişlemesi" - Toprağı gençleştirmeden daha geniş bir alana gelecek hasatların ekilmesi nedeniyle ürün verimi azaldı ve muhtemelen bazı bitki hastalıkları nadas alanlarının azalmasına yol açtı.
• "Çekme gücünde azalma" - aşırı tahıl çıkarılması çiftlik hayvanları için yiyecek kaybına yol açmış, bu da tarımsal faaliyetlerin etkinliğini azaltmıştır.
• "Ekimin kalitesi" - ekim ve hasadın çıkarılması ile çift sürme, deneyimsiz ve moralsiz işçiler ve yukarıda bahsedilen çekim gücü eksikliği nedeniyle kötü bir şekilde yapıldı.
• "Kötü hava koşulları" - kuraklık ve diğer kötü hava koşulları, iyi hava üzerine kumar oynayan ve tarımsal zorlukların üstesinden gelineceğine inanan Sovyet yetkililer tarafından büyük ölçüde göz ardı edildi. ⓘ

Wheatcroft'un aksine Tauger, 1933 yılında düşük çekiş gücü ve yorgun işgücü gibi insan faktörlerinin önceki yıllara göre daha kötü olduğunu, ancak o yıl daha yüksek bir hasat yapıldığını, dolayısıyla düşük hasadın nedeninin çoğunlukla çeşitli doğal faktörlerden kaynaklandığını savunmaktadır. ⓘ

Tauger kuraklık, nemli hava ve şiddetli yağmurun tarlaları sular altında bırakmasının hasadı düşürdüğünü öne sürmüştür. Şiddetli yağmurun bir neden olarak önerilmesi, Wheatcroft'un kuraklığı düşük hasadın birincil faktörü olarak açıklamasıyla çeliştiği için eleştirilmiştir. ⓘ

Tauger tarafından hasadı azaltan bir diğer doğal faktör olarak endemik bitki pası ve böcek sürüleri gösterilmiştir. Tauger'e göre sıcak ve yağışlı hava, köylülerin çalışma motivasyonunun eksikliği ve ilkel tarım teknolojisi nedeniyle yeterince ilgilenilemeyen buğday büyümesini teşvik etmiştir. Tauger, köylülerin hasat işini ertelemeleri ve köylü direnişinin bir parçası olarak başakları daha sonra toplamak üzere tarlada bırakmalarının neden olduğu derin kar ve fazla ürün veriminin, tahıl depolarını tahrip eden ve hayvan yemi yiyen fare istilasına neden olduğunu savunmaktadır. ⓘ

Natalya Naumenko'ya göre, Sovyetler Birliği'ndeki kolektifleştirme ve tercih edilen endüstrilerin eksikliği kıtlık ölümlerine (aşırı ölümlerin %52'si) katkıda bulunan başlıca etkenlerdi ve bazı kanıtlar etnik Ukraynalılara ve Almanlara karşı ayrımcılık yapıldığını göstermektedir. Michigan Eyalet Üniversitesi'nde Tarih Profesörü olan Lewis H. Siegelbaum, Ukrayna'nın özellikle çoğu çiftliğin üretemeyeceği seviyelerde belirlenen tahıl kotalarından çok etkilendiğini belirtmektedir. 1933 hasadının kötü olması, aşırı yüksek kota seviyesiyle birleşince açlık koşullarına yol açtı. Kıtlıktan Kulak sabotajları sorumlu tutuldu ve yetkililer sadece kentsel alanlarda mevcut olan erzakları dağıttı. ⓘ

Andrei Markevich, Natalya Naumenko ve Nancy Qian tarafından 2021 yılında yayınlanan bir Ekonomi Politikaları Araştırma Merkezi makalesine göre, Ukraynalı nüfusun daha yüksek olduğu bölgeler kıtlığa tekabül eden merkezi planlı politikalardan daha fazla etkilendi ve Ukraynalıların yaşadığı bölgelere daha düşük miktarda traktör verildi ve bu da kıtlık ölümlerinde azalma ile ilişkilendirildi. ⓘ

Kıtlık için kolektifleştirme ve yüksek alım kotası açıklaması, Ukrayna'da en fazla kayıp veren bölgelerin ülkenin diğer bölgelerine göre çok daha düşük miktarlarda tahıl üreten Kiev ve Kharkiv olması nedeniyle bir şekilde sorgulanmaktadır. Oleh Wolowyna, Sovyet yetkililerine göre "faşizm ve burjuva milliyetçiliği" ile lekelendiği iddia edilen Almanlar ve Ukraynalılar gibi ulusal azınlıkların yaşadığı Ukrayna ve Rusya'nın bazı bölgelerinde köylü direnişinin ve ardından söz konusu direnişin bastırılmasının kıtlık için kritik bir faktör olduğu yorumunu yapıyor. ⓘ

Ukrayna'da kolektifleştirme politikası uygulandı, aşırı krizlere yol açtı ve kıtlığa katkıda bulundu. 1929-30'da köylüler, topraklarını ve hayvanlarını devlete ait çiftliklere aktarmaya teşvik edildi; bu çiftliklerde ayni ödeme karşılığında gündelikçi olarak çalışacaklardı. Ukrayna SSC de dahil olmak üzere Sovyetler Birliği'nde kolektifleştirme köylüler arasında popüler değildi ve zorla kolektifleştirme çok sayıda köylü isyanına yol açtı. İlk beş yıllık plan, Ukrayna çiftliklerinden beklenen üretimi değiştirdi; bilindik tahıl ürünlerinden şeker pancarı ve pamuk gibi alışılmadık ürünlere geçildi. Buna ek olarak, planın kötü idaresi ve ilgili genel yönetimin eksikliği durumu daha da kötüleştirdi. Önemli miktarda tahıl hasat edilmeden kaldı ve hasat edilse bile önemli bir yüzdesi işleme, nakliye veya depolama sırasında kayboldu. ⓘ

1932-1933 Sovyet kıtlığı haritası, en feci kıtlığın yaşandığı bölgeler siyah gölgeli ⓘ

1930 yazında hükümet, görünüşte tahıl ihracatını arttırmak için bir gıda müsaderesi programı başlattı. Gıda hırsızlığı ölüm ya da 10 yıl hapis cezasıyla cezalandırıldı. Kıtlık sırasında gıda ihracatı azalmış olsa da devam etti. İhracatla ilgili olarak Michael Ellman, 1932-1933 tahıl ihracatının 1.8 milyon ton olduğunu ve bunun 5 milyon insanı bir yıl boyunca beslemeye yeteceğini belirtmektedir. ⓘ

Sovyet liderliğinin insan yapımı kıtlığı Ukrayna milliyetçiliğine saldırmak için kullandığı ve bu nedenle soykırımın yasal tanımı kapsamına girebileceği öne sürülmüştür. Örneğin, 1932 ve 1933'ün sonunda Sovyet Ukrayna'sında özel ve özellikle ölümcül politikalar benimsenmiş ve bunlar büyük ölçüde Sovyet Ukrayna'sıyla sınırlı kalmıştır. Timothy Snyder'a göre, "bunların her biri uysal bir idari önlem gibi görünebilir ve her biri o zamanlar kesinlikle böyle sunuldu, ancak yine de her biri öldürmek zorundaydı." ⓘ

Örneğin kolektivizm politikası kapsamında çiftçiler sadece mülklerinden mahrum bırakılmakla kalmadı, aynı zamanda bunların büyük bir kısmı Sibirya'da hayatta kalma imkânları olmadan sürgüne gönderildi. Geride kalan ve kıtlık bölgelerinden kaçmaya çalışanların kurşuna dizilmesi emredildi. Bu vahşete ve etkilerine tanık olan yabancı kişiler de vardı. Örneğin, Macar asıllı İngiliz gazeteci Arthur Koestler Holodomor'un en yoğun yıllarını şu sözlerle anlatmıştır:

Her [tren] istasyonunda, bir somun ekmek karşılığında ikon ve keten sunan, paçavralar içindeki köylülerden oluşan bir kalabalık vardı. Kadınlar bebeklerini kompartıman pencerelerine doğru kaldırıyorlardı; sopa gibi uzuvları, şişmiş karınları, ince boyunları üzerinde sallanan büyük kadavra kafalarıyla acınası ve korkunç bebekler. ⓘ

Bölgesel farklılıklar

Kıtlık için kolektifleştirme ve yüksek alım kotası açıklaması, Ukrayna'nın en fazla kayıp veren oblastlarının ülkenin diğer bölgelerinden çok daha düşük miktarda tahıl üreten Kiev ve Kharkiv olması nedeniyle sorgulanmaktadır. Bunun olası bir açıklaması, Harkiv ve Kiev'in 1930'da tahıl alımlarını fazlasıyla yerine getirmiş olmaları ve bunun sonucunda da bu oblastların alım kotalarının 1931'de iki katına çıkması ve ulusal ortalamada %9'luk bir alım artışı yaşanmasıdır. Kharkiv ve Kiev'in kotaları artırılırken, Odesa ve Dnipropetrovsk oblastlarının bazı bölgelerinin alım kotaları düşürülmüştür. ⓘ

Ptoukha Demografi ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nden Nataliia Levchuk'a göre, "Harkiv ve Kiev oblastlarında büyük ölçüde artırılan 1931 tahıl kotalarının raionlara göre dağılımı çok dengesiz ve adaletsizdi çünkü buğday ekilen alanların yüzdesi ve potansiyel tahıl kapasiteleriyle orantısız bir şekilde yapıldı." ⓘ

Bölgelere göre kıtlık kayıpları ⓘ

Oblast	Toplam Ölümler (1932-1934 bin olarak)	1000 kişi başına ölüm (1932)	1000 Kişi Başına Ölüm (1933)	1000 Kişi Başına Ölüm (1934)
Kiev Oblastı	1110.8	13.7	178.7	7
Kharkiv Oblastı	1037.6	7.8	178.9	4.2
Vinnytsia Oblastı	545.5	5.9	114.6	5.2
Dnipropetrovsk Oblastı	368.4	5.4	91.6	4.7
Odesa Oblastı	326.9	6.1	98.8	2.4
Çernihiv Oblastı	254.2	6	75.7	11.9
Stalino Oblastı	230.8	7	41.1	6.4
Tyraspol	68.3	9.6	102.4	8.1

Baskıcı politikalar

Ocak 1933'te "Lenin'in Bayrağı Altında" gazetesinde yayınlanan bir "kara tahta" - Ukrayna'nın Mykolayiv bölgesindeki Bashtanka Raion'da belirli kolhozları ve bunların cezalandırılmasını tanımlayan bir "kara liste". ⓘ

Kıtlık sırasında Ukrayna'da Spikelets Yasası, Kara Liste, iç pasaport sistemi ve sert tahıl talepleri dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere çeşitli baskıcı politikalar uygulandı. ⓘ

Çiftçiler tarafından Spikelets Yasası olarak adlandırılan "Sosyalist Mülkiyetin Korunması Hakkında Kararname" 7 Ağustos 1932'de çıkarıldı. Yasanın amacı kolhoz kolektif çiftliklerinin mülkiyetini korumaktı. Tarlalardaki tahıl artıklarını topladıkları için insanların kovuşturulmasına izin verdiği için bu yasaya Spikelets Yasası adı verildi. Bu yasa kapsamında 200.000'den fazla kişi mahkum edildi. ⓘ

Kara liste sistemi 1932'de 20 Kasım tarihli "Kollektif Çiftliklerde Kurkul Nüfuzuna Karşı Mücadele" kararnamesiyle resmileştirildi. 1930'larda Sovyetler Birliği'nde, özellikle de Ukrayna ve etnik olarak Ukraynalı Kuban bölgesinde ajitasyon-propaganda unsurlarından biri olan kara liste, rezil bir kurulla eşanlamlıydı. Kara listeye alınan bir kolektif çiftlik, köy ya da raionun (bölge) parasal kredileri ve tahıl avansları geri çağrılıyor, mağazaları kapatılıyor, tahıl malzemelerine, hayvanlarına ve yiyeceklerine ceza olarak el konuluyor ve ticaretle ilişkisi kesiliyordu. Komünist Parti ve kolektif çiftlik komiteleri tasfiye edildi ve tutuklanmaya tabi tutuldu ve bölgeleri OGPU gizli polisi tarafından zorla kordon altına alındı. ⓘ

Her ne kadar sözde tahıl kotalarını karşılayamayan kolektif çiftlikler ve ödenmemiş ayni vergisi olan bağımsız çiftçiler hedef alınsa da, pratikte bu ceza öğretmenler, esnaflar ve çocuklar da dahil olmak üzere etkilenen köy ve raionların tüm sakinlerine uygulandı. Sonunda Ukrayna'da en az 400 kollektif çiftlik kara tahtaya çıkarıldı, bunların yarısından fazlası sadece Dnipropetrovsk Oblastı'ndaydı. ⓘ

Dnipropetrovsk'taki her bir raionda en az bir köy kara listeye alınmışken, Vinnytsia oblastında beş raionun tamamı kara listeye alındı. Bu oblast, Zaporijya Kazaklarının geleneksel topraklarının tam ortasında yer almaktadır. Rusya'nın Volga ve Kuban bölgelerinde de Kazak köyleri kara listeye alınmıştır. Kharkiv'de kara listeye alınan bazı bölgelerde ölüm oranları %40'ı aşarken, Stalino gibi diğer bölgelerde kara listeye alınmanın ölüm oranları üzerinde özel bir etkisi olmamıştır. ⓘ

Sovyetler Birliği'nde pasaport sistemi (kimlik kartları) 27 Aralık 1932'de köylülerin kırsal kesimden göçüyle başa çıkmak için uygulamaya kondu. Böyle bir belgeye sahip olmayan kişiler, çalışma kamplarına (Gulag) kapatılma gibi idari cezalar nedeniyle evlerini terk edemiyordu. Joseph Stalin, Kuban ve Ukrayna'da ekmek talepleri başladıktan sonra köylülerin seyahatlerini kısıtlayan Ocak 1933 tarihli "Açlık Çeken Köylülerin Kitlesel Göçünü Önleme" adlı gizli kararnameyi imzaladı; Sovyet yetkilileri, kıtlık sırasında köylülerin göç etmesini Sovyet karşıtı unsurlara bağladı ve "geçen yıl Ukrayna'dan çıkış gibi, Sovyet iktidarının düşmanları tarafından organize edildiğini" söyledi. ⓘ

Açlık nedeniyle bir göç dalgası yaşandı ve yetkililer buna, cumhuriyetler arasında geçişlerde pasaport kullanma zorunluluğu getirerek ve demiryolu ile seyahati yasaklayarak karşılık verdi. 1933'te tek bir ay içinde 219.460 kişi ya yakalanıp geri götürüldü ya da tutuklanıp mahkum edildi. Bu politikanın bir sonucu olarak 150.000 civarında fazla ölüm olduğu tahmin edilmektedir ve bir tarihçi bu ölümlerin insanlığa karşı işlenmiş bir suç teşkil ettiğini ileri sürmektedir. Buna karşılık tarihçi Stephen Kotkin, iç pasaport sistemi nedeniyle Ukrayna sınırlarının kapatılmasının, kıtlıkla ilgili hastalıkların yayılmasını önlemek için olduğunu savunmaktadır. ⓘ

1932'de Kharkiv bölgesindeki Oleksiyivka köyünde bulunan "Proleter Devrim Dalgası" kolektif çiftliğinden gelen at arabalarından oluşan bir "Kızıl Tren". "Kızıl Trenler" sezonun ilk hasadını hükümet depolarına götürüyordu. Holodomor sırasında bu tugaylar Sovyet Hükümeti'nin köylülerin yiyeceklerini ellerinden alma politikasının bir parçasıydı. ⓘ

Ocak ve Nisan 1933 ortaları arasında, Ukrayna'nın belirli bölgelerinde ölümlerin artmasına katkıda bulunan bir faktör de, bazı hanelerin tüm gıda maddelerine el konulması yoluyla saklandığı iddia edilen tahılın acımasızca aranmasıydı ve Stalin, 1 Ocak 1933'te Ukrayna hükümetine gönderdiği ve Ukraynalı çiftçilere sakladıkları tahılı teslim etmemeleri halinde ağır cezalara çarptırılacaklarını hatırlatan bir telgrafla bunu zımnen onayladı. ⓘ

Ukrayna'da yerine getirilemeyen tahıl alım kotalarını telafi etmek için, Oleh Wolowyna'ya göre, "(a) bir sonraki hasat için tohumluk olarak ayrılan tahıl; (b) acil durumlar için bir tahıl fonu; (c) kolektif çiftlik kotasını yerine getirmediği takdirde iade edilmesi gereken, daha önce tamamlanmış işler için kolektif çiftçilere verilen tahıl" olmak üzere üç kaynaktan tahıl rezervlerine el konuldu. ⓘ

Ukrayna'da her düzeydeki Komünist parti yetkilileri yaygın bir şekilde tasfiye edildi. Oleh Wolowyna'ya göre 390 "Sovyet karşıtı, karşı devrimci isyancı ve şovenist" grup ortadan kaldırılarak 37.797 kişi tutuklanmış, 719 kişi idam edilmiş, 8.003 kişi Gulag kamplarına gönderilmiş ve 2.728 kişi de ülke içinde sürgüne gönderilmiştir. 1933 yılının ilk 10 ayında Ukrayna'da 120.000 kişi Komünist partinin tepeden tırnağa tasfiyesi için gözden geçirildi ve %23'ü sınıf düşmanı unsurlar olarak algılanarak elendi. Pavel Postyshev, Ukrayna'daki Makine-Traktör İstasyonlarının başına, sınıf düşmanı olduğu düşünülen unsurları tasfiye etmekten sorumlu kişileri yerleştirmekle görevlendirildi. ⓘ

1933'ün sonunda Ukrayna'daki köy konseyleri ve raion komitelerinin başkanlarının %60'ı değiştirildi ve 40.000 alt kademe işçi daha tasfiye edildi. Tasfiyeler Kuban ve Kuzey Kafkasya'daki Ukraynalıların yaşadığı bölgelerde de geniş çaplıydı. Kuban'daki 716 parti sekreterinden 358'i ve buradaki 25.000 parti üyesinin %43'ü görevden alındı; Kuzey Kafkasya'daki 115.000 ila 120.000 kırsal parti üyesinin toplamda %40'ı görevden alındı. Ukraynalılaştırma ile ilişkili parti yetkilileri hedef alındı, çünkü ulusal politika Sovyet yetkilileri tarafından tahıl tedarikindeki başarısızlıkla bağlantılı görülüyordu. ⓘ

Krize rağmen Sovyet hükümeti kıtlık için dış yardım istemeyi reddetti ve kıtlığın varlığını ısrarla inkar etti. Verilen yardım ise kolektif çiftlik sistemini korumak için seçici bir şekilde dağıtıldı. Ukrayna'da Dnipropetrovsk gibi tahıl üreten bölgelere, daha az tahıl üreten Kharkiv gibi daha ağır etkilenen bölgelere göre daha erken bir zamanda daha fazla yardım verildi. Joseph Stalin kıtlık sırasında Vladimir Lenin'den şu alıntıyı yapmıştı: "Çalışmayan, yemek de yiyemez." ⓘ

Michael Ellman bu bakış açısının kıtlık sırasında resmi politikayı etkilediğini, aylak olarak görülenlerin yardım dağıtımında "bilinçli çalışan kolektif çiftçiler" olarak görülenlere kıyasla tercih edilmediğini ileri sürmektedir. Bu doğrultuda Olga Andriewsky, Sovyet arşivlerinin gıda yardımı almak için en üretken işçilere öncelik verildiğini gösterdiğini belirtmektedir. ⓘ

Ukrayna'da gıda karnesi şehir kategorilerine (başkentler ve sanayi merkezlerine öncelikli dağıtım yapılmak üzere nerede yaşandığına), meslek kategorilerine (sanayi ve demiryolu işçilerine, mavi yakalılara ve aydınlara göre öncelik veriliyordu), aile birimindeki statüye (çalışan kişiler, bakmakla yükümlü oldukları kişilere ve yaşlılara göre daha yüksek tayın hakkına sahipti) ve sanayileşme ile ilişkili olarak işyeri türüne (çelik fabrikalarının yakınındaki sanayi faaliyetlerinde çalışanlar, kırsal alanlarda veya gıda alanında çalışanlara göre dağıtımda tercih ediliyordu) göre belirleniyordu. ⓘ

Diğer Cumhuriyetlerdeki Ukraynalılar

Sovyetler Birliği'nin diğer bölgelerindeki Ukraynalılar da kıtlık ve baskıcı politikalar yaşadı. Bu durum bazen Ukrayna'daki Holodomor ile bağlantılı olarak görülmektedir. 1932-33 yıllarında, Sovyetler Birliği'nin Ukraynalı nüfusunu zorla kolektifleştirme politikaları, Kuban'daki Ukraynalı nüfusu büyük ölçüde etkileyen yıkıcı bir kıtlığa neden oldu. 1926-1937 Tüm Birlik nüfus sayımına göre, Kuzey Kafkasya'daki kırsal nüfus %24 oranında azaldı. Sadece Kuban'da, Kasım 1932'den 1933 ilkbaharına kadar, belgelenen kıtlık kurbanlarının sayısı 62.000'di. Diğer tarihçilere göre gerçek ölü sayısı çok daha fazladır. ⓘ

1932-1933 Sovyet kıtlığı sırasında Krasnodar nüfusunun %14'ünden fazlasını kaybetmiştir. 1930'lardaki kitlesel baskılar, Krasnodar'da Ukraynaca konuşan 1.500'den fazla aydının tutuklanması ve idam edilmesiyle sonuçlandı. Birçok Ukraynaca öğretmeni tutuklandı ve bölgeden sürgün edildi. 1932 yılına gelindiğinde Ukraynaca eğitim veren tüm kurumlar kapatıldı. Krasnodar'daki profesyonel Ukrayna tiyatrosu kapatıldı. Kuban'daki, ilk Ukraynalı yerleşimcilerin göç ettiği bölgeleri yansıtan tüm Ukraynaca yer adları değiştirildi. ⓘ

Krasnodar'daki kırsal Kiev kasabası gibi Stanytsiaların isimleri "Krasnoartilyevskaya", Uman "Leningrad" ve Poltavska "Krasnoarmieiskaya" olarak değiştirildi. Ukrayna kültürünün ve Ukraynalı nüfusun her yönüyle fiziksel olarak yok edilmesi ve bunun sonucunda nüfusun etnik olarak temizlenmesi, Ruslaştırma, 1932-33 ve 1946-47 Holodomoru ve Birlik hükümeti tarafından kullanılan diğer taktikler, Kuban'da kendini Ukraynalı olarak tanımlayan nüfusta feci bir düşüşe yol açtı. Sovyetler Birliği'nin 1959 resmi istatistiklerine göre Ukraynalılar nüfusun %4'ünü oluştururken, 1989'da bu oran %3'e düşmüştür. Kuban'da kendini Ukraynalı olarak tanımlayan nüfus 1926'da 915.000 iken, 1939'da 150.000'e ve 2002'de 61.867'ye düşmüştür. ⓘ

Kazakistan'daki etnik azınlıklar, Kazakların yanı sıra 1931-1933 Kazak kıtlığından da önemli ölçüde etkilenmiştir. Kazakistan'daki Ukraynalılar, Kazaklardan sonra ikinci en yüksek oransal ölüm oranına sahipti. Kazakistan'daki Ukraynalı nüfusu 859.396'dan 549.859'a düşerken (nüfuslarının neredeyse %36'sı azaldı), Kazakistan'daki diğer etnik azınlıklar nüfuslarının %12 ve %30'unu kaybetti. ⓘ

Sonrası ve ilk karşılama

Sovyet yetkililerin felaketin boyutlarını gizleme çabalarına rağmen, Gareth Jones, Malcolm Muggeridge, Ewald Ammende, Rhea Clyman gibi gazetecilerin yayınları, mühendis Alexander Wienerberger'in çektiği fotoğraflar vb. sayesinde felaket yurtdışında da bilinir hale geldi. Sovyetler, kıtlığı inkârlarını desteklemek için George Bernard Shaw, Fransız eski başbakanı Édouard Herriot ve diğerleri gibi önde gelen Batılıları Potemkin köylerinde ağırladılar ve daha sonra açlık görmedikleri yönünde açıklamalar yaptılar. ⓘ

Kıtlık nedeniyle nüfusu azalan bölgeler Zaporizhzhya, Donetsk ve Luhansk Oblastlarında Ruslar tarafından yeniden iskân edildi, ancak orta Ukrayna'da aynı durum söz konusu değildi. Nüfusun azalmasının ölümlerden ziyade göçlerden kaynaklandığı bazı bölgelerde, Ukraynalılar yaşadıkları yerlere döndüklerinde evlerinin Ruslar tarafından işgal edildiğini gördüler ve bu da Ukraynalı çiftçiler ile Rus yerleşimciler arasında yaygın kavgalara yol açtı. Bu tür çatışmalar yaklaşık bir milyon Rus yerleşimcinin evlerine geri dönmesine neden oldu. ⓘ

Almanların Ukrayna'yı işgali sırasında, işgal yetkilileri yerel gazetelerde Holodomor ve diğer komünist suçlarla ilgili makalelerin yayınlanmasına izin verdi, ancak ulusal duyguları harekete geçirmekten kaçınmak için bu konuya çok fazla dikkat çekmek istemediler. 1942 yılında, Kharkiv'de tarım uzmanı olan Stepan Sosnovy, Sovyet arşivlerindeki belgelere dayanarak Holodomor kayıplarının sayısı hakkında kapsamlı bir istatistiksel araştırma yayınladı. ⓘ

Savaş sonrası dönemde, Ukrayna diasporası Avrupa ve Kuzey Amerika'da Holodomor hakkında bilgi yaydı. Başlangıçta, bilgiler işgal altındaki topraklarda yaşamış kişilerden geldiği için halkın tutumu oldukça temkinliydi, ancak 1950'lerde yavaş yavaş değişti. Hayatta kalanlar tarafından yayınlanan ve sayıları giderek artan anılara dayanarak Holodomor üzerine bilimsel çalışmalar 1950'lerde başladı. ⓘ

Ölü sayısı

1929'dan 1933'e kadar Ukrayna ve Güney Rusya'daki nüfus kaybının haritası, kıtlık sırasında Sovyet devletinin parçası olmayan bölgeler beyaz renkle gösterilmiştir ⓘ

Sovyetler Birliği uzun süre kıtlığın gerçekleştiğini inkar etti. NKVD (ve daha sonra KGB) Holodomor dönemine ait arşivleri kontrol etmiş ve ilgili kayıtları çok yavaş bir şekilde kullanıma sunmuştur. Kurbanların kesin sayısı bilinmemektedir ve muhtemelen yüz binlik bir hata payıyla bile tahmin edilmesi imkansızdır. Ancak, 1933'ün sonunda Sovyet cumhuriyetlerinde milyonlarca insan açlıktan ölmüş ya da doğal olmayan bir şekilde hayatını kaybetmiştir. Tarihçi Stephen G. Wheatcroft 2001 yılında, bir dizi resmi demografik veriye dayanarak, bu döneme ait resmi ölüm istatistiklerinin sistematik olarak bastırıldığını ve birçok ölümün kayıt dışı olduğunu gösterdiğini belirtmiştir. ⓘ

Bazıları 1933 Ukrayna sınırlarını, bazıları mevcut sınırları kullanarak, bazıları da etnik Ukraynalıları sayarak yapılan tahminler kapsam açısından farklılık göstermektedir. Bazıları belirli bir bölgedeki ölümlere dayanarak tahminlerde bulunurken, diğerleri arşiv verilerini kullanmaktadır. Bazı tarihçiler Sovyet propagandasını yansıtabilecekleri için Sovyet nüfus sayımlarının doğruluğunu sorgulamaktadır. ⓘ

Diğer tahminler ise dünya liderleri arasındaki kayıtlı tartışmalardan gelmektedir. Ağustos 1942'deki bir görüşmede Stalin, Winston Churchill'e kolektifleştirmeye direndikleri için baskı altında tutulan "kulakların" sayısının sadece Ukrayna'da değil tüm Sovyetler Birliği'nde 10 milyon olduğunu tahmin ettiğini söylemiştir. Stalin bu rakamı kullanırken sadece hayatını kaybedenleri değil, zorla sürgün edilenleri de kapsadığını ima etmiştir. ⓘ

Gulag çalışma kamplarındaki ölümlerin mi yoksa sadece evde açlıktan ölenlerin mi sayılması gerektiği konusunda görüş ayrılıkları vardır. Arşivlerin açılmasından önce yapılan tahminler çok çeşitliydi: 2,5 milyon (Volodymyr Kubiyovych); 4,8 milyon (Vasyl Hryshko); ve 5 milyon (Robert Conquest). ⓘ

1980'lerde muhalif nüfus bilimci ve tarihçi Alexander P. Babyonyshev (Sergei Maksudov olarak yazmaktadır) 1933'te resmi olarak hesaplanmayan çocuk ölümlerini 150.000 olarak tahmin etmiş ve 1933'teki doğum sayısının 471.000'den 621.000'e (1927'de 1.184.000'den) çıkarılması gerektiğini hesaplamıştır. Azalan doğum oranları göz önüne alındığında ve 1933'teki doğal ölüm oranlarının 1927-1930'daki ortalama yıllık ölüm oranına (yılda 524.000) eşit olduğu varsayıldığında, 1933'teki doğal nüfus artışı 97.000 olacaktı (kaydedilen 1.379.000'lik azalmanın aksine). Bu, önceki üç yıldaki (1927-1930) büyümeden beş kat daha azdı. Nüfusun 1927 ve 1936 nüfus sayımları arasındaki düz çizgisel ekstrapolasyonu (önceki net değişimin devamı) +4.043 milyon olacaktı ki bu da kaydedilen -538,000'lik değişimle karşılaştırılır. Doğum ve ölümlerdeki toplam değişim 4.581 milyon daha az insan anlamına gelmektedir, ancak bunun seçim, hastalık veya açlık gibi faktörlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı hiçbir zaman tam olarak bilinemeyecektir. ⓘ

2000'li yıllarda Sovyet dosyaları açıklandıkça ve Rusya ile Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yushchenko arasında gerilim arttıkça tarihçiler ve sivil toplum arasında ölü sayısı konusunda tartışmalar yaşandı. Yuşçenko ve diğer Ukraynalı politikacılar ölümlerin yedi ila on milyon arasında olduğunu açıkladılar. Yushchenko, ABD Kongresi'nde yaptığı bir konuşmada Holodomor'un "20 milyon Ukraynalının hayatını elinden aldığını" ifade etti. Eski Kanada Başbakanı Stephen Harper ise kamuoyuna yaptığı bir açıklamada ölü sayısını 10 milyon civarında vermiştir. ⓘ

Bazı Ukraynalı ve Batılı tarihçiler de benzer rakamlar kullanmaktadır. Tarihçi David R. Marples 2007 yılında 7,5 milyon rakamını vermiştir. Ukrayna'da 2016 yılında Kiev Taras Shevchenko Ulusal Üniversitesi'nde düzenlenen Holodomor 1932-1933 Ukrayna Ulusunun Kaybı başlıklı uluslararası bir konferansta, Holodomor sırasında 7 milyon Ukraynalının öldürüldüğü ve SSCB genelinde toplamda 10 milyon insanın açlıktan öldüğü iddia edilmiştir. ⓘ

Ancak 7 ila 20 milyon rakamlarının kullanılması tarihçiler Timothy D. Snyder ve Stephen G. Wheatcroft tarafından eleştirilmiştir. Snyder şunları yazmıştır: "Devlet Başkanı Viktor Yushchenko on milyon kişinin öldüğünü iddia ederek ülkesine büyük bir kötülük yapmakta ve böylece ölen Ukraynalıların sayısını üç kat abartmaktadır; ancak 1932-1933 yıllarında Ukrayna'da yaşanan kıtlığın kasıtlı siyasi kararların bir sonucu olduğu ve yaklaşık üç milyon kişinin ölümüne yol açtığı doğrudur." Wheatcroft Postmedia News'e gönderdiği e-postada şunları yazdı: "Stephen Harper ve diğer önde gelen Batılı politikacıların Ukrayna'daki kıtlık sonucu ölümlerle ilgili olarak bu kadar abartılı rakamlar kullanmaya devam etmelerini üzücü buluyorum" ve "1932-33 kıtlığı sonucu 10 milyon Ukraynalının öldüğü gibi bir rakamı kabul etmenin kesinlikle hiçbir temeli yoktur." 2001 yılında Wheatcroft, 1931 ve 1934 yılları arasında Birlik genelinde toplam nüfus kaybını (ölü doğumlar dahil) 10 milyon ve muhtemelen 15 milyon olarak hesaplamıştı; buna Ukrayna'daki doğum kayıpları dahil 2.8 milyon (ve muhtemelen 4.8 milyona kadar fazla ölüm) ve 3.7 milyon (6.7 milyona kadar) nüfus kaybı dahildi. ⓘ

Gizliliği kaldırılmış Sovyet istatistikleri
(bin olarak)

Yıl	Doğumlar	Ölümler	Doğal değişim ⓘ
1927	1,184	523	661
1928	1,139	496	643
1929	1,081	539	542
1930	1,023	536	487
1931	975	515	460
1932	782	668	114
1933	471	1,850	−1,379
1934	571	483	88
1935	759	342	417
1936	895	361	534

2002 yılında Ukraynalı tarihçi Stanislav Kulchytsky, yakın zamanda sınıflandırılmamış olanlar da dahil olmak üzere demografik verileri kullanarak kayıpları yaklaşık 3,2 milyona ya da kesin veri eksikliğini göz önünde bulundurarak 3 milyon ila 3,5 milyona indirmiştir. Sovyet arşivlerindeki doğum/ölüm istatistiklerinden elde edilen kayıtlı fazla ölüm sayısı çelişkilidir. Veriler, 1926 Nüfus Sayımı ile 1937 Nüfus Sayımı sonuçları arasındaki farkları toplamakta yetersiz kalmaktadır. Kulchytsky, gizliliği kaldırılan Sovyet istatistiklerini, 1926 sayımı (28.926.000) ile 1937 sayımı (28.388.000) arasında Sovyet Ukrayna nüfusunda 538.000 kişilik bir azalma olduğunu gösterecek şekilde özetlemiştir. ⓘ

Benzer şekilde, Wheatcroft'un Sovyet arşivlerinden yaptığı çalışma, 1932-1933 yıllarında Ukrayna'daki aşırı ölümlerin en az 1,8 milyon (doğum kayıpları dahil 2,7) olduğunu göstermiştir: "Kayıt dışı ölümler ve doğumlarla ilgili yapılan tahminlere bağlı olarak, bu rakamlar 2,8 milyon ila maksimum 4,8 milyon fazla ölüm seviyesine ve 3,7 milyon ila maksimum 6,7 milyon nüfus kaybına (doğum kayıpları dahil) yükseltilebilir". ⓘ

Holodomor sırasında açlık, 1933 ⓘ

Fransız nüfus bilimci Jacques Vallin ve meslektaşlarının Kulchytsky ile benzer birincil kaynakları kullanarak ve daha sofistike demografik araçlarla 1926 nüfus sayımından beklenen büyümenin ileriye doğru projeksiyonu ve 1939 nüfus sayımından geriye doğru projeksiyonu ile bir analiz gerçekleştirdikleri 2002 tarihli bir çalışma, 1933 yılı için doğrudan ölüm sayısını 2.582 milyon olarak tahmin etmektedir. Bu ölüm sayısı, Ukrayna'nın bu olaylardan kaynaklanan toplam demografik kaybını yansıtmamaktadır çünkü kriz sırasında doğum oranındaki düşüş ve dışarıya göç de buna katkıda bulunmaktadır. Vallin tarafından tahmin edilen 1926 ve 1939 yılları arasında beklenen değerden toplam nüfus açığı 4.566 milyondur. ⓘ

Bu rakamın 1.057 milyonu doğum açığına, 930.000'i zorunlu dış göçe ve 2.582 milyonu da aşırı ölüm oranı ve gönüllü dış göçün birleşimine bağlanmaktadır. Sonuncusunun ihmal edilebilir olduğu varsayıldığında, bu tahmin 1933 kıtlığı sonucunda ölenlerin sayısını yaklaşık 2,2 milyon olarak vermektedir. Demografik araştırmalara göre, kırklı yaşlardan ellili yaşlara kadar olan ortalama yaşam süresi, 1932 doğumlular için keskin bir düşüşle 28 yıla gerilemiş, 1933'te ise kadınlarda 10,8 yıl, erkeklerde ise 7,3 yıl gibi son derece düşük bir seviyeye inmiştir. Bu oran 1934 yılında da anormal derecede düşük kalmış, ancak kriz sonrası dönem için genel olarak beklendiği üzere 1935-36 yıllarında zirve yapmıştır. ⓘ

Tarihçi Snyder'a göre 2010 yılında kaydedilen fazla ölüm rakamı 2,4 milyondur. Ancak Snyder, birçok ölümün kayıtlara geçmemesi nedeniyle bu rakamın "önemli ölçüde düşük" olduğunu iddia etmektedir. Snyder, Ukrayna hükümeti tarafından yapılan demografik hesaplamaların 3,89 milyon ölü rakamı verdiğini belirtmekte ve gerçek rakamın muhtemelen bu iki rakam arasında, 1932'den 1933'e kadar Ukrayna'da açlık ve hastalık nedeniyle yaklaşık 3,3 milyon ölüm olduğunu düşünmektedir. Snyder ayrıca aynı dönemde Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde kıtlık nedeniyle ölen bir milyon kişiden yaklaşık 200.000'inin etnik Ukraynalı olduğunu tahmin etmektedir, zira Rusya'da Ukraynalıların yaşadığı bölgeler özellikle ağır darbe almıştır. ⓘ

Rus-Ukraynalı karışık bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Mihail Gorbaçov, kıtlığı çocukken Rusya'nın Stavropol kentinde yaşamıştır. Bir hatıratında "O korkunç yılda [1933'te] doğduğum köy olan Privolnoye'nin nüfusunun neredeyse yarısı, babamın iki kız kardeşi ve bir erkek kardeşi de dahil olmak üzere açlıktan öldü" diye hatırlıyor. ⓘ

Wheatcroft ve R. W. Davies, çok sayıda ölümün sebebinin hastalık olduğu sonucuna varmıştır: 1932-1933 yıllarında 1,2 milyon tifüs ve 500.000 tifo vakası görülmüştür. Yetersiz beslenme birçok hastalıktan ölüm oranlarını artırmaktadır ve bazı tarihçiler tarafından sayılmamaktadır. 1932'den 1934'e kadar en büyük artış oranı, genellikle bitler tarafından yayılan tifüs için kaydedilmiştir. Hasat yetersizliği ve artan yoksulluk koşullarında bitlerin artması muhtemeldir. ⓘ

Çok sayıda mültecinin tren istasyonlarında, trenlerde ve başka yerlerde toplanması yayılmayı kolaylaştırır. 1933'te kaydedilen vaka sayısı 1929 seviyesinin 20 katıydı. Ukrayna'da 1933 yılında kaydedilen nüfus başına düşen vaka sayısı, SSCB'nin geneline kıyasla oldukça yüksekti. Haziran 1933'e gelindiğinde Ukrayna'daki vaka sayısı Ocak ayındaki seviyenin neredeyse 10 katına çıkmıştı ve SSCB'nin geri kalanından çok daha yüksekti. ⓘ

Kıtlık nedeniyle yaşanan insan kayıplarına ilişkin tahminler, göçe katılan (zorunlu iskan dahil) sayıları da hesaba katmalıdır. Sovyet istatistiklerine göre, 1927-1936 döneminde Ukrayna'daki nüfus için göç dengesi 1.343 milyon kişilik bir kayıptı. Veriler toplandığında bile, Sovyet istatistik kurumları hassasiyetin doğal nüfus değişimi verilerinden daha az olduğunu kabul etmiştir. Söz konusu on yıl boyunca Ukrayna'da doğal olmayan nedenlerle gerçekleşen toplam ölüm sayısı 3.238 milyondur. Kesinlik eksikliği hesaba katıldığında, insan kaybına ilişkin tahminler 2.2 milyon ila 3.5 milyon ölüm arasında değişmektedir. ⓘ

Babyonyshev'in 1981 tahminine göre, Ukrayna SSC'deki kıtlık kurbanlarının yaklaşık %81.3'ü etnik Ukraynalılar, %4.5'i Ruslar, %1.4'ü Yahudiler ve %1.1'i Polonyalılardan oluşuyordu. Çok sayıda Belaruslu, Volga Almanı ve diğer milletlerden kişiler de mağdurlar arasındaydı. Holodomor'dan en çok etkilenen Ukrayna kırsal nüfusu olmuştur. Köylülük Ukrayna ulusunun demografik omurgasını oluşturduğundan, bu trajedi Ukraynalıları uzun yıllar boyunca derinden etkilemiştir. Ekim 2013'te Ukrayna'da yapılan bir kamuoyu yoklamasında, ankete katılanların %38,7'si "ailemde kıtlıktan etkilenen insanlar vardı" derken, %39,2'si böyle bir akrabaları olmadığını, %22,1'i ise bilmediğini ifade etmiştir. ⓘ

Kıtlığa tepki olarak Ukrayna'ya göç de yaşanmıştır: demografik çöküşe tepki olarak Sovyet yetkililer büyük ölçekli yeniden yerleşim emri vermiş, Sovyetler Birliği'nin uzak bölgelerinden 117.000'den fazla köylü terk edilen çiftlikleri devralmıştır. ⓘ

Soykırım sorusu

Holodomor'u resmi olarak bir soykırım eylemi olarak tanıyan ülkeler (2022) ⓘ

Kharkiv'de bir sokakta yoldan geçenler ve açlıktan ölmüş bir adamın cesedi, 1932 ⓘ

Chicago American'ın ön sayfası ⓘ

Daily Express, 6 Ağustos 1934 ⓘ

Akademisyenler "insan eliyle yaratılan Sovyet kıtlığının bir soykırım kampanyasının ana eylemi mi olduğu, yoksa Ukraynalı köylüleri korkutarak boyun eğdirmek, onları kolektiflere sürmek ve Sovyet sanayileşmesi için istikrarlı bir tahıl tedariki sağlamak için mi tasarlandığı" konusunu tartışmaya devam etmektedir. Holodomor'un bir soykırım olup olmadığı modern siyasette önemli bir konudur ve Sovyet politikalarının soykırımın yasal tanımı kapsamına girip girmeyeceği konusunda uluslararası bir fikir birliği yoktur. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada gibi bazı hükümetler Holodomor'u bir soykırım eylemi olarak kabul etmiştir. Ancak David R. Marples, bu tür kararların somut kanıtlardan ziyade çoğunlukla duygulara ya da yerel grupların baskısına dayandığını belirtmektedir. ⓘ

Akademik görüşler çeşitlilik göstermektedir. Raphael Lemkin, James Mace, Norman Naimark, Timothy Snyder ve Anne Applebaum Holodomor'u bir soykırım ve Stalinist politikaların kasıtlı sonucu olarak değerlendirmiştir. Michael Ellman Holodomor'u insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak değerlendirmekte, ancak soykırım terimini kullanmamaktadır. Robert Conquest ölümlerin kötü hasattan değil, öncelikle devlet politikasından kaynaklandığını düşünmektedir, ancak daha sonraki çalışmaları kıtlığın kendisinin Stalin tarafından kasıtlı olarak uygulanmadığını savunmaktadır. ⓘ

Robert Davies, Stephen Kotkin, Stephen Wheatcroft ve J. Arch Getty, Stalin'in Ukraynalıları kasıtlı olarak öldürmek istediği, ancak kötü politikalar uygulayarak ve sorunu görmezden gelerek durumu daha da kötüleştirdiği fikrini reddetmektedir. 1991 yılında Amerikalı tarihçi Mark Tauger, Holodomor'un kasıtlı bir devlet politikasının değil, öncelikle doğal koşulların ve başarısız ekonomik politikanın sonucu olduğunu düşünmüştür. Aleksandr Solzhenitsyn 2 Nisan 2008'de Izvestia'da 1930'larda Ukrayna'da yaşanan kıtlığın 1921-22 Rus kıtlığına benzediğini, çünkü her ikisinin de Bolşevik tahıl alımlarının köylüleri acımasızca soymasından kaynaklandığını belirtmiştir. ⓘ

Sovyet ve Batılı inkâr ve küçümseme

Holodomor'un inkârı, Sovyet Ukrayna'sında 1932-1933 yılları arasında yaşanan soykırımın ya yaşanmadığı ya da yaşandığı ancak önceden planlanmış bir eylem olmadığı iddiasıdır. Kıtlığın varlığını inkar etmek Sovyet devletinin pozisyonuydu ve hem Sovyet propagandasına hem de George Bernard Shaw, Walter Duranty ve Louis Fischer gibi bazı Batılı gazeteci ve entelektüellerin çalışmalarına yansıdı. İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri'nde, Galli serbest gazeteci Gareth Jones ve Amerikalı Komünist Fred Beal'in görgü tanığı ifadeleri yaygın bir inançsızlıkla karşılandı. ⓘ

Sovyetler Birliği'nde kıtlıkla ilgili her türlü tartışma tamamen yasaklandı. Ukraynalı tarihçi Stanislav Kulchytsky, Sovyet hükümetinin kendisine, Komünist Partiyi aklamak ve Stalin'in mirasını korumak için bulgularını tahrif etmesini ve kıtlığı kaçınılmaz bir doğal afet olarak göstermesini emrettiğini belirtti. ⓘ

Modern siyasette

Kazimir Malevich'in Haç ve Kılıç Arasındaki Köylü olarak da bilinen Koşan Adam tablosunun yorumlarından biri, sanatçının Büyük Kıtlık'a yönelik ithamıdır. "Kasimir Malevich'in ıssız bir arazide kaçışan bir köylüyü gösteren unutulmaz 'Koşan Adam' (1933-34) tablosu, felaketin anlamlı bir ifadesidir." ⓘ

Lazar Kaganovich (solda) Stalin'in Holodomor'a yol açan politikalarının uygulanmasında rol oynamıştır. ⓘ

Holodomor'un bir soykırım mı yoksa etnisite körü mü olduğu, insan yapımı mı yoksa doğal mı olduğu ve kasıtlı mı yoksa kasıtsız mı olduğu önemli modern tartışma konularıdır. Olay Ukrayna tarafından bir soykırım, Avrupa Parlamentosu tarafından insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak değerlendirilmiş, hatta Rusya Parlamentosu'nun alt kanadı "ekonomik ve siyasi hedeflere ulaşmak için insanların hayatlarını ihmal eden" Sovyet rejimini kınamıştır. ⓘ

10 Kasım 2003 tarihinde Birleşmiş Milletler'de, aralarında Rusya, Ukrayna ve Amerika Birleşik Devletleri'nin de bulunduğu 25 ülke Holodomor'un yetmişinci yıldönümünde aşağıdaki önsözü içeren ortak bir bildiriye imza atmıştır:

Eski Sovyetler Birliği'nde milyonlarca erkek, kadın ve çocuk totaliter rejimin acımasız eylem ve politikalarının kurbanı oldu. Ukrayna'da 1932-1933 yılları arasında yaşanan Büyük Kıtlık (Holodomor), 7 milyon ila 10 milyon masum insanın hayatına mal olmuş ve Ukrayna halkı için ulusal bir trajedi haline gelmiştir. Bu bağlamda, bu Kıtlığın yetmişinci yıldönümü münasebetiyle özellikle Ukrayna Hükümeti tarafından düzenlenen etkinlikleri not ediyoruz. ⓘ Ukrayna trajedisinin yetmişinci yıldönümünü onurlandırırken, Volga Nehri bölgesinde, Kuzey Kafkasya'da, Kazakistan'da ve eski Sovyetler Birliği'nin diğer bölgelerinde iç savaş ve zorla kolektifleştirme sonucunda açlıktan ölen ve gelecek nesillerin bilincinde derin izler bırakan milyonlarca Rus, Kazak ve diğer milletlerin temsilcilerinin anısını da anıyoruz.

ⓘ

Ukrayna parlamentosu Holodomor'u ilk kez 2003 yılında bir soykırım olarak tanımış ve 2006 yılında hem Holodomor'un inkârını hem de Holokost'un inkârını suç saymıştır. 2010 yılında Kiev Temyiz Mahkemesi Holodomor'un bir soykırım eylemi olduğuna hükmetmiş ve Joseph Stalin, Vyacheslav Molotov, Lazar Kaganovich, Stanislav Kosior, Pavel Postyshev, Mendel Khatayevich, Vlas Chubar ve diğer Bolşevik liderleri sorumlu tutmuştur. ⓘ

Holodomor, İngiliz yönetimi altındaki İrlanda'da yaşanan ve benzer tartışmalara konu olan 1845-1849 İrlanda Kıtlığı ile karşılaştırılmıştır. ⓘ

Sivillere yönelik yardım malzemelerinin kasıtlı olarak engellenmesinin, Rusya'nın 2022'de Ukrayna'ya karşı savaş stratejisinin bir parçası olduğu iddia edilmiştir. Mayıs 2022 başı itibariyle Ukrayna Savunma Bakanlığı, Rus güçlerinin işgalin başlamasından bu yana çiftçilerden en az 500.000 ton tahıl yağmaladığını iddia etmektedir. Bu yağma, traktör gibi endüstriyel tarım ekipmanlarına el konulmasını ve çiftçilerin tahıl verimlerinin %70'ini teslim etmeye zorlanmasını da içeriyordu. ⓘ

Hatırlama

Holodomor'da hayatını kaybedenleri onurlandırmak için Ukrayna'da ve dünya genelinde her yıl anıtlar dikilmekte ve halka açık etkinlikler düzenlenmektedir. ⓘ

Ukrayna

Lviv'de 2013 Holodomor Anma Günü sırasında anma sembolü olarak mumlar ve buğday ⓘ

1998 yılından bu yana Ukrayna, Leonid Kuchma'nın başkanlık kararnamesiyle Kasım ayının dördüncü Cumartesi günü resmi olarak bir Holodomor Anma Günü kutlamaktadır. 2006 yılında, öğleden sonra saat 4'te bir dakikalık saygı duruşu, bayrakların yarıya indirilmesi ve eğlence yayınlarına kısıtlamalar getirilmesi gibi gelenekler oluşturuldu. 2007 yılında Maidan Nezalezhnosti'de üç gün süren anma törenlerinde Ukrayna'daki komünist suçlara ilişkin video tanıklıkları, belgeseller, bilimsel konferanslar yer aldı ve Ukrayna Ulusal Bankası bir dizi hatıra parası bastı. ⓘ

2009 yılından itibaren Ukraynalı öğrenciler Holodomor'un tarihine ilişkin daha kapsamlı bir ders almaktadır. ⓘ

Holodomor-Soykırım Ulusal Müzesi Dinyeper nehrinin yamaçlarına inşa edilmiş ve 22 Kasım 2008 tarihinde ilk ziyaretçilerini ağırlamıştır. Anıtın açılış töreni Holodomor'un 75. yıldönümüne ithaf edilmiştir. ⓘ

Ekim 2013'te yapılan bir kamuoyu yoklamasında, Ukraynalıların %33,7'si "Holodomor, Sovyet diktatörü Joseph Stalin ile birlikte Sovyet yetkilileri tarafından gerçekleştirilen eylemlerin sonucuydu ve insan eylemlerinin bir sonucuydu" ifadesine tamamen katıldığını, %30,4'ü ise kısmen katıldığını belirtmiştir. Aynı ankette, ankete katılanların %22,9'u kıtlığın doğal koşullardan kaynaklandığı görüşüne tamamen veya kısmen katılırken, %50,5'i buna katılmamıştır. Ayrıca, ankete katılanların %45,4'ü Holodomor'un "Ukrayna ulusunu yok etmeye yönelik kasıtlı bir girişim" olduğuna inanırken, %26,2'si buna tamamen ya da kısmen katılmamıştır. ⓘ

Kasım 2021'de yapılan bir ankette ise katılımcıların %85'i Holodomor'un Ukraynalılara yönelik bir soykırım olduğu konusunda hemfikirdi. ⓘ

Kanada

Holodomor'a ilişkin ilk kamusal anıt 1983 yılında Kanada'nın Alberta eyaletinin Edmonton kentindeki Belediye Binası'nın dışına dikilmiş ve kıtlık-soykırımın 50. yıldönümüne adanmıştır. O tarihten bu yana, Kasım ayının dördüncü Cumartesi günü birçok ülkede 1932-33 Holodomor ve siyasi baskılar sonucunda ölen insanlar için resmi anma günü olarak kutlanmaktadır. ⓘ

22 Kasım 2008 tarihinde Ukraynalı Kanadalılar Ulusal Holodomor Farkındalık Haftası ve Holodomor Anma Günü'nün (Okullarda Kasım ayının dördüncü Cuma günü, tüm dünyada ise Kasım ayının dördüncü Cumartesi günü) başlangıcını kutladılar. Bu girişimin başarısı, Ukrayna Kanada Kongresi Ulusal Holodomor Eğitim Komitesi Başkanı Valentina Kuryliw'e atfedilmektedir. Vatandaşlık, Göçmenlik ve Çokkültürlülük Bakanı Jason Kenney Kiev'deki bir nöbete katıldı. Kasım 2010'da Başbakan Stephen Harper Kiev'deki Holodomor anıtını ziyaret etti, ancak Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç ona katılmadı. ⓘ

Saskatchewan, Holodomor'u bir soykırım olarak tanıyan Kuzey Amerika'daki ilk yargı bölgesi ve Kanada'daki ilk eyalet oldu. Ukrayna Kıtlık ve Soykırımı (Holodomor) Anma Günü Yasası 6 Mayıs 2008 tarihinde Saskatchewan Yasama Meclisi'nde kabul edildi ve 14 Mayıs 2008 tarihinde kraliyet onayı aldı. ⓘ

9 Nisan 2009 tarihinde Ontario Eyaleti, Kasım ayının dördüncü Cumartesi gününün anma günü olarak kabul edilmesini öngören 147 sayılı "Holodomor Anma Günü Yasası "nı oybirliğiyle kabul etti. Bu yasa tasarısı, Eyalet tarihinde üç partinin sponsorluğunda sunulan ilk yasa tasarısı oldu: tasarının ortak girişimcileri Brant Milletvekili Dave Levac (Liberal Parti); Parkdale-High Park Milletvekili Cheri DiNovo (NDP); ve Newmarket-Aurora Milletvekili Frank Klees (PC) idi. Milletvekili Levac, Ukrayna Liyakat Nişanı Şövalyesi unvanını almıştır. ⓘ

2 Haziran 2010 tarihinde Quebec Eyaleti 390 sayılı "Büyük Ukrayna Kıtlığı ve Soykırımı (Holodomor) Anma Günü Yasası" tasarısını oybirliğiyle kabul etti. ⓘ

25 Eylül 2010 tarihinde, Mississauga, Ontario, Kanada'daki Aziz Mary Ukrayna Katolik Kilisesi'nde "Holodomor" yazılı yeni bir Holodomor anıtı açıldı: Ukrayna'da Kıtlık Nedeniyle Soykırım 1932-1933" yazısını ve 10 milyon kurbandan bahseden Ukraynaca bir bölümü taşıyan yeni bir anıt açıldı. ⓘ

21 Eylül 2014 tarihinde Winnipeg'deki Manitoba Yasama Binası'nın dışında Holodomor'u anmak üzere "Çocukluğun Acı Anıları" başlıklı bir heykel açılmıştır. ⓘ

Calgary'nin Memorial Drive'ına Holodomor için bir anıt dikilmiş olup, bu anıt aslen Birinci Dünya Savaşı'ndaki Kanadalı askerleri onurlandırmak için tasarlanmıştır. Anıt, Renfrew bölgesinde, Ukraynalı göçmenlerin Kanada'ya katkılarına saygı duruşunda bulunan Ukrainian Pioneer Park'ın yakınında yer almaktadır. ⓘ

21 Ekim 2018 tarihinde Toronto'nun Exhibition Place bölgesindeki Kanada Bulvarı üzerinde bir anıt heykelin açılışı yapılmıştır. Bu alan, Kasım ayının dördüncü Cumartesi günü düzenlenen yıllık anma töreni için bir yer sağlamaktadır. ⓘ

Polonya

16 Mart 2006 tarihinde Polonya Cumhuriyeti Senatosu, Büyük Kıtlık kurbanlarına saygılarını sunmuş ve Ukrayna ulusuyla dayanışmasını ve bu suçu anma çabalarını ifade ederek bunu bir soykırım eylemi olarak ilan etmiştir. ⓘ

22 Ocak 2015 tarihinde Lublin şehrinde bir Holodomor anıtı dikilmiştir. ⓘ

Birleşik Devletler

The Ukrainian Weekly, 27 Şubat 1982 tarihinde Ukrayna Katolik Ulusal Kutsal Aile Mabedi'nin cemaat merkezinde Sovyet yetkililerinin neden olduğu Büyük Kıtlığın 50. Yıldönümü anısına bir toplantı düzenlendiğini bildirdi. 20 Mart 1982 tarihli Ukrainian Weekly de yedi milyon Ukraynalının hayatını kaybettiği kıtlığı anmak üzere 15 Şubat'ta Chicago'daki Ukrayna Köyü'nde North Shore Drive'da çok etnikli bir topluluk toplantısı düzenlendiğini bildirdi. Amerika Birleşik Devletleri'nin başka yerlerinde de anma etkinlikleri düzenlendi. ⓘ

Baltimore şehri 29 Mayıs 2008 tarihinde Belediye Binası önündeki Savaş Anıtı Meydanı'nda Holodomor için mum ışığında bir anma töreni düzenledi. Bu tören, Kiev'de başlayan ve otuz üç ülkeyi dolaşan "Uluslararası Holodomor Anma Meşalesi "nin daha büyük uluslararası yolculuğunun bir parçasıydı. Tur sırasında yirmi iki başka ABD şehri de ziyaret edildi. Dönemin Belediye Başkanı Sheila Dixon törene başkanlık etti ve 29 Mayıs'ı "Baltimore'da Ukrayna Soykırımını Anma Günü" olarak ilan etti. Holodomor'dan "insanın insana karşı insanlık dışı davranışının en kötü örneklerinden biri" olarak bahsetti. ⓘ

2 Aralık 2008 tarihinde Washington, D.C.'de Holodomor Anıtı için bir tören düzenlendi. 13 Kasım 2009 tarihinde ABD Başkanı Barack Obama, Ukrayna Holodomor Anma Günü dolayısıyla bir açıklama yaptı. Bu açıklamada Obama, "insan eliyle yaratılan Holodomor felaketinin kurbanlarını hatırlamanın bize dünya genelinde aşırılık ve zorbalığın sonuçlarına maruz kalan herkesin içinde bulunduğu kötü durumu düşünme fırsatı sunduğunu" söyledi. NSC Sözcüsü Mike Hammer da 20 Kasım 2010 tarihinde benzer bir açıklama yapmıştır. ⓘ

2011 yılında Amerika'da Holodomor'u anma günü 19 Kasım'da düzenlendi. Beyaz Saray Basın Sözcüsü tarafından yayınlanan açıklamada bu tarihin önemine değinilerek şu ifadelere yer verildi: "Ukrayna halkının iradesini kırmaya yönelik bu acımasız ve kasıtlı girişimin ardından Ukraynalılar büyük bir cesaret ve direnç göstermiştir. Yirmi yıl önce gururlu ve bağımsız bir Ukrayna'nın kurulması, Ukrayna halkının özgürlük ve bağımsızlık aşkının olağanüstü derinliğini göstermektedir." ⓘ

7 Kasım 2015 tarihinde Washington D.C.'de Holodomor Soykırım Anıtı açılmıştır. ⓘ

115. Kongre'de hem Birleşik Devletler Senatosu hem de Birleşik Devletler Temsilciler Meclisi, "Sovyetler Birliği'nin 1932 ve 1933 yıllarında Ukrayna halkına karşı uyguladığı insan eliyle kıtlık" olan Holodomor'un 85. yıldönümünü anan kararları kabul etti. Senato Kararı, S. Res. 435 (115. Kongre) 3 Ekim 2018 tarihinde kabul edilmiş ve ABD Senatosu'nun "1932-1933 Holodomor'unun 85. yıldönümünü ciddiyetle andığı ve bu trajedinin kurbanlarına, hayatta kalanlarına ve ailelerine en derin taziyelerini sunduğu" belirtilmiştir. ⓘ

11 Aralık 2018 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi, "1932-1933 Holodomor kurbanlarına, hayatta kalanlara ve ailelerine en derin taziyelerini" ileten ve "Sovyet Hükümeti tarafından Ukrayna halkının kendi kaderini tayin etme ve ifade özgürlüğü de dâhil olmak üzere insan haklarının sistematik olarak ihlal edilmesini" kınayan bir karar olan H. Res. 931'i (115. Kongre) kabul etmiştir. ⓘ

Holodomor anıtları

• 

  Holodomor eğitimine adanmış bir tur minibüsü, Hamilton, Ontario, Kanada'da görülüyor, 2017

• 

  Kiev'deki Holodomor anıtında "Mum yak" etkinliği

• 

  Kharkiv, Ukrayna'daki anıt haç

• 

  Dolotetske'deki anıt haç, Vinnytsia Oblastı, Ukrayna

• 

  Dovhalivka'daki Holodomor Anıtı, Vinnytsia Oblastı, Ukrayna

• 

  Andrushivka köy mezarlığındaki anıt, Vinnytsia Oblastı, Ukrayna

• 

  Poltava Oblastı, Ukrayna'daki anıt

• 

  Mhar, Poltava Oblastı, Ukrayna'daki "Acıların Barrow'u" anıtı

• 

  Novoaydar, Luhansk Oblastı, Ukrayna'daki Holodomor kurbanları anıtı

• 

  Holodomor Kurbanları Anıtı, Lublin, Polonya

• 

  Roman Kowal'ın Winnipeg, Kanada'daki Holodomor Anıtı

• 

  1983 yılında Kanada'nın Edmonton kentinde yapılan Holodomor Anıtı (dünyada ilk)

• 

  Chicago, Illinois, Birleşik Devletler yakınındaki anıt

• 

  Grand Park'taki plaket, Los Angeles, Kaliforniya, Amerika Birleşik Devletleri

• 

  Windsor, Ontario, Kanada'daki Holodomor Anıtı

• 

  Calgary, Kanada'daki Holodomor Anıtı

• 

  Avustralyalı sanatçı Leonid Denysenko'nun posteri

• 

  Ukrayna Damgası, 1993

• 

  Vyshhorod, Ukrayna'da 1932-33 yıllarında yaşanan kıtlığın kurbanlarına adanmış anıt. Yazarlar Boris Krylov ve Oles Sydoruk

• 

  Holodomor Anıtı, Mykhailivska Meydanı, Kiev ⓘ

Popüler kültürde

Sinema

• Harvest of Despair (1984), yönetmen Slavko Nowytski (belgesel film)
• Famine-33 (1991), yönetmen Oles Yanchuk
• Rehber (2014), yönetmen: Oles Sanin
• Tom Rob Smith'in kitabından uyarlanan Daniel Espinosa'nın yönettiği Child 44 (2015) Holodomor'u kısaca anlatıyor
• Acı Hasat (2017), yönetmen: George Mendeluk
• Bay Jones (2019), yönetmen: Agnieszka Holland ⓘ

Edebiyat

Ulas Samchuk'un Maria (1934) adlı romanı Holodomor'a adanmıştır (İngilizce çevirisi, Maria. A Chronicle of a Life 1952). ⓘ

Tiyatro

Holodomor oyununun prömiyeri Şubat 2021'de Tahran, İran'da yapıldı. ⓘ

Sebep ve Sonuçlar

Sovyetler Birliğinin toprakta özel mülkiyete dayanan üretimi tasfiye ederek, köylüleri kolhoz ve sovhozlarda toplamak istemesi zengin köylülerin ve onların etkisi altındaki kimi köylülerin sert tepkisiyle karşılaştı. Çünkü tarımda kolektifleştirme girişimlerinin başarıya ulaşması demek zengin köylülerin eski ayrıcalıklarını kaybetmesi anlamına gelmekteydi. Bu nedenle zengin köylülerin kolektifleştirme hamlesine tepkisi tarımsal üretimi durdurmak oldu. Bu durumun neticesinde de Ukrayna'da kıtlığa ve kıtlığın tetiklediği salgın hastalıklara bağlı ölümler gerçekleşti. Ölümler neticesinde Sovyet hükûmeti köylülerden aynı miktarda tahıl toplamaktan vazgeçerek toplanan tahıl miktarını düşürmüştür. 1940'ların sonunda Penisilin'in bulunmasıyla önüne geçilen salgın hastalıkların 1930'lu yıllarda önüne geçilmesine teknik olarak imkân yoktu. Penisilin bulunana kadar ABD ve Avrupa ülkeleri de dahil olmak üzere milyonlarca insan salgın hastalıklara yakalanarak hayatlarını kaybetmişlerdi. ⓘ

Kıtlık kurbanları

1933 yılının sonunda, Ukrayna ve Rusya'da tahminen 5-10 milyon insanın öldüğü düşünülmektedir. Kurbanların %81.3'ü Ukraynalı, %4.5'i Rus, %1.4'i Yahudi ve %1.1'i Polonyalıdır. Tüm köylü nüfusunun %25-50'si öldü. Ukrayna'nın kuruluş temelini teşkil eden köylülük bilincinin bu dönemde aldığı yara, günümüzde hala halkına acısını hissettirmektedir. ⓘ

Holodomor, 1933, fotoğraf: Alexander Wienerberger. ⓘ

Wienerberger’in fotoğrafları

Avusturyalı bir mühendis olan Alexander Wienerberger, I. Dünya Savaşı sırasında Ruslara tutsak düşmüştü ve SSCB döneminde Ukrayna’nın başkenti Harkov'da yaşıyordu. Burada büyük bir kıtlığa tanık oldu ve NKVD tarafından tutuklanma riskine rağmen şehrin sokaklarında gördüğü sahneleri fotoğraflara aktardı. Harkov'da kaldığı süre boyunca Alexander Wienerberger, şehirde tanığı olduğu Holodomor’u yaklaşık 100 fotoğrafla belgeledi. Bu fotoğrafları, marketlerde kuyrukta bekleyen aç insanları, aç çocukları, Harkov sokaklarında açlıktan ölen insanların cesetlerini ve açlık kurbanlarının toplu mezarlarını tasvir etmektedir. Wienerberger, fotoğraflarını muhtemelen yurtdışından arkadaşları tarafından kendisine ulaştırılan Alman Leica kamerasını kullanarak çektiği tahmin edilmektedir. ⓘ

Holodomor'u resmi olarak soykırım suçu kabul eden ülkeler. ⓘ

Soykırım olarak tanınması

Olayların soykırım özelliğinde olup olmadığı tartışılsa da, Ukrayna'nın uluslararası alanda Holodomor'un soykırım olarak tanınması yönündeki taleplerine, Rusya şiddetle karşı çıkmaktadır. ⓘ

Holodomor'u şu an 26 ülke ve 1 uluslararası kuruluş, soykırım olarak tanıyor: Ukrayna, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Andorra, Arjantin, Avustralya, Azerbaycan, Belçika, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Ekvador, Estonya, Gürcistan, İspanya, İtalya, Kanada, Kolombiya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Meksika, Moldova, Paraguay, Peru, Polonya, Slovakya ve Vatikan ve birçok ülkede çok sayıda eyalet aldıkları kararlarla Holodomor'u soykırım olarak kabul etmektedir. Ukrayna'da her yılın kasım ayının son Cumartesi günü, Holodomor kurbanlarını anma günüdür. ⓘ

	Holodomor'u resmen soykırım olarak tanıyan ülkelerin sayısı	Ukrayna ⓘ
Andorra,  Arjantin,  Avrupa Birliği,  Avustralya,  Azerbaycan,  Belçika,  Brezilya,  Çek Cumhuriyeti,  Ekvador,  Estonya,  Gürcistan,  İspanya,  İtalya,  Kanada,  Kolombiya,  Letonya,  Litvanya,  Macaristan,  Meksika,  Moldova,  Paraguay,  Peru,  Polonya,  Slovakya,  Şili,  Ukrayna,  Vatikan