Kırgızlar

Kırgızlar, Kırgız Türkleri ⓘ

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kırgızistan	4.804.369 (2020)
Özbekistan	274.400 (2017)
Çin	186.708 (2010)
Tacikistan	60.751 (2010)
Rusya	32.000[1]
Kazakistan	40.000[2]
Türkiye	4.000[3]
Ukrayna	3.000[4]
Diller
Kırgızca, Rusça

Kırgızlar veya Kırgız Türkleri, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir. ⓘ

Çin tarihi kaynaklarında ise Kırgızlar ilk kez M.Ö. 201 yılında Hunlar zamanındaki olaylar anlatılırken ortaya çıkmakta ve Kırgızların bilinen ilk devletlerini M.Ö. 2. yüzyılda bugünkü Kırgızistan topraklarından doğuya ve kuzey doğuya uzanan bölgede, (Tanrı Dağlarının doğu ve kuzey doğusunda) kurdukları anlaşılmaktadır. ⓘ

Kırgız halkı (Kırgız, Kırgız ve Kırgız olarak da yazılır) başta Kırgızistan olmak üzere Orta Asya'ya özgü bir Türk etnik grubudur. ⓘ

Etimoloji

Kırgız etnoniminin kökeni hakkında birkaç teori vardır. Genellikle Türkçe kyrk ("kırk") kelimesinden türetildiği söylenir, -iz eski bir çoğul ekidir, bu nedenle Kırgız kelimenin tam anlamıyla "kırk boydan oluşan bir koleksiyon" anlamına gelir. Aynı zamanda "yok edilemez", "sönmez", "ölümsüz", "fethedilemez" ya da "yenilmez" anlamlarına gelmekte olup, bir kuruluş efsanesine göre 40 boyu Kitanlara karşı birleştiren destansı kahraman Manas ile de ilişkilidir. Yuan Tarihi'nde 1370 yılında kaydedilen rakip bir efsane, bozkır anavatanında doğan 40 kadınla ilgilidir. ⓘ

Kırgızistan'daki Göçebeler ⓘ

Etnonimin en eski kayıtları Çince transkripsiyonlar olan Gekun (鬲昆, LH *kek-kuən < Eski Çince: *krêk-kûn) ve Jiankun (堅昆, LH *ken-kuən < OC: *kên-kûn) gibi görünmektedir. Bunlar, orijinal etnoniminin *kirkur ~ kirgur ve/veya *kirkün olduğunu ve başka bir transkripsiyon Jiegu (結骨, EMC: *kέt-kwət) *kirkut / kirgut'u önermektedir. Yury Zuev, etnonimin muhtemelen 'tarla insanları, tarla Hunları' anlamına geldiğini öne sürmüştür (bkz. Tiele kabile adı 渾 Hún < MC *ɣuən). Peter Golden *Qïrğïz < *Qïrqïz < *Qïrqïŕ biçiminde yeniden yapılandırır ve Eski Türkçe qır 'gri' (at rengi) artı -q(X)r/ğ(X)r ~ k(X)z/g(X)z sonekinden türetildiğini öne sürer. Ayrıca, Çinli akademisyenler daha sonra Kırgız halkı için bir dizi farklı transkripsiyon kullanmışlardır: Bunlar arasında Gegu (紇骨), Jiegu (結骨), Hegu (紇骨), Hegusi (紇扢斯), Hejiasi (紇戛斯), Hugu (護骨), Qigu (契骨) bulunmaktadır, veya Juwu (居勿) ve daha sonra Tang İmparatoru Wuzong döneminde, "kırmızı yüz" anlamına geldiği söylenen Xiajiasi (黠戛斯). Edwin G. Pulleyblank, "kırmızı yüz "ün muhtemelen etnonimi "kırmızı" anlamına gelen Türkçe qïzïl ~ qizqil'e dayanarak açıklayan bir tercüman tarafından sağlanan bir halk etimolojisi olduğunu tahmin etmektedir. Moğol İmparatorluğu zamanında, Yuan Tarihi'nin farklı redaksiyonlarındaki farklı okumaların gösterdiği gibi, etnonimin orijinal anlamı görünüşe göre unutulmuştu. Bu durum Kırgızca'nın benimsenmesine ve efsanevi açıklamasına yol açmış olabilir. ⓘ

18. ve 19. yüzyıllarda Avrupalı yazarlar, sadece modern Kırgızları değil, aynı zamanda onların daha kalabalık kuzey akrabaları olan Kazakları da ifade etmek için çağdaş Rusça киргизы'den gelen erken Romalılaştırılmış Kırgız biçimini kullandılar. Ayrım yapılması gerektiğinde, daha spesifik terimler kullanılmıştır: Kırgızlar Kara-Kırgızlar ("Kara Kırgızlar", çadırlarının renginden dolayı) olarak bilinirdi, ve Kazaklar Kaisaks ya da "Kırgız-Kazaklar" olarak adlandırıldı. ⓘ

Tarihte Kırgızlar

Pamirli Kırgız ⓘ

Ön-Kırgızlar

Çin ve Arap kaynaklarında yeşil ve mavi gözlü, kızıl saçlı-sarışın olarak geçen Kırgızlar en eski Türk halklarından biridir. Ön-Kırgızların Moğol kabileleriyle yaptıkları evlilikler sonucu günümüz Kırgızları ortaya çıkmıştır. Tuva Türkleri, Oğuz Türkleri, Kıpçak Türkleri gibi Türklerinden oluşmuşlardır. M.Ö.250 yıllarında Yenisey Kırgızları olarak Yenisey (eski dilde Ene-say, Tuva Türkçesinde Ulug-hem) vadisi boyunca uzanan bölgelerde, şimdiki Rusya Federasyonu içindeki Krasnoyarsk bölgelerinde yaygın olarak yaşıyorlardı.Yenisey Nehri boyunda yaylak-kışlak tarzı bir hayat süren Kırgızlar, Milattan sonra birinci yüzyılda Hun diye de bildiğimiz Hiung-nu devletini oluşturdular. Hiung-nuların dağılması üzerine Kırgız Türkleri, Yenisey Kırgız Kağanlığı'nı veya Hanlığı'nı kurdular. Dördüncü yüzyılda kurulan Yenisey Kırgız Hanlığı, Baykal Gölü'nden Tibet’e kadar genelde Türk topluluklarının yaşadığı bölgelerde hakim oldu. Günümüzdeki Hakas Kırgızları, bu dönemde ana kütleden koptular. ⓘ

Moğol istilası öncesinde Avrasya ⓘ

6. yüzyılda kurulan Göktürk Kağanlığı ile tıpkı Oğuzlar gibi birlik kurmayı kabul etmeyen Kırgızlar, Çin'in güçlenmesinden tedirgin olup Mukan Kağan döneminde Göktürklere bağlandılar. Böylece Türk toplulukları Göktürkler sayesinde tek bayrak altına tekrar toplandılar. Göktürklerin Çin hakimiyeti altına girdiği 630-680 yılları arasında Kırgızlar Çin işgaline karşı başkaldırıp ayrı olarak yaşadılar. ⓘ

İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasıyla yeniden Göktürk Kağanlığı ile birleştiler. Kırgızlar bu dönemde sık sık yönetime ayaklandılar. Kırgızlar, Göktürk Kağanlığı'ndan sonra Uygur Kağanlığı hakimiyetine girdiler. 840 senesinde Uygur Kağanlığını yıkarak kendi Kırgız Türk Kağanlığını kurdular. ⓘ

Çağdaş Kırgız Halkı'nın Doğuşu

Kırgızlar 840 yılında Türk tarih sahnesinde önemli bir adım attılar ve Ötüken ve çevresini ele geçirdiler. Bugünkü Kırgız kültürünün temelini oluşturdular. ⓘ

Kırgızlar 840 yılında Orhun bölgesine giderek Uygur hakimiyetini ortadan kaldırdılar ve Orta Asya hakimiyetini ele geçirdiler. Türk Kağanlıklarının millî merkezi Ötüken olmak üzere Kırgız Kağanlığı kuruldu. Karahanlılar'ın tesiriyle İslam dinini kabul ettiler. Kırgız kaynaklarına göre, 10. yüzyılda 200 bin müslüman Kırgız ailesi vardı. ⓘ

920 yılında Moğol Kitan devleti, Kırgızları baskıya uğratarak, Tanrı dağları çevresine göç etmelerine sebep oldu. 1 Yenisey nehri kıyılarında Göktürk harfleriyle yazılmış yazıtlar bıraktılar. ⓘ

Kırgızlar, Moğollardan sonra Timur ve Özbek Hanlığı içerisinde yaşadılar. Daha sonra 17. yüzyılın sonlarına kadar "hanlık" seviyesinde varlıklarını devam ettirmişlerdir. 1870'lerde Hokand Hanlığı'yla beraber hareket eden Kırgızlar, Ruslar'ın Hokand Hanlığı'nı yıkmasıyla beraber Rus hakimiyetine girdi. 1863'te kurulan Orta Asya Rus Generalliği'ne bağlanan Kırgızlar, Rus çarına karşı sürekli ayaklanmıştır. Pek çok Kırgız kabilesi Afganistan'a ve Uygur bölgesine göçmüştür. ⓘ

Kırgızlar, 1917'de Rusya'da meydana gelen ihtilal sebebiyle Orta Asya'da kurulan ve 1918 yılının sonunda yıkılan bağımsız Alaş Orda'ya katıldılar. Sovyet-Ruslar bölgeyi 1918'de tekrar ele geçirmiştir. 1920'de Kırgız bölgesini içine alan "Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" içerisinde yaşayan Kırgızlara bu dönemde Kara-Kırgız adı verilmiştir. Deşt-i Kıpçak bölgesi'nde yaşayanlara ise Kazak-Kırgızlar adı verilmiştir. 1924'te Kazak-Kırgızları ile Kara-Kırgızlar birbirinden kopmuştur. Kara-Kırgızlar yani günümüz Kırgızları, 1924'te "Kara-Kırgızları Özerk Oblastı" halkını oluşturmuşlardır ve 1926'da "Kırgızistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" nin kurulmasıyla Kırgızlar, ulusallaşmıştır. ⓘ

Yaşadıkları Yerler

10. yüzyılda yaşamış ünlü Türk Dünyası araştırmacısı Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divanı Lügati Türk adlı eserde Türk Dünyasının coğrafyası tarif edilirken Kırgızların yeri de anlatılmıştır. Kitapta Türk Dünyasının en batısında Roma ülkesine yakın olan Beçenek Türkleri, en doğusunda ise Kıtay (Çin) ülkesine yakın Kırgız Türkleri şeklinde yazılmıştır. Bu iki Türk topluluklarının arasında ise Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırd, Basmıl, Kayı, Yabaku,Tatar Türkleri olduğu belirtilmiştir. Yine aynı eserde Kırgızların konuştuğu dilinin en arı Türkçe olduğu tanımlaması yapılmıştır. Eski zamanlarda Türkiye'ye göç eden Türkistan toplulukları arasında Ötüken ve Yenisey dolaylarından Moğol soykırımdan kaçan bazı Kırgız toplulukları da gelmiştir. Mesela Eskişehir'in Günyüzü ilçesi Ayvalı köyü halkı arasında Kırgız sülalesinden gelenler mevcuttur. Dünya'da 5 milyonu aşan Kırgız halkı yaşamaktadır. 3.35 milyonu Kırgızistan'da, en büyük azınlık olarak 410 bini Özbekistan'da, 210 bini Çin'de, 81 bini Tacikistan'da, 32 bini Rusya'da, 40 bini Kazakistan'da 4 bini Türkiye'de,ve 3 bini Ukrayna'da bulunmaktadır. ⓘ

Din

Tokmok, Kırgızistan'da bir cami ⓘ

Kırgızlar ağırlıklı olarak Hanefi Sünni mezhebine mensup Müslümanlardır. İslam ilk olarak yedinci ve sekizinci yüzyıllarda İpek Yolu boyunca seyahat eden Arap tüccarlar tarafından tanıtılmıştır. Ortodoks İslam 8. yüzyılda Özbeklerle birlikte Fergana vadisine ulaşmıştır. Bununla birlikte, onuncu yüzyıl Farsça metni Hudud al-'alam'da Kırgızlar hala "ateşe saygı duyan ve ölüleri yakan" bir halk olarak tanımlanıyordu. ⓘ

Kırgızlar on yedinci yüzyılın ortalarında İslam'ı kabul etmeye başladılar. Sufi misyonerler bu dönüşümde önemli bir rol oynamıştır. On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde Kırgızlar dindar Müslümanlar olarak kabul edilmiş ve bazıları Hacca gitmiştir. ⓘ

Ateizm, Rus komünist etkisi altındaki kuzey bölgelerinde bir miktar takipçiye sahiptir. Bugün itibariyle, özellikle Orta Kırgızistan'da İslam'ın yanı sıra Şamanizm'in birkaç kültürel ritüeli hala uygulanmaktadır. Kırgızistan'ın eski Cumhurbaşkanı Askar Akayev'in kızı Bermet Akayeva, Temmuz 2007'de verdiği bir röportajda, komünist etki altında kalan kuzey bölgesinde bile İslam'ın giderek kök saldığını belirtmiştir. Birçok caminin inşa edildiğini ve Kırgızların "kendilerini giderek daha fazla İslam'a adadıklarını" vurguladı. ⓘ

Şamanizm ve totemizm de dahil olmak üzere birçok eski yerli inanç ve uygulama, İslam ile senkretik bir şekilde bir arada var olmuştur. Çoğu kadın olan şamanlar cenazelerde, anma törenlerinde ve diğer tören ve ritüellerde hala önemli bir rol oynamaktadır. Kuzey ve güney Kırgızlar arasında Müslüman uygulamalarına dini bağlılıkları konusundaki bu bölünme bugün hala görülebilir. Aynı şekilde, İslam'ın Sufi tarikatı da yüzyılı aşkın bir süredir Kırgızistan'daki en aktif Müslüman gruplardan biri olmuştur. ⓘ

Kültür

Kırgız türkleri, yakın dönemde yerleşik hayata geçmiş bir toplumdur. Bayraklarındaki güneş benzeri şekil, bunun bir özetidir ve Kırgız otlaklarının ortasında, ocağın dumanının dışarı çıkmasını sağlayan boşlukla özdeşleşmektedir. ⓘ

Kırgızlar asıl olarak dağlarda yaşayan ve buna bağlı olarak da dünyanın en iyi çadırını geliştirmiş Türk toplumudur. Ülkenin büyük bir kesimi dağlarla çevrilmiş olan Kırgızistan'da hâlen dağda göçebe hayatı yaşayan Kırgızlar vardır. Eski Türklerde olduğu gibi yazın yaylada, kışın ise kışlakta yaşanılmaktadır. Rusya'nın işgaline uğradığında ilk defa yerleşik düzene geçmiştir. ⓘ

Toplum

Kırgızistan çok uluslu bir ülkedir. Ülkenin % 90'ı aşkını Türklerden oluşmaktadır. Türk topluluklarından % 70 oranında Kırgız Türkleri, % 15 oranında Özbek Türkleri oluşturur. Kırgızistan'daki Türk toplulukları olan Kırgız Türkleri, Özbek Türkleri, Ahıska Türkleri, Uygur Türkleri ve kazak türkleri Türk Birliği'nin kurulmasını büyük oranda istemesine rağmen ülkenin azınlığı olan Ruslar ve Türk olmayan başka uluslar Türk Birliği kurulmasını istememktedir. Kırgızistan'da ilk kez bir cumhurbaşkanı Türk Birliği'nin kurulmasından yana fikrini belirtmiştir. Kırgız Türkleri, Özbekistan ve Özbek Türklerinin hem Türk Birliği ve Orta Asya (ya da Türkistan) Birliği karşısında görülmeleri hem de kararsız davranışları sebebiyle ülkenin çok nüfuslu topluluğu Özbeklere soğuk bakmaktadır. ⓘ

Uluslararası İlişkiler ve Siyaset

Kırgızistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler Kırgızistan'ın bağımsızlığı ile iyi olmuştur. Kırgızistan'ın cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, Türkiye'yi çok seven ve Türkiye ile her alanda birlik kurmak isteyen bir lider olmuştur. Atambayev, TBMM'deki ve Azerbaycan Meclisindeki söylemleri ile gerek Türkiye ve gerekse Azerbaycan halkı gözünde çok sevilmiştir. ⓘ

Genetik bulgular

Orta Asya'da R1a Z2125, Z93* ve Z95* dağılımı ⓘ

Bölge	Ulus	N (örnekleme)	R-Z2125		R-Z93*		R-Z95*
			sayı	frekans (%)	sayı	frekans (%)	sayı	frekans (%)
Güney Sibirya	Kırgızlar	104	91	34.5%	12	6.0%	0	0.0%
Güney Sibirya	Altaylılar	17	0	0.0%	16	17.6%	0	0.0%
Güney Sibirya	Hakaslar	24	0	0.0%	24	26.4%	0	0.0%
Güney Sibirya	Özbekler	30	16	6.1%	0	0.0%	3	12.0%
Güney Asya	Paştunlar	46	39	14.8%	1	1.1%	0	0.0%
Güney Asya	Tacikler	34	16	6.1%	3	3.3%	0	0.0%
Güney Sibirya	Türkmenler	12	8	3.0%	2	2.2%	1	4.0%
Peter Underhill ve arkadaslari 2014.

Haplogrup R1a19 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türk halkları içerisinde en fazla Kıpçak grubu halklarda (Kırgız ve Altaylılar) görülmektedir. Altaylılar ve Kırgızlarda çok yüksek oranda görülen R1a, doğuda Moğolistan’da %2 oranlarına düşmektedir. R1a, günümüzde Kırgızlar, Çuvaşlar, Altaylılar ve Özbeklerde en fazla görülen Y-DNA haplogruplarındandır. Bu haplogrup, Araplarda ve Kuzey Afrika’da da görülmektedir. Ancak R1a’nın önemli bir kısmının o bölgelere sonradan Memluk askerler yoluyla geldiği düşünülmektedir. Bu haplogrubun, Türk halklarında görülme oranları aşağıda yer almaktadır: Kırgızlar %63.5 (Wells 2001), Afganistan Özbekleri %27 (Cristifaro 2013), Kazan Tatarları %20 (Trofimov 2007), Gagavuzlar %19 (Eupedia), İran Türkleri %19 (Grugni 2012), Uygurlar %16 (Shou 2010), Kazaklar %15 (FTDNA 2015), Çin Özbekleri %13 (Shou 2010), Türkmenler %7 (Wells 2001), Türkiye %7 (Cinnioğlu). ⓘ

Genetik

Kırgız kartal avcısı ⓘ

Kırgızların genetik yapısı, kabilelerin bir karışımı olarak kökenleriyle tutarlıdır. Örneğin, Jumgal Bölgesi'ndeki modern Kırgız erkeklerinin %63'ü Haplogrup R1a1'dir (Y-DNA). Kırgız R1a1'in düşük çeşitliliği, tarihsel dönem içinde bir kurucu etkisine işaret etmektedir. Diğer Kırgız grupları, özellikle Güneybatı Kırgızları, oldukça düşük haplogrup R frekansları göstermekte ve haplogrup N'den neredeyse yoksundur (Pamir Kırgızları hariç). ⓘ

Di Cristofaro ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan bir çalışmada Kırgızistan'dan 132 Kırgız bireyin (Orta Kırgızistan'dan 40, Kuzeybatı Kırgızistan'dan 37, Doğu Kırgızistan'dan 35 ve Güneybatı Kırgızistan'dan 20) Y-DNA analiz sonuçları bildirilmiş ve bu bireylerin R haplogrubuna (72/132 = %54,5 R1a-M198/M17, 3/132 = %2 olmak üzere 78/132 = %59,1) ait oldukları tespit edilmiştir. 3 R1b-L23(xU106, S116, U152), 2/132 = %1,5 R1b-M478/M73 ve 1/132 = %0,76 R-M207(xR1a-SRY1532.2, R1b-M343, R2-M479)), C2-M217 haplogrubuna (26/132 = %19,7, 11/132 = %8. 3 C-M401, 7/132 = %5,3 C-M532(xM86, M504, M546, M401), 7/132 = %5,3 C-M86 ve 1/132 = %0,76 C-M386/PK2(xM407, M532)), haplogrup O (8/132 = %6,1, 5/132 = %3. 8/132 = %6,1; 5/132 = %3 O-M134(xM117), 2/132 = %1,5 O-M122(xKL2, P201) ve 1/132 = %0,76 O-M95), haplogrup J (7/132 = %5,3; 2/132 = %1,5 J2a-P55(xM530, M322, M67), 1/132 = %0 76 J2a-M410(xP55), 1/132 = %0,76 J2a-M67(xM92), 1/132 = %0,76 J2b-M241, 1/132 = %0,76 J1-Page8 ve 1/132 = %0,76 J1-M267(xPage8, kısa DYS388)), haplogrup N (6/132 = %4. 5/132 = %3,8 N-M231(xP43, Tat) ve 1/132 = %0,76 N-P43), haplogrup G (2/132 = %1,5, 1/132 = %0,76 G2a-P16 ve 1/132 = %0,76 G2a-P303), haplogrup L (2/132 = %1. 1/132 = %0,76 L-M76 ve 1/132 = %0,76 L-M357 dahil olmak üzere %5), haplogrup E-M81 (1/132 = %0,76), haplogrup H-M82 (1/132 = %0,76) ve haplogrup Q-M346 (1/132 = %0,76). ⓘ

Örneklerin coğrafi konumuna bağlı olarak, Batı Avrasya mtDNA haplogrup soyları Kırgızlarda %27 ila %42,6'yı oluştururken, mtDNA H haplogrubu Kırgızlar arasında yaklaşık %14,2 (%8,3 Talas ila %21,3 Sarı-Taş aralığı) ile en baskın Batı Avrasya mtDNA haplogrubu olmuştur. Bununla birlikte, Kırgızların çoğunluğu Doğu Avrasya mtDNA haplogruplarına aittir; mtDNA haplogrup D (yaklaşık %20,2, aralık %14,6 Talas ila %25,5 Sarı-Taş) ve özellikle D4 (yaklaşık %18,5) aralarında en sık görülen Doğu Avrasya soyudur. ⓘ

Kırgızistan'da yaşayan Kırgızların çoğunda, 26 Orta Asya popülasyonunun coğrafi konumlarına dayanan bir genetik çalışmaya göre, Doğu Avrasya soyunun karışım oranlarının baskın olduğunu göstermektedir. Tacikistan'da ve Kırgızistan'ın batı bölgelerinde yaşayan Kırgızlar hariç olmak üzere, Doğu Avrasya kökenliler Kırgızların yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. ⓘ

Afganistan'da

Afganistan'daki Kırgız nüfusu 2003 yılında 1.130'du ve tamamı kuzeydoğu Afganistan'ın Badahşan Vilayeti'ndeki doğu Wakhan Bölgesi'nden geliyordu. Hala göçebe bir yaşam tarzı sürdürürler ve bir han ya da tekin tarafından yönetilirler. ⓘ

Orta Asya'daki Rus yönetimine karşı 1916'da başlayan isyanın bastırılması birçok Kırgız'ın daha sonra Çin ve Afganistan'a göç etmesine neden olmuştur. Afganistan'daki Kırgız mültecilerin çoğu Wakhan bölgesine yerleşmiştir. Wakhan'ın kuzeydoğu kısmı 1978 yılına kadar yaklaşık 3-5 bin etnik Kırgız'a ev sahipliği yapıyordu. Kırgızların çoğu 1978 yılında Saur Devrimi'nin ardından Pakistan'a kaçtı. Wakhan Koridoru ile benzer iklim ve sıcaklığa sahip olabileceğini düşündükleri Amerika Birleşik Devletleri'nin Alaska eyaletine yerleşmek için Peşaver'deki Amerika Birleşik Devletleri konsolosluğundan 5.000 vize talep ettiler. Bu talepleri reddedildi. Bu arada, mülteci kampının sıcağı ve sağlıksız koşulları Kırgız mültecileri endişe verici bir hızla öldürüyordu. General Kenan Evren'in askeri darbe yönetimi altındaki Türkiye devreye girdi ve 1982 yılında tüm grubu Türkiye'nin Van Gölü bölgesine yerleştirdi. Van'ın Erciş ilçesine bağlı Ulupamir (Kırgızca'da "Büyük Pamir") köyü bunlara verildi ve bugün 5.000'den fazlası burada yaşamaktadır. Ölü Bir Koyunun 37 Faydası - Pamir Kırgızlarının Hikayesi adlı belgesel film, bu Kırgızların yeni yurtlarındaki yaşamlarına dayanmaktadır. Bazı Kırgızlar, Sovyetlerin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Ekim 1979'da Wakhan'a geri döndü. Küçük Pamir çevresinde bulunurlar. ⓘ

Pakistan'da

Kırgızlar Pakistan'a özgü tek Türk halkıdır. Pakistan'daki Kırgızlar çoğunlukla kuzeyde, özellikle de Kırgızcanın Pakistan'da konuşulan tek Türk dili olduğu Çitral'de yaşamaktadır. Geriye sadece birkaç bin kişi kalmıştır ve birçoğu Peştun ya da Kho'larla asimile olmuştur. Eskiden Gilgit-Baltistan bölgesine hâkimdiler. Pakistan'da Kırgız kökenli Afgan mülteciler de var. Bazıları da Sovyet-Afgan Savaşı sırasında Kırgızistan'dan kaçarak Pakistan'a yerleşmiştir. Pakistan'da çalışan Kırgız vatandaşları da vardır. ⓘ

Önemli Kırgızlar

Chinghiz Aitmatov ⓘ

• Asılgül Abdurekhmenova - siyasetçi
• Chinghiz Aitmatov - Yazar
• Askar Akayev - siyasetçi, bilim insanı, Kırgızistan'ın ilk Cumhurbaşkanı
• Cholpon Orozobekova - gazeteci
• Kurmanbek Bakiyev - siyasetçi, Kırgızistan'ın ikinci Cumhurbaşkanı
• Sopubek Begaliev - ekonomist, siyasetçi
• Bubusara Beishenalieva - balet
• Shukurbek Beyshenaliev - Sovyet yazar
• Kurmanjan Datka - siyasetçi, eski devlet adamı
• Nasirdin İsanov - siyasetçi, Kırgızistan'ın ilk Başbakanı
• Abdylas Maldybaev - aktör/müzisyen
• Ulan Melisbek - gazeteci ve hükümet yetkilisi
• Orzubek Nazarov - Dünya Boks Birliği eski hafif sıklet boks şampiyonu
• Roza Otunbayeva - siyasetçi, Kırgızistan'ın üçüncü Cumhurbaşkanı
• Urkuya Salieva - kadın hakları ve komünist aktivist
• Kasym Tynystanov - önde gelen Kırgız bilim adamı, politikacı ve şair, ilk eğitim bakanı ⓘ