Ü
| Latin alfabesi Üü harfi |
|
| Ü | ü |
| Ü | ü |
Ü, Latin alfabesinde bir harftir. Almanca, Türkçe, Macarca, Azerice, Türkmence, Uygurca, Tatarca, Estonca dillerinde kullanılır. Bu dillerin hepsinde /y/ sesini temsil eder. Ayrıca İspanyolca, Fransızca, Katalanca gibi bazı Lâtin dillerde ise u sesinin ayrıca telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. Ä ve Ö harflerini kullanan Fince ve İsveççe dilleri, Ü harfinin yerine aynı sesi vermek için Y harfini kullanırlar. ⓘ
| Ü | ü ⓘ |
Ü (küçük harf ü), tipik olarak yakın ön yuvarlak sesli harf [y]'yi temsil eden bir karakterdir. Birkaç büyük Latin alfabesinde (Azerice, Estonca, Almanca, Macarca ve Türkçe dahil) ayrı bir harf olarak sınıflandırılır, ancak Katalanca, Galiçyaca, Oksitanca, Guarani ve İspanyolca gibi diğerlerinde bir umlaut / diyez ile U harfi olarak sınıflandırılır. Alfabelerinin bir parçası olmamasına rağmen, Fince ve İsveççe gibi dillerde yabancı isimlerde ve München ("Münih") gibi kelimelerde kullanıldığında da görülür; Fince ve İsveççe yerli kelimelerde [y] harfini yalnızca Y olarak hecelemektedir. ⓘ
U-umlaut
Alman alfabesinde umlaut ile U şeklinde bir glif bulunur. Uzun olduğunda [yː] ve kısa olduğunda [ʏ] ile sonuçlanan u'nun umlauted formunu temsil eder. Bu harf U ile birlikte ya da UE olarak harmanlanır. İsveççe gibi Almanca isimleri veya yazılışları benimsemiş dillerde de bu harf görülür. Ancak bu dillerin alfabelerinin bir parçası değildir. İsveççe'de bu harf Almanca y anlamına gelen tyskt y olarak adlandırılır. ⓘ
Harfin normal alfabenin bir parçası olmadığı diğer dillerde veya ASCII gibi sınırlı karakter setlerinde, U-umlaut sıklıkla iki harfli "ue" kombinasyonu ile değiştirilir. Optik karakter tanıma yazılımı bazen bunu yanlışlıkla ii olarak görür. ⓘ
U-Umlaut
Bu harfin /y/ sesini temsil etmek için kullanımı, ilk olarak Almancada ortaya çıkmıştır. Orta Yüksek Almanca dilinde, bazı kelimelerde /u/ sesleri, ince ünlü içeren bir ek alınca /y/ sesine evrilmiştir. Bunu temsil etmek için bazı yerlerde 〈ue〉 gösterimi tercih edilirken, bazı yerlerde ise yerden tasarruf etmek için e, u'nun üzerine yazılmıştır. E harfi, o zaman kullanılan el yazısında iki çizgiye benzediği için baskıda iki çizgiye, daha sonra iki noktaya evrilmiştir. Almancada bu harf, teknik sebeplerden ötürü yazılamıyorsa, UE diye de yazılabilmektedir. ⓘ
Almancanın etkisinde olan bazı diller de aynı sesi göstermek için bu harfi devşirmiştir. Macarcada 〈ü〉 harfi, Almancadaki gibi /y/ sesini göstermektedir. Aynı zamanda, 〈ű〉 harfi ise uzun bir /yː/ sesini temsil etmektedir. Estoncada da Ü harfi /y/ sesini temsil etmektedir. Ancak, Almancadan Ä ve Ö harfini alan İsveççe, Ü harfini ödünç almaktansa Y harfiyle /y/ sesini temsil etmeyi tercih etmiştir. Aynı kullanım, İsveççenin etkisi altında olan Fincede de kullanılmıştır. ⓘ
1928 Harf İnkılâbı ile Türkçe de bu harfi Almancadan, /y/ sesini temsil etmek için ödünç almıştır. Türkçe Alfabesine dayanılarak oluşturulan Azerice, Tatarca, Türkmence ve Kazakça alfabelerinde de bu harf aynı /y/ sesi için kullanılmıştır. Çin Halk Cumhuriyetinin Uygurca için oluşturduğu Lâtin alfabede de bu harf aynı şekilde kullanılmıştır. ⓘ
Çincenin Pinyin lâtinizasyon sisteminde de bu harf /y/ sesi için kullanılmaktadır. Ancak; J, Q, X ve Y harflerinden sonra sadece /y/ sesi gelebildiğinden Ü harfi kullanılmaz, noktasız U harfi kullanılır. Sadece N ve L harflerinden sonra hem /u/, hem de /y/ sesi gelebildiği için Ü harfi kullanılır. Çoğu Çince klavyede Ü harfi olmadığından yerine V harfinin kullanıldığı da olur. ⓘ
Ü harfi Alman, Macar, Türk, Uygur Latin, Eston, Azeri, Türkmen, Kırım Tatar, Kazak Latin ve Tatar Latin alfabelerinde bulunur ve burada yakın bir ön yuvarlak sesli harfi [y] temsil eder. Ayrı bir harf olarak kabul edilir, ayrı olarak harmanlanır, U veya Y'nin basit bir modifikasyonu değildir ve UE'den farklıdır. ⓘ
İsveç ve Fin alfabelerinde ü, y olarak alfabetikleştirilmiştir. ⓘ
| ISO temel Latin alfabesi ⓘ | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Oo | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Vv | Ww | Xx | Yy | Zz | |
|
Özel işaret almış U harfi
İki nokta işaretini kullanan harfler
tarih • paleografi • türetimler • diyakritik • noktalama • rakamlar • harf listesi | |||||||||||||||||||||||||
 | Yazı sistemi, alfabe veya harf ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. ⓘ |
U-diaeresis
Birçok dilde U harfi üzerinde diyez, harfin normal şekilde, düşmeden, komşularla çift sesler oluşturmadan vb. telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. ⓘ
İspanyolcada "gue"/"güe" [ɡe]/[ɡwe] ve "gui"/"güi" [ɡi]/[ɡwi] arasında ayrım yapmak için kullanılır: nicaragüense ("Nikaragua"), pingüino ("penguen"). ⓘ
Benzer şekilde Katalanca'da "gue~güe" [ɡe]~[ɡwe], "gui~güi" [ɡi]~[ɡwi], "que~qüe" [ke]~[kwe] ve "qui~qüi" [ki]~[kwi] şeklindedir, aigües, pingüins, qüestió, adeqüi'de olduğu gibi. Ayrıca ü, normalde bir çift ses oluşturacak ünlü çiftlerinin ayrı heceler olarak telaffuz edilmesi gerektiğini belirtmek için kullanılır, örnekler: Raül, diürn. ⓘ
Fransızcada diyez "u" üzerinde sadece çok nadiren, bazı nadir kelimelerde görülür, capharnaüm [-aɔm] ('shambles'), Capharnaüm/Capernaüm [-aɔm] veya Emmaüs [-ays]. 1990 yazım reformlarından sonra, aigüe (eskiden aiguë), ambigüe (eskiden ambiguë) ve argüer [aʁɡɥe] (eskiden diyezsiz) gibi birkaç kelimeye daha uygulanmıştır. ⓘ
Fonetik alfabelerde kullanım
Birçok Batı Orta Almanca, Aşağı Ren ve ilgili yerel diller için fonetik bir alfabe olan Rheinische Dokumenta'da "ü" [y] ile [ʏ] arasında bir aralığı temsil eder. ⓘ
Tipografi
Tarihsel olarak benzersiz Ü harfi ve U-diaeresis, harfin üzerinde iki nokta bulunan bir U olarak yazılmıştır. U-umlaut, üzerinde küçük bir e harfi bulunan bir U olarak yazılmıştır (Uͤ uͤ): bu küçük e harfi ortaçağ elyazmalarında iki dikey çubuğa dönüşmüştür. Daha sonraki elyazmalarının çoğunda bu çubuklar neredeyse noktalara dönüşmüştür. ⓘ
Modern tipografide daktilolarda ve daha sonra bilgisayar klavyelerinde hem noktalı U (Ü'yü de temsil eder) hem de çubuklu U'ya izin verecek yeterli alan yoktu. Neredeyse aynı göründükleri için iki glif birleştirildi, bu ISO 8859-1 gibi bilgisayar karakter kodlamalarında da yapıldı. Sonuç olarak, üç farklı karakter arasında ayrım yapmanın bir yolu yoktu. Unicode teorik olarak bir çözüm sunsa da, bu neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Çift akut U (Ű) Macar alfabesinde uzun Ü'yü temsil eden ayrı bir harftir. ⓘ
Hesaplama kodları
| Önizleme | Ü | ü | ||
|---|---|---|---|---|
| Unicode adı | ÇIFT SESLI LATIN BÜYÜK U HARFI | LATIN KÜÇÜK U HARFI ILE IKI NOKTA ÜST ÜSTE | ||
| Kodlamalar | ondalık | altıgen | dec | altıgen |
| Unicode | 220 | U+00DC | 252 | U+00FC |
| UTF-8 | 195 156 | C3 9C | 195 188 | C3 BC |
| GB 18030 | 129 48 137 53 | 81 30 89 35 | 168 185 | A8 B9 |
| Sayısal karakter referansı | Ü | Ü | ü | ü |
| Adlandırılmış karakter referansı | Ü | ü | ||
| EBCDIC ailesi | 252 | FC | 220 | DC |
| ISO 8859-1/2/3/4/9/10/14/15/16 | 220 | DC | 252 | FC |
| CP437 | 154 | 9A | 129 | 81 |
| Kod sayfası 10029 | 134 | 86 | 159 | 9F |
| GB/T 2312, GBK, GB 18030 | 168 185 | A8 B9 | ||
| HKSCS | 136 162 | 88 A2 | ||
Hanyu Pinyin için tonal işaretler
| Önizleme | Ǖ | ǖ | Ǘ | ǘ | Ǚ | ǚ | Ǜ | ǜ | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Unicode adı | DİYEREZ VE MAKRON İLE LATİNCE BÜYÜK U HARFİ | DİYEREZLİ VE MAKRONLU LATİN KÜÇÜK U HARFİ | ÇIFT VE AKUT ILE LATIN BÜYÜK U HARFI | ÇIFT VE AKUT ILE LATIN KÜÇÜK U HARFI | DİYEREZ VE KARON İLE LATİNCE BÜYÜK U HARFİ | DİYEREZLİ VE KARONLU LATİN KÜÇÜK U HARFİ | LATINCE BÜYÜK U HARFI, ÇIFT NOKTA VE MEZAR ILE | LATIN KÜÇÜK U HARFI, ÇIFT NOKTA VE MEZAR ILE | ||||||||
| Kodlamalar | ondalık | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen | dec | altıgen |
| Unicode | 469 | U+01D5 | 470 | U+01D6 | 471 | U+01D7 | 472 | U+01D8 | 473 | U+01D9 | 474 | U+01DA | 475 | U+01DB | 476 | U+01DC |
| UTF-8 | 199 149 | C7 95 | 199 150 | C7 96 | 199 151 | C7 97 | 199 152 | C7 98 | 199 153 | C7 99 | 199 154 | C7 9A | 199 155 | C7 9B | 199 156 | C7 9C |
| GB 18030 | 129 48 159 57 | 81 30 9F 39 | 168 181 | A8 B5 | 129 48 160 48 | 81 30 A0 30 | 168 182 | A8 B6 | 129 48 160 49 | 81 30 A0 31 | 168 183 | A8 B7 | 129 48 160 50 | 81 30 A0 32 | 168 184 | A8 B8 |
| Sayısal karakter referansı | Ǖ | Ǖ | ǖ | ǖ | Ǘ | Ǘ | ǘ | ǘ | Ǚ | Ǚ | ǚ | ǚ | Ǜ | Ǜ | ǜ | ǜ |
| GB/T 2312, GBK, GB 18030 | 168 181 | A8 B5 | 168 182 | A8 B6 | 168 183 | A8 B7 | 168 184 | A8 B8 | ||||||||
| HKSCS | 136 124 | 88 7C | 136 125 | 88 7D | 136 126 | 88 7E | 136 161 | 88 A1 | ||||||||
Klavye Kullanımı
Klavyeden ⟨Ü⟩ ve ⟨ü⟩ girmek için kullanılabilecek yöntemler işletim sistemine, klavye düzenine ve uygulamaya bağlıdır.
- Microsoft Windows - bazı klavye düzenlerinde ⟨Ü⟩ için ayrı tuşlar bulunur
- İsviçre Fransız klavyesini kullanarak ⟨ü⟩ yazarak girilebilir ⇧ Vardiya+È
- ABD Uluslararası düzenini kullanarak, ⟨ü⟩ yazarak girilebilir AltGR+Y
- Microsoft Windows: Sayı Kilidi açıkken, tuşunu basılı tutun Alt tuşuna basın ve sayısal tuş takımına etkin DOS/OEM kod sayfasındaki kod noktasının ondalık değerini baştaki sıfır olmadan yazın, ardından Alt anahtarı; yani Alt+1+5+4 ⟨Ü⟩ için ve Alt+1+2+9 için ⟨ü⟩
- Microsoft Windows: Sayı Kilidi açıkken, tuşunu basılı tutun Alt tuşuna basarken sayısal tuş takımına etkin ANSI kod sayfasındaki kod noktasının ondalık değerini baştaki sıfırla birlikte yazın, ardından Alt tuşunu bırakın; örn. Alt+0+2+2+0 ⟨Ü⟩ için ve Alt+0+2+5+2 için ⟨ü⟩
- Windows için Microsoft Word: yazın Ctrl+: ardından ⇧ Vardiya+U için ⟨Ü⟩ veya Ctrl+: sonra U için ⟨ü⟩
- İngilizce klavye düzenine sahip macOS (Avustralya, İngiliz veya ABD): yazın ⌥ Opsiyon+U ardından ⇧ Vardiya+U için ⟨Ü⟩ veya ⌥ Opsiyon+U ve sonra U ⟨ü⟩ için veya U tuşuna basılı tutarak ve ardından 2
- Linux tabanlı işletim sistemlerinde bu sembol, Compose tuşuna basılarak yazılabilir ve ardından u, ".
- GTK tabanlı GUI Uygulamaları içinde, Ctrl+⇧ Vardiya+U ardından Hex-Code ⓘ