Teknokrasi

Teknokrasi, karar alıcı ya da alıcıların belirli bir sorumluluk alanında, özellikle de bilimsel ya da teknik bilgiyle ilgili uzmanlıkları temelinde seçildiği bir yönetim biçimidir. Bu sistem, seçilmiş temsilcilerin yönetimde birincil karar alıcılar olması gerektiği fikri olan temsili demokrasi ile açıkça zıttır, ancak seçilmiş temsilcilerin ortadan kaldırılması anlamına gelmez. Karar alıcılar siyasi bağlantılar, parlamenter beceriler veya popülerlik yerine uzmanlık bilgisi ve performans temelinde seçilir. ⓘ

Teknokrasi terimi ilk olarak bilimsel yöntemin sosyal sorunların çözümüne uygulanmasını ifade etmek için kullanılmıştır. En uç şekliyle teknokrasi, teknik veya mühendislik problemi olarak çalışan bütün bir hükümettir ve çoğunlukla varsayımsaldır. Daha pratik kullanımda teknokrasi, bürokrasinin teknoloji uzmanları tarafından yönetilen herhangi bir bölümüdür. Seçilmiş yetkililerin bireysel hükümet işlevlerini yönetmek ve mevzuat önermek üzere uzmanlar ve profesyoneller atadığı bir hükümet teknokratik olarak kabul edilebilir. Kelimenin bazı kullanımları, görünüşte özel çıkar gruplarının etkisi olmaksızın en yeteneklilerin yetkili olduğu bir meritokrasi biçimine atıfta bulunur. Eleştirmenler, "teknokratik bölünmenin" daha katılımcı demokrasi modellerine meydan okuduğunu öne sürmüş ve bu bölünmeleri "teknokratik ilkeleri kullanan yönetim organları ile hükümetin karar alma sürecine katkıda bulunmayı amaçlayan genel halk üyeleri arasında devam eden etkinlik boşlukları" olarak tanımlamışlardır. ⓘ

Teknokrasi veya Uygulayımcıerki, bütün karar verme süreçlerinin teknik uzmanların ellerinde olduğu bir yönetim şeklidir. Yönetim kademelerinde sadece bilgi, deneyim ve yetenek sahibi bilim insanları, mühendisler ve teknolojistler yer alır. ⓘ

Teknokrasinin başlıca özellikleri:

• Siyasi kurumların yönetimi, teknokratlardan oluşan "uzmanlar kurulu" ile yürütülür.
• Siyasi ve ekonomik süreçler bilime ve rasyonalizme dayandırılır. ⓘ

Teknokrasi taslağını ilk önce 1912 yılında Thorstein Veblen öne sürdü. Veblene göre, sibernetik sistemlere hakim oldukları için, mühendislerin devleti yönetmeleri gerekir. Daha çok Büyük Bunalım’ın egemen olduğu 1929 sonrasında zemin bulmuştur; günümüzde ise Tunus'ta Arap Baharı ile devrilen hükûmetin yerine kurulmuş yönetimde görülmektedir. ⓘ

Terimin tarihçesi

Teknokrasi terimi Yunanca beceri anlamına gelen τέχνη, tekhne ve güç anlamına gelen κράτος, kratos kelimelerinden türetilmiştir. Kaliforniyalı bir mühendis olan William Henry Smyth, teknokrasi kelimesini 1919 yılında "hizmetkârları olan bilim adamları ve mühendisler aracılığıyla etkili hale getirilen halkın yönetimini" tanımlamak için icat ettiği kabul edilir, ancak bu kelime daha önce de çeşitli vesilelerle kullanılmıştır. Smyth, Teknokrasi terimini 1919 yılında Industrial Management dergisinde yayınlanan "'Technocracy'-Ways and Means to Gain Industrial Democracy" başlıklı makalesinde kullanmıştır (57). Smyth'in kullanımı Endüstriyel demokrasiye atıfta bulunuyordu: mevcut firmalar veya devrim yoluyla işçileri karar alma sürecine dahil etme hareketi. ⓘ

1930'larda Howard Scott ve onun kurduğu teknokrasi hareketinin etkisiyle teknokrasi terimi, bir enerji değer ölçütü kullanarak 'teknik karar alma yoluyla yönetim' anlamına geldi. Scott, paranın yerini erg veya joule gibi birimlerle ifade edilen, toplam miktarı uygun bir ulusal net enerji bütçesine eşdeğer olan ve daha sonra kaynak mevcudiyetine göre Kuzey Amerika nüfusu arasında eşit olarak dağıtılan enerji sertifikalarının almasını önerdi. ⓘ

Yaygın kullanımda teknokrat teriminin bir türevi bulunmaktadır. Teknokrat kelimesi, bilgisi nedeniyle hükümet otoritesini kullanan birine veya "güçlü bir teknik elitin üyesi" veya "teknik uzmanların üstünlüğünü savunan biri" anlamına gelebilir. McDonnell ve Valbruzzi bir başbakanı veya bakanı "hükümete atandıkları sırada: hiçbir zaman bir siyasi partinin bayrağı altında kamu görevinde bulunmamışlarsa; herhangi bir partinin resmi üyesi değillerse; ve hükümette işgal ettikleri rolle doğrudan ilgili olan parti dışı tanınmış siyasi uzmanlığa sahip oldukları söyleniyorsa" teknokrat olarak tanımlamaktadır. Rusya'da, Rusya Devlet Başkanı genellikle siyasi çevrelerin dışından teknik uzmanlığa dayalı olarak bakanları aday göstermiştir ve bunlar "teknokratlar" olarak adlandırılmıştır. ⓘ

Öncüller

Teknokrasi terimi ortaya atılmadan önce, teknik uzmanlar tarafından yönetilmeyi içeren teknokratik veya yarı-teknokratik fikirler, başta Henri de Saint-Simon gibi erken dönem sosyalist teorisyenler olmak üzere çeşitli kişiler tarafından desteklenmiştir. Bu, ekonomi üzerinde devlet mülkiyetine olan inançla ifade edilmiş, devletin işlevi insanlar üzerinde saf felsefi bir yönetimden, nesnelerin bilimsel yönetimine ve bilimsel yönetim altında üretim süreçlerinin yönlendirilmesine dönüştürülmüştür. Daniel Bell'e göre:

"Aziz Simon'un sanayi toplumu vizyonu, saf bir teknokrasi vizyonu, toplumun ihtiyaçlarını belirleyeceği ve üretim faktörlerini bunları elde etmek için organize edeceği bir planlama ve rasyonel düzen sistemiydi."

Aziz Simon'un fikirlerine atıfta bulunan Bell, "şeylerin rasyonel muhakeme ile yönetilmesinin" teknokrasinin ayırt edici özelliği olduğu sonucuna varmaktadır. ⓘ

Rus bilim adamı ve sosyal teorisyen Alexander Bogdanov da teknokratik süreç kavramını öngörmüştür. Bogdanov'un hem kurgusu hem de oldukça etkili olan siyasi yazıları, kapitalizme karşı yaklaşmakta olan devrimin teknokratik bir topluma yol açmasını beklediğini göstermektedir. ⓘ

Bogdanov 1913'ten 1922'ye kadar kendini özgün fikirlerden oluşan uzun bir felsefi inceleme olan Tektoloji'yi yazmaya verdi: Evrensel Organizasyon Bilimi. Tektoloji, daha sonra sibernetik tarafından keşfedilen sistem analizinin birçok temel fikrini öngörüyordu. Bogdanov, Tektoloji'de tüm sosyal, biyolojik ve fiziksel bilimleri ilişki sistemleri olarak ele alarak ve tüm sistemlerin altında yatan örgütsel ilkeleri arayarak birleştirmeyi önerdi. ⓘ

Muhtemelen Platoncu filozof-kral fikri, devletin bilimsel bilgiden ziyade uzmanlık bilgisine, bu durumda İyi bilgisine sahip olanlar tarafından yönetildiği bir tür teknokrasiyi temsil etmektedir. Platoncu iddia, iyiliği en iyi anlayanların, devleti mutluluk yoluna yönlendirecekleri için devleti yönetme yetkisine sahip olmaları gerektiğidir. İyi'nin bilgisi bilim bilgisinden farklı olsa da, yöneticiler burada demokratik yetkiden ziyade belirli bir teknik beceri kavrayışına dayalı olarak atanmaktadır. ⓘ

Özellikler

Teknokratlar, birçok önemli toplumsal sorunun teknoloji ve ilgili uygulamaların kullanımı ile çözülebileceğini düşünen teknik eğitim ve meslek sahibi bireylerdir. İdari bilimci Gunnar K. A. Njalsson, teknokratların öncelikle bilişsel "sorun-çözüm zihniyetleri" tarafından yönlendirildiğini ve sadece kısmen belirli mesleki grup çıkarları tarafından yönlendirildiğini teorize etmektedir. Teknokratların faaliyetlerinin ve fikirlerinin artan başarısının, teknolojinin modern yayılımının ve büyük ölçüde ideolojik olan "bilgi toplumu" kavramının ardındaki önemli bir faktör olduğu düşünülmektedir. Teknokratlar, sorun çözme zihniyetleri teknokratlarınkinden farklı olan "ekonokratlar" ve "bürokratlar "dan ayırt edilebilir. ⓘ

Örnekler

2013 yılında Avrupa Birliği'nin yasama yapısına ilişkin bir Avrupa Birliği kütüphanesi brifingi, Komisyon'dan AB yasa yapma süreci üzerinde "yasama tekeline" sahip "teknokratik bir otorite" olarak bahsetmiştir. Brifing, Avrupa Parlamentosu'nu veto eden ve değişiklik yapan bir organ konumuna yükselten bu sistemin "savaş sonrası Avrupa'da siyasi sürece duyulan güvensizlikten kaynaklandığını" öne sürüyor. Komisyon'un tek yasama inisiyatifi hakkı genellikle Parlamentolarla ilişkilendirilen bir güç olduğu için bu sistem alışılmadıktır. ⓘ

Sovyetler Birliği'nin eski hükümeti teknokrasi olarak anılmaktadır. Leonid Brezhnev gibi Sovyet liderleri genellikle teknik bir geçmişe sahipti. 1986 yılında Politbüro üyelerinin %89'u mühendisti. ⓘ

Çin Komünist Partisi liderleri çoğunlukla profesyonel mühendislerdi. Çin'de nüfusu 1 milyon veya daha fazla olan şehirlerin belediye yönetimlerinde yapılan anketlere göre, hükümet personelinin %80'inden fazlasının teknik eğitim aldığı tespit edilmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti'nin Beş Yıllık Planları kapsamında Ulusal Ana Karayolu Sistemi, Çin yüksek hızlı tren sistemi ve Üç Boğaz Barajı gibi projeler tamamlanmıştır. Ancak Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri Xi Jinping döneminde mühendislerin yerini çoğunlukla siyaset uzmanları, ekonomistler ve teorisyenler almıştır; Xi'nin kendisi de mevcut Politbüro Daimi Komitesi'nde mühendislik diplomasına sahip tek kişidir. ⓘ

Avrupa parlamenter demokrasilerindeki bazı hükümetler, seçilmemiş uzmanların ("teknokratlar") önemli pozisyonlarda yer almasına bağlı olarak "teknokratik" olarak nitelendirilmiştir. İtalya, 1990'lardan bu yana, ekonomist Mario Monti'nin seçilmemiş profesyonellerden oluşan bir kabineye başkanlık ettiği oluşum da dahil olmak üzere, ekonomik veya siyasi kriz dönemlerinde bu tür birkaç hükümete (İtalyanca'da governo tecnico) sahip olmuştur. 'Teknokratik' terimi, ekonomist Lucas Papademos başkanlığındaki 2011-2012 Yunan hükümeti ve devletin baş istatistikçisi Jan Fischer başkanlığındaki Çek Cumhuriyeti'nin 2009-2010 geçici hükümeti örneklerinde olduğu gibi, seçilmiş profesyonel siyasetçilerden oluşan bir kabinenin seçilmemiş bir başbakan tarafından yönetildiği hükümetlere de uygulanmıştır. Aralık 2013'te, Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü tarafından kolaylaştırılan ulusal diyalog çerçevesinde, Tunus'taki siyasi partiler Mehdi Jomaa liderliğinde bir teknokrat hükümet kurulması konusunda anlaştı. ⓘ

"Teknokratlar: "Teknokratlar: Makine Gibi Zihinler" başlıklı makalede Singapur'un teknokrasinin belki de en iyi reklamı olduğu belirtilmektedir: Singapur'daki yönetim sisteminin siyasi ve uzman bileşenleri tamamen birleşmiş görünmektedir. Sandy Sandfort'un 1993 yılında "Wired" dergisinde yayınlanan ve adanın bilgi teknolojisi sisteminin o tarihte bile etkili bir şekilde akıllı olduğunu anlattığı makalesinde bu durumun altı çizilmiştir. ⓘ

Mühendislik

Samuel Haber'i takip eden Donald Stabile, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'nin yeni kurumsal kapitalist işletmelerinde mühendislerin fiziksel verimlilik ile maliyet verimliliği arasında bir çatışmayla karşı karşıya kaldıklarını savunmaktadır. Mühendislerin çalıştığı firmaların kâr bilincine sahip, teknik olmayan yöneticileri, piyasa talebine ilişkin algıları nedeniyle, mühendislerin üstlenmek istedikleri projelere genellikle sınırlamalar getirmektedir. ⓘ

Tüm girdilerin fiyatları piyasa güçlerine göre değişmekte ve böylece mühendisin dikkatli hesaplamalarını altüst etmektedir. Sonuç olarak, mühendis projeler üzerindeki kontrolünü kaybeder ve planlarını sürekli olarak revize etmek zorunda kalır. Projeler üzerindeki kontrolü elinde tutmak için mühendis bu dış değişkenler üzerinde kontrol sağlamaya çalışmalı ve bunları sabit faktörlere dönüştürmelidir. ⓘ

Teknokrasi hareketi

Amerikalı ekonomist ve sosyolog Thorstein Veblen teknokrasinin ilk savunucularından biriydi ve Howard Scott ve M. King Hubbert gibi Teknik İttifak'ta yer almıştı (sonuncusu daha sonra petrolün tepe noktası teorisini geliştirdi). Veblen, teknolojik gelişmelerin eninde sonunda ekonomik işlerin sosyalist bir şekilde yeniden düzenlenmesine yol açacağına inanıyordu. Veblen sosyalizmi, ticari girişim sisteminin doğal çürümesi ve mühendislerin yükselişiyle ortaya çıkacak olan toplumda devam eden evrimsel süreçte bir ara aşama olarak görüyordu. Daniel Bell, Veblen ile Teknokrasi hareketi arasında bir yakınlık görmektedir. ⓘ

1932 yılında Howard Scott ve Marion King Hubbert Technocracy Incorporated'ı kurdular ve paranın yerini enerji sertifikalarının almasını önerdiler. Grup, apolitik, rasyonel mühendislere ekonomiyi termodinamik açıdan dengeli bir üretim ve tüketim yüküne yönlendirmek ve böylece işsizlik ve borcu ortadan kaldırmak için yetki verilmesi gerektiğini savundu. ⓘ

Teknokrasi hareketi ABD'de 1930'ların başında, Büyük Buhran sırasında kısa bir süre popüler oldu. 1930'ların ortalarına gelindiğinde harekete olan ilgi azalmaya başlamıştı. Bazı tarihçiler bu düşüşü Roosevelt'in Yeni Düzen'inin yükselişine bağlamıştır. ⓘ

Tarihçi William E. Akin bu sonucu reddetmektedir. Bunun yerine Akin, hareketin 1930'ların ortalarında teknokratların 'değişimi başarmak için uygulanabilir bir siyasi teori' geliştirememesinin bir sonucu olarak gerilediğini savunmaktadır. Akin, birçok teknokratın seslerini yükseltmeye devam ettiklerini, memnuniyetsiz olduklarını ve genellikle Yeni Düzen karşıtı üçüncü parti çabalarına sempati duyduklarını ileri sürmektedir. ⓘ

Eleştiriler

Eleştirmenler, farklı derecelerde teknokratlar tarafından kontrol edilen bir yönetim organı ile genel kamu üyeleri arasında bir "teknokratik bölünme" olduğunu öne sürmüşlerdir. Teknokratik bölünme, "teknokratik ilkeleri uygulayan yönetim organları ile hükümetin karar alma sürecine katkıda bulunmayı amaçlayan genel kamuoyu üyeleri arasında devam eden etkinlik boşluklarıdır". Teknokrasi, teknik uzmanların görüş ve bakış açılarına ayrıcalık tanıyarak onları bir tür aristokrasiye yüceltirken, genel halkın görüş ve bakış açılarını marjinalleştirir. ⓘ

Büyük çok uluslu teknoloji şirketleri (örneğin FAANG) piyasa değerlerini ve müşteri sayılarını arttırdıkça, 21. yüzyıldaki teknokratik hükümet eleştirileri, bunun Amerikan siyasetindeki tezahürünü "otoriter bir baskı ve şiddet kabusu" olarak değil, daha ziyade bir éminence grise olarak görüyor: Mark Zuckerberg ve tüm "Big Tech" yöneticileri tarafından yönetilen demokratik bir kabal. Mark Zuckerberg'in ya da (halk tarafından seçilmeyen) diğer büyük teknoloji şirketi yöneticilerinin nasıl "demokratik" bir kabal oluşturabildikleri açıklanmamıştır. John G. Gunnell, 1982 tarihli Technology and Culture dergisindeki "Teknokratik İmaj ve Teknokrasi Teorisi" başlıklı makalesinde, 1973-1975 Durgunluğunun ardından Uzun Patlama ve İnternetin doğuşuna özel atıfta bulunarak, "...siyaset giderek artan bir şekilde teknolojik değişimin etkisine maruz kalmaktadır" diye yazmaktadır. Gunnel, teknolojinin siyasi etkisini tanımlayan üç analiz düzeyi eklemeye devam ediyor: 1) "siyasi güç teknolojik elitlere yönelme eğilimindedir"; 2) "teknoloji özerk hale gelmiştir" ve bu nedenle siyasi yapılar tarafından aşılamaz; ve 3) "teknoloji (ve bilim) yeni bir meşrulaştırıcı ideoloji oluşturur" ve "kabilecilik, milliyetçilik, dindeki haçlı ruhu, bağnazlık, sansür, ırkçılık, zulüm, göç ve göç kısıtlamaları, gümrük tarifeleri ve şovenizm" üzerinde zafer kazanır. Her üç analitik düzeyde de Gunnell, teknolojinin siyasi süreçlere sızacağını önceden haber vermekte ve bu ikisinin (yani teknoloji ve siyasetin) iç içe geçmesinin kaçınılmaz olarak ileri teknolojik eğitime sahip olanlar, yani teknokratlar etrafında güç yoğunlaşmaları yaratacağını öne sürmektedir. Gunnell'in yazılarının yayınlanmasından kırk yıl sonra, teknoloji ve hükümet, iyi ya da kötü, giderek daha fazla iç içe geçmiştir. Facebook başlı başına bir teknokratik mikrokozmos, bir "teknokratik ulus-devlet" olarak düşünülebilir; siber-uzamsal nüfusu herhangi bir karasal ulustan daha fazladır. Daha geniş anlamda, eleştirmenler sosyal medya ağlarının (örneğin Twitter, YouTube, Instagram, Pinterest) yükselişinin, "ana akım katılımdaki düşüş" ile birleştiğinde, "ağa bağlı genç vatandaşı" algoritmik mekanizmalar tarafından göze çarpmayan zorlama ve telkinlere ve daha az sinsi bir şekilde, ağırlıklı olarak "Sosyal Medya katılımı" temelinde belirli adayların ikna edilmesine karşı tehlikeye atmasından korkmaktadır. ⓘ

Türkiye

Türkiye'de 12 Mart Muhtırası sonrası 1971-1972 yılları arasında Nihat Erim önderliğinde 2 kez partilerüstü teknokrat hükümet kurulmuştur. ⓘ