Fabl

Fabl ya da Öykünce sonunda ders verme amacı güden, güldüren, düşündüren ve genellikle manzum öykülerdir. İnsana ait bir özelliğin insan dışında bir varlığa verilmesidir. Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır. Ama bu hayvanlar insanlar gibi düşünür, konuşur ve insanlar gibi davranır. ⓘ

Dünyanın en ünlü fabl yazarları Ezop, La Fontaine ve Beydeba'dır. Ezop'un fablları M.Ö. 300 yılında derlenerek yazıya geçirilmiştir. Amerikalı James Thurber ve İngiliz George Orwell çağdaş fabl yazarlarıdır. Fablı ilk olarak yazanlar Friglerdir. Hititler fablları taş tabletlere yazıp resimliyorlardı. Fabllar günümüzde eğitimde çok kullanılmaktadır. ⓘ

"Fabl" sözcüğünün kökeni Latince "hikâye" manasına gelen "fabıla"'dır. Fakat bu sözcük zamanla bir ahlak ilkesi veya davranış kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikâye türünün adı olmuştur. ⓘ

Türkçeye "fabl" kelimesi Fransızca'dan geçmiştir. ⓘ

Türk edebiyatında ise ilk fabl örneği, 126 beyitten oluşan Harnâme adlı bir mesnevidir. ⓘ

Kazları koruyan antropomorfik kedi, Mısır, MÖ 1120 civarı ⓘ

Fabl, edebi bir türdür: hayvanlar, efsanevi yaratıklar, bitkiler, cansız nesneler veya antropomorfize edilmiş doğa güçlerini içeren ve sonunda özlü bir özdeyiş veya söz olarak açıkça eklenebilecek belirli bir ahlaki dersi ("ahlak") gösteren veya yönlendiren düzyazı veya manzum kısa kurgusal bir hikaye. ⓘ

Bir fablın kıssadan farkı, kıssada hayvanların, bitkilerin, cansız nesnelerin ve doğa güçlerinin konuşma ya da diğer insani güçleri üstlenen aktörler olarak yer almamasıdır. ⓘ

Kullanım her zaman bu kadar net bir şekilde ayırt edilmemiştir. Yeni Ahit'in Kral James Versiyonu'nda "μῦθος" ("mythos") Timoteos'a Birinci Mektup, Timoteos'a İkinci Mektup, Titus'a Mektup ve Petrus'un Birinci Mektubu'nda çevirmenler tarafından "fabl" olarak çevrilmiştir. ⓘ

Masal yazan bir kişi fabulisttir. ⓘ

Tarih

Fabl, halk edebiyatının en kalıcı biçimlerinden biridir ve modern araştırmacılar, edebi antolojilerden ziyade sözlü aktarım yoluyla yurtdışına yayıldığı konusunda hemfikirdir. Fabllar hemen hemen her ülkenin edebiyatında bulunabilir. ⓘ

Ezop ya da Ezop masalları

Aesopica veya Ezop Masalları olarak adlandırılan çeşitli külliyat, M.Ö. 550 civarında antik Yunanistan'da bir köle olduğu varsayılan efsanevi Ezop'a atfedilen en iyi bilinen batı masallarının çoğunu içerir. Babrius, Ezop Masalları'nı Helenistik Prens "İskender" için manzum olarak kaleme aldığında, II. Kitabın başında Ezop'un "Helenlerin oğullarına" tanıttığı bu tür "efsanelerin" "Ninos" (Yunanlılara göre Ninova'yı temsil eder) ve Belos ("hükümdar") zamanından kalma "Suriyelilerin" bir icadı olduğunu açıkça belirtmiştir. Koslu Epicharmus ve Phormis'in komik masalları ilk icat edenler arasında olduğu bildirilmektedir. Ezop'un birçok bilinen fablı arasında "Karga ve Sürahi", "Kaplumbağa ve Tavşan" ve "Aslan ve Fare" sayılabilir. Antik Yunan ve Roma eğitiminde fabl, progymnasmata'nın (düzyazı kompozisyonu ve topluluk önünde konuşma eğitim alıştırmaları) ilkiydi; burada öğrencilerden fablları öğrenmeleri, geliştirmeleri, kendi fabllarını icat etmeleri ve nihayetinde bunları daha uzun adli veya müzakereci konuşmalarda ikna edici örnekler olarak kullanmaları istenirdi. Eğitmenlerin öğretmek, öğrencilerin de öğrenmek için çok çeşitli fabllara ihtiyaç duyması, bunların Ezop'unki gibi koleksiyonlar halinde bir araya getirilmesiyle sonuçlanmıştır. ⓘ

• Richard Bach, Martı
• George Orwell, Hayvan Çiftliği
• Antoine de Saint-Exupéry, Küçük Prens
• Jean de La Fontaine, La Fontaine Masalları
• Ezop, Ezop Masalları
• Ezop, Aslan ile Fare
• Ezop, Karga ile Tilki
• Ezop, Ağustos Böceği ile Karınca
• Şeyhî, Harnâme
• Ahmed Midhat, Kıssadan Hisse ⓘ

Afrika

Afrika sözlü kültürü zengin bir hikâye anlatma geleneğine sahiptir. Binlerce yıldır olduğu gibi, Afrika'daki her yaştan insan, bitkiler, hayvanlar ve nehirler, ovalar ve dağlar gibi yeryüzü yapıları da dahil olmak üzere doğayla etkileşime girmeye devam ediyor. Büyükanne ve büyükbabalar Afrika toplumlarında büyük saygı görüyor ve emeklilik yıllarında hikaye anlatıcılığının yeni rolünü üstleniyorlar. Çocuklar ve bir dereceye kadar yetişkinler, iyi bir masal anlatma arayışına girdiklerinde iyi masal anlatıcıları tarafından büyülenirler. ⓘ

Joel Chandler Harris, Remus Amca adı altında köleliğin hüküm sürdüğü Güney bağlamında Afro-Amerikan masalları yazmıştır. Brer Rabbit, Brer Fox ve Brer Bear adlı hayvan karakterlerin hikayeleri Afro-Amerikan hikaye anlatıcılığının modern örnekleridir, ancak bu, Remus Amca'nın ırkçı ya da köleliğin savunucusu olup olmadığına dair eleştiri ve tartışmaların ötesine geçmemelidir. Disney filmi Song of the South (Güneyin Şarkısı) hikayelerin birçoğunu halka ve hikaye anlatıcılığının konuşma, okuma, yazma eğitimi olmayan kültürlerin ve grupların yaşamında oynadığı role aşina olmayan diğer kişilere tanıtmış ya da Afrikalıların ve diğer yerli halkların sömürgeleştirilmiş ülkelere köle işgücü sağlamak için esir alınmasına yönelik dünya uygulamalarından yer değiştirdikleri kültürleri tanıtmıştır. ⓘ

Hindistan

Hindistan, çoğu geleneksel hikayelerden türetilen ve yerel doğal unsurlarla ilgili olan zengin bir masal geleneğine sahiptir. Hint masalları genellikle belirli bir ahlak dersi verir. Bazı öykülerde tanrılar hayvani yönlere sahipken, diğerlerinde karakterler diğer kültürlerde bulunanlara benzer arketipik konuşan hayvanlardır. Antik Hindistan'da M.Ö. ilk bin yılda yüzlerce fabl bestelenmiştir, bunlar genellikle çerçeve hikâyeler içinde hikâyelerdir. Hint fablları insan ve hayvanlardan oluşan karışık bir kadroya sahiptir. Diyaloglar genellikle Ezop masallarından daha uzundur ve hayvanlar birbirlerini hile ve aldatmacalarla alt etmeye çalıştıklarından genellikle komiktir. Hint fabllarında insanlar hayvanlardan üstün olarak sunulmaz. Hindistan'daki fablların başlıca örnekleri Panchatantra ve Jataka masallarıdır. Bunlar arasında Vishnu Sarma'nın Panchatantra'sı, Hitopadesha, Vikram ve Vampir ve Syntipas'ın Yedi Bilge Usta'sı, daha sonra Eski Dünya'da etkili olan fabl koleksiyonlarıydı. Ben E. Perry (Ezop fabllarının "Perry Dizini "nin derleyicisi) Budist Jataka masallarının ve Pançatantra'daki fablların bazılarının benzer Yunan ve Yakın Doğu masallarından etkilenmiş olabileceğini tartışmalı bir şekilde ileri sürmüştür. Vyasa'nın Mahabharata'sı ve Valmiki'nin Ramayana'sı gibi daha eski Hint destanları da ana hikâyenin içinde, genellikle yan hikâyeler veya arka hikâye olarak fabllar içeriyordu. Yakın Doğu'nun en ünlü halk hikâyeleri Binbir Gece Masalları'dır ve Binbir Gece Masalları olarak da bilinir. ⓘ

Pançatantra, eski bir Hint masalları derlemesidir. Vishnu Sharma'ya atfedilen kaydedilmiş en eski eser M.Ö. 300'lere tarihlenmektedir. Masallar muhtemelen derlemeden çok daha eskidir ve kitabın derlenmesinden önce sözlü olarak aktarılmıştır. "Panchatantra" kelimesi "pancha" (Sanskritçe'de "beş" anlamına gelir) ve "tantra" (dokuma anlamına gelir) kelimelerinin bir karışımıdır. Bir kitabı oluşturmak için birden fazla anlatı ve ahlaki ders ipliğini bir araya getirmeyi ima eder. ⓘ

Avrupa

Demirci ve köpek masalının on altıncı yüzyıldan kalma basılı resmi. ⓘ

Fabllar Orta Çağ boyunca uzun bir geleneğe sahip olmuş ve Avrupa yüksek edebiyatının bir parçası haline gelmiştir. 17. yüzyılda Fransız fabl yazarı Jean de La Fontaine (1621-1695) fablın ruhunu bir davranış kuralı olan ahlakta görmüştür. Ezop modelinden yola çıkan La Fontaine, sarayı, kiliseyi, yükselen burjuvaziyi, aslında zamanının tüm insan manzarasını hicvetmeye koyuldu. La Fontaine'in modeli daha sonra İngiliz John Gay (1685-1732); Polonyalı Ignacy Krasicki (1735-1801); İtalyan Lorenzo Pignotti (1739-1812) ve Giovanni Gherardo de Rossi (1754-1827) tarafından taklit edildi; Sırbistan'dan Dositej Obradović (1739-1811); İspanya'dan Félix María de Samaniego (1745-1801) ve Tomás de Iriarte y Oropesa (1750-1791); Fransa'dan Jean-Pierre Claris de Florian (1755-94); ve Rusya'dan Ivan Krylov (1769-1844). ⓘ

Modern dönem

Modern zamanlarda, fabl çocuk kitaplarında önemsizleştirilirken, modern yetişkin edebiyatına da tamamen uyarlanmıştır. Felix Salten'in Bambi'si (1923) bir Bildungsroman'dır - bir kahramanın reşit olma hikayesi - bir fabl biçiminde kaleme alınmıştır. James Thurber eski fabl tarzını Fables for Our Time (1940) ve Further Fables for Our Time (1956) adlı kitaplarında ve The Beast in Me and Other Animals (1948) kitabındaki "The Princess and the Tin Box" ve "The Last Clock" adlı öykülerinde kullanmıştır: A Fable for the Time, Such As It, of Man" (1961) ve Lanterns and Lances (1961) adlı kitaplarında yer almıştır. Władysław Reymont'un 1917 Bolşevik Devrimi için bir metafor olan The Revolt (1922) adlı eseri, "eşitlik" getirmek için çiftliklerini ele geçiren hayvanların isyanını anlatır. George Orwell'in Hayvan Çiftliği (1945) de benzer şekilde özelde Stalinist Komünizmi, genelde ise totalitarizmi hayvan masalı kisvesi altında hicvetmiştir. ⓘ

21. yüzyılda Napolili yazar Sabatino Scia, "batılı protest fabllar" olarak tanımladığı iki yüzden fazla fablın yazarıdır. Karakterler sadece hayvanlar değil, aynı zamanda doğadan nesneler, varlıklar ve unsurlardır. Scia'nın amacı geleneksel fabllarda olduğu gibi insan toplumunu açığa çıkaran bir rol oynamaktır. Latin Amerika'da Juan ve Victor Ataucuri Garcia kardeşler fablın yeniden canlanmasına katkıda bulunmuşlardır. Ancak bunu yeni bir fikirle yapıyorlar: fablı o yerin geleneksel edebiyatını yaymak için bir araç olarak kullanmak. 2003'te yayınlanan "Fábulas Peruanas" adlı kitapta, masal olarak yazmak üzere And ve Amazon Peru'sunun mitlerini, efsanelerini, inançlarını topladılar. Sonuç, bölgesel nüanslar açısından zengin olağanüstü bir çalışma oldu. Burada insan ile kökeni, doğası, tarihi, gelenekleri ve inançları arasındaki ilişkiyi keşfediyoruz ve daha sonra normlar ve değerler haline geliyor. ⓘ

Fabulistler

• 

  Ezop, Velázquez tarafından

• 

  Vyasa

• 

  Valmiki

• 

  Jean de La Fontaine

• 

  Sulkhan-Saba Orbeliani

• 

  John Gay

• 

  Christian Fürchtegott Gellert

• 

  Gotthold Ephraim Lessing

• 

  Ignacy Krasicki

• 

  Dositej Obradović

• 

  Félix María de Samaniego

• 

  Tomás de Iriarte y Oropesa

• 

  Jean-Pierre Claris de Florian

• 

  Ivan Krylov

• 

  Hans Christian Andersen

• 

  Ambrose Bierce

• 

  Joel Chandler Harris

• 

  Władysław Reymont

• 

  Felix Salten

• 

  Don Marquis

• 

  James Thurber

• 

  George Orwell ⓘ

Klasik

• Ezop (MÖ 6. yüzyıl ortaları), Ezop Masalları'nın yazarı/yazarları
• Vishnu Sarma (yaklaşık MÖ 200), antropomorfik siyasi inceleme ve fabl derlemesi Panchatantra'nın yazarı
• Bidpai (MÖ 200 civarı), bazen Jataka masallarından türetilen Sanskritçe (Hindu) ve Pali dilinde (Budist) manzum ve mensur hayvan masallarının yazarı
• Syntipas (yaklaşık M.Ö. 100), Hintli filozof, Avrupa'da Yedi Bilge Ustanın Hikayesi olarak bilinen bir masal derlemesinin yazarı olarak tanınır
• Gaius Julius Hyginus (Hyginus, Latin yazar, İspanya veya İskenderiye doğumlu, yaklaşık MÖ 64 - MS 17), Fabulae'nin yazarı
• Phaedrus (MÖ 15 - MS 50), Romalı fabl yazarı, doğuştan Makedonyalı
• Nizami Gencevi (Farsça, 1141-1209)
• İngiliz Walter (12. yüzyıl), Anglo-Norman şair, Ezop Masalları'nı distichs'te yayımladı, yaklaşık 1175
• Marie de France (12. yüzyıl)
• Celâleddin Muhammed Belhî (Farsça, 1207-73)
• Vardan Aygektsi (ö. 1250), Ermeni rahip ve fabl yazarı
• Berechiah ha-Nakdan (Noktalayıcı Berechiah veya Gramerci, 13. yüzyıl), Ezop Masalları'ndan uyarlanan Yahudi masallarının yazarı
• Robert Henryson (İskoç, 15. yüzyıl), The Morall Fabillis of Esope the Phrygian'ın yazarı
• Leonardo da Vinci (İtalyan, 1452-1519)
• Lublinli Biernat (Leh, 1465? - 1529'dan sonra)
• Jean de La Fontaine (Fransız, 1621-95)
• Sulkhan-Saba Orbeliani (Gürcü, 1658-1725), "A Book of Wisdom and Lies" kitabının yazarı
• Bernard de Mandeville (İngiliz, 1670-1733), The Fable of the Bees'in yazarı
• John Gay (İngiliz, 1685-1732)
• Christian Fürchtegott Gellert (Alman, 1715-69)
• Gotthold Ephraim Lessing (Alman, 1729-81)
• Ignacy Krasicki (Polonyalı, 1735-1801), Fables and Parables (1779) ve New Fables (1802'de yayımlandı) kitaplarının yazarı
• Dositej Obradović (Sırp, 1739-1811)
• Félix María de Samaniego (İspanyol, 1745-1801), en çok "The Ant and the Cicade" ile tanınır
• Tomás de Iriarte (İspanyol, 1750-91)
• Jean-Pierre Claris de Florian, (Fransız, 1755-94), Fables'ın yazarı (1802'de yayımlandı)
• Ivan Dmitriev (Rusya, 1760-1837)
• Ivan Krylov (Rus, 1769-1844)
• Hans Christian Andersen (Danimarkalı, 1805-75) ⓘ

Modern

• Leo Tolstoy (1828 - 1910)
• Rafael Pombo (1833 - 1912), Kolombiyalı fabulist, şair, yazar
• Ambrose Bierce (1842 - ?1914)
• Joel Chandler Harris (1848 - 1908)
• Sholem Aleichem (1859 - 1916)
• George Ade (1866 - 1944), Fables in Slang, vb.
• Władysław Reymont (1868 - 1925)
• Felix Salten (1869 - 1945)
• Don Marquis (1878 - 1937), Archy ve Mehitabel Masalları'nın yazarı
• Franz Kafka (1883 - 1924)
• Damon Runyon (1884 - 1946)
• James Thurber (1894 - 1961), Fables for Our Time ve Further Fables for Our Time
• George Orwell (1903 - 50)
• Dr. Seuss (1904 - 91)
• Isaac Bashevis Singer (1904 - 91)
• Nankichi Niimi (1913 - 1943), Japon yazar ve şair
• Sergey Mikhalkov (1913-2009), Sovyet çocuk kitapları yazarı
• Pierre Gamarra (1919 - 2009)
• Richard Adams (1920-2016), Watership Down'ın yazarı
• José Saramago (1922 - 2010), Portekizli yazar, Ensaio sobre a cegueira'nın yazarı
• Italo Calvino (1923 - 85), Cosmicomics vb.
• Arnold Lobel (1933 - 87), Fables'ın yazarı, 1981 Caldecott Madalyası sahibi
• Ramsay Wood (d. 1943), Kalila ve Dimna: Dostluk ve İhanet Masalları kitabının yazarı
• Bill Willingham (d. 1956), Fables çizgi romanlarının yazarı
• David Sedaris (d. 1956), Sincap Sincabı Arıyor kitabının yazarı
• Hayao Miyazaki (d. 1941), Japon film yapımcısı, Ruhların Kaçışı filminin yönetmeni
• Guillermo del Toro (d. 1964), Meksikalı film yapımcısı, Pan'ın Labirenti filminin yönetmeni
• Pendleton Ward (1982 doğumlu), Amerikalı animatör, Adventure Time'ın yaratıcısı ⓘ

Önemli masal koleksiyonları

• Ezop'tan Ezop Masalları
• Jataka Masalları
• Vishnu Sarma tarafından Panchatantra
• Baital Pachisi (Vikram ve Vampir olarak da bilinir)
• Hitopadesha
• Sulkhan-Saba Orbeliani'den Bilgelik ve Yalanlar Kitabı
• Syntipas'tan Yedi Bilge Usta
• Binbir Gece Masalları (Arap Geceleri olarak da bilinir, yaklaşık 800-900)
• Jean de La Fontaine'den Fabllar (1668-94)
• Ignacy Krasicki tarafından Fabllar ve Benzetmeler (1779)
• Hans Christian Andersen'den Peri Masalları (1837)
• Remus Amca: His Songs and His Sayings (1881) Joel Chandler Harris tarafından
• Fantastik Masallar (1899), Ambrose Bierce
• James Thurber'den Zamanımız İçin Fabllar (1940)
• 99 Fables (1960) William March
• Ambrose Bierce tarafından yazılan Collected Fables (2000), S. T. Joshi tarafından düzenlenmiştir
• Kalīla wa-Dimna ⓘ

Fablın Bölümleri

Serim

Kişiler kısaca tanıtılır, olayın geçtiği çevre belirtilir, olay başlatılır. ⓘ

Düğüm

Çatışma ortaya konur ve olay düğümlenir. Olayın ayrıntılarına girilir. Merak duygusu yoğunluk kazanır. ⓘ

Çözüm

Düğüm çözülür, çatışma sona erer. ⓘ

Öğüt

Olayla ilgili ana fikir, öğüt biçiminde verilir. ⓘ