Öfori

Oyun oynamak, karda oynayan bu genç kız gibi yoğun bir mutluluk ve memnuniyet hali yaratabilir. ⓘ

Euphoria (/juːˈfɔːriə/ (dinle) yoo-FOR-ee-ə) zevk veya heyecan deneyimi (veya etkisi) ve yoğun esenlik ve mutluluk duygularıdır. Aerobik egzersiz, kahkaha, müzik dinlemek veya yapmak ve dans etmek gibi bazı doğal ödüller ve sosyal aktiviteler öfori durumunu tetikleyebilir. Öfori aynı zamanda mani gibi belirli nörolojik veya nöropsikiyatrik bozuklukların bir belirtisidir. Romantik aşk ve insan cinsel tepki döngüsünün bileşenleri de öfori indüksiyonu ile ilişkilidir. Birçoğu bağımlılık yapan bazı uyuşturucular, en azından kısmen eğlence amaçlı kullanımlarını motive eden öforiye neden olabilir. ⓘ

Hedonik sıcak noktalar - yani beynin haz merkezleri - işlevsel olarak bağlantılıdır. Bir sıcak noktanın aktivasyonu diğerlerinin de devreye girmesiyle sonuçlanır. Bir etkin noktanın engellenmesi, başka bir etkin noktanın etkinleştirilmesinin etkilerinin köreltilmesiyle sonuçlanır. Bu nedenle, ödül sistemi içindeki her hedonik sıcak noktanın eş zamanlı aktivasyonunun yoğun bir öfori hissi yaratmak için gerekli olduğuna inanılmaktadır. ⓘ

Öfori veya coşku, kişinin hoşnutluk duyduğu ve kendisini iyi hissettiği bir ruhsal durumdur. Psikiyatride öfori, bazen patolojik anlam taşır ve çok kere organik serebral (beyinsel, beyinle ilgili) hastalığın önemli bir erken belirtisidir. Yine "öfori etkisi"ne neden olan diğer etmenler; psikiyatrik ilaçlar, alkol, uyuşturucu ve dinlendirici diğer kimyasallardır. ⓘ

Terimin tarihçesi

"Euphoria" kelimesi Antik Yunanca εὐφορία: "iyi" anlamına gelen εὖ eu ve "katlanmak" anlamına gelen φέρω pherō terimlerinden türetilmiştir. Anlamsal olarak disforinin karşıtıdır. ⓘ

1706 tarihli bir İngilizce sözlükte öfori "bir ilacın etkisine iyi katlanmak, yani hastanın bu etkiyle rahatladığını ya da gevşediğini hissetmesi" olarak tanımlanmaktadır. ⓘ

1860'larda İngiliz doktor Thomas Laycock öforiyi bedensel esenlik ve umut hissi olarak tanımlamış; bazı ölümcül hastalıkların son aşamasında yanlış bir şekilde ortaya çıktığını belirtmiş ve bu tür öforiyi nörolojik işlev bozukluğuna bağlamıştır. Sigmund Freud'un 1884 tarihli Über Coca adlı monografisinde (kendi) kokain tüketiminin "sağlıklı bir insanın normal öforisini" ürettiği anlatılırken, 1890 civarında Alman nöropsikiyatrist Carl Wernicke mani hastalarında görülen "anormal öfori" hakkında ders vermiştir. ⓘ

The Boston Daily Globe'da 1903 yılında yayınlanan bir makalede öforiden "hoş heyecan" ve "rahatlık ve esenlik duygusu" olarak bahsedilmektedir. 1920 yılında Popular Science dergisi öforiyi "zinde hissetmek" anlamına gelen "kulağa hoş gelen bir isim" olarak tanımlamıştır: normalde hayatı yaşamaya değer kılan, uyuşturucu kullanımını motive eden ve bazı akıl hastalıklarında kötü şekillenen. Robert S. Woodworth'un 1921 tarihli ders kitabı Psikoloji: A study of mental life adlı ders kitabında öfori, yorgunluğun zıttı olan organik bir durum olarak tanımlanır ve "iyi hissetmekle hemen hemen aynı anlama gelir." ⓘ

1940 yılında The Journal of Psychology öforiyi "genel bir iyilik hali... ve hoş bir tonlama hissi" olarak tanımlamıştır. On yıl sonra, sıradan iyi olma duygularının değerlendirilmesinin zor olduğunu düşünen Amerikalı bağımlılık araştırmacısı Harris Isbell, öforiyi morfine özgü davranış değişiklikleri ve nesnel işaretler olarak yeniden tanımladı. Ancak 1957'de İngiliz farmakolog D. A. Cahal opioid öforisini tıbbi açıdan istenmeyen bir durum olarak değil, "önemli bir analjeziğin değerini artıran" bir etki olarak görmüştür. A Concise Encyclopaedia of Psychiatry'nin 1977 baskısı, psikiyatrik bağlamda kullanıldığında patolojik çağrışımları olan öforiyi "memnuniyet ve esenlik ruh hali" olarak adlandırmıştır. Serebral hastalığın bir işareti olarak, olumsuz duyguları deneyimleyememeyi temsil eden, mülayim ve bağlam dışı olarak tanımlanmıştır. ⓘ

21. yüzyılda öfori genellikle psikoaktif ilaçlar, manik durumlar veya beyin hastalığı ya da hasarı ile ilişkilendirildiğinde normal veya anormal ve uygunsuz olabilen büyük bir mutluluk, esenlik ve heyecan durumu olarak tanımlanmaktadır. ⓘ

Nöral substratlar

Hedonik sıcak noktalar - yani beynin haz merkezleri - işlevsel olarak bağlantılıdır. Bir sıcak noktanın aktive edilmesi diğerlerinin de devreye girmesiyle sonuçlanır. Bir etkin noktanın engellenmesi, başka bir etkin noktanın etkinleştirilmesinin etkilerinin köreltilmesiyle sonuçlanır. Bu nedenle, ödül sistemi içindeki her hedonik sıcak noktanın eş zamanlı aktivasyonunun, öfori hissinin yaratılması için gerekli olduğuna inanılmaktadır. ⓘ

Türler

Psikoaktif ilaçlar, doğal ödüller ve sosyal aktiviteler de dahil olmak üzere birçok farklı uyaran türü öforiye neden olabilir. Unipolar mani veya bipolar bozukluk gibi duygusal bozukluklar bir semptom olarak öfori içerebilir. ⓘ

Müzik kaynaklı

Öfori, müzik eşliğinde dans etme, müzik yapma ve duygusal olarak uyarıcı müzik dinlemenin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Nörogörüntüleme çalışmaları, ödül sisteminin müzik kaynaklı hazza aracılık etmede merkezi bir rol oynadığını göstermiştir. Zevk veren duygusal olarak uyarıcı müzik, striatuma (yani mezolimbik yol ve nigrostriatal yol) yansıyan dopaminerjik yollarda dopamin nörotransmisyonunu güçlü bir şekilde artırır. Nüfusun yaklaşık %5'i, müzik pasajlarında aktarılan amaçlanan duyguyu algılama yeteneğine sahip olmalarına rağmen, bireylerin duygusal olarak uyandırıcı müzik dinlemekten zevk almadıkları "müzikal anhedoni" olarak adlandırılan bir fenomen yaşamaktadır. ⓘ

Bir dopamin öncüsünün (levodopa), dopamin antagonistinin (risperidon) ve bir plasebonun müziğe verilen ödül tepkileri üzerindeki etkisini değerlendiren Ocak 2019 tarihli bir klinik çalışma - elektrodermal aktivitedeki değişikliklerin yanı sıra öznel derecelendirmelerle ölçülen müzikal üşüme sırasında yaşanan zevk derecesi de dahil olmak üzere - dopamin nörotransmisyonunun manipülasyonunun insan deneklerde zevk bilişini (özellikle müziğin hedonik etkisini) çift yönlü olarak düzenlediğini buldu. Bu araştırma, artan dopamin nörotransmisyonunun, insanlarda müziğe yönelik zevkli hedonik tepkiler için olmazsa olmaz bir koşul olarak hareket ettiğini göstermektedir. ⓘ

Cinsiyet kaynaklı

Cinsel birleşmenin çeşitli aşamaları da bazı kişilerde öforiye neden olarak tanımlanabilir. Çeşitli analistler cinsel eylemin tamamını, orgazma giden anları ya da orgazmın kendisini insan hazzının ya da öforinin zirvesi olarak tanımlamıştır. ⓘ

İlaç kaynaklı

Yüksek dozda metamfetamin ilaca bağlı öforiye neden olur. ⓘ

Öfori, öfori yaratma eğiliminde olan bir psikoaktif ilaç türüdür. Çoğu öforik madde, takviye edici özellikleri ve beynin ödül sistemini aktive etme yetenekleri nedeniyle bağımlılık yapan ilaçlardır. ⓘ

Psychedelics

LSD ve psilosibin gibi geleneksel psychedelic uyuşturucular, bağımlılık yapıcı nitelikleri olmamasına rağmen öfori yaratabilmektedir. Küresel Uyuşturucu Araştırması, 22.000 katılımcı raporundan MDMA, LSD ve psilosibin mantarlarının araştırmaya dahil edilen tüm eğlence amaçlı uyuşturucular arasında Net Haz Endeksi'nde en olumlu sıralamaya sahip olduğunu ortaya koymuştur. ⓘ

Uyarıcılar

Amfetamin, metamfetamin, kokain, MDMA ve metilfenidat gibi dopaminerjik uyarıcılar öfori yapıcıdır. Nikotin, bazı kişilerde hafif bir öfori yapıcı olarak işlev gören parasempatik bir uyarıcıdır. Kafein ve teobromin gibi ksantinler de bazıları tarafından hafif öforizan olarak kabul edilebilir. ⓘ

Areka cevizinin (Areca catechu palmiyesinden elde edilen tohumlar) sönmüş kireç (kalsiyum hidroksit) ile çiğnenmesi - Güney ve Güneydoğu Asya'da yaygın bir uygulama - uyarıcı etkiler ve öfori üretir. Başlıca psikoaktif bileşenler - arecoline (bir muskarinik reseptör kısmi agonisti) ve arecaidine (bir GABA geri alım inhibitörü) - öforik etkiden sorumludur. ⓘ

Depresanlar

Bazı depresanlar öfori üretebilir; bu sınıftaki öforik ilaçlardan bazıları orta dozlarda alkol, γ-hidroksibütirik asit ve ketamindir. ⓘ

Bazı barbitüratlar ve benzodiazepinler öforiye neden olabilir. Öfori etkileri ilacın başlama hızı, artan doz ve intravenöz uygulama ile belirlenir. Öforiye neden olma olasılığı daha yüksek olan barbitüratlar arasında amobarbital, sekobarbital ve pentobarbital bulunur. Öforiye neden olma olasılığı daha yüksek olan benzodiazepinler flunitrazepam, alprazolam ve klonazepamdır. Benzodiazepinler ayrıca opioid kaynaklı öforiyi artırma eğilimindedir. ⓘ

Pregabalin doza bağlı öforiye neden olur. Önerilen dozlarda bireylerin küçük bir yüzdesinde ortaya çıkan öfori, supraterapötik dozlarda (veya intravenöz veya nazal uygulama ile) giderek daha sık görülür. Önerilen maksimum dozun beş katı dozlarda yoğun öfori bildirilmiştir. Başka bir GABA analoğu olan gabapentin öforiye neden olabilir. Opioid benzeri ancak daha az yoğun olarak karakterize edilen bu durum, supraterapötik dozlarda veya opioidler veya alkol gibi diğer ilaçlarla kombinasyon halinde ortaya çıkabilir. Ethosuximide ve perampanel de terapötik dozlarda öfori üretebilir. ⓘ

Opioidler

µ-Opioid reseptör agonistleri eroin, morfin, kodein, oksikodon ve fentanil gibi ilaçları içeren bir dizi öfori vericidir. Buna karşılık, endojen nöropeptid dynorphin gibi κ-opioid reseptör agonistlerinin, derin hoşnutsuzluk duygularını içeren öforinin tersi bir ruh hali olan disforiye neden olduğu bilinmektedir. ⓘ

Kannabinoiderjikler

Kannabinoid reseptör 1 agonistleri, belirli bitki bazlı kannabinoidleri (örneğin kenevir bitkisinden elde edilen THC), endojen kannabinoidleri (örneğin anandamid) ve sentetik kannabinoidleri içeren bir grup öfori vericidir. ⓘ

İnhalanlar

Nitröz oksit (N₂O, diğer adıyla "gülme gazı") gibi bazı gazlar solunduğunda öforiye neden olabilir. ⓘ

Glukokortikoidler

Akut eksojen glukokortikoid uygulamasının öfori ürettiği bilinmektedir, ancak bu etki uzun süreli maruziyette gözlenmez. ⓘ

Açlık kaynaklı

Oruç tutmak ruh hali, refah ve bazen de öfori ile ilişkilendirilmiştir. Çeşitli mekanizmalar önerilmiş ve depresyon tedavisinde olası uygulamalar dikkate alınmıştır. ⓘ

Nöropsikiyatrik

Mania

Öfori aynı zamanda hem hipomani hem de mani ile güçlü bir şekilde ilişkilidir; bu ruh halleri, baskılı konuşma, fikir uçuşması ve büyüklenme gibi diğer semptomlara ek olarak öforik veya sinirli olabilen patolojik bir ruh hali yükselmesi ile karakterize edilir. ⓘ

Hipomani ve mani çoklu etiyolojiye sahip sendromlar olsa da (yani, herhangi bir sayıda koşuldan kaynaklanabilenler), en yaygın olarak mani ve depresyon dönemleriyle karakterize bir psikiyatrik hastalık olan bipolar bozuklukta görülürler. ⓘ

Epilepsi

Öfori, tipik olarak temporal lobdan kaynaklanan ancak ön insular korteksi etkileyen nöbet auraları sırasında ortaya çıkabilir. Bu öfori, vecd nöbetleri adı verilen ve genellikle mistik deneyimleri de içeren nadir bir sendromun belirtisidir. Öfori (veya daha yaygın olarak disfori) epileptik nöbetler arasındaki dönemlerde de ortaya çıkabilir. Bu durum, interiktal disforik bozukluk, atipik bir duygusal bozukluk olarak kabul edilir. Nöbetler arasında veya öncesinde depresyon veya anksiyete duyguları yaşayan kişiler, nöbet sonrasında zaman zaman öfori yaşarlar. ⓘ

Migren

Bazı kişiler migren baş ağrısının prodromunda (başlamadan saatler ila günler önce) öfori yaşarlar. Benzer şekilde, bazı kişilerde migren atağını takiben öforik bir durum ortaya çıkar. ⓘ

Multipl skleroz

Multipl sklerozlu kişilerde hastalık ilerledikçe bazen öfori ortaya çıkar. Bu öfori, orijinal adı euphoria sclerotica olan ve tipik olarak disinhibisyon ve diğer bilişsel ve davranışsal işlev bozukluğu semptomlarını içeren bir sendromun parçasıdır. ⓘ

Cinsiyet öforisi

Cinsiyet öforisi, bir kişinin cinsiyet kimliği ile doğumda atandığı cinsiyetten farklı bir cinsiyetle ilişkilendirilen cinsiyet özellikleri arasındaki tutarlılık nedeniyle hissettiği memnuniyet veya keyiftir. Cinsiyet disforisinin pozitif karşılığı olarak kabul edilir. ⓘ

Tanımı

Bulaşıcı değildir, kişinin neşeli hâlinin sebebi yoktur; çünkü hoşnutluk duygusu bilinç yoksunluğuna ve üzüntü yahut anksiyeteyi duyamamaya dayanır. Kandaki alkol miktarıyla ilgili olarak da oluşabilir. Ayrıca morfin, meperidin ve daha az olmakla birlikte metadon gibi narkotik aneljezikler de öfori yapabilir. ⓘ