Karahıtaylar

西遼 / Xī Liáo قرا ختاى / Qarā Khitā'ī Karahıtaylar ⓘ
1130-1211
Moğol istilası öncesi Avrasya
Başkent	Balasagun
Yaygın diller	Moğolca
Hükûmet	Monarşi
Gürhan
• 1130-1142	Yehlü Taşi
Tarihçe
• Kuruluşu	1130
• Dağılışı	1211
Öncüller Ardıllar Doğu Karahanlılar Karahoca Uygur Krallığı Moğol İmparatorluğu

Karahıtaylar (Çince: 西遼 pinyin: xī liáo; anlamı: Batı Liao, 黑契丹 hēi qìdān; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Хятад; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى Qarā Hitāy; 1125 - 1211), Orta Asya'da Hıtay (Kitan)lar tarafından kurulan Moğol devleti. Başkenti Balasagun (Çince: 八剌沙衮 Farsça: بلاساغون Balāsāghūn, غزباليغ Ghuzz-Balïğ, başka isimleri; Karabalsagun, Koz Ordu, Koz Uluş) idi. ⓘ

Tarih sahnesine ilk defa 4. yüzyılda çıkan ve Orhun kitabelerinde “doğudaki Türk düşmanı kavim” şeklinde tanıtılan Moğol asıllı Hıtaylar’ın (Kıtaylar-K’itan) anavatanları Mançurya’nın güneyidir. 10. yüzyılın başında Yehlü Apaochi (Apaoki) adlı Hıtay reisi, kavminin bütün boylarını itaat altına alarak Moğolistan’ın büyük bir kısmına hakim oldu ve 916 yılında kendini hükümdar ilan etti. Onun oğlu Te Kuang (926-947) Kuzey Çin’in bir kısmını ele geçirerek orada Çinliler’in Liao hanedanı dedikleri devleti kurdu. Kuzey Çin’de iki yüzyıldan fazla hüküm süren Liao İmparatorluğu’nun güney sınırları Chili eyaletinin kuzeyinden şimdiki Pekin dahil Shanhsi’ye kadar uzanıyordu; ayrıca bütün Moğolistan ve Mançurya halkları, hatta Kırgızlar da bu devlete bağlanmıştı. Hıtaylar 1009’da batıya yöneldiler ve Uygurlar’la Karahanlılar’ı tehdit etmeye başladılar. Fakat Karahanlılar tarafından Balasagun yakınlarında bozguna uğratılarak (1016) batıya ilerleyişleri bir yüzyıl geciktirildi. Liao hanedanının yıkılışından sonra Hıtaylar’ın büyük bir kısmı Tunguz kavmine mensup olan Curcenler’in hakimiyetini kabul ederken Liao İmparatorluğu’nun kurucusu Apaochi’nin sekizinci göbekten torunu olan Prens Yehlü Taşi (Çince: 耶律大石 yélǜ dàshí), yönetimi altındaki küçük bir grup ve Batı Moğolistan’daki birçok kavmin desteğini sağladıktan sonra Türkistan’a doğru ileri harekata geçti. ⓘ

1121-1126 yıllarında İslam alemiyle temasa geçen Yehlü Taşi kumandasındaki Karahıtay ordusu 1128 yılında Balasagun, Hoten ve Kâşgar bölgesine ilk girdiğinde Doğu Karahanlı Hükümdarı Arslan Han Ahmed b. Hasan tarafından mağlup edildi. Fakat 1130 baharında Yenisey boyundaki Kırgız topraklarını geçtikten sonra tekrar güneybatıya yönelerek Tarbagatay’ da İmil şehrini kuran Yehlü Taşi, Karluklar’la Kanglı boyları tarafından sıkıştırılan Karahanlı hükümdarının yardım istemesi üzerine herhangi bir mukavemetle karşılaşmadan Balasagun’a kadar geldi ve bu fırsattan yararlanarak Kaşgar, Beşbalık ve Hoten’i de kendine tabi kılıp başşehri Balasagun olan Karahıtay Devleti’ni kurdu (1130). Yehlü Taşi’nin Liao İmparatorluğu’na mensup olmasından dolayı Çin kaynakları bu devleti Hsi Liao (Batı Liao) adıyla zikretmişlerdir. Türk-İslam kaynakları ise büyük bir ihtimalle Hıtâ (Hatâ) dedikleri Kuzey Çin’deki Liao İmparatorluğu’ndan ayırt etmek için bu devlete Karahıtay adını vermişlerdir. Bundan sonra “gürhan” unvanıyla anılan Taşi (1130-1142), önce eski yurtlarını geri almak için Kuzey Çin topraklarına bazı seferler düzenlediyse de pek başarılı olamadı. Bunun üzerine batıya yönelerek Maveraünnehir’e ve Doğu İran’a saldırdı. 531’de (1137) Hucend yakınlarında Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer tarafından tayin edilen Batı Karahanlı Hükümdarı Mahmûd b. Muhammed’i mağlup eden Yehlü Taşi daha sonra da Sultan Sencer’i Katvan Savaşı'nda ağır bir bozguna uğrattı (9 Eylül 1141). ⓘ

Böylece karşılarında rakip kalmayan Karahıtaylar, Ceyhun Irmağının sağ kıyısına kadar bütün Maveraünnehir’i ele geçirdiler ve Buhara’da kendilerine direnen Burhan ailesinden Sadr Hüsâmeddin Ömer b. Abdülazîz işgal sırasında şehit edilince yerine Alp Tegin adlı birini vali tayin ettiler. Semerkant’ta ise Batı Karahanlı tahtına Tamgaç Buğra Han III. İbrâhim b. Muhammed’i oturttular ve vergi toplamak üzere memurlar görevlendirip geri çekildiler. 1198 yılında Gurlular’dan Bahâeddin Sâm b. Muhammed’in Karahıtaylar’a bağlı bir Türk beyi tarafından idare edilen Belh şehrini alması üzerine Karahıtay ordusu Tayangu’nun kumandasında Ceyhun Irmağını geçerek Cûzcân’ın bir kısmını ve civar vilayetleri yağmaladı. Fakat daha sonra yapılan savaşta Gur ordusuna yenildi. Bu yenilginin sebebini Hârzemşahlar’a yükleyen Karahıtaylar onlardan tazminat istediler; reddedilince de Harzemşahların başkenti Gürgenç’i kuşattılar ancak şehri ele geçiremediler. ⓘ

Karahıtaylar da eski güçlerini yitirdikleri için kendilerine bağlı bölgeleri eskisi gibi kontrol altında tutamamaya başladı. Hârizmşah Muhammed bin Tekiş önce Semerkant ve Buhara’yı ele geçirdi; daha sonra da Seyhun ırmağını geçerek Tayangu’nun ordusunu İlâmış sahrasında (veya Talas’ta) mağlup edip kendisini esir aldı. 1209’da Karahıtaylar’a bağlı Uygur Hükümdarı İdikut Barçuk, Cengiz Han’a bağlandı. Bu sırada Harzemşahlar, Naymanlar’ın hükümdarı ve Gürhan Ch’eluku’nun damadı olan Küçlüğ Han ile anlaşarak ayrı yönlerden saldırdılar. Önce Küçlüğ, arkasından Hârizmşah Muhammed b. Tekiş ve sonra tekrar Küçlüğ zafer kazandılar. Böylece Karahıtaylar’a son darbeyi vuran Küçlüğ kayınpederi Ch’eluku’yu esir ederek bu devlete 1211 yılında son verdi. ⓘ

Karahıtay Devleti’nin sınırları en geniş olduğu dönemde doğuda Çin’in batısındaki Hsihsia’ya, kuzeyde Altay dağlarındaki Nayman ülkesine, batıda Ceyhun Irmağına, güneyde ise Belh, Tirmiz ve Hoten’e dayanıyordu. Doğuda Beşbalık’tan başlayarak Turfan, Karaşar ve Kuça’da oturan Uygur Türkleri, kuzeyde Aşağı İli’de oturan Karluklar, güneybatıda Maveraünnehir ve Kuzey Afganistan halkları, Doğu İran’da da Müslüman Türkler ve diğer bazı kavimler Karahıtaylar’a bağlıydılar. Müslüman yazarlar tarafından putperest olarak tanıtılan Karahıtaylar’ın dinleri Budizm ile Şamanizm karışımı bir mahiyette idi. İbnü’l-Esîr ilk hükümdarlarını Maniheist olarak göstermiştir. Karahıtaylar, İslamiyet’i kabul etmemekle birlikte genelde bütün din ve inançlara karşı hoşgörülü davrandılar; son Gürhan Ch’eluku’nun gizlice Müslüman olduğu da rivayet edilmiştir. Çin hece sisteminden uyarlanmış özel bir yazıya sahip olan Karahıtaylar sürekli kendi kültürlerine dayanarak eski Liao İmparatorluğu’ndan getirdikleri gelenekleri ve idare sistemini muhafaza etmişlerdir. Devlet idaresinde Yehlü ve Hsiao adlı iki aile büyük rol oynamıştır. Beş hükümdardan ikisi kadındır. İpek yolu güzergahını elinde bulunduran Karahıtaylar doğu ile olan ticari ilişkilerini daha da güçlendirdiler. Karahıtaylar’ın yıkılmasından sonra hanedana mensup Barak Hâcib (Kutluğ Han) 1222 yılında Kirman’da Kutluğhanlılar adıyla bilinen bir devlet kurmuştur. ⓘ

Büyük Liao 大遼 ⓘ
1124–1218
Qara Khitai c. 1160
Durum	Orta Asya'da Sinikleşmiş Kitan İmparatorluğu
Sermaye	Balasagun
Ortak diller	Khitan Orta Çince (idari) Farsça Eski Uygurca
Din	Budizm Doğu Kilisesi
Demonim(ler)	Kara Khitan
Hükümet	Monarşi
İmparator
• 1124–1143	İmparator Dezong
• 1144–1150	İmparatoriçe Gantian (naip)
• 1150–1164	İmparator Renzong
• 1164–1178	İmparatoriçe Dowager Chengtian (naip)
• 1178–1211	Yelü Zhilugu
• 1211–1218	Kuchlug
Tarihsel dönem	Orta Çağ
- Liao hanedanlığının çöküşü	1125
- Yelü Dashi kendini kral ilan etti	1124
- Yelü Dashi, Gurkhan unvanını benimser	1132
- Yelü Dashi Balasagun'u ele geçirir ve başkentini kurar	1134
- Kuchlug gücü gasp ediyor	1211
- Kuçlug Moğollar tarafından idam edildi	1218
- Tüm eski topraklar tamamen Moğol İmparatorluğu'na dahil edildi	1220
Alan
1130 tahmini.	1.000.000 km2 (390.000 sq mi)
1210 tahmini.	1.500.000 km2 (580.000 sq mi)
Para Birimi	nakit paralar
Öncesinde Tarafından başarıldı Liao Hanedanlığı Kara-Hanlı Hanlığı Qocho Krallığı Sogdia Selçuklu İmparatorluğu Moğol İmparatorluğu Harezmi İmparatorluğu

MS 1142'de Doğu Asya ve Orta Asya. Qara Khitai imparatorluğu (Batı Liao hanedanı) kuzeybatıda limon yeşili ile; Jin hanedanı kuzeydoğuda gri ile; Batı Xia turkuaz ile; Güney Song turuncu ile; ve Dali Krallığı koyu yeşil ile vurgulanmıştır. ⓘ

Çin Tarihi ⓘ
ANTİK
İMPARATORLUK
MODERN
İlgili makaleler Hanedanlar Zaman Çizelgesi Tarih Yazımı Sanat Tarihi Ekonomik tarih Eğitim geçmişi Yasal geçmiş Dilbilimsel tarih Medya geçmişi Müzik tarihi Askeri tarih Denizcilik tarihi Bilim ve teknoloji tarihi Kadın tarihi

Qara Khitai İmparatorluğu veya Kara Khitai (Çince: 喀喇契丹; pinyin: Kālā Qìdān; Moğolca: Хар Хятан; kelimenin tam anlamıyla "Kara Kitan"), (1124-1218), aynı zamanda Batı Liao (geleneksel Çince: 西遼; basitleştirilmiş Çince: 西辽; pinyin: Xī Liáo) hanedanı ve resmi olarak Büyük Liao (大遼; 大辽; Dà Liáo), Orta Asya'da Kitan Yelü klanı tarafından yönetilen Sinikleşmiş bir hanedan imparatorluğu ve Liao hanedanının ardıl devletiydi. Hanedanlık, Jin hanedanının kuzey Çin'deki anavatanlarını fethinden kaçtıktan sonra Mançurya'dan Orta Asya'ya gelen Liao hanedanının kalıntılarına liderlik eden Yelü Dashi (Liao İmparatoru Dezong) tarafından kurulmuştur. İmparatorluk 1211'de Kuçlug yönetimindeki Naimanlar tarafından gasp edilmiştir; imparatorluk 1218'deki Moğol fethine kadar yıkılmayacak olsa da geleneksel Çin, Fars ve Arap kaynakları bu gaspı hanedanın sonu olarak kabul etmektedir. Karahıtaylar, kendilerinden önceki Liao hanedanı gibi tarihçiler tarafından Çin'in meşru bir hanedanı olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Qara Khitai'nin toprakları günümüz Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Tacikistan ve Özbekistan'ın bazı bölgelerine karşılık geliyordu. Anuştegin hanedanı, Karluklar, Koço, Kankaliler ve Kara-Hanlı Hanlığı tarihin bir döneminde Karahıtayların vasal devletleriydi. ⓘ

İsimler

Qara Khitai bir Çin devletinin kisvelerine büründü ve "Büyük Liao" hanedan adını miras aldı. Bu nedenle Çinli, Koreli, Japon ve Vietnamlı tarihçiler imparatorluktan genellikle "Batı Liao" olarak bahsetmekte ve Liao hanedanının devamı olduğunu vurgulamaktadır. ⓘ

Orta Asya kabileleri tarafından hanedana atıfta bulunmak için yaygın olarak kullanılan "Qara Khitai" adı da Batılı akademik çalışmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu terim Türkçeye genellikle Kara Hıtaylar olarak çevrilir, ancak orijinal anlamı bugün belirsizdir. Modern Moğolcada "Kara-Hitan", "Хар Хятан" (Khar Khyatan) olarak çevrilir. İmparatorluktan günümüze hiçbir doğrudan kayıt ulaşmadığından, imparatorluk hakkında günümüze ulaşan tek tarihi kayıtlar yabancı kaynaklardan gelmektedir. ⓘ

Kara Hıtaylar (黑契丹) ifadesinin Çincede de kullanıldığı görülmüştür. Kelime anlamı "siyah" olan "Qara", Beş Element (wuxing) teorisine göre Liao'nun hanedan rengi siyah ve hanedan elementi Su'ya karşılık gelir. Jurchenler, imparatorluğun Liao hanedanının eski toprakları üzerindeki hak iddialarını azaltmak için imparatorluğu Dashi ya da Dashi Linya (kurucusunun adıyla) olarak adlandırmışlardır. Müslüman tarihçiler başlangıçta devletten sadece Khitay veya Khitai olarak bahsettiler; bu "Khitan" biçimini, dillerinde sondaki -n veya -ń'nin -y'ye dönüştüğü Koço Uygurları aracılığıyla benimsemiş olabilirler. Devlet ancak Moğol fethinden sonra Müslüman dünyasında Kara-Hıtay ya da Karahıtay olarak anılmaya başlamıştır. Kitan, Çin'in yabancı bir adı olan "Cathay "ın kökenidir. ⓘ

Tarih

Qara Khitai'nin Kuruluşu

Qara Khitai imparatorluğu, Liao hanedanlığının çöküşünden sonra göçebe Kitanları Moğolistan üzerinden batıya götüren Yelü Dashi tarafından kurulmuştur. Bir zamanlar Kitanların vasalları olan Curçenler, Song Hanedanlığı ile ittifak kurmuş ve Liao'yu devirmişlerdi. Yelü, Kitanları ve diğer kabileleri bir ordu oluşturmak için topladı ve 1134'te Balasagun'u Kara-Hanlı Hanlığı'ndan ele geçirerek Orta Asya'daki Karahıtay imparatorluğunun başlangıcını yaptı. Kitan kuvvetlerine kısa süre sonra Kara-Hanlı Hanlığı'nın tebaası olan 10.000 Kitan da katıldı. Kitanlar daha sonra Kaşgar, Hotan ve Beşbalık'ı fethettiler. Kitanlar 1137'de Hucend'de Batı Karahanlı Hanlığı'nı yenerek Fergana Vadisi'ni kontrol altına aldılar. Kitanlar 9 Eylül 1141'de Batı Karahanlılar ve Selçuklu İmparatorluğu'na karşı Katvan Savaşı'nı kazanarak Maveraünnehir'in kontrolünü ele geçirdiler. ⓘ

Yelü Dashi başlangıçta kuzey Çin'i Jin hanedanından geri almayı ve bir zamanlar Liao hanedanının elinde bulunan toprakları geri almayı umuyordu. Ancak kısa süre sonra imparatorluğunun Jin hanedanı karşısındaki görece zayıflığını keşfetti ve 1134'te Jin hanedanına yaptığı feci bir saldırıdan sonra bu fikrinden vazgeçti. Batı Liao 1146'da Jin üstünlüğüne meydan okumaya devam etti ve 1156, 1177, 1185, 1188'de Jin'e karşı gözcüler ve küçük askeri birlikler göndermeye devam etti. Bu, ilk 2 nesil boyunca yeniden fethe yönelik önemli bir ilginin devam ettiğini göstermektedir. ⓘ

Yelü Dashi'nin halefleri

Yelü Dashi öldüğünde eşi Xiao Tabuyan (1143-1150) oğulları için naip oldu. Oğul Yelü Yilie 1150'den 1163'e kadar hüküm sürdü ve yerine kız kardeşi Yelü Pusuwan (1164-1177) geçti. Daha sonra kocasının küçük kardeşi Xiao Fuguzhi'ye aşık oldu. Kocasının babası Xiao Wolila tarafından 1177 yılında idam edildiler ve ardından oğlu Yelü Zhilugu'yu (1178-1211) tahta geçirdiler. İmparatorluk, özellikle tarihinin son dönemlerinde vasalları arasındaki isyanlar ve iç savaşlar nedeniyle zayıfladı. ⓘ

Bu dönemde imparatorluk, 1175 yılında Altaylar'ın doğusundaki Naimanlar ve Balkaş Gölü'nün kuzeyindeki Kanglıların Jürçenler'e kısmi olarak boyun eğmesiyle kuzeydoğuda küçüldü. Batıda Harezm ile haraç ödememe ve tahtta hak iddia etme gibi pek çok çatışma yaşandı. Dönemin sonlarında Harezm İmparatorluğu olarak güneye doğru genişledi ve 1220 yılında, Karay Kitai'den iki yıl sonra Moğollar tarafından fethedildi. Güneyde Kara-Hanlı vasalları hafifçe tutuldular ve birbirleriyle, Kara Kitaylarla, Harezm ve Gurlularla çeşitli çatışmalara girdiler. ⓘ

Kuçlug'un gaspı ve Hanlığın sonu

1208 yılında Naiman prensi Kuçlug, Moğollar tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra ülkesinden kaçtı. Kuçlug, Kara-Hitanların imparatorluğuna kabul edildi ve Zhilugu'nun kızıyla evlenmesine izin verildi. Ancak, 1211'de Kuçlug isyan etti ve daha sonra Yelü Zhilugu'yu avlanırken yakaladı. Zhilugu'nun nominal hükümdar olarak kalmasına izin verildi ancak iki yıl sonra öldü ve birçok tarihçi onun ölümünü Karahıtay imparatorluğunun sonu olarak kabul etti. 1216'da Cengiz Han generali Jebe'yi Kuçlug'u takip etmesi için gönderdi; Kuçlug kaçtı, ancak 1218'de nihayet yakalandı ve başı kesildi. Moğollar 1220 yılında Karahıtayların eski topraklarını tamamen fethetti. ⓘ

Sonrası

Karahıtaylar Moğol İmparatorluğu'na dahil oldular; Karahıtay birliklerinin bir bölümü daha önce Kuçlug'a karşı savaşan Moğol ordusuna katılmıştı. Karahıtayların bir başka kesimi, Burak Hacib tarafından kurulan bir hanedan içinde, Kirman'da Moğolların bir vassalı olarak hayatta kaldı, ancak İlhanlı Öljaitü döneminde bir varlık olarak varlıkları sona erdi. Karahıtaylar, Moğol ordusunun bir parçası olarak Avrasya'nın dört bir yanına dağıldılar. 14. yüzyılda etnik kimliklerini kaybetmeye başladılar, ancak varlıklarının izleri Afganistan'dan Moldova'ya kadar klan isimleri veya toponimler olarak bulunabilir. Bugün Kırgızistan'ın kuzeyinde hala bir Kitay kabilesi yaşamaktadır. ⓘ

Yönetim

Kitanlar, Balasagun'daki (bugünkü Kırgızistan'da) başkentlerinden yönetiyor ve imparatorluğun merkez bölgesini doğrudan kontrol ediyorlardı. İmparatorluklarının geri kalanı, başta Harezm, Karluklar, Uygurların Qocho Krallığı, Kankaliler ve Batı, Doğu ve Fergana Kara-Hanlıları olmak üzere oldukça özerk vasal devletlerden oluşuyordu. Geç gelen Naimanlar da Kuçlug yönetiminde imparatorluğu gasp etmeden önce vasallar haline geldiler. ⓘ

Kitan hükümdarları, Konfüçyüsçü yönetim ve imparatorluk süslerinin kullanımı da dahil olmak üzere Liao hanedanından birçok idari unsuru benimsedi. İmparatorluk ayrıca Gurkhan (evrensel Han) unvanını da benimsemiştir. Kitanlar Çin takvimini kullanmış, Çin imparatorluk ve idari unvanlarını muhafaza etmiş, imparatorlarına saltanat isimleri vermiş, Çin tarzı sikkeler kullanmış ve vasallarına imparatorluk mühürleri göndermiştir. İdari unvanlarının çoğu Çince'den türetilmiş olsa da, imparatorluk tayangyu (Türk) ve vezir gibi yerel idari unvanları da benimsemiştir. ⓘ

Kitanlar Orta Asya'da bile eski geleneklerini sürdürdüler. Göçebe olarak kaldılar, geleneksel kıyafetlerine bağlı kaldılar ve Liao hanedanı Kitanları tarafından takip edilen dini uygulamaları sürdürdüler. Yönetici elit, Yelü kral klanı ile Xiao kraliçe klanı arasındaki geleneksel evlilikleri sürdürmeye çalışmış ve prenseslerinin yabancılarla evlenmesine izin verme konusunda oldukça isteksiz davranmışlardır. Karahıtay Kitanları Budizm ile geleneksel Kitan dininin bir karışımını benimsemiş olup, ateşe tapınma ve beyaz at ile boz öküz kurban etme geleneği gibi kabile âdetlerini de içeriyordu. Karahıtaylara özgü bir yenilik olarak, Kitanlar askerlerine maaş ödüyordu. ⓘ

İmparatorluk, yöneticilerinden oldukça farklı olan çeşitli bir nüfusa hükmediyordu. Nüfusun çoğunluğu yerleşikti, ancak imparatorluğun son dönemlerinde Naiman akını nedeniyle nüfus aniden daha göçebe hale geldi. Önemli bir azınlık Budizm ve Nasturiliği benimsemiş olsa da, tebaalarının çoğunluğu Müslümandı. Çince ve Kitanca başlıca yönetim dilleri olmasına rağmen, imparatorluk Farsça ve Uygurca da yönetiliyordu. ⓘ

Çin ile İlişki

Çin tarih yazımında Qara Khitai en yaygın olarak "Batı Liao" (西遼) olarak adlandırılır ve Liao hanedanlığında olduğu gibi ortodoks bir Çin hanedanı olarak kabul edilir. Qara Khitai'nin tarihi, Yuan hanedanlığı döneminde Toqto'a ve diğerleri tarafından resmi olarak derlenen Liao Tarihi'ne (Yirmi Dört Tarih'ten biri) dahil edilmiştir. ⓘ

Tang hanedanının çöküşünden sonra, Han etnik kökeninden olmayan çeşitli hanedanlar kendilerini Çin'in meşru hanedanı olarak göstererek prestij kazandılar. Karahıtay hükümdarları "Çin imparatoru" unvanını kullanmış ve "Çîn Hanı" olarak da anılmışlardır. Karahıtaylar, yönetimlerini Orta Asyalılar nezdinde meşrulaştırmak için "Çin imajını" kullanmışlardır. Çin imparatoru, Türklerin, Arapların, Hintlilerin ve Bizans Romalılarının hükümdarlarıyla birlikte İslam yazarları tarafından dünyanın "beş büyük kralı" olarak biliniyordu. Karahıtaylar Çin sikkeleri, Çin imparatorluk unvanları, Çin yazı sistemi, tabletler, mühürler gibi Çin devletinin ziynetlerini muhafaza etmiş ve porselen, ayna, yeşim taşı ve diğer Çin gelenekleri gibi Çin ürünlerini kullanmışlardır. Liao Çin geleneklerine bağlılık, Karahıtayların İslam'a geçmemesinin bir nedeni olarak öne sürülmüştür. Çin süslemelerine rağmen, Karahıtay nüfusu arasında nispeten az sayıda Han Çinlisi vardı. Bu Han Çinlileri Liao hanedanlığı döneminde Kedun'da yaşamış ve 1124 yılında Yelü Dashi yönetimindeki Kitanlarla birlikte Bohai, Jurchen ve Moğol kabileleri gibi diğer Kedun halkları ve Xiao eş klanına ek olarak diğer Kitanlarla birlikte göç etmişlerdi. ⓘ

Karahıtayların Müslümanların çoğunlukta olduğu Orta Asya'ya hükmetmesi, bazı Müslüman yazarlar arasında, Tang hanedanı birkaç yüz yıl önce bölgenin kontrolünü kaybetmiş olsa da Orta Asya'nın Çin'e bağlı olduğu görüşünü pekiştirme etkisi yaratmıştır. Mervezî, Maveraünnehir'in Çin'in eski bir parçası olduğunu yazarken, Fahreddin Mübârek Şâh Çin'i "Türkistan "ın bir parçası olarak tanımlamış, Balâsâğûn ve Kaşgar şehirleri de Çin'in bir parçası olarak görülmüştür. ⓘ

Miras

Khitai'nin Çin ile ilişkilendirilmesi, Khitan'ın gücünün en kalıcı izinin, Çin'in ortaçağ Latince adı olan Cathay gibi ondan türetilen isimler olduğu anlamına geliyordu. Çin'in Rusça, Bulgarca, Özbekçe ve Moğolca isimleri gibi Kitay'dan türetilen isimler modern kullanımda hala mevcuttur. Bununla birlikte, Khitai adının Çin'deki Uygurlar gibi Türkçe konuşanlar tarafından "Çin" veya "Çinli" anlamında kullanılması, bunu yasaklamaya çalışan Çinli yetkililer tarafından aşağılayıcı olarak kabul edilmektedir. ⓘ

Mühürler

Çin tarzı bir resmi mühür üzerinde büyük harflerle yazılmış bir Kitan yazısı ⓘ

2019'un Sonbaharında, Üstyurt Yaylası yakınlarında bulunan bir Kervansaray'ın yakınında Çin tipi bronz bir mühür keşfedilmiştir. Bu mühür 330 gram ağırlığında ve 50x52x13 milimetre boyutlarında olup, 21 milimetre yüksekliğinde bir sapa sahiptir. Mührün yazıtı büyük Kitan alfabesiyle yazılmıştır ve 20 karakter içermektedir. Bu mühür, Kitan İmparatorluğu'na ait olduğu kesin olarak tespit edilebilen ilk mühürdür. İmparator Yelü Zhilugu döneminde Tianxi 20 yılının 3. ayında (ya da Gregoryen takvimine göre 1197 yılında) yaratıldığı düşünülen bu mühür Batı Liao dönemine aittir. Bu mührün keşfi, Karahıtay Hanlığı'nın Çin idari uygulamasını benimsediğini de göstermiştir, zira bu tür mühürler Çin İmparatorluk hükümet aygıtında yaygın olarak kullanılmaktaydı. ⓘ

2020 itibariyle, Karahıtay'da da İmparatorluk Çin'inde olduğu gibi mühürlerle ilgili aynı düzenlemelerin var olup olmadığı ve Batı Liao mühürlerinin boyutlarının standartlaştırılıp standartlaştırılmadığı belirsizdir. ⓘ

Qara Khitai Hükümdarları

Qara Khitai Hükümdarları yani Batı Liao hanedanı (1124-1218) ⓘ

Tapınak isimleri (廟號 miàohào)	Ölüm sonrası isimler (諡號 shìhào)	Doğum İsimleri	Kongre	Hükümdarlık Dönemi	Dönem adları (年號 niánhào) ve bunlara göre yıl aralıkları
Dezong (德宗 Dézōng)	İmparator Tianyou Wulie (天祐武烈皇帝 Tiānyòu Wǔliè Huángdì)	Yelü Dashi (耶律大石 Yēlǜ Dàshí veya 耶律達實 Yēlǜ Dáshí)1	doğum adınızı kullanın	1124–1144	Yanqing (延慶 Yánqìng) 1124 veya 1125-1134 Kangguo (康國 Kāngguó) 1134-1144
Geçerli değil	İmparatoriçe Gantian (感天皇后 Gǎntiān Huánghòu) (naip)	Xiao Tabuyan (蕭塔不煙 Xiāo Tǎbùyān)	"Batı Liao" + ölümünden sonra verilen isim	1144–1150	Xianqing (咸清 Xiánqīng) 1144-1150
Renzong (仁宗 Rénzōng)	Yoktu	Yelü Yilie (耶律夷列 Yēlǜ Yíliè)	"Batı Liao" + tapınak adı	1150–1164	Shaoxing (紹興 Shàoxīng) veya Xuxing (Xùxīng 續興)2 1150-1164
Geçerli değil	İmparatoriçe Dowager Chengtian (承天太后 Chéngtiān Tàihòu) (naip)	Yelü Pusuwan (耶律普速完 Yēlǜ Pǔsùwán)	"Batı Liao" + ölümünden sonra verilen isim	1164–1178	Chongfu (崇福 Chóngfú) 1164-1178
Yoktu	Mozhu (末主 Mòzhǔ "Son Lord") veya Modi (末帝 Mòdì "Son İmparator")	Yelü Zhilugu (耶律直魯古 Yēlǜ Zhílǔgǔ)	doğum adınızı kullanın	1178–1211	Tianxi (天禧 Tiānxī) 1178-1218
Yoktu	Yoktu	Kuçlug (屈出律 Qūchūlǜ)	doğum adınızı kullanın	1211–1218
1 "Dashi", Çince "vezir" anlamına gelen "Taishi" unvanı olabilir; ya da Çince transliterasyonun önerdiği gibi Türkçe "Taş" anlamına gelebilir. 2 Yakın zamanda keşfedilen Batı Liao sikkeleri "Xuxing" dönem adına sahiptir ve bu da Çin kaynaklarında kaydedilen "Shaoxing" dönem adının yanlış olabileceğini düşündürmektedir.

Galeri

• 

  10. yüzyılda Kitanlar, Kara-Hitanların ataları.

• 

  Avrupa haritaları "Kara-Kıtay" ülkesini Karahıtayların çöküşünden yüzyıllar sonra Orta Asya'da bir yerde göstermiştir. Jodocus Hondius'un 1610 tarihli bu haritası burayı Taşkent'in kuzeyine yerleştirmektedir.

• 

  Bir Kara-Hitan erkeğinin portresi.

• 

  Kitan saç modelleri ⓘ