Senusilik

Hicri 1297, Miladi 1880 yılında Senusiye tarikatının kapsamını gösteren harita ⓘ

Senussi السنوسية ⓘ
Ülke	Cyrenaica Tripolitania  Libya Krallığı
Menşe yeri	Libya
Kurucu	Muhammed ibn Ali as-Senussi
Mevcut kafa	Mohammed El Senussi İdris bin Abdullah el-Senussi (rakip iddia sahibi)
Son cetvel	Libyalı İdris
Başlıklar	Sirenayka Emiri Trablusgarp Emiri Libya Kralı
İfade Alma	1969: Muammer Kaddafi'nin 1 Eylül Darbesi ile devrildi

Senusiyye, Senusi veya Sanusi (Arapça: السنوسية as-Sanūssiyya), sömürge Libya'sı ve Sudan bölgesinde 1837 yılında Mekke'de Büyük Senusi (Arapça: السنوسي الكبير as-Sanūssiyy al-Kabīr), Cezayirli Muhammed ibn Ali as-Senussi tarafından kurulmuştur. Senusi, hem İslami düşünce ve maneviyatın gerilemesi hem de Müslümanların siyasi bütünlüğünün zayıflaması olarak gördüğü durumdan endişe duyuyordu. ⓘ

Hareket, geleneksel hukuki düşünce ekollerine taraf olmadan Kur'an ve Sünnet'e sıkı sıkıya bağlılığı teşvik etti. Ayrıca ölülerden yardım istemek, onlar için kurban kesmek gibi çeşitli uygulamaları ve hurafe ve bidat olarak gördükleri diğer ritüelleri kınayarak Sufizm'de bir reform arayışına girmiştir. ⓘ

Senusiler 1902'den 1913'e kadar Fransa'nın Sahra'daki sömürgeci yayılmasına ve İtalya Krallığı'nın 1911'den itibaren Libya'yı sömürgeleştirmesine karşı mücadele etti. Birinci Dünya Savaşı'nda Mısır ve Sudan'da İngilizlere karşı Senusi Seferi'ne katıldılar. 1923 yılında Senusi Tarikatı ile bağlantılı yerli isyancılar Libya'daki İtalyan yerleşimine karşı Libya direniş hareketini örgütlediler. İkinci Dünya Savaşı sırasında Senusi aşireti Kuzey Afrika'da Nazi Almanyası ve Faşist İtalyan güçlerine karşı İngiliz Sekizinci Ordusuna hayati destek sağlamıştır. Büyük Senusi'nin torunu 1951 yılında Libya Kralı İdris oldu. I. İdris 1969 yılında Muammer Kaddafi liderliğindeki bir askeri darbe ile devrildi. Kaddafi hükümetinin sürekli zulmüne rağmen hareket aktif kalmaya devam etti. Senusi ruhu ve mirası günümüz Libya'sında, çoğunlukla ülkenin doğusunda öne çıkmaya devam etmektedir. ⓘ

Senusilik (Osmanlıca: سنوسية ‎ Senusiye), Sidi Muhammed bin Ali es-Senusi'nin 1837'de Kuzey Afrika'da kurduğu dinsel ve siyasal hareket. ⓘ

Başlangıçları 1787-1859

Daha sonra Sirenayka bayrağı için ilham kaynağı olarak kullanılan ve sonunda Libya bayrağına dahil edilen geleneksel Senusi bayrağı ⓘ

Senusi tarikatı tarihsel olarak Avrupalılara ve yabancılara kapalı olduğu için inançları ve uygulamaları hakkındaki raporlar büyük farklılıklar göstermektedir. Senusi şeyhlerinin hayatlarından bazı bilgiler edinmek mümkün olsa da daha fazla ayrıntı elde etmek zordur. ⓘ

Muhammed ibn Ali es-Senusi'nin kaleleri ve din kardeşliği ordusu, 1883 ⓘ

Tarikatın kurucusu ve Sufizmin savunucusu Muhammed ibn Ali as-Senussi (1787-1859), Cezayir'de Mostaganem yakınlarında doğdu ve saygıdeğer bir Müslüman öğretmene atfen al-Senussi adını aldı. Walad Sidi Abdalla kabilesinin bir üyesiydi ve şerifti. Al-Senussi, İslami ilimlerin yanı sıra yetiştirilirken bilim ve şövalyelik de öğretilmiştir. Fez'deki Karaviyyin Üniversitesi'nde eğitim görmüş, ardından Sahra'da seyahat ederek Tunus ve Trablus'ta arındırıcı bir inanç reformu vaaz etmiş, birçok taraftar kazanmış ve 1824'te El-Ezher Üniversitesi'nde okumak üzere Kahire'ye taşınmıştır. Al-Senussi, Muhammed Ali Paşa hükümetini eleştiriyordu. Dindar âlim, Osmanlı otoritelerine ürkekçe itaat etmeleri ve ruhani muhafazakârlıkları nedeniyle Mısır ulemasına yönelik eleştirilerinde sertti. Ayrıca, bilgili Müslümanların dört klasik mezhebi (hukuk ekolü) körü körüne takip etmemeleri, bunun yerine kendilerinin içtihat yapmaları gerektiğini savundu. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, ulema ona ortodoks olmadığı gerekçesiyle karşı çıktı ve aleyhinde bir fetva yayınladılar. Mısır'dan Mekke'ye gitti ve 1843'e kadar 15 yılını öğrenci ve öğretmen olarak burada geçirdi. ⓘ

Senusi Mekke'ye gitti ve burada ünlü bir dini kardeşlik olan Kadiriyye'nin lideri Ahmed ibn İdris el-Fasi'ye katıldı. El-Fasi'nin ölümü üzerine Senusi, Kadiriyye'nin bölündüğü iki koldan birinin başına geçti ve 1835'te Mekke yakınlarındaki Ebu Kubeys'te ilk manastırını ya da zaviyesini kurdu. 1843'te Libya'ya döndü ve 'Sidi Rafaa (Bayda) yakınlarındaki dağlarda Zawiya Bayda'yı ("Beyaz Manastır") inşa etti. Burada yerel kabileler ve Vadai Sultanı tarafından desteklendi ve bağlantıları Mağrip'e kadar uzandı. ⓘ

Büyük Senusi fanatizme müsamaha göstermez ve gönüllü yoksulluğun yanı sıra uyarıcıların kullanımını da yasaklardı. Loca üyeleri İslam hukuku sınırları içinde yemek yemeli, giyinmeli ve sadaka yerine çalışarak geçimlerini sağlamalıydı. Ne bazı Sufi mistiklerin tarif ettiği tamamen sezgisel yolları ne de bazı ortodoks ulemanın rasyonelliğini kabul etti; daha ziyade orta bir yol bulmaya çalıştı. Bedevi kabileler şehirlerde taraftar toplayan Sufilerin vecd halindeki uygulamalarına ilgi göstermemişti ama Senusilere büyük bir ilgi duyuyorlardı. Senusi mesajının görece sadeliği, Arapların İslam peygamberi Muhammed'in öğretilerini ilk kabul etmelerinden bu yana geçen yüzyıllarda yaşam tarzları pek değişmemiş olan Sirenayka Bedevilerinin karakterine özellikle uygundu. ⓘ

Senusi 1855'te doğrudan Osmanlı gözetiminden uzaklaşarak Siwa'nın yaklaşık 30 mil kuzeybatısında küçük bir vaha olan Jaghbub'a taşındı. 1860 yılında öldü ve yerine iki oğul, Mahommed Sherif (1844-95) ve Muhammed al-Mahdi'yi bıraktı. ⓘ

1859'dan bu yana gelişmeler

Seyyid Muhammed el-Mehdi bin Seyyid Muhammed es-Senusi (1845 - 30 Mayıs 1902) babası öldüğünde on dört yaşındaydı ve daha sonra babasının arkadaşları Amran, Reefi ve diğerlerinin himayesine verildi. ⓘ

Ebu Kubeys sultanının halefleri Sultan Ali (1858-74) ve Sultan Yusuf (1874-98) Senusi'yi desteklemeye devam ettiler. El Mehdi döneminde tarikatın zaviyeleri Fez, Şam, İstanbul ve Hindistan'a kadar uzandı. Hicaz'da tarikatın çok sayıda üyesi vardı. Bu ülkelerin çoğunda Senusiler diğer Müslüman kardeşliklerden daha fazla siyasi güce sahip değildi, ancak Doğu Sahra ve Sudan'ın merkezinde durum farklıydı. Muhammed el Mehdi, uçsuz bucaksız ama neredeyse bomboş bir çölde hükümdar otoritesine sahipti. Siwa'dan Kufra ve Borkou'ya uzanan vahalar Senusiler tarafından işleniyor, Trablus ve Bingazi ile ticaret teşvik ediliyordu. ⓘ

Mısır'da İngilizlerle savaşmaya giden Senusiler (1915 civarı) ⓘ

Babası tarafından "el-Mehdi" olarak adlandırılmasına rağmen, Muhammed hiçbir zaman gerçek Mehdi (Kurtarıcı) olduğunu iddia etmedi, ancak bazı takipçileri tarafından böyle kabul edildi. Muhammed Ahmed 1881'de kendisini gerçek Mehdi ilan ettiğinde, Muhammed İdris onunla hiçbir ilgisi olmamasına karar verdi. Muhammed Ahmed ona iki kez mektup yazarak dört büyük halifesinden (lider) biri olmasını istemesine rağmen hiçbir yanıt alamadı. 1890'da Darfur'dan ilerleyen Ensar (Muhammed Ahmed el Mehdi'nin kuvvetleri) Wadai İmparatorluğu sınırında durduruldu, Sultan Yusuf Senusi öğretilerine bağlılığında kararlı olduğunu kanıtladı. ⓘ

Muhammed el Mehdi'nin artan ünü Osmanlı rejimini tedirgin etti ve istenmeyen bir şekilde dikkat çekti. Trablus ve Bingazi'nin çoğunda otoritesi Osmanlı valilerinden daha fazlaydı. 1889'da şeyh, Osmanlı birlikleri eşliğinde Bingazi paşası tarafından Cağbub'da ziyaret edildi. Bu olay şeyhe tehlike olasılığını gösterdi ve 1894'te karargâhını Kufra vahalarındaki Jof'a taşımasına neden oldu, bu yer onu ani bir saldırıdan koruyacak kadar uzaktı. Ancak Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamid'in olumlu ilişkileri sürdürmek istediği açıktır çünkü yaveri Azmzade Sadık El Müeyyed'i Şeyh Muhammed El Mehdi El Senusi ile görüşmesi için biri 1886'da Cağbub'a diğeri 1895'te Kufra'ya olmak üzere iki kez göndermiştir. Azmzade Sadık El Müeyyed bu ziyaretlerine ilişkin günlüklerini 1897 yılında Afrika'nın Büyük Sahrasında Yolculuk adlı kitabında yayınlamıştır. ⓘ

Senusilerin Berbera'da Somalili bağlantıları vardı ve sürekli olarak Somalilileri rakipleri Mehdicilerin yanında kendi hareketlerine katılmaları için toplamaya çalıştılar. Kendisi de bilgili bir Şeyh olan Habr Yunis Sultanı Nur Ahmed Aman düzenli olarak Senusi elçilerini kabul ediyor ve onlara ev sahipliği yapıyordu. Sultan Nur daha sonra 1899'da başlayan Somali Derviş Hareketi'nde kritik bir rol oynamaya devam edecektir. ⓘ

Bu sırada Senusi toprakları için yeni bir tehlike, Fransız Kongosu'ndan Wadai İmparatorluğu'nun batı ve güney sınırlarına doğru ilerleyen Fransız sömürge imparatorluğundan kaynaklanıyordu. Senusiler onların Çad'ın kuzeyine ilerlemesini engelledi. ⓘ

Ahmed Şerif es-Senusi'nin Liderliği

Ömer Muhtar, Seyyid Ahmed Şerif'in en güvendiği şef oldu ⓘ

Libyalı İdris (Sidi Muhammed İdris el-Mehdi el-Senussi), kral 1951-1969 ⓘ

1902 yılında Muhammed İdris öldü ve yerine yeğeni Ahmed Şerif es-Senusi geçti, ancak Mısır sınırındaki çöllerde yaşayan taraftarları yıllarca Muhammed'in aslında ölmediğini iddia ettiler. Senusilerin yeni lideri, Wadai İmparatorluğu'nun Dud Murra of Wadai Sultanı ile seleflerinin dostane ilişkilerini sürdürerek, Libya'nın kontrolünü İtalya Krallığı'na devreden 1917 Akroma Antlaşması'nı imzalayan ve daha sonra onlar tarafından 25 Ekim 1920'de Sirenayka Emiri olarak tanınan genç kuzeni Muhammed İdris II'nin (geleceğin Libya Kralı İdris) naibi olarak tarikatı yönetti. ⓘ

Alman ve Osmanlı İmparatorlukları tarafından teşvik edilen Senusiler, Kasım 1915'ten Şubat 1917'ye kadar Seyyid Ahmed liderliğinde Mısır'da ve Mart-Aralık 1916 arasında Darfur Sultanı Ali Dinar liderliğinde Sudan'da Libya'daki İtalyan sömürgecilere ve İngilizlere karşı gerilla savaşını kullanan Senusi ayaklanması sırasında I. Dünya Savaşı'nda küçük bir rol oynadılar. İngilizler 1916'da onlara karşı Tümgeneral William Peyton liderliğinde Senusi Seferi olarak bilinen bir keşif gücü gönderdi. Wavell ve McGuirk'e göre Batı Gücü önce General Wallace, daha sonra da General Hodgson tarafından yönetilmiştir. ⓘ

İtalya, 1911 İtalyan-Türk Savaşı'nda Libya'yı Osmanlılardan almıştır. İtalyan Faşist lider Benito Mussolini 1922'de Libya'nın meşhur Riconquista'sını başlattı - Roma İmparatorluğu asıl fethi 2000 yıl önce yapmıştı. Senusiler direnişe öncülük etti ve İtalyanlar Senusi hanlarını kapattı, şeyhleri tutukladı, camilere ve topraklarına el koydu. Libyalılar 1943 yılına kadar İtalyanlarla savaştı ve bu süreçte 250.000-300.000 kişi öldü. ⓘ

Libyalı İdris

1917'den 1933'teki ölümüne kadar Ahmed Şerif es-Senusi'nin liderliği çoğunlukla göstermelikti. Büyük Senusi Muhammed ibn Ali al-Sanusi'nin torunu olan Libyalı İdris, 1917'de Ahmed'in yerine Tarikat'ın etkin lideri oldu ve Libyalı kabileleri birleşik bir Libya ulusu halinde bir araya getiren Senusi lider olarak kilit bir rol oynamaya devam etti. ⓘ

İdris İngilizlerle zımni bir ittifak kurdu ve bu ittifak İtalyan yöneticilerle iki anlaşmaya yol açtı; bunlardan biri Sirenayka'nın iç kesimlerinin çoğunu Senusilerin fiili kontrolü altına soktu. Bunun sonucunda ortaya çıkan ve İtalyanlarla yapılan yeni müzakerelerle pekiştirilen el-Recme Anlaşması İdris'e Sirenayka Emiri unvanını kazandırdı, ancak kısa bir süre sonra bu hassas dengeyi bozan yeni gerilimler ortaya çıktı. ⓘ

Kısa süre sonra Sirenayka, İtalyan yöneticilere karşı Libya ve Senusi direnişinin kalesi haline geldi. İtalya'nın Libya direnişine tepkisi giderek şiddetlenirken İdris 1922'de Mısır'a sürgüne gitti. ⓘ

İdris 1931 yılında, selefi Ahmed Şerif es-Senusi'nin kızı olan kuzeni Fatıma el-Şerif ile evlendi. ⓘ

İkinci Dünya Savaşı sırasında İdris liderliğindeki Senusi kabileleri, Alman ve İtalyan güçlerine karşı Kuzey Afrika'daki İngiliz Sekizinci Ordusu ile resmi olarak ittifak kurdu. Nihayetinde Senusiler, İngilizlerin 1943 yılında Kuzey Afrika'da hem İtalya'yı hem de Almanya'yı yenilgiye uğratmasında belirleyici oldular. Senusiler direnişe liderlik ederken, İtalyanlar Senusi hanlarını kapattı, şeyhleri tutukladı ve camilere ve topraklarına el koydu. Libyalılar 1943 yılına kadar İtalyanlarla savaştı ve bu süreçte yaklaşık 250.000 kişi öldü. ⓘ

Tarihçi Ali Abdullah Ahmida'nın da belirttiği gibi, Senusi tarikatı "etnik ve yerel kabile kimliğini" aşabilmiş ve bu nedenle İtalyan işgalcilere karşı savaşan Libyalılar üzerinde birleştirici bir etkiye sahip olmuştur. Libya direnişinin tanınmış bir kahramanı ve İdris'in müttefiki olan Ömer Muhtar, Senusi tarikatının önde gelen bir üyesi ve İtalyanların 1931'de idam ettiği bir Sufi öğretmeniydi. ⓘ

Savaşın 1945'te sona ermesinin ardından Batılı güçler, halen Senusi tarikatının lideri olan İdris'in yeni birleşik Libya'nın lideri olması için baskı yaptı. Ülke 1951'de Birleşmiş Milletler himayesinde bağımsızlığını kazandığında İdris kral, Fatıma da kraliçenin eşi oldu. ⓘ

İslam alimi Mohammed Ayoob'a göre, iktidara gelmesinde etkili olmasına rağmen İdris İslam'ı "Kuzey Afrika'daki, özellikle de Mısır'daki daha ilerici çevrelerden gelen baskılara karşı bir kalkan olarak" kullandı. ⓘ

1 Eylül 1969'da Muammer Kaddafi liderliğindeki bir askeri darbe İdris'in saltanatının sonunu getirdi. Kral, Türkiye'de tıbbi tedavi gördüğü sırada devrildi. Oradan Yunanistan'a ve ardından Mısır'a kaçtı ve 1983 yılında sürgünde öldü. Bu arada bir cumhuriyet ilan edildi ve İdris Kasım 1971'de Libya Halk Mahkemesi tarafından gıyabında idama mahkum edildi. ⓘ

Ağustos 1969'da İdris, yeğeni Hasan es-Senusi'yi halefi olarak tayin eden bir tahttan çekilme mektubu yayınladı. Mektup 2 Eylül'de yürürlüğe girecekti, ancak darbe İdris'in resmi olarak tahttan çekilmesinden önce gerçekleşti. Kral İdris'in yeğeni ve Veliaht Prens Hasan es-Senusi, İdris 1969'da tedavi için Libya'dan ayrıldığında naip olarak atanmış ve Senusi tarikatının liderliğinin halefi olmuştu. ⓘ

Birçok Libyalı İdris'e büyük bir sevgiyle bakmaya devam etmekte ve ondan "Sufi Kral" olarak bahsetmektedir. Mayıs 2013'te İdris ve Ömer Muhtar, Addis Ababa'da Afrika Birliği'nin kuruluşunun 50. yıldönümü kutlamalarında Senusi liderleri ve Libya'nın bağımsızlığında kilit rol oynayan kişiler olarak anıldılar. ⓘ

1969'dan bu yana yaşanan gelişmeler

Kaddafi Senusi tarikatını yasakladı, Senusi çevrelerini yeraltına çekilmeye zorladı ve Sufi sembollerini ortadan kaldırmak ve Senusi geleneğinden gelen sesleri Libya'nın kamusal hayatından susturmak amacıyla önde gelen Senusi figürlerine sistematik olarak zulmetti. Geriye kalan Senusi kabilelerinin eylemleri devrimci hükümet tarafından ciddi şekilde kısıtlandı ve bu kabilelerin mülkleri için de bir gözetmen atandı. ⓘ

İronik bir şekilde Ömer Muhtar, Kaddafi'nin en ilham verici figürlerinden biri haline geldi; konuşmalarından sık sık alıntılar yaptı ve resmi törenlerde sık sık görüntüsünü sergiledi. 1984 yılında Libya'nın seçkin Senusi Üniversitesi Kaddafi'nin emriyle kapatıldı, ancak uluslararası akademisyenler Senusi tarihi ve mirasını incelemek üzere iç savaşın başlangıcına kadar ülkeyi ziyaret etmeye devam etti. Aslında Senusi varlığına ve aktivizmine dair kanıtlar 1980'ler boyunca kaydedilmiştir. 1990'larda Sirenayka'daki eski Senusi kabileleri arasında Kaddafi karşıtı güçlü bir direniş ortaya çıktı ve Kaddafi bu direnişi askerleriyle birlikte şiddet kullanarak bastırdı. 1992 yılında Veliaht Prens Hasan as-Senussi öldü. Senusi tarikatının liderliği, Hasan'ın Libya tahtına varisi olarak atadığı ikinci oğlu Muhammed el Senusi'ye geçti. ⓘ

Senusi Tarikatı'nın süregelen önemi

Sufi mirası ve ruhu bugün de önemini korumaktadır ve 2011 devrimi sırasında bu mirasın duyguları ve sembolleri pek çok kişiye ilham vermiştir. Libyalılar Kaddafi'yi devirmek için ayaklanırken Ömer Muhtar'ın görüntüsü ve onun popüler sözü "Ya kazanırız ya ölürüz" Trablus'ta ve ülkede yankı buldu. Temmuz 2011'de The Globe and Mail yazarı Graeme Smith, Kaddafi karşıtı tugaylardan birinin "Ömer Muhtar Tugayı" adını aldığını bildirdi. ⓘ

İslami Çoğulculuk Merkezi İcra Direktörü Stephen Schwarz, Ağustos 2011'de Huffington Post için kaleme aldığı yazısında Libya'daki devrimin "Sufi temeli" üzerinde durmuştur. Schwarz, Libya'nın "hem İslam hukukunun sorgusuz sualsiz kabulüne hem de kutsal kitap mutlakiyetçiliğine karşı çıkan ve kendini özgürlük ve ilerlemeye adamış bir Sufizmin seçkin merkezlerinden biri olarak" ayakta durmaya devam ettiğini gözlemledi. "Diktatörlüğün yıkılmasıyla birlikte, Libya'nın Sufi geçmişinin geleceğini olumlu yönde etkileyip etkilemeyeceğini ve nasıl etkileyeceğini analiz etmek gerekecektir." ⓘ

Ağustos 2012'de katı Selefi radikaller Trablus'ta bir Sufi azizi olan al-Shaab al-Dahmani'nin türbesine saldırdı ve türbeyi tahrip etti. Sufi alimlerin türbeleri de aşırılık yanlıları tarafından sistematik olarak hedef alındı. ⓘ

Devam eden saldırılar Sufi alimlerin yanı sıra Libya'nın önde gelen din alimlerinden oluşan Libya Ulema Birliği tarafından da sürekli olarak kınanmış, halka dini ve tarihi mekanları "güç kullanarak" koruma çağrısında bulunulmuş ve yetkililer şiddetin daha da tırmanmasını ve Selefi grupların yeni saldırılarını önlemek için müdahale etmeye davet edilmiştir. ⓘ

Senusi Tarikatı Şefleri

• Muhammed ibn Ali as-Senussi (1843-1859)
• Muhammed el-Mehdi es-Senusi (1859-1902)
• Ahmed Şerif es-Senusi (1902-1916; ö. 1933)
• Libyalı İdris (1916-1969; ö. 1983)
• Hasan as-Senussi (1969-1992)
• Mohammed El Senussi (1992-günümüz) ⓘ

Libyalı İdris'in kraliyet sancağı ⓘ

Senussi soy ağacı

ⓘ

birçok nesil geçti

Ali ibn Ebi Talib

Hasan ibn Ali

Hasan ibn Hasan

Abdullah bin Hasan

İdris bin Abdullah

Muhammed ibn Ali as-Senussi

Muhammed eş-Şerif as-Senussi

Muhammed el-Mehdi bin Muhammed as-Senussi

Ahmed eş-Şerif as-Senussi

Muhammed el-Abid as-Senussi

Muhammed ar-Reda

İdris I Libya'nın

Kraliçe Fatima eş-Şerif

az-Zübeyr bin Ahmad eş-Şerif

Abdullah bin Muhammad al- Abid as-Senussi

Hasan as-Senussi

Ahmed as-Senussi (üye NTC'nin)

İdris bin Abdullah as-Senussi (davacı)

Muhammed as-Senussi

Mohammed<

Oğul Prens Younes