Sarmatlar

Bir Roma lahdinden Sarmatyalı tasviri, MS ikinci yüzyıl ⓘ

Sarmatyalılar (/sɑːrˈmeɪʃiənz/; Yunanca: Σαρμάται, Σαυρομάται; Latince: Sarmatae [ˈsar. mat̪ae̯], Sauromatae [sau̯ˈrɔmat̪ae̯]), klasik antik dönemde var olan ve yaklaşık MÖ beşinci yüzyıldan MS dördüncü yüzyıla kadar gelişen büyük bir İran konfederasyonuydu. ⓘ

Avrasya Bozkırının orta kesimlerinde ortaya çıkan Sarmatlar, daha geniş İskit kültürlerinin bir parçasıydı. MÖ dördüncü ve üçüncü yüzyıllarda batıya doğru göç etmeye başlamışlar ve MÖ 200'de yakın akraba İskitlere egemen olmuşlardır. Bu kabileler, MÖ 100 civarında bildirilen en büyük boyutlarında, Vistül Nehri'nden Tuna'nın ağzına ve doğuya doğru Volga'ya kadar uzanıyor, Karadeniz ve Hazar Denizi kıyılarının yanı sıra güneyde Kafkasya'yı çevreliyordu. ⓘ

MS birinci yüzyılda Sarmatlar, Germen kabileleriyle ittifak halinde Roma İmparatorluğu'na saldırmaya başladılar. MS üçüncü yüzyılda Pontus Bozkırı üzerindeki hâkimiyetleri Germen Gotlar tarafından kırıldı. Dördüncü yüzyıldaki Hun istilalarıyla birlikte birçok Sarmatyalı, Batı Roma İmparatorluğu'nun iskânında Gotlara ve diğer Germen kabilelerine (Vandallar) katıldı. Bugünkü Rusya'nın büyük bir kısmı, özellikle de Ural Dağları ile Don Nehri arasındaki topraklar MÖ beşinci yüzyılda Sarmatlar tarafından kontrol edildiğinden, Volga-Don ve Ural bozkırları bazen "Sarmat Anavatanı" olarak adlandırılır. ⓘ

Sarmatlar sonunda kararlı bir şekilde asimile edilmiş (örneğin Slavlaştırma) ve Doğu Avrupa'nın Proto-Slav nüfusu tarafından özümsenmiştir. ⓘ

Sarmatlar (Farsça: سرم ها), Vistül ile İdil nehirleri arasında, Kafkasya'nın kuzeyi ve güneydoğusunu da içine alan bölgede MÖ 6. yüzyıldan MS 4. yüzyıla dek yaşayan, Doğu İran öbeğine bağlı bir İskit dili olan Sarmatçayla konuşan atlı göçebe halk. ⓘ

Britannia'da kurt baslı sancak (tuğ) ile atlı bir Sarmat süvariyi gösteren bir mezar taşı, Grosvenor Müzesi, Chester ⓘ

Etimoloji

Ukrayna bozkır bölgesindeki Sarmatae'nin yerini gösteren Hadrianus (MS 117-138 yılları arasında hüküm sürmüştür) yönetimindeki Roma imparatorluğu haritası ⓘ

Sarmatae muhtemelen Sarmatların Greko-Romen etnografyasında tüm grup için kullanılan birkaç kabile isminden sadece biriydi. Strabon birinci yüzyılda Sarmatların ana kabileleri olarak Iazyges, Roxolani, Aorsi ve Siraces'i sayar. ⓘ

Yunanca Sarmatai adı bazen "Sauromatai" (Σαυρομάται) olarak görünür, ki bu neredeyse kesinlikle aynı adın bir varyantından başka bir şey değildir. Bununla birlikte, tarihçiler genellikle bunları iki ayrı halk olarak görmüş ve arkeologlar Sarmat kültürünün en erken evresini tanımlamak için alışkanlıkla 'Sauromatian' terimini kullanmışlardır. Bu ismin kertenkele (sauros) kelimesinden türediği ve Sarmatyalıların sürüngen benzeri pullu zırhlar ve ejderha standartları kullanmalarıyla bağlantılı olduğu fikri neredeyse kesinlikle asılsızdır. ⓘ

Hem Yaşlı Plinius (Doğa Tarihi kitabı iv) hem de Jordanes, Sar- ve Sauro- unsurlarını aynı halka atıfta bulunan birbirinin yerine kullanılabilen varyantlar olarak kabul etmiştir. Dördüncü yüzyıl Yunan yazarları (Pseudo-Scylax, Knidoslu Eudoxus) Syrmatae'den Don'da yaşayan bir halkın adı olarak bahsederler, bu belki de Sarmat kültürünün son evresinde telaffuz edildiği şekliyle etnonimi yansıtmaktadır. ⓘ

20. yüzyıl İngiliz akademisyeni Harold Walter Bailey, Avestaca sar- (aniden hareket etmek) temel sözcüğünü Eski İranca'daki tsar- (tsarati, tsaru-, avcı) sözcüğünden türetmiş ve aynı zamanda Avestan'ın batı bölgesi Sairima'ya (*salm, - *Sairmi) adını vermiş ve MS 10-11. yüzyıl Fars destanı Şahname'nin "Salm" karakteriyle ilişkilendirmiştir. ⓘ

Oleg Trubachyov bu ismi Hint-Aryanca *sar-ma(n)t (dişil - kadın bakımından zengin, kadınlar tarafından yönetilen), Hint-Aryanca ve Hint-İranca *sar- (kadın) kelimesinden ve Hint-İranca -ma(n)t/wa(n)t sıfat ekinden türetmiştir. Bu türetme ile Yunan bakış açısından alışılmadık olan ve Amazonların icadına kadar giden kadınların yüksek statüsüne (anaerkillik) dikkat çekilmiştir (Sarmatların Yunanca adı Sarmatai Gynaikokratoumenoi idi, kadınlar tarafından yönetiliyordu). ⓘ

Konum

Greko-Romen etnograflar tarafından Sarmatia (/sɑːrˈmeɪʃiə/) olarak bilinen Sarmatların yaşadığı bölge, büyük İskitya'nın batı kısmını kapsıyordu ve bugünkü Orta Ukrayna, Güneydoğu Ukrayna, Güney Rusya, Rus Volga ve Güney-Ural bölgelerine, ayrıca daha küçük bir ölçüde kuzeydoğu Balkanlar ve Moldova çevresine karşılık geliyordu. ⓘ

Tarih

Köken

Sarmatların etnogenezi M.Ö. 4. ila 3. yüzyıllar arasında, M.Ö. 5. yüzyıla kadar güney Ural eteklerinde yaşayan İskit kökenli göçebelerin güneybatıya, aşağı Volga ve Don nehirleri arasında yaşayan bir başka İskit kökenli göçebe grup olan Sauromatların topraklarına göç etmesiyle gerçekleşmiştir. Yeni gelenler, bu yeni fatihlere katılan ve başlangıçta ayrı kimliklerini geçici olarak koruyabilen Sauromatyalıları fethettiler, bu nedenle isimleri "Sarmatlar" olarak değiştirildi ve sonunda bu göçlerden oluşan yeni halkın tamamına, Aorsi, Roxolani, Alanlar ve Iazyges'i oluşturan Sarmatlara uygulanmaya başlandı. Sarmatlar, Sauromatlarla benzer bir isme sahip olmalarına rağmen, modern yazarlar Sarmat kültürünün doğrudan Sauromat kültüründen gelişmediği ve Sarmatların çekirdeğinin güney Ural eteklerinden yeni gelen göçmenlerden oluştuğu için ikisi arasında ayrım yapmaktadır. ⓘ

Pontus Bozkırı ve Avrupa'da

M.Ö. 4. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar Sarmatların güç merkezi Kafkasya'nın kuzeyindeki bölgelerde kalmıştır ve M.Ö. 3. yüzyılda en önemli Sarmat merkezleri Aşağı Don bölgesi, Kalmıkya, Kuban bölgesi ve Orta Kafkasya'daydı. ⓘ

M.Ö. 4. yüzyılın sonunda, Karadeniz Bozkırının o zamanki egemen gücü İskitler, sırasıyla M.Ö. 339 ve 313 yıllarında Makedonya kralları Philip II ve Lysimachus tarafından askeri yenilgiye uğratılmış, ardından M.Ö. 309'da Bosporan İç Savaşı'na katıldıktan sonra başka bir askeri gerileme yaşamış ve Trakyalı Getae ve Germen Bastarnae'nin baskısı altına girmişlerdir. Aynı zamanda Orta Asya'da, Makedonya'nın Ahameniş İmparatorluğu'nun İran'ını fethetmesinin ardından, yeni Selevkos İmparatorluğu sınırlarının kuzeyinde yaşayan Saka ve Dahae göçebelerine saldırmaya başladı ve bu da son iki halkın Sarmatlara doğudan batıya doğru baskı yapmasına neden oldu. Doğuda Saka ve Dahaelerin baskısı altında kalan ve İskitlerin gücünün azalmasından faydalanan Sarmatlar, MÖ 4. yüzyılın sonları ve 3. yüzyılın başlarından itibaren Don nehrini geçerek İskitya'yı işgal ettiler (daha sonra Ortaçağ döneminde İsmail Samani'nin Orta Asya'da Oğuz Türklerine karşı yürüttüğü askeri seferler Macarları da benzer şekilde batıya, Panonya Havzası'na doğru hareket etmeye zorlayacaktı) ve ayrıca güneye, Kuzey Kafkasya'ya doğru göç ettiler. ⓘ

Sarmatların batıya doğru ilk göç dalgası MÖ 2. yüzyılda gerçekleşmiş ve MÖ 2. yüzyılda Don nehrinin batısındaki Pontus Bozkırına yerleşen Kraliyet Sarmatları ya da Saii'ler (İskit-Sarmatça *xšaya, "krallar" anlamına gelir) ile MÖ 2. yüzyılda Don ve Dinyeper nehirleri arasına yerleşen Iaxamatae ya da Iazamatae olarak da adlandırılan Iazyges'ten oluşmuştur. İskit-Sarmat karışımı bir kavim olması muhtemel Roxolani, Iazyges'i takip ederek Dinyeper'e kadar Karadeniz bozkırlarını işgal etmiş ve o yüzyılda Kırım bölgesine akınlar düzenlemiş, sonunda Bosporan Chersonese'de Pontus kralı Mithridates VI Eupator'un generalleriyle çatışmaya girmiş, Iazyges ise onun müttefiki olmuştur. ⓘ

Herodot'un daha önce İskit olarak bahsettiği kabilelerin Helenistik ve Romalı yazarlar tarafından Sarmat etiketi altına dahil edilmesi, Sarmat fethinin İskitlerin Pontus Bozkırından sürülmesini içermediğini, aksine İskit kabilelerinin Sarmatlar tarafından emildiğini göstermektedir. İskitya'yı fethetmelerinin ardından Sarmatlar, Sarmat mezarlarının ilk kez MÖ 2. yüzyılda görülmeye başladığı kuzey Pontus Bozkırı'nda baskın siyasi güç haline gelmiştir. Bu arada kendilerini hâlâ İskit olarak tanımlayan halklar Kırım ve Dobruca bölgesine indirgenmiş ve bir noktada Kırım İskitleri Sarmat kraliçesi Amage'nin vasalları haline gelmiştir. Pontus steplerindeki Sarmat gücü aynı zamanda kıyılarındaki Yunan şehirlerine de yönelmiş, Olbia şehri Phisamatae, İskitler ve Sandaratians kabileleriyle birlikte Protogenes Yazıtı'nda adı geçen Kraliyet Sarmatlarına ve kralları Saitapharnes'e tekrar tekrar haraç ödemek zorunda kalmıştır. Bir başka Sarmat kralı olan Gatalus'un adı Pontus kralı I. Pharnaces'in düşmanlarıyla yaptığı bir barış anlaşmasında geçmektedir. ⓘ

Diğer iki Sarmat kabilesi, daha önce batıya göç etmeden önce Hyrcania'nın hemen kuzeydoğusundaki Transcaspian Ovaları'nda ortaya çıkan Siraces ve Aorsi, M.Ö. 2. ve 1. yüzyıllar arasında Volga'yı geçerek batıya ve Kafkas dağlarının eteklerine taşındı. Oradan, artan güçlerinin baskısı daha batıdaki Sarmat kabilelerini daha da batıya göç etmeye zorladı ve Aorsiler ve Siraklar, Kraliyet Sarmatlarının ve Iazyges'in gücünü yok ettiler ve Aorsiler egemenliklerini Kafkasya'dan Terek-Kuma Ovası'na ve batıda Kalmıkya'dan doğuda Aral Denizi bölgesine kadar uzanan geniş bir bölgeye yayabildiler. Bir başka yeni Sarmat grubu olan Alanlar, Orta Asya'da bazı eski kabile gruplarının Massagetlerle birleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır: MÖ 2. yüzyılda Baktriya'yı istila eden Asilerle akraba olan Alanlar, Syr Darya havzasında yaşayan ve egemenliklerini Fergana'dan Aral Denizi bölgesine kadar genişleten Kang-chü halkı (Greko-Romen yazarlar tarafından Yunanca'da Ἰαξάρται Iaxártai, Latince'de Iaxartae olarak bilinir) tarafından batıya itilmiştir. ⓘ

Sarmatların Pontus Bozkırındaki hegemonyası M.Ö. 1. yüzyılda da devam etmiş, Pontus kralı Mithridates VI Eupator'un generali Diophantus'a karşı İskitlerle müttefik olmuşlar, daha sonra Romalılara karşı Mithridates'in müttefiki olmuşlar ve hem Avrupa'da hem de Asya'da onun için savaşmışlardır ki bu da Sarmatların Pontus ve Tuna bölgelerinin işlerine tamamen karıştıklarını kanıtlamaktadır. MÖ 1. yüzyılın başlarında Alanlar Azak Denizi'nin kuzeydoğusundaki bölgeye göç etmişlerdi. Bu arada Iazyges Tuna'nın sağ kıyısına ulaşana kadar batıya, Roxolani ise Dinyeper ile Tuna arasındaki bölgeye ve oradan da daha batıya doğru ilerlemiş ve bu iki halk sırasıyla Tomis ve Moesia çevresine saldırmıştır. Bu dönemde Iazyges ve Roxolani, valisi Tiberius Plautius Silvanus Aelianus'un Tuna'nın Roma sınırını savunmak zorunda kaldığı Roma eyaleti Thracia'ya da saldırmıştır. M.Ö. 1. yüzyılda çeşitli Sarmatlar Panonya Havzası'na ulaşmış ve Iazyges M.Ö. 1. yüzyılın ortalarında Tisza vadisine yerleşmeden önce günümüz Moldavya ve Eflak'ına karşılık gelen topraklardan geçmiştir. ⓘ

Sarmat hareketleri MÖ 1. yüzyılda Daçya krallığı Burebista'nın yükselişi nedeniyle geçici olarak durmuş olsa da, Burebista'nın öldürülmesinin ardından krallığının yıkılmasıyla yeniden başlamış ve MÖ 16 yılında Lucius Tarius Rufus Trakya ve Makedonya'ya yönelik bir Sarmat saldırısını püskürtmek zorunda kalmış, MÖ 10 ve MÖ 2 yıllarındaki diğer saldırılar ise Gnaeus Cornelius Lentulus Augur tarafından püskürtülmüştür. ⓘ

Bu arada, diğer bazı Sarmat kabileleri, muhtemelen Aorslar, Roma imparatoru Augustus'a elçiler göndererek onlarla diplomatik bir uzlaşma sağlamaya çalıştılar. MS 1. yüzyılda, birbirlerine düşman olan Siraceler ve Aorsiler Roma-Bospora Savaşı'na karşıt taraflarda katıldılar: Siraceler ve kralları Zorsines, Roma ve Aorsilerle müttefik olan üvey kardeşi I. Cotys'e karşı Mithridates III ile ittifak kurdu. Cotys'in yenilgisiyle Siraces de bozguna uğradı ve topraklarının çoğundaki egemenliklerini kaybettiler. MS 50 ve 60 yılları arasında Alanlar Kafkasya'nın eteklerinde ortaya çıkmış ve buradan Kafkasya ve Transkafkasya bölgelerine ve Part İmparatorluğu'na saldırmışlardır. MS 1. yüzyılda Alanlar Volga boyunca batıya doğru genişleyerek Aorsların bir kısmını yutup geri kalanını yerlerinden ettiler ve Alanların baskısı Iazyges ve Roxolani'yi Tuna'nın ötesinden Roma İmparatorluğu'na saldırmaya devam etmeye zorladı. MS 1. yüzyılda, bozkırdan gelen Pharzoios ve Inismeus adlı iki Sarmat hükümdarı Olbia'da sikke basıyordu. ⓘ

Roxolani'ler Chersonese'deki çatışmanın ardından batıya doğru göçlerini sürdürdüler ve MS 69'da aşağı Tuna'ya kışın donduğunda nehri geçerek saldırabilecek kadar yakındılar ve kısa bir süre sonra Alanlarla birlikte Karadeniz kıyısında yaşıyorlardı ve daha sonra daha da batıya ilerleyerek günümüz Moldavya ve batı Ukrayna'sına karşılık gelen bölgelerde yaşıyorlardı. ⓘ

Romalılarla yakın temasları olan Sarmatyalı Arraei kabilesi sonunda Tuna nehrinin güneyine, Trakya'ya yerleşti ve bir başka Sarmatyalı kabile olan Coralli de İskit Sindi'nin bir bölümüyle birlikte aynı bölgede yaşıyordu. ⓘ

MS 1. ve 2. yüzyıllarda, Iazyges sık sık Pannonia'daki Romalı yetkilileri rahatsız etmiş, Vannius'taki Quadi krallığının yıkılmasına katılmış ve mevsimsel hareketler sırasında ya da ticaret için Transilvanya Platosu ve Karpat Dağları üzerinden doğuya göç etmişlerdir. ⓘ

MS 2. yüzyıla gelindiğinde Alanlar kuzey Kafkasya ve kuzey Karadeniz bozkırlarını fethetmiş ve yönetimleri altında güçlü bir kabileler konfederasyonu oluşturmuşlardı. Alanların egemenliği altında Pontus Bozkırı, güney Urallar ve günümüzde Batı Türkistan olarak bilinen bölgeyi birbirine bağlayan bir ticaret yolu vardı. Alanların bir grubu olan Antae'ler kuzeye, bugünkü Polonya topraklarına göç etmişlerdir. ⓘ

Trajan Sütunu'nda tasvir edildiği şekliyle Daçya Savaşları sırasında Sarmatyalı katafraktlar ⓘ

Düşüş

Sarmatların bozkırlardaki hegemonyası, Hunların Hazar Bozkırı ve Ural bölgesindeki Sarmat topraklarını fethettiği MS 2. ve 3. yüzyıllarda gerilemeye başladı ve Sarmatların üstünlüğü, Baltık Denizi bölgesinden göç eden Germen Gotların MS 200 civarında Pontus Bozkırını fethetmesiyle nihayet yok oldu. MS 375 yılında Hunlar, Don nehrinin doğusunda yaşayan Alanların çoğunu fethetmiş, önemli bir kısmını katletmiş ve onları kendi kabile yönetimlerine katmış, Don'un batısındaki Alanlar ise Hun egemenliğinden uzak kalmıştır. Hun devletinin bir parçası olarak Alanlar, Hunların Pontus Bozkırındaki Ostrogot krallığını yenilgiye uğratmasına ve fethetmesine katıldılar. Bazı özgür Alanlar Kafkasya dağlarına kaçmış, burada Osetler ve Kabardeyler gibi halkların etnogenezine katılmış ve diğer Alan grupları Kırım'da hayatta kalmıştır. Diğer özgür Alanlar Orta ve daha sonra Batı Avrupa'ya göç etmiş, buradan bazıları Britanya ve Hispanya'ya gitmiş ve bazı Alanlar Germen Vandallara katılarak Cebelitarık Boğazı'nı geçip Kuzey Afrika'da Vandal Krallığı'nı kurmuştur. ⓘ

Erken Orta Çağ boyunca, nihayetinde Doğu Avrupa'nın Proto-Slav nüfusu Sarmatyalıları kararlı bir şekilde asimile etmiş ve özümsemiştir. Ancak Alanlar olarak bilinen Sarmatlarla akraba bir halk, Kuzey Kafkasya'da Erken Orta Çağ'a kadar hayatta kalmış ve nihayetinde modern Oset etnik grubunu ortaya çıkarmıştır. ⓘ

Arkeoloji

Bir Sarmat-Parthian altın kolye ve muska, MS ikinci yüzyıl - Tamoikin Sanat Fonu. ⓘ

1947 yılında Sovyet arkeolog Boris Grakov, MÖ 6. yüzyıldan MS 4. yüzyıla kadar gelişen, geç kurgan mezarlarda (toprak höyükler içine gömülmüş) görülen, bazen çok daha eski kurganların bir kısmını yeniden kullanan bir kültür tanımladı. Karadeniz'in doğusundan Volga'nın ötesine kadar uzanan göçebe bir bozkır kültürüydü ve özellikle trans-Ural bozkırındaki Kardaielova ve Chernaya'daki iki önemli yerleşimde belirgindi. Mezar inşası, gömü gelenekleri, mezar eşyaları ve coğrafi yayılım ile ayırt edilen dört evre şunlardır:

1. Sauromatian, MÖ 6-5. yüzyıllar
2. Erken Sarmatiyen, MÖ 4-2. yüzyıllar, Prokhorovka kültürü olarak da adlandırılır
3. Orta Sarmatça, MÖ 2. yüzyıl sonundan MS 2. yüzyıl sonuna kadar
4. Geç Sarmatça, MS 2. yüzyıl sonu ile MS 4. yüzyıl arası ⓘ

"Sarmatian" ve "Sauromatian" etnonim olarak eşanlamlı olsa da, tamamen geleneksel olarak arkeolojik teknik terimler olarak farklı anlamlar verilmektedir. "Prokhorovka kültürü" terimi, 1916 yılında S. I. Rudenko tarafından kazılan Prokhorovski Bölgesi, Orenburg bölgesindeki bir höyük kompleksinden türemiştir. ⓘ

Bildirildiğine göre, 2001 ve 2006 yıllarında Macaristan'ın Budapeşte kenti yakınlarındaki Üllő5 arkeolojik alanında büyük bir Geç Sarmat çanak çömlek merkezi ortaya çıkarılmıştır. Tipik gri, tanecikli Üllő5 seramikleri, Büyük Macar Ovası bölgesinin kuzey-orta kesiminde her yerde bulunan ve canlı bir ticaret faaliyetine işaret eden farklı bir Sarmat çanak çömlek grubunu oluşturur. ⓘ

Sarmat mezarlarında bulunan cam boncukların incelendiği 1998 tarihli bir makale, geniş kültürel ve ticari bağlantılara işaret etmektedir. ⓘ

Arkeolojik kanıtlar İskit-Sarmat kültürlerinin Yunan Amazon efsanelerine yol açmış olabileceğini düşündürmektedir. Güney Ukrayna ve Rusya'da silahlı kadın mezarları bulunmuştur. David Anthony, Aşağı Don ve Aşağı Volga'daki İskit-Sarmat "savaşçı mezarlarının" yaklaşık %20'sinde savaş için savaşçı gibi giyinmiş kadınların bulunduğunu belirtmiş ve bu kültürel olguyla karşılaşmanın "muhtemelen Amazonlarla ilgili Yunan masallarına ilham verdiğini" ileri sürmüştür. ⓘ

Sarmatlar hakkında bulunan en bilgi verici arkeolojik kaynaklar,Sarmat boylarının mezarları hakkındadır.Sarmat mezarlarının çoğunluğu MÖ 1. yüzyıl ve MS 3.yüzyıl arasına aittir.Sarmat mezarları sadece Karadeniz'in kuzeyinde değil,aynı zamanda ormanlı bozkır alanlarında,Poltava bölgesinde,Orel bölgesinde,Vorskla Havzası'nda ve Kuzey Donetsk'de görülmektedir.Bu arkeolojik kanıtlar,bozkır bölgesinde yaşamış olan Sarmatlardan bir grubun oldukça kuzeylere yerleşmiş olduklarını anlıyoruz.Karadeniz'in kuzeyi ve idil boyundaki mezarlar burada yaşamış olan Sarmatların göçebe olduklarını gösteriyor.Kafkaslar'ın kuzeyinde ise durum daha farklı gözüküyor.Strabon'a göre buradaki Sarmatların bazısı göçebe,bazısı ise yerleşikti ve tarımla uğraşıyordu.20.yüzyılda çeşitli yerlerde yapılan arkeolojik çalışmalar Strabon'u doğrulamaktadır. ⓘ

Etnoloji

Novocherkassk yakınlarındaki Khokhlach kurganında bulunan bir Sarmat diademi (MS birinci yüzyıl, Hermitage Müzesi) ⓘ

Sarmatlar, aralarında İskitler ve Sakaların da bulunduğu İran bozkır halklarının bir parçasıydı. Bunlar da "Doğu İranlılar" olarak gruplandırılmaktadır. Arkeoloji, 'İran dilinde konuşan İskitler, Sarmatlar ve Sakalar ile daha önceki Timber-grave ve Andronovo kültürleri arasında' bağlantı kurmuştur. Bina yapımına dayanarak, bu üç halk muhtemelen daha önceki arkeolojik kültürlerin torunlarıydı. Sarmatyalılar ve Sakalar, daha önceki Andronovo kültürüyle aynı taş yapı yöntemlerini kullanmışlardır. Ahşap mezar (Srubnaya kültürü) ve Andronovo ev inşa gelenekleri bu üç halk tarafından daha da geliştirilmiştir. Andronovo çömlekçiliği Saka ve Sarmatlar tarafından devam ettirilmiştir. Arkeologlar Andronovo kültürü insanlarını belirgin Kafkasyalı özellikler gösteren insanlar olarak tanımlamaktadır. ⓘ

Kazakistan'ın büyük bozkırları 2004 ilkbaharında ⓘ

İlk Sarmatlar çoğunlukla MÖ dördüncü ve üçüncü yüzyıllarda güney Urallardan Aşağı Volga'ya ve oradan da kuzey Pontus bozkırlarına göç eden Prokhorovka kültürüyle özdeşleştirilir. Göç sırasında Sarmat nüfusunun arttığı ve Alanlar, Aorsi, Roxolani ve Iazyges gibi çeşitli gruplara ayrıldıkları görülmektedir. MÖ 200'e gelindiğinde Sarmatlar, bozkırların baskın halkı olarak İskitlerin yerini almıştır. Sarmatlar ve İskitler Karadeniz'in kuzeyindeki Pontus bozkırlarında savaşmışlardır. Büyük bir konfederasyon olarak tanımlanan Sarmatlar, önümüzdeki beş yüzyıl boyunca bu topraklara hakim olacaklardı. Brzezinski ve Mielczarek'e göre Sarmatlar Don Nehri ile Ural Dağları arasında kurulmuştur. Yaşlı Plinius onların Vistül Nehri'nden (bugünkü Polonya'da) Tuna Nehri'ne kadar uzandıklarını yazmıştır. ⓘ

Kültür

Sarmatlar, adına atlarını kurban ettikleri bir ateş tanrısına tapmıştır. Kadınlar erkeklerle birlikte savaşlara katılmıştır. Ancak ana-erkil yaşam zamanla biçim değiştirmiş ve bir erkek monarşisi oluşmuştur. Zengin ölüler için yapılan mezarlara (kurgan) değerli eşyalarını koyan Sarmatlara ait günümüzde Adigey'deki ve Kuban Irmağı havzasındaki höyüklerden arkeolojik buluntular çıkarılmıştır. At takımları ve silahlar Sarmat becerisini kanıtlamaktadır. Yüzük, bilezik, taç, broş, altın tabak ve benzeri ziynet eşyaları Adigey'deki ve Rusya'daki bazı müzelerde sergilenmektedir. ⓘ

Dil

Sarmatlar çeşitli dil bilimcilere göre İran dilleri içerisindedir.MÖ 1.yüzyıla gelindiğinde,Güney Rusya'da ve çeşitli yerlerde bulunan İran kabileleri birbirinden farklı diller ve lehçeler konuşuyorlardı.Sarmatların'da bu gruba dahil olduğu,Sarmat boylarının konuştukları dilin 'Eski İran - Ön İran' dilinden türetilmiş bir dil olduğu söylenmektedir. 1968'de makale yayınlayan bir grup İranologun yazdığına göre dönemin Karadeniz kıyılarındaki tarih kaynaklarında; Yunanca yazıtlarda geçen çok sayıda İran dillerine ait isim Sarmatyalıların Doğu İran dilleri lehçesinin atalarından olabileceğini gösterdi. Bununla birlikte,Harmatta (1970) "Sarmatlar'ın ve Sarmat boylarının dilinin İran dillerine ait olamayacağını savundu. ⓘ

MÖ 170 dolaylarında Sarmatia ve diğer Doğu İran dillerinin konuşulduğu topraklar (turuncu renkle gösterilmiştir) ⓘ

Ekipman

Avrupa'ya göç eden en erken Sarmat kabilelerinden biri olan ve bu nedenle coğrafi olarak daha batıdaki Sarmatlar arasında yer alan Roxolani, ham öküz derisinden yapılmış miğferler ve korseler ile hasır kalkanların yanı sıra mızraklar, yaylar ve kılıçlar kullanmıştır. Roxolanlılar bu zırh ve silah biçimlerini yakınlarında yaşadıkları Germen Bastarnae'den almışlardır. ⓘ

Daha doğudaki Sarmat kabileleri pullu zırh kullanır ve savaşta contus adı verilen uzun bir mızrak ve yay kullanırlardı. ⓘ

Genetik

Rusya Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü'nden Gennady Afanasiev ve arkadaşları tarafından 2014 yılında yürütülen bir çalışmada, Don Nehri üzerindeki on Alanik gömüden yedisinde bulunan kemik parçalarından DNA çıkarılmıştır. Bunlardan dördünün yDNA Haplogrup G2'ye ait olduğu ve altısının mtDNA haplogrup I'e sahip olduğu ortaya çıkmıştır. ⓘ

2015 yılında Moskova'daki Arkeoloji Enstitüsü, çeşitli Sarmato-Alan ve Saltovo-Mayaki kültürü Kurgan gömüleri üzerinde araştırma yapmıştır. Bu analizlerde, MS dördüncü ila altıncı yüzyıla ait iki Alan örneğinin yDNA haplogrupları G2a-P15 ve R1a-z94'e ait olduğu ortaya çıkarken, MS ikinci ila üçüncü yüzyıla ait üç Sarmatian örneğinden ikisinin yDNA haplogrup J1-M267'ye, birinin ise R1a'ya ait olduğu bulunmuştur. MS sekizinci ila dokuzuncu yüzyıla ait üç Saltovo-Mayaki örneğinin G, J2a-M410 ve R1a-z94 haplogruplarına karşılık gelen yDNA'ya sahip olduğu ortaya çıkmıştır. ⓘ

Mart 2017'de Nature Communications'da yayınlanan bir genetik çalışmada, Rusya'nın Pokrovka bölgesinde (Ural Dağları'nın güneybatısında) MÖ beşinci yüzyıl ile MÖ ikinci yüzyıl arasında gömülmüş birkaç Sarmatyalı birey incelenmiştir. Elde edilen Y-DNA örneği R1b1a2a2 haplogrubuna aitti. Bu, daha önceki Yamnaya kültürünün erkekleri arasında baskın olan soydu. Çıkarılan on bir mtDNA örneği U3, M, U1a'c, T, F1b, N1a1a1a, T2, U2e2, H2a1f, T1a ve U5a1d2b haplogruplarına aittir. İncelenen Sarmatyalıların daha önceki Yamnaya kültürü halkları ve Poltavka kültürü ile yakın akraba oldukları tespit edilmiştir. ⓘ

Mayıs 2018'de Nature dergisinde yayımlanan bir genetik çalışmada, MÖ 400 ile MS 400 yılları arasında gömülmüş on iki Sarmat kalıntısı incelenmiştir. Çıkarılan beş Y-DNA örneği R1a1, I2b, R (iki örnek) ve R1 haplogruplarına aitti. Çıkarılan on bir mtDNA örneği C4a1a, U4a2 (iki örnek), C4b1, I1, A, U2e1h (iki örnek), U4b1a4, H28 ve U5a1'e aitti. ⓘ

Ekim 2018'de Science Advances dergisinde yayımlanan bir genetik çalışmada, MS 55 ile MS 320 yılları arasında gömülmüş beş Sarmatyalının kalıntıları incelenmiştir. Çıkarılan üç Y-DNA örneği haplogrup R1a1a ve R1b1a2a2'ye (iki örnek) aitken, çıkarılan beş mtDNA örneği haplogrup H2a1, T1a1, U5b2b (iki örnek) ve D4q'ya aitti. ⓘ

Temmuz 2019'da Current Biology'de yayımlanan bir genetik çalışmada dokuz Sarmatyalı'nın kalıntıları incelenmiştir. Çıkarılan beş Y-DNA örneği Q1c-L332, R1a1e-CTS1123, R1a-Z645 (iki örnek) ve E2b1-PF6746 haplogruplarına aitken, çıkarılan dokuz mtDNA örneği W, W3a, T1a1, U5a2, U5b2a1a2, T1a1d, C1e, U5b2a1a1, U5b2c ve U5b2c haplogruplarına aitti. ⓘ

Cell dergisinde 2022 yılında yayınlanan bir arkeogenetik çalışmada, Macaristan'daki Pannonian Havzası'ndan MS 4-5. yüzyıla ait 17 Geç Sarmatian örneği analiz edilmiştir. Çıkarılan dokuz Y-DNA çeşitli haplogruplara aitti: 2x I2a1b1a2b1-CTS4348, 2x I1a2a1a-Z141, I1a-DF29, G2a1-FGC725, E1b1b-L142. 1, R1a1a1b2a2a1-Z2123 ve R1b1a1b1a2a2b-PF6570, mtDNA haplogrupları ise C5, H, 2x H1, H5, H7, H40, H59, HV0 I1, J1, 2x K1a, T1a, 2x T2b, U2. ⓘ

Fiziksel görünüm

Romalı yazar Ovid, Sarmat kabilelerinden biri olan Coralli'nin sarı saçlı olduğunu kaydetmiştir ki bu Ammianus Marcellinus'un da Alanlara atfettiği bir özelliktir. Neredeyse tüm Alanların "büyük boylu ve güzel olduklarını, saçlarının biraz sarı olduğunu, gözlerinin korkutucu derecede vahşi olduğunu" yazmıştır. ⓘ

Modern tarihçiler Alanların uzun boylu ve sarı saçlı olarak tanımlanması konusunda çelişkili görüşler ileri sürmüşlerdir. Örneğin Roger Batty, "muhtemelen Alanların sadece bir kısmının sarışın olduğunu" ileri sürmüştür. Bernard Bachrach da aynı şekilde Alanların çok sayıda yabancıyı asimile etmeleri nedeniyle çoğunun sarı saçlı olma ihtimalinin düşük olduğunu ve Alanların ayırt edici bir fiziksel özelliğinin bulunmadığını öne sürmüştür. Ancak John Day, Bachrach'ın analizinin hatalı olduğunu, çünkü Ammianus Marcellinus'tan orijinal pasajı yanlış tercüme ettiğini ve Alanların çoğunluğunun aslında sarışın olduğunu ileri sürmüştür. Iver Neumann, Alanların sarışın olarak tanımlanmasının, Hint-İranlı soylarının Hunlarda olduğundan daha fazla olduğu anlamına gelebileceğini öne sürmüştür. Charles Previté-Orton, Alanların sadece kısmen İran kökenli olduklarını ve soylarının diğer kısmının esir kadınlardan ve kölelerden geldiğini yazmıştır. ⓘ

Mirfatih Zekiyev'in öncüsü olduğu bazı tarihçiler tarafından ise Sarmatların Türk kökenli bir halk olduğu iddia edilmektedir. ⓘ

Sarmatizm

Sarmatizm (veya Sarmatianism), Polonya'nın kökeninin Polonya-Litvanya Topluluğu içindeki Sarmatlardan geldiğine dair bir fikrin oluşumunu tanımlayan, politik bir gölgesi olan etno-kültürel bir kavramdır. Rönesans döneminden on sekizinci yüzyıla kadar var olan soyluların (szlachta) baskın Barok kültürü ve ideolojisidir. Bir başka kavram olan "Altın Özgürlük" ile birlikte, İngiliz Milletler Topluluğu'nun kültür ve toplumunun merkezi bir yönünü oluşturmuştur. Özünde, Polonya Milletler Topluluğu halkının, antik çağda Slav topraklarının efsanevi istilacıları olan eski İranlı Sarmatların soyundan geldiğine dair birleştirici inanç vardı. ⓘ

Kabileler

• Alans
• Aorsi
• Arcaragantes
• Hamaxobii (muhtemelen)
• Iazyges
• Limigantes
• Osetler
• Roxolani
• Saii
• Serboi
• Siraces
• Spali
• Taifals (muhtemelen) ⓘ