Nargile
_(8411728143).jpg)
Nargile (Hindustani: حقّہ (Nastaleeq), हुक़्क़ा (Devanagari), IPA: [ˈɦʊqːa]; diğer isimlere de bakınız), nargile veya su borusu, tütün, aromalı tütün (genellikle muʽassel) veya bazen esrar, haşhaş ve afyonu ısıtmak veya buharlaştırmak ve ardından içmek için kullanılan tek veya çok saplı bir alettir. Duman, solunmadan önce genellikle cam tabanlı bir su kabından geçirilir. ⓘ
Nargile aracılığıyla tütün, esrar, afyon ve diğer uyuşturucuların içilmesiyle ilişkili başlıca sağlık riskleri arasında su tarafından filtrelenmeyen toksik kimyasallara, kanserojen maddelere ve ağır metallere maruz kalmanın yanı sıra nargile paylaşıldığında bulaşıcı hastalıkların ve patojenik bakterilerin bulaşmasıyla ilgili riskler de yer almaktadır. Nargile ve nargile borusu kullanımı, Orta Doğu ve Kuzey Afrika nüfusunun yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa, Orta Asya ve Güney Asya'daki gençlerde yüksek kullanım oranlarıyla küresel bir halk sağlığı sorunudur. ⓘ
Nargile ya da nargile borusu Babür Hindistan'ı döneminde Hindistan'ın Fatehpur Sikri şehrinde Akbar'ın İranlı doktoru Abul-Fath Gilani tarafından icat edilmiştir; nargile Hint alt kıtasından önce mekanizmanın şu anki şekline dönüştürüldüğü İran'a, ardından da Yakın Doğu'ya yayılmıştır. Alternatif olarak, İran'daki Safevi hanedanlığı döneminde ortaya çıkmış ve buradan da Hint alt kıtasına yayılmış olabilir. ⓘ
Nargile ilk tasarlandığında tütün ve uyuşturucu kullanımı bir tabu olarak görülmesine rağmen, kullanımı soylular arasında giderek daha popüler hale gelmiş ve daha sonra yaygın olarak kabul görmüştür. Yavaş yavaş, yanmış tütünün yerini yaygın olarak buharlaşan aromalı nargile almıştır. Yine de orijinal nargile Güney Asya'nın kırsal kesimlerinde sıklıkla kullanılmakta ve Tumbak (aromasız tütün yapraklarının saf ve kaba bir formu) kullanılmaya devam edilmekte ve doğrudan odun kömürü ile yakılarak içilmektedir. Bu yöntem çok daha yüksek miktarda tütün ve nikotin sağlarken, buharlaştırılmış nargilelere kıyasla daha olumsuz sağlık etkilerine de yol açmaktadır. ⓘ
Nargile kelimesi, Arapça kökenli Hintçe bir kelime olan "huqqa "nın bir türevidir (حُقَّة ḥuqqa, "tabut, şişe, su borusu" kelimesinden türetilmiştir). Nargile içimi, anavatanının dışında, özellikle gençler arasında olmak üzere tüm dünyada popülerlik kazanmıştır. ⓘ
Nargile, Orta Doğu, Kafkasya ve Güney Asya'ya özgü geleneksel bir tütün içme aracıdır. Kullanıcının bir hortum aracılığıyla sudan geçerek süzülen dumanı içine çekmesini sağlayan bir düzenek olan nargile, içim şekli ve adabı, yüzlerce yılda oluşmuş kullanım geleneği ile basit bir aletten fazlasını ifade etmekte olup, doğu kültürünün bir parçası haline gelmiştir. ⓘ
İsimler ve etimoloji
Hint alt kıtasında Hintçe huqqa (Devanagari: हुक़्क़ा, Nastaleeq: حقّہ) kelimesi kullanılır ve İngilizce "hookah" kelimesinin kökenidir. Hintçe "nargile" kelimesinin İngiliz dilinde yaygın olarak kullanılması, çok sayıda gurbetçi İngiliz'in nargileyi ilk kez denediği İngiliz Hindistan'ındaki (1858-1947) kolonizasyonun bir sonucudur. William Hickey, 1775 yılında Hindistan'ın Kalküta şehrine geldikten kısa bir süre sonra Anılarında şöyle yazmıştır:
- Benim için çok şık ve görkemli bir nargile hazırlanmıştı. Denedim ama hoşuma gitmedi. Birkaç denemeden sonra hala nahoş bulduğum için, büyük bir ciddiyetle sigara içen biri olmamın zorunlu olup olmadığını öğrenmek istedim, bana aynı ciddiyetle şu cevabı verdiler: "Kuşkusuz öyle, çünkü modanın dışında olduğun kadar dünyanın da dışında olabilirsin. Burada herkes nargile kullanıyor ve onsuz geçinmek imkansız...[Ben] sık sık erkeklerin nargile içmektense akşam yemeğinden mahrum kalmayı tercih ettiklerini söylediklerini duydum." ⓘ
Arapça: أرجيلة, romanize: 'Arjīlah, Lübnan, Suriye, Filistin, Ürdün, Özbekistan, Kuveyt ve Irak'ta en yaygın kullanılan isim iken Nargilah (İbranice: נַרְגִּילָה, Arapça: نارجيلة) İsrail'de en yaygın olarak kullanılan isimdir. Nārgil (Farsça: نارگیل) kelimesinden türemiştir, bu da Sanskritçe'de hindistan cevizi anlamına gelen nārikela (नारिकेल) kelimesinden gelmektedir, bu da ilk nargilelerin hindistan cevizi kabuklarından yontulduğunu düşündürmektedir. ⓘ
Sırbistan, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan'da pipo için na[r]gile (на[р]гиле) veya na[r]gila (на[р]гила) kullanılırken, šiša (шиша) Farsçada cam şişe anlamına gelen شیشه (šiše) kelimesine atıfta bulunur. Buradaki pipoların genellikle bir ya da iki ağız parçası vardır. Tütün parçalarının çok sayıda aromalı pekmezle marine edilmesiyle oluşturulan aromalı tütün, suyun üzerine yerleştirilir ve üstüne sıcak kömürler yerleştirilmiş delikli folyo ile kaplanır ve duman soğutmak ve filtrelemek için soğuk sudan çekilir. Arnavutluk'ta nargile "lula" veya "lulava" olarak adlandırılır. Romanya'da narghilea olarak adlandırılır. ⓘ
"Narguile" İspanya'da nargile için kullanılan yaygın bir kelimedir, ancak İspanya'daki Faslı göçmenler tarafından "nargile" ile birlikte "cachimba" da kullanılmaktadır. Portekizce'de "narguilé" kelimesi kullanılmaktadır. "Narguilé", "chicha" ile birlikte Fransızca'da da kullanılmaktadır. ⓘ
Arapça: شيشة, romanize edilmiştir: Türkçe "cam şişe" anlamına gelen şişe kelimesinden gelen Šīšah, Mısır, Sudan ve ayrıca Arap Yarımadası (Kuveyt, Bahreyn, Katar, Umman, BAE, Yemen ve Suudi Arabistan dahil), Cezayir, Tunus gibi diğer Arap Dünyası bölgelerinde nargile için kullanılan yaygın terimdir. Fas ve Somali'de de kullanılmaktadır. Yemen'de, Arapça: مداعة, romanize: madā`ah) terimi de kullanılır, ancak saf tütün kullanan pipolar için kullanılır. ⓘ
İran'da nargile "qalyān" (قلیان) olarak adlandırılır. Farsça qalyan, Johan Neander tarafından yazılan ve 1622'de Hollandaca olarak yayınlanan, tütün hakkındaki en eski Avrupa derlemesi olan tobacologia'da yer almaktadır. Görünüşe göre su pipoları zamanla Farsça bir çağrışım kazanmıştır, zira on sekizinci yüzyıl Mısır'ında en moda pipolar dönemin Fars hükümdarına atfen Karim Khan olarak adlandırılmıştır. Azerbaycan, Ukrayna, Rusya ve Belarus'ta da bu isim kullanılmaktadır. ⓘ
Özbekistan ve Afganistan'da nargile chillim olarak adlandırılır. ⓘ
Keşmir'de nargile "Jajeer" olarak adlandırılır. ⓘ
Maldivler'de nargile "Guduguda" olarak adlandırılır. ⓘ
Almanya, Avusturya ve İsviçre'de nargile "Shisha" olarak adlandırılır. ⓘ
Filipinler'de nargile "hitboo" olarak adlandırılır ve normalde aromalı marihuana içmek için kullanılır. ⓘ
Nargile İngiltere'de, özellikle eğlence amaçlı kullanıldığı Kuzey Doğu'da "marra pipe" olarak da bilinir. ⓘ
Güney Asya'nın bir başka dili olan Sindhi'de huqqo (حُقو / हुक़्क़ो) olarak adlandırılır. ⓘ
Vietnam'da nargile nargile (bình shisha), nargile ise "nargile tütünü" (thuốc shisha) olarak adlandırılır. ⓘ
Tarihçe
Hindistan'ın Fatehpur Sikri kentinde, ülkenin güneyinden gelen İsa Cemiyeti'ne bağlı Roma Katolik misyonerleri Babür İmparatoru Büyük Ekber'e (MS 1542-1605) tütünü tanıtmıştır. Louis Rousselet, Ekber'in doktoru Hakim Aboul Futteh Ghilani'nin daha sonra Hindistan'da nargileyi icat ettiğini yazar. Ancak İranlı bir şair olan Ahlī Shirazi'nin (ö. 1535) bir dörtlüğü ḡalyān kullanımına atıfta bulunur (Falsafī, II, s. 277; Semsār, 1963, s. 15), dolayısıyla kullanımı en azından Şah I. Şahmāsp zamanına kadar uzanır. Dolayısıyla, İran'da zaten kullanılmakta olan ḡalyān'ın Hindistan'a girişinin Ebu'l-Feth Gilani'ye atfedilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Ancak 1560'lara kadar nargilenin varlığına dair hiçbir kanıt yoktur. Dahası, tütünün Hindistan'a 17. yüzyılda geldiğine inanılmaktadır, o zamana kadar Hindistan'da esrar içiliyordu, bu da Ahlî Şirazî'nin dörtlüğünde muhtemelen başka bir maddenin, belki de başka bir yöntemle içildiğini göstermektedir. ⓘ
Avrupalıların tütünü İran ve Hindistan'a getirmesinin ardından, İran'ın kuzeyindeki Gilan eyaletinden gelen Hakim Ebu'l-Feth Gilani Hamarastan'a göç etmiştir. Daha sonra Babür sarayında hekim olmuş ve tütün içmenin Hintli soylular arasında popüler hale gelmesinin ardından sağlıkla ilgili endişelerini dile getirmiştir. Daha sonra dumanın 'arıtılması' için sudan geçirilmesini sağlayan bir sistem tasarladı. Gilani, Bijapur elçisi Esad Bey'in I. Ekber'i sigara içmeye teşvik etmesinin ardından ḡalyān'ı tanıttı. Soylular arasında popüler olan bu yeni sigara içme aleti kısa sürede Hint aristokrasisi ve soyluları için bir statü sembolü haline geldi. ⓘ
Modern gelişim
Üreticiler bakır, pirinç ve düşük kaliteli alaşımlar yerine giderek daha fazla paslanmaz çelik ve alüminyum kullanmaktadır. Nargile hortumları için deri ve tel yerine silikon kauçuk bileşikler kullanılmaktadır. Yeni malzemeler modern nargileleri daha dayanıklı hale getirmekte, içim sırasında kokuları ortadan kaldırmakta ve korozyon veya bakteriyel çürüme riski olmadan yıkamaya izin vermektedir. Yeni teknolojiler ve modern tasarım trendleri nargilelerin görünümünü değiştiriyor. Modern nargilelerin bariz faydalarına rağmen, geleneksel nargile üretim bölgelerindeki yüksek üretim maliyeti ve modern ekipman eksikliği nedeniyle, çoğu nargile hala eski teknolojilerle üretilmektedir. ⓘ
Kültür
Güney Asya
Hindistan
Nargile kavramının Ortaçağ Hindistan'ında ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bir zamanlar zenginlerin kullanım alanı olan nargile, özellikle Babür yönetimi sırasında son derece popülerdi. Nargile o zamandan beri daha az popüler hale geldi; ancak, bir kez daha kitlelerin dikkatini çekiyor ve onu bir tüketim malzemesi olarak sunan kafe ve restoranlar popüler. Hindistan'da eski çağlardan beri nargile kullanımı sadece bir gelenek değil, aynı zamanda bir prestij meselesiydi. Zengin ve toprak sahibi sınıflar nargile içerdi. ⓘ
Birçok köyde geleneksel adetlere göre nargilelerde tütün içilmektedir. Tütün-molas içmek artık Hindistan'da gençler arasında popüler hale geliyor. Hindistan'da tütünsüz versiyonlar da dahil olmak üzere daha geniş çeşitlilikte mu'asseller sunan birçok zincir kulüp, bar ve kahve dükkanı bulunmaktadır. Nargile yakın zamanda Bangalore'da yasaklanmıştır. Ancak kişisel kullanım ya da organize partiler için satın alınabilir ya da kiralanabilir. ⓘ
Hindistan'ın batı kıyısında küçük bir balıkçı kasabası olan Koyilandy, bir zamanlar yoğun bir şekilde nargile üretmiş ve ihraç etmiştir. Bunlar Malabar Hookhas veya Koyilandy Nargileleri olarak bilinir. Bugün bu karmaşık nargileleri Koyilandy dışında bulmak zor ve hatta Koyilandy'nin kendisinde bile bulmak zorlaşıyor. ⓘ
Nargile Hindistan'da yeniden canlanırken, son zamanlarda özellikle Gujarat'ta nargile içimine yönelik çok sayıda baskın ve yasaklama olmuştur. ⓘ
Pakistan
Geleneksel olarak kırsal bölgelerde nesiller boyunca yaygın olmasına rağmen, nargile içmek Pakistan'ın kozmopolit şehirlerinde çok popüler hale gelmiştir. Pakistan'da misafirlerine nargile içme imkânı sunan pek çok kafe görmek mümkündür. Hatta birçok evde sigara içmek ya da dekorasyon amaçlı nargile bulunmaktadır. ⓘ
Pencap, Pakhtunkhwa ve kuzey Belucistan'da, kömürlerin üzerine yerleştirildiği en üst kısma chillum adı verilir. ⓘ
Karaçi ve Lahor gibi büyük şehirlerde kafe ve restoranlar nargile sunmakta ve saat başına ücret almaktadır. 2013 yılında Pakistan Yüksek Mahkemesi tarafından yasaklandı. Kafe sahiplerinin reşit olmayanlara nargile sunmaya başlaması yasağın en önemli nedeniydi. ⓘ
Bangladeş
Nargile (Bengalce: হুক্কা, romanize: hukka) Bangladeş'te, özellikle de eski Bengalli Müslüman zamindar eşraf arasında geleneksel bir sigara içme aracı olmuştur. Ancak aromalı nargile 2000'li yılların başında piyasaya sürülmüştür. Nargile salonları 2008 ve 2011 yılları arasında kentsel alanlarda oldukça hızlı bir şekilde yayılmış ve bir rahatlama yöntemi olarak gençlerin yanı sıra orta yaşlı insanlar arasında da popüler hale gelmiştir. Hükümetin yasadışı uyuşturucu kullanımını önlemek için nargile barlarına baskı uyguladığı iddiaları var. Nargile aynı zamanda ilk kez 1973 Bangladeş genel seçimlerinde kullanılan bir adayın seçim sembolüdür. Mountstuart Elphinstone'un biyografisinde James Achilles Kirkpatrick'in Hint alt kıtasında bulunduğu sırada bir nargile-bardarı (nargile hizmetçisi/hazırlayıcısı) olduğundan bahsedilmektedir. Kirkpatrick'in nargile hizmetkârının Kirkpatrick'i soyduğu ve dolandırdığı, İngiltere'ye gittiği ve kendisini Sylhet Prensi olarak tanıttığı söylenir. Bu adam Büyük Britanya Başbakanı Genç William Pitt tarafından karşılanmış, ardından York Dükü ile yemek yemiş ve kendisini George III'ün huzuruna çıkarmıştır. ⓘ
Nepal
Nargile (हुक़्क़ा), özellikle ahşap olanlar, Nepal'de popülerdir. Nargile kullanımının Nepal tarihinde genellikle elit bir aile statüsünü simgelediği düşünülmüştür.
Günümüzde Katmandu, Pokhara ve Dharan şehirlerinde özel 'nargile barları' bulunmaktadır. Nargile genç insanlar ve turistler arasında popüler olmaya başlamış olsa da, daha ucuz sigaraların yaygınlaşması nedeniyle 'nargile içenlerin' sayısı muhtemelen azalmaktadır. ⓘ
Orta Doğu
.png)
Arap dünyasında ve Orta Doğu'da insanlar kültürlerinin ve geleneklerinin bir parçası olarak nargile içmektedir. Orta Doğu'da nargilenin yerel isimleri argila, čelam/čelīm, ḡalyān veya ghalyan, ḥoqqa, nafas, nargile ve shisha'dır. ⓘ
Sosyal içicilik tek veya çift hortumlu nargile ile yapılır ve bazen partilerde veya küçük buluşmalarda üç veya dört hortumlu nargile bile kullanılır. İçen kişi içmeyi bitirdiğinde hortumu masaya geri koyarak kullanılabilir olduğunu belirtir ya da ağızlık alıcıya dönük olmayacak şekilde kendi üzerine katlayarak bir kullanıcıdan diğerine devreder. ⓘ
Orta Doğu'daki çoğu kafede şiş bulunmaktadır. Kafeler yaygındır ve Arap dünyasında başlıca sosyal toplanma yerleri arasındadır (İngiltere'deki halk evlerine benzer). ⓘ
Gazze
2010 yılında Gazze'de Hamas liderliğindeki İslamcı hükümet kadınların toplum içinde nargile içmesini yasakladı. İçişleri Bakanlığı sözcüsü "Bir kadının bağdaş kurarak oturması ve toplum içinde sigara içmesi uygun değildir. Bu halkımızın imajına zarar verir." Yasak kısa süre sonra kaldırıldı ve kadınlar Gazze'deki Çılgın Su Parkı'nın kafesi gibi popüler mekanlarda sigara içmeye geri döndü. ⓘ
İran
İran'da ḡalyān'ın ilk kullanım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak nargilenin herhangi bir yerde kullanıldığına dair bilinen en eski edebi kanıt, İranlı bir şair olan Ahlī Shirazi'nin (ö. 1535) ḡalyān kullanımına atıfta bulunan bir dörtlüğünde yer almaktadır, dolayısıyla kullanımı en azından Şah I. Ṭahmāsp'ın zamanına kadar uzanmaktadır. Bu, nargilenin eski İran'da zaten kullanıldığını ve kısa bir süre sonra Hindistan'a girdiğini göstermektedir. ⓘ
Safevi Şahı I. Abbas tütün kullanımını şiddetle kınamasına rağmen, saltanatının sonlarına doğru ḡalyān ve čopoq (q.v.) içmek kadınlar da dâhil olmak üzere toplumun her kademesinde yaygın hale gelmişti. Okullarda dersler devam ederken hem öğretmenler hem de öğrenciler ḡalyān içiyordu. İran Şahı Safi (hükümdarlığı 1629-42) tütünü tamamen yasakladığını ilan etti, ancak kullanımından elde edilen gelir onu kısa süre sonra yasağı kaldırmaya ikna etti. ḡalyān kullanımı o kadar yaygınlaştı ki, bir grup fakir insan kristal su borularının profesyonel tamircileri haline geldi. Abbas zamanında (1642-1666) nargile kullanımı ulusal bir bağımlılık haline gelmişti. Şahın (kral) kendi özel ḡalyān hizmetkârları vardı. Su borusu ihalesinin (ḡalyāndār) bu dönemden kalma olduğu açıktır. Ayrıca bu dönemde su hazneleri camdan, çömlekten ya da bir tür su kabağından yapılmaktaydı. Yerli camın kalitesinin yetersiz olması nedeniyle, cam hazneler bazen Venedik'ten ithal edilirdi. İranlı I. Süleyman (hükümdarlığı 1694-1722) zamanında, ḡalyānlar kullanımları arttıkça daha özenli bir şekilde süslendi. Zenginler altın ve gümüş pipolara sahipti. Kitleler ḡalyānlara hayatın gerekliliklerine harcadıklarından daha fazla para harcıyorlardı. ⓘ
Sultan Hüseyin'in (hükümdarlığı 1722-32) Fransa Kralı XV. Louis'nin sarayına gönderdiği bir elçi Versailles'daki kraliyet huzuruna giderken maiyetinde, arabası hareket halindeyken kullandığı ḡalyānını tutan bir subay vardı. Nadir Şah'ın sarayında ḡalyān kullanıldığına dair bir kayda sahip değiliz, ancak kullanımı kesintisiz devam etmiş gibi görünüyor. İran'ın Zand Hanedanı'ndan Kerim Han ve Fat′h-Ali Şah Kaçar'ın ḡalyān içerken tasvir edildikleri portreleri vardır. İranlıların Khansar (خانسار, muhtemelen köken şehir Khvansar'ın adı) adlı özel bir tütünleri vardır. Kömürler Hanşar'ın üzerine folyosuz olarak konurdu. ⓘ
Suudi Arabistan
Suudi Arabistan kamuya açık alanlarda genel sigara yasağı uygulama sürecindedir. Buna nargile de dahildir. Ayrıca Riyad şehri, şehir sınırları içinde nargile kafelerini yasaklamıştır. ⓘ
Suriye
Suriye'nin önemli bir kültürel özelliği olarak algılanmasına rağmen (bkz. Suriye'de Sigara İçmek) nargilenin popülaritesi yirminci yüzyılın büyük bölümünde azalmış ve çoğunlukla yaşlı erkekler tarafından kullanılmıştır. Diğer Orta Doğu ülkelerine benzer şekilde, 1990'larda özellikle gençler ve genç yetişkinler arasında kullanımı önemli ölçüde artmıştır. Suriye iç savaşından önce, 2004 yılı itibariyle, 18-29 yaş arası gençlerin %17'si, 30-45 yaş arası gençlerin %10'u ve 46-65 yaş arası gençlerin %6'sı nargile kullandığını bildirmiştir ve kullanım erkeklerde kadınlardan daha yüksektir. Daha güncel veriler mevcut değildir. ⓘ
Türkiye
Nargile 17. yüzyıldan itibaren Türk kültürünün bir parçası haline gelmiştir. O dönemde toplumda öne çıkmış ve bir statü sembolü olarak kullanılmıştır. Nargile o kadar önemli bir Türk geleneğiydi ki, Fransa ile Osmanlı İmparatorluğu arasında diplomatik bir krize bile yol açtı. Türkiye'nin batısı, çömlekçilerin nargile kaseleri de dahil olmak üzere toprak nesneler yaptığı geleneksel çömlek üretimiyle dikkat çekmektedir. ⓘ
Güneydoğu Asya
Güneydoğu Asya'da ağırlıklı olarak nargile olarak adlandırılan nargile, özellikle Arap ve Hint toplumlarında kullanılmaktaydı. ⓘ
Nargile 20. yüzyılın sonlarından önce Güneydoğu Asya'da neredeyse hiç bilinmiyordu, ancak günümüz gençleri arasındaki popülaritesi artık büyük ölçüde artıyor. Güneydoğu Asya'nın en kozmopolit şehirleri olan Makati, Bangkok, Singapur (artık yasaklı), Phnom Penh, Siem Reap, Hanoi ve Ho Chi Minh City'de müşterilerine nargile sunan çeşitli bar ve kulüpler bulunmaktadır. ⓘ
Nargile kullanımı yüzlerce yıldır yaygın olmasına ve her yaştan insan tarafından keyifle içilmesine rağmen, son zamanlarda Asya'da gençlerin eğlencesi haline gelmeye başlamıştır. Nargile en çok üniversite öğrencileri ve reşit olmayan ve bu nedenle sigara satın alamayan genç yetişkinler arasında popülerdir. ⓘ
Kenya
Nargile Kenya'da shisha olarak adlandırılır. Ülkede resmi olarak yasaklanmıştır. Buna rağmen birçok kulüp yasalara karşı gelmeye devam etmekte ve nargile içimi kentsel alanlarda sürmektedir. ⓘ
Güney Afrika
Güney Afrika'da halk arasında hubbly bubbly veya okka pipo olarak bilinen nargile, Cape Malay ve Hint nüfusu arasında popülerdir ve sosyal bir eğlence olarak içilmektedir. Ancak nargile Güney Afrikalılar, özellikle de gençler arasında giderek daha fazla rağbet görmektedir. Normalde evde ya da plajlar ve piknik alanları gibi kamusal alanlarda içilmesine rağmen, nargile sağlayan barlar giderek daha fazla ön plana çıkmaktadır. ⓘ
Güney Afrika'da çeşitli nargile bileşenlerinin terminolojisi de diğer ülkelerden farklıdır. Kil "kafa/kase" "kil kap" olarak bilinir. Hortumlar "boru" olarak adlandırılır ve hava tahliye vanası "kavrama" olarak bilinir. ⓘ
Rüzgarlık (dışarıda kullanım için isteğe bağlı olarak kabul edilir) "As-jas" olarak bilinir ve Afrikaans dilinden İngilizceye doğrudan "kül ceketi" olarak çevrilir. Ayrıca, "toprak kap" yapmak/hazırlamak genellikle "hubbly racking" olarak adlandırılır. ⓘ
Bazı bilim insanları nargilenin Afrika kökenli bir türü olarak marihuana piposunu işaret etmektedir. ⓘ
Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada
1960'lar ve 1970'ler boyunca nargile, diğer şeylerin yanı sıra çeşitli tütün türevlerinin tüketimi için popüler bir araçtı. Partilerde ya da küçük toplantılarda nargile hortumu elden ele dolaştırılır ve kullanıcılar uygun gördükleri şekilde nargileye katılırlardı. Ancak genellikle yanan kömürler yerine açık alevler kullanılırdı. ⓘ
Günümüzde nargileler, çeşitli tütün markaları ve aksesuarlarıyla birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ndeki sigara dükkanlarında ve bazı benzin istasyonlarında satılmaktadır. Özel nargile içimine ek olarak, ülkenin dört bir yanındaki şehirlerde nargile salonları veya barlar açılmıştır. ⓘ
Son zamanlarda, bazı şehirler, ilçeler ve eyaletler kapalı alanlarda sigara içme yasakları uygulamaya koymuştur. Bazı yargı bölgelerinde, nargile işletmeleri özel izinler yoluyla politikalardan muaf tutulabilir. Ancak bazı izinlerin, işletmenin gelirinin belirli bir asgari yüzdesini alkol veya tütünden elde etmesi gibi gereklilikleri vardır. ⓘ
Kapalı alanlarda sigara içme yasağı olan şehirlerde nargile barları kapanmak ya da tütünsüz karışımlara geçmek zorunda kalmıştır. Yine de birçok şehirde nargile salonlarının popülaritesi artmaktadır. 2000 yılından 2004 yılına kadar, çoğu genç yetişkinleri hedefleyen ve üniversite kampüslerinin veya büyük Orta Doğu topluluklarının bulunduğu şehirlerin yakınında bulunan 200'den fazla yeni nargile kafe işletmeye açılmıştır. Bu faaliyet, lise sonrası öğrenci demografisi içinde popülerlik kazanmaya devam etmektedir. ABD CDC'ye göre, lise öğrencileri arasında nargile kullanımı 2014'ten 2019'a %9,4'ten %3,4'e gerilerken, aynı dönemde sigara kullanımı %9,2'den %5,8'e düşmüştür. 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre, yüksekokul mezunu olup diploması olmayan, ön lisans mezunu veya lisans mezunu olan öğrencilerin %1,1'i her gün veya bazı günler nargile veya pipo tütün ürünü kullandığını bildirmiştir. Kasım 2017 itibariyle, ABD'de en az 2.082 kolej veya üniversite kampüsü, konutlar da dahil olmak üzere tüm kampüs genelinde kapalı ve açık alanlarda sigara içilmesini ortadan kaldırmaya çalışan %100 dumansız kampüs politikalarını benimsemiştir. ⓘ
Yapı ve işleyiş
Bileşenler
Grometler hariç olmak üzere, bir nargile, dördü çalışması için gerekli olan bir dizi bileşenden oluşur. ⓘ
Kase
Nargilenin başı olarak da bilinen kâse, genellikle kil, mermer veya camdan yapılan ve sigara içme seansı sırasında kömür ve tütünü tutan bir kaptır. Kase tütünle doldurulduktan sonra bir perde veya delikli alüminyum folyo ile kaplanır. Daha sonra yanan kömürler üstüne yerleştirilir, bu da tütünün uygun sıcaklığa kadar ısınmasını sağlar.
Nargile kâseleri genellikle bir ananasın ikiye bölünmesi gibi çeşitli meyvelerden yapılabilir. Meyvenin içi oyulur ve bir kil kasenin sahip olduğu şekil ve sistemi elde etmek için delinir, ardından aynı şekilde doldurulur ve kullanılır. ⓘ
Kaseler son yıllarda tütündeki suların gövdeden aşağı akmasını önleyen yeni tasarımlar içerecek şekilde geliştirilmiştir. Tangiers Phunnel Bowl ve Sahara Smoke Vortex Bowl bu tür kaselere iki örnektir. ⓘ
Rüzgar Kapağı
Nargile Rüzgar Örtüsü, hazne alanının üzerine oturan ve üzerinde bir tür hava deliği bulunan bir örtüdür. Bu, rüzgarın kömürün yanma hızını ve sıcaklığını artırmasını önler ve kül ve yanan korların çevreye savrulmasını engeller. Bu aynı zamanda nargilenin çarpması halinde kömürün dışarı fırlamasını önleyebileceğinden yangına karşı sınırlı bir koruma sağlayabilir. ⓘ
Hortum
Hortum (bir veya daha fazla) dumanın belli bir mesafeye çekilmesini ve solunmadan önce soğumasını sağlayan ince esnek bir borudur. Ucuna tipik olarak farklı şekil, boyut, renk veya malzeme türünde metal, ahşap veya plastik bir ağızlık takılır. Günümüzde, uygun hortum tipik olarak vinilden yapılmakta ve bu sayede kolayca temizlenebilmektedir. J. S. Gamble'ın 1902 tarihli A Manual of Indian Timbers adlı kitabına göre (s. 668), ilk nargile tüplerinin yapımında beyaz Himalaya huş ağacı Betula utilis ssp. jacquemontii'nin kabuğu kullanılmıştır. ⓘ
Tahliye valfi
Birçok nargile, kavanozda uzun süre kullanılmadan duran bayat dumanı temizlemek için su kavanozundaki hava boşluğuna bağlı bir tahliye vanasıyla donatılmıştır. Bu tek yönlü valf tipik olarak bir portun üzerinde oturan basit bir bilyalı rulmandır ve portu yalnızca yerçekimi ile kapatır ve hortuma üflenerek pozitif basınç oluşturulursa açılır. Rulman vidalı bir kapakla sabit tutulur. Düzgün sızdırmazlık sağlamak için kapak açılmalı ve yatak ve yuva düzenli olarak kalıntı ve korozyondan temizlenmelidir. ⓘ
Su tabanı
Nargilenin gövdesi su tabanının üzerine oturur veya bazen vazo olarak da adlandırılır. Aşağı sap, kavanozdaki su seviyesinin altına sarkar. Duman gövdeden geçer ve suyun içinden kabarcıklar çıkararak aşağıya doğru iner. Bu, dumanı soğutur ve nemlendirir. Suya meyve suyu gibi sıvılar eklenebilir veya ikame olarak kullanılabilir. Meyve parçaları, nane yaprakları ve kırılmış buz eklenebilir. ⓘ
Tabak
Kömürlerden düşen külleri tutmak için kasenin hemen altında bir tabak veya küllük bulunur. ⓘ
Grometler
Nargilede rondelalar genellikle hazne ile gövde arasına, gövdenin contası ile su kavanozu arasına ve gövde ile hortum arasına yerleştirilir. Grometler, gerekli olmamakla birlikte (kağıt veya bant kullanımı yaygınlaşmıştır), parçalar arasındaki bağlantıları kapatmaya yardımcı olur, böylece içeri giren hava miktarını azaltır ve solunan dumanı en üst düzeye çıkarır. ⓘ
Difüzör
Daha yumuşak bir duman ve hafif bir ses elde etmek için genellikle plastikten yapılmış ve ızgara şeklinde sapın altına takılan bir parça. Pipodan yukarı çıkan doğal olarak daha büyük kabarcıkları daha küçük kabarcıklara bölerek, dumanı hazneye getirmeye devam etmek için gereken emme veya "çekme" miktarını azaltır. Bu aynı zamanda dumanı daha verimli bir şekilde soğutur. Daha iyi bir sigara içme deneyimi için kullanılan lüks bir öğe olarak kullanılır ve gerekli bir bileşen değildir. ⓘ
Isı yönetim cihazı ⓘ
Bir ısı yönetim cihazı (HMD) genellikle folyonun üstüne veya doğrudan nargile/tütünün üzerine yerleştirilen, kömürleri tutmak ve tütünü eşit şekilde ısıtmak için kullanılan metal bir düzenektir. HMD'ler folyo ile birlikte veya folyo yerine kullanılabilir ve sigara içme sürecini ısı dağılımı üzerinde daha az değişken hale getirir. ⓘ
Sarf malzemeleri
Mu'assel
Tütün veya Mu'assel (Arapça: معسل, "ballı" anlamına gelir), Nargile'nin kendisine atıfta bulunmayan yerlerde bazen Shisha olarak da adlandırılır, nemlendirici olarak pekmez ve bitkisel gliserol içeren ve içine belirli aromalar eklenen şuruplu bir tütün karışımıdır. Tipik mu'assel aromaları arasında elma, üzüm, guava, limon, nane ve diğer birçok meyve bazlı karışım yer alır. Tütün bazlı olmayan mu'assel, tütün içilmesine izin verilmeyen belirli bölgelerde de mevcuttur. ⓘ
Kömür
Mangal kömürü, kasenin içindeki tütüne aktarılacak ısıyı üretecek enerji kaynağıdır. Gliserol tütünü nemlendirmek ve ardından duman üretmek için kullanıldığından, mangal kömürü gliserolün kaynama noktası olan 290 °C'nin üzerinde ısı üretebilmelidir. Bu nedenle, nargile içimi için kömür sert, yüksek yoğunluklu, kolay tutuşabilir ve kalıcı ısı ile daha uzun süre yanabilir olmalıdır. ⓘ
Operasyon
Nargilenin altındaki kavanoz, üzerine sıkıca kapatılmış olan gövde borusunun birkaç santimetresini batırmaya yetecek kadar suyla doldurulur. Daha derin su sadece kullanmak için gereken inhalasyon kuvvetini artıracaktır. Nargilenin üst kısmındaki çanağın içine tütün veya tütün içermeyen melas yerleştirilir. Genellikle çanak delikli kalay folyo veya metal bir perde ile kaplanır ve üstüne kömür yerleştirilir. Folyo veya elek kömür ve tütünü ayırır, folyo ve tütün sırasıyla 450 ve 130 santigrat derece maksimum sıcaklıklara ulaşır. Bu sıcaklıklar yanmayı sürdürmek için çok düşüktür ve sigarada bulunan 900 santigrat dereceden oldukça düşüktür. Nargilenin duman kondensatlarının daha büyük bir kısmı piroliz ve yanma yerine basit damıtma ile üretilir ve sonuç olarak sigara dumanında bulunan pirosentezlenmiş bileşiklerin önemli ölçüde daha azını taşıma eğiliminde olacaktır. ⓘ
Hortumdan emişin bir sonucu olarak, su haznesinin tepe boşluğunda, giriş borusunun üzerindeki suyun küçük statik yüksekliğinin üstesinden gelmeye yetecek bir vakum oluşturulur ve dumanın hazneye kabarcıklar halinde girmesine neden olur. Aynı zamanda hava kömürlerin üzerine çekilir ve kömürler tarafından ısıtılır. Daha sonra sıcak hava konveksiyonu ve kömürden gelen termal iletim nedeniyle ana akım aerosolün üretildiği tütün karışımından geçer. Buhar, kavanozdaki suya uzanan gövde borusundan aşağıya geçirilir. Isı kaybederek sudan yukarı doğru kabarır ve hortumun bağlı olduğu kavanozun üst kısmını doldurur. Kullanıcı hortumdan nefes aldığında, duman akciğerlere geçer ve kavanozdaki basınç değişikliği kömürden daha fazla hava çekerek süreci devam ettirir. Su hattının üzerindeki haznede toplanan buhar, eğer varsa, bir boşaltma valfi aracılığıyla dışarı atılabilir. Bu tek yönlü valf, hortuma hafifçe üflemenin yarattığı pozitif basınçla açılır. ⓘ
Sağlık etkileri
Zehirli kimyasallara maruz kalma
Tütün dumanı, kanserojenler (kansere neden olan kimyasallar) dahil olmak üzere zehirli kimyasallar içerir. Su bu kimyasalların çoğunu filtrelemez. Zehirli kimyasallar odun kömürü, tütün ve tatlandırıcıların yanmasından kaynaklanır. Bu kimyasallar kanser, kalp hastalığı, akciğer hastalığı ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir. Zehirli kimyasallar arasında tütüne özgü nitrozaminler, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH'lar; örneğin benzo[a]piren ve antrasen), uçucu aldehitler (örneğin formaldehit, asetaldehit, akrolein), benzen, nitrik oksit, ağır metaller (arsenik, krom, kurşun) ve karbon monoksit (CO) bulunmaktadır. Nargile içimi ayrıca bir kişinin vücudundaki karbon monoksit (CO) miktarını normal seviyesinin sekiz katına çıkarır. Bir sigara içmeye kıyasla, tek bir nargile seansı kullanıcıları daha fazla karbon monoksit ve PAH'a, benzer seviyelerde nikotine ve daha düşük seviyelerde tütüne özgü nitrozaminlere maruz bırakır. Nargile içenler, bu kimyasalları soludukları için sigara içenlerle aynı sağlık sorunlarının çoğuna yakalanma riski altındadır. ⓘ
Bulaşıcı hastalıklara neden olan patojenlere maruz kalma
İnsanlar nargileyi paylaştığında oral herpes, tüberküloz, hepatit, influenza ve H. pylori gibi bulaşıcı hastalıkların yayılma riski vardır. Kişisel tek kullanımlık ağızlıkların kullanılması bu riski azaltabilir, ancak ortadan kaldırmaz. ⓘ
Nargile bağımlılığı ve bağımlılığı
Nargile içenler bağımlılık yapıcı bir kimyasal olan nikotini solurlar. Tipik bir nargile içme seansı, bir sigaranın 1,7 katı nikotin dozu sağlar ve günlük nargile kullanıcılarında nikotin emilim oranı günde 10 sigara içmeye eşdeğerdir. Birçok nargile tiryakisi, özellikle de sık kullananlar, bir süre sigara içmedikten sonra sigara içme isteği duyar ve diğer yoksunluk belirtileri gösterir ve bırakmak zor olabilir. Nargile bağımlısı olan kişilerin yalnız sigara içme olasılığı daha yüksek olabilir. Bağımlı olan nargile içicileri, bir sigarayı bırakma danışmanlığı programından yardım alırlarsa bırakmayı daha kolay bulabilirler. ⓘ
Kısa vadeli sağlık etkileri
Nargile dumanındaki karbon monoksit (CO) kandaki hemoglobine bağlanarak karboksihemoglobin oluşturur ve bu da beyin dahil organlara taşınabilen oksijen miktarını azaltır. Tıbbi literatürde nargile içenlerin baş ağrısı, mide bulantısı, uyuşukluk ve bayılma gibi CO zehirlenmesi semptomları nedeniyle hastane acil servislerinde tedaviye ihtiyaç duyduklarına dair birkaç vaka raporu bulunmaktadır. Bu durum bazen "nargile hastalığı" olarak adlandırılmaktadır. Nargile içmek kardiyovasküler sisteme çeşitli şekillerde zarar verebilir. Kullanımı kalp atış hızını ve kan basıncını yükseltir. Ayrıca barorefleks kontrolünü (kan basıncını kontrol etmeye yardımcı olur) ve kardiyak otonomik işleyişi (kalp atış hızının kontrolü de dahil olmak üzere birçok amacı vardır) bozar. Nargile kullanımı ayrıca vasküler işleyişe akut olarak zarar verir, iltihabı artırır ve akciğer fonksiyonuna zarar verir ve egzersiz yapma yeteneğini azaltır. ⓘ
Uzun vadeli sağlık etkileri
Mevcut kanıtlar nargilenin çok sayıda sağlık sorununa yol açtığını göstermektedir. Nargile içimi çeşitli kanserler (akciğer, özofagus ve mide), akciğer hastalıkları (bozulmuş akciğer fonksiyonu, kronik bronşit ve amfizem), koroner arter hastalığı, periodontal hastalık, obstetrik ve perinatal sorunlar (düşük doğum ağırlığı ve doğumda akciğer sorunları), larinks ve ses değişiklikleri ve osteoporoz riskinde artış ile ilişkilidir. Bugüne kadar yapılan çalışmaların birçoğunda nargile kullanımının standart bir şekilde ölçülmemesi gibi metodolojik kısıtlamalar bulunmaktadır. Nargile kullanımının ve nargile dumanına maruz kalmanın uzun vadeli sağlık etkileri hakkında daha fazla bilgi edinmek için daha büyük, uzunlamasına çalışmalara ihtiyaç vardır. ⓘ
İkinci el nargile dumanına maruz kalmanın etkileri
Nargileden çıkan ikinci el duman önemli miktarda karbon monoksit, aldehitler, PAH'lar, ultra ince partiküller ve solunabilir partikül madde (akciğerlere girebilecek kadar küçük partiküller) içerir. Araştırmalar, nargile barlarının havasındaki partikül madde konsantrasyonlarının ABD Çevre Koruma Ajansı standartlarına göre sağlıksız ila tehlikeli aralıkta olduğunu ortaya koymuştur. Nargile barlarındaki hava ayrıca aromatik hidrokarbonlar, karbon monoksit, nikotin ve eser metaller dahil olmak üzere önemli miktarda toksik kimyasal içerir. Tüm bu zehirli maddelerin havadaki konsantrasyonları sigaradan daha yüksektir (saatte aynı sayıda içici için). Tipik bir saatlik nargile seansı sırasında bir kullanıcı, sigara içen bir kişiye kıyasla 2-10 kat daha fazla miktarda kansere neden olan kimyasal madde ve diğer zararlı kimyasalları havaya salmaktadır. İkinci el nargile dumanına maruz kalmanın uzun vadeli sağlık etkilerini inceleyen hiçbir çalışma yoktur, ancak kısa vadeli etkiler arasında hırıltılı solunum, burun tıkanıklığı ve kronik öksürük gibi solunum semptomları görülebilir. ⓘ
Yapısı ve Tasarımı
Nargile temel olarak 5 bölümden oluşur:
- Ser: Nargilenin uzun gövdesidir. Boyun kısmı dar olmakla birlikte karın kısmına inildikçe çapı genişleyen, yapı olarak sürahiye benzeyen bir parçadır. Cam, metal ve seramikten yapılır.
- Lüle: En üstte bulunan, tütünün konulduğu delikli tabladır. Gümüş, pirinç ya da bakırdan yapılmış, oymalarla süslü bir muhafaza ile çevrilidir. Üzerine köz konularak gerekli ısı sağlanır.
- Marpuç: Dumanı şişeden alan ve ağza ulaştıran bölümdür. Bu bölümde kullanılan hortumun iç kısmı koyun ve özel olarak ceylan derisinden yapılır.
- Şişe: İçinde dumanı filtre eden suyun olduğu ve fokurdamaların geldiği bölümdür.
- Tahliye: Yeni nesil Nargile takımlarında nargilenin içerisinde biriken havanın dışarı atılmasını sağlayan hava delikleri bulunmaktadır. Bu sayede geriye doğru üflendiğinde içerisinde biriken acı yanmış duman dışarı tahliye edilir.
Bunlar dışında nargilenin diğer elemanları ise şöyledir:
- Sipsi: Marpucun ucuna takılan, dumanın içinden çekildiği küçük ağızlıktır. Tercihen kehribardan yapılır, fakat maliyet sebebiyle ve sıhhi açıdan, genelde tek kullanımlık olması sebebiyle, plastik veya silikon olanları kullanılır. Mermer ya da gümüş olanları da mevcuttur.
- Tepsi ve rüzgârlık: Tepsi közden düşen külleri toplar, rüzgârlık ise közün sönmemesi ve tepsideki ve lüledeki küllerin etrafa savrulmaması için kullanılır.
- Tömbeki: Nargileye has, kurutulmuş tütünün ince ince kıyılmasıyla elde edilen tütündür.
Nargilenin tasarımında İslam'ın etkisindeki sanatın derin izleri görünmektedir. Cami minaresini andıran ser kısmı bunu çok iyi simgelemektedir. Ayrıca ser kısmı genellikle çiçek ve yaprak desenleriyle süslenmekte ve bunlarda zaman zaman yaldız kullanılmaktadır. Marpuç kısmında ise genelde el dokuması olan kilim desenleri kullanılmaktadır. ⓘ
Nargile Kültürü
Doğu kültürünün bir öğesi olan nargile sonradan batıda da kimi değişikliklerle kullanılmaya başlanmıştır. Kullanım kültürü dolayısıyla bu iki türe göre farklılıklar gösterir, ancak pek çok ortak öğe de mevcuttur. ⓘ
Batıda birden çok marpuca sahip nargile kullanımı yaygındır. Bu uygulama doğudakine göre farklı bir toplu içim ortamı sunar ki doğuda nargilenin bir marpucu vardır ve el değiştirmediği sürece tek kişi tarafından içilir. ⓘ
Arap kültüründe kullanıcı içtikten sonra ya marpucu masaya dayayarak bunu belli eder ya da ağız kısmı kendine bakacak şekilde eğimli tutarak yanındakine ikram eder. Kabul eden, nargileyi verene elinin tersi ile hafifçe vurur ya da sıvazlar, bu memnuniyet göstergesidir. Kafe ve restoranlarda ise her kullanıcının ayrı bir nargile ısmarlaması yaygındır. ⓘ
İspanya'da "tetería" adı verilen ve genelde Müslüman göçmenlerce işletilen çay evlerinde nargile içimi yaygınlık kazanmaktadır. İsrail'de "nargeela" olarak adlandırılan nargile kullanımı özellikle Yemen, İran, Irak ve Türkiye'den gelen göçmenler arasında yaygındır. Bunun yanında İsrailliler arasında da nargile kullanımı görülür. ⓘ
Nargile tiryakileri arasında, güzel bir içim için ortamda olması gerektiği düşünülen dört öğe vardır, bunlar "nargilenin dört şartı" olarak geçiyor. Maşa, meşe közünü karıştırmak için gerekli, en iyi köz meşeden oluyor. Güzel bir köşeye yerleşmek tabii ki önemli ve Ayşe’de tiryakinin çay, kahve gibi istekleri için hazır bulunmalı. Bu deyiş özellikle "eski toprak" Türk tiryakiler arasında yaygın olarak kullanılıyor. ⓘ
Sağlığa etkileri
Nargile tüketimi genel olarak halk sağlığına tehdit olarak kabul edilir. ABD Akciğer Derneği tarafından "yeni ortaya çıkan ölümcül bir moda" olarak tanımlanmıştır. Nargile tüketimiyle akciğer kanseri vakaları arasında bağlantı vardır. Bu bağlantı konuyla ilgili yapılan bilimsel çalışmalarda istikrarlı biçimde ortaya konmuştur. Buna ek olarak, akciğer hastalıkları, periodontitis ve bebeklerin düşük doğum ağırlığıyla nargile tüketimini bağlantılıdır. Yapılan çalışmalar nargilenin kalp ve damarlara sigara kadar zarar verdiğini ve dumanın sudan geçmesinin "temizleyici" bir etkisi olmadığını ortaya koymaktadır. Nargilenin sigaraya göre sağlığa daha az zararlı olduğu nargilenin yaygınlaşmasında önemli bir etken olsa da bu yönde bir bilimsel kanıt yoktur. Bir takım araştırmalarda nargile içmenin tansiyonu yükselttiği, düzenli nargile içenlerin tansiyonlarının sigara içenlere göre daha yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. ⓘ
Nargile içmek beraberinde herpes, tüberküloz ve hepatit enfeksiyonu riskini de getirir. Özellikle ağızlığın paylaşıldığı durumlarda bu risk artar; Orta Doğu'da salgın hastalıklarla bağlantılı olduğu bulunmuştur. Pek çok nargile kafesi bu nedenle tek kullanımlık ağızlık temin eder. Bununla beraber, nargiledeki nemli ortam pek çok mikroorganizmanın gelişimine uygun bir ortam sağlar. Tüberküloza yol açan bakteri nargile ser borularının içinde çoğalabilir. Pek çok işletme nargile borularını yıkasa dahi tam olarak temizlenmesi neredeyse imkânsızdır. ⓘ