Cemevi

Eski ve tarihî Şahkulu Sultan Dergahi Cemevi, Kadıköy, İstanbul ⓘ

Cemevi; Alevilikteki başlıca ibadet mekânı. Alevilerin zikir yaptıkları, hak ile batıl alanı ayırdıkları, ölmeden önce öldükleri, sorguya çekilip soruldukları ya da bağlama çalarak karşılama ya da semah döndükleri ibadethane. Cemevine girmenin her ibadet mekânı gibi bir adabı vardır. Kul hakkı yiyen, hak sahibi ile helalleşmeden cemevine giremez. Zulmedenler ve birbirinden razı olmayanlar da cemevine giremez. Yapılan en büyük ibadetlerden biri Allah-Muhammed-Ali ve On iki İmamların adlarının anıldığı "duaz-ı imam" adı verilen nefeslerin okunmasıdır. Cem'de kıyam, rüku ve secde niyazla birleştirilmiştir. ⓘ

Cemevi veya cem evi (cemevi olarak telaffuz edilir ve bazen yazılır; Türkçe'de "toplanma evi" anlamına gelir) Türkiye'deki Alevi-Bektaşi tarikatı nüfusları için temel öneme sahip bir yerdir. Bazı Alevi örgütleri cemevlerini ibadet yeri olarak tanımlamakta ve bunun resmi olarak tanınmasını talep etmektedir. Ancak Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı cemevlerini Müslüman ibadethanesi olarak tanımamakta, sadece Sünni ve Caferi-Şii camilerini tanımaktadır. ⓘ

İbadethane

İbadet mekânları İran, Irak, Azerbaycan, Lübnan Şiîlerinde cami iken Anadolu Aleviliğinde cemevidir. ⓘ

Türkiye'de cemevi tartışmaları

Cemevlerinin tanınması tartışması yılllardır sürmektedir. Cami ve cem sözcükleri aynı kökten gelir. Cem Arapçada "toplantı" demek, camii de "toplanılan yer" demektir. Cemleri özgün hâliyle yaşayan yol-erkan sürdüren ocaklardır. ⓘ

Bektaş'îyye tarikatı için bir toplanma yeri

İstanbul Kadıköy'deki tarihi Şahkulu Sultan Dergahı Cemevi'nin içi. ⓘ

Öncelikle bir toplanma yeri olarak kabul edilir (Cem; Arapça الجمع, al-jamʕ'dan djam olarak okunur). Tarihsel olarak cemler genellikle açık havada yapılır, hava karardığında toplanma yerini aydınlatmak için mumlar ve meşaleler kullanılırdı. Genellikle yakın yerlerden insanlar toplu yemek yemek için cemlere gelirlerdi. Katılımcılar genellikle yanlarında yiyecek getirirler ve yemek sırasında bunları dağıtırlardı. Günümüzde bu geleneklerden bazıları hala korunuyor. Erkekler ve kadınlar cem etkinliklerini ve ayinlerini birlikte yürütmektedir. ⓘ

Cemevlerinin bugünkü özelliklerine ve ritüellerine kavuşması, Türkiye Alevi kültürünün çeşitli tarihsel akımları içindeki Bektaşi geleneğine çok şey borçludur. Birçok Alevinin kentleşmesi, cem anlayışında da değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Bugün Türkiye'nin büyük şehirlerinde cemevleri çok çeşitli kültürel faaliyetlerin gerçekleştirildiği çok işlevli yapılardır. Türkiye'de devletin dini konulara katı müdahalesi ve Alevilere yönelik ayrımcılık vakaları nedeniyle bir cemevinin açılması her zaman sorunlu olmuş, bu da her cemevinin kuruluşunun siyasi boyutlar kazanmasına ve vaka bazında lobicilik yapılmasına neden olmuştur. ⓘ

Alevilerin büyük çoğunluğu kendilerini Müslüman olarak görmektedir ve bu görüş Türk devleti tarafından da paylaşılmaktadır. Aleviliğin dini bir gelenek olarak kabul edilip edilmeyeceği konusunda bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Bazı Aleviler bunu bir alt etnik dayanışma ve/veya kültürel gelenek olarak tanımlayabilmektedir. Dini bir gelenek olarak kabul edenler ise bunu İslam'ın bir formu (genellikle Şiiliğin bir kolu) olarak görmekte, az sayıda kişi ise bağımsız, İslam dışı bir dini temsil ettiğini iddia etmektedir (nispeten az sayıda taraftar tarafından benimsenen radikal bir görüş). Türkiye'nin Sünni çoğunluğu ile ilişkiler, bazı diyaloglar gerçekleşmiş olsa da, zordur. Tarihsel ve teolojik şikayetlerin yanı sıra, sorunlar genellikle Alevi karşıtı şiddet olayları, sistematik ayrımcılık şikayetleri ve Alevi kimliğinin resmi olarak tanınmaması etrafında yoğunlaşmaktadır. Sonuncusu, Alevileri Sünni ağırlıklı bir İslam'a asimile etme girişimleriyle sonuçlanmıştır, örneğin devlet tarafından finanse edilen camilerin inşası veya Alevi uygulamalarını ve öğretilerini dışlayan veya marjinalleştiren zorunlu din eğitimi yoluyla. ⓘ

Türkiye Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, partilerinin iktidara geldiği 3 Kasım 2002 tarihinden bu yana toplam 329 cemevi açıldığını belirtmiştir. ⓘ

İstanbul'da Cemevi

• Erikli Baba Cemevi (Zeytinburnu)
• Firuzköy Cemevi (Avcılar)
• Maltepe Cemevi (Maltepe)
• Garip Dede Cemevi (Küçükçekmece)
• Okmeydanı Cemevi (Okmeydanı, Beyoğlu)
• Gazi Cemevi (Gazi Mahallesi, Gaziosmanpaşa)
• Sarıgazi Cemevi (Sarıgazi, Ümraniye)
• Kartal Cemevi (Kartal)
• Gürpınar Cemevi (Gürpınar, Büyükçekmece)
• Şahkulu Sultan Cem Kültür Merkezi (Göztepe, Kadıköy)
• Haramidere Cemevi (Haramidere, Büyükçekmece)
• Tuzla Aydınlıköy Cemevi (Tuzla)
• Karacaahmet Cem Kültür Merkezi (Üsküdar)
• Yenibosna Cemevi (Yenibosna, Bahçelievler)
• Bağcılar Cemevi (Bağcılar/İstanbul) ⓘ