İdris

Peygamber İdris ⓘ
İslami hat sanatında ʾIdrīs'in adı
Doğan	Babil
Başlık	Peygamber
Öncül	Seth
Halef	Nuh

İdrîs (Arapça: إدريس), Kur'an'da adı geçen ve Müslümanların Şit'ten sonra üçüncü peygamber olduğuna inandıkları eski bir peygamberdir. Kur'an'da adı geçen ikinci peygamberdir. İslam geleneği İdris'i oybirliğiyle İncil'deki Enoch ile özdeşleştirmiştir, ancak klasik ve ortaçağ dönemlerindeki birçok Müslüman âlim de İdris ve Hermes Trismegistus'un aynı kişi olduğunu savunmuştur. ⓘ

Kur'an'da "güvenilir" ve "sabırlı" olarak tanımlanır ve Kur'an ayrıca onun "yüksek bir makama yüceltildiğini" söyler. Bu ve diğer paralellikler nedeniyle İdris geleneksel olarak İncil'deki Hanok ile özdeşleştirilmiştir ve İslam geleneği İdris'i genellikle Adem'in ilk nesillerine yerleştirir ve onu Kuran'da adı geçen en eski peygamberlerden biri olarak kabul ederek Adem ile Nuh arasına yerleştirir. İdris'in eşsiz konumu, İslam folklorunda onu çevreleyen birçok gelecek geleneğe ve hikayeye ilham vermiştir. ⓘ

Malik ibn Enes tarafından rivayet edilen ve Sahih-i Müslim'de bulunan hadise göre, Muhammed'in Gece Yolculuğu'nda dördüncü cennette İdris ile karşılaştığı söylenir. İdris figürü etrafında gelişen gelenekler, ona bir peygamberin yanı sıra bir filozof ve mistik kapsamı vermiştir ve Ruzbihan Baqli ve İbn Arabi de dahil olmak üzere daha sonraki birçok Müslüman mistik veya Sufi, manevi vizyonlarında İdris ile karşılaştıklarını belirtmişlerdir. ⓘ

İdris ⓘ
İslam kaligrafisinde İdris'in adı
Doğum	Babil
Diğer ad(lar)ı	חֲנוֹךְ Ḥănōḵ - Tanah'ta Hermes - Antik Yunan'da Thoth - Antik Mısır'da
Evlilik	Aadanah
Çocuk(lar)	Methuselah
Ebeveyn(ler)	Yerd ve Mehlail

İdris (Arapça: إدريس), Kur'an'da adı geçen peygamberlerden biri ve Şit'in oğlunun oğludur. İlk kez onun döneminde insanların hayvan derileri giymekten kurtuldukları söylenir. Kumaşı bulduğu ve yazı yazmayı geliştirdiği söylenir. İslam mitolojisine göre 4. kat gökte yaşamaya devam etmektedir. ⓘ

Ayrıca Antik Yunan mitolojisindeki Hermes ve Antik Mısır mitolojisindeki Thoth'un Kur'an'daki İdris ile aynı kişi olduğu ve MÖ 14.000 civarında yaşadığı iddia edilir. ⓘ

Orhan Hançerlioğlu İdris'i şöyle anlatmaktadır;" Günümüzden beş bin yıl önce Mısır’da bir terzi yaşadı. Terzi, Mısır papirüslerinde Hermes Tut adını taşıyor. Kuran’a göre o, Adem ve oğlu Şit’ten sonra gelen üçüncü peygamber İdris’tir. Kalemle yazı yazan ve elbise diken ilk insan odur. Terzi Hermes’in, kendinden sonraki bütün düşünsel akımlara ışık tutan düşüncesi şudur: İnsanlar ölümlü tanrılar, tanrılar ölümsüz insanlardır." ⓘ

Peygamberler Kıssaları kitabından İdris Peygamber Cennet ve Cehennemi ziyaret ederken temsil eden bir Pers minyatürü ⓘ

İdris'in Tanah'taki Hanok (İbranice: חנוך) ile aynı zat olduğu iddia edilir. Hanok Adem'in oğlu Şit'in zürriyetindendir ve 365 yıl yaşar. Yaşamının sonunda tanrı ile birlikte yürüyerek gözden kaybolur, yani ölmez. Yunanlara göre O trimegistustur (Üç kere ermiş, Yunanlar bu ismi Hermes'e de vermiştir ve bu da üç kere kutsanmış demektir. ) Astroloji ve simyanın kurucusu olmasının yanında kalemle yazı yazan ve dikiş diken ilk insandır. ⓘ

İdris, Hermes hürmüz bir ve aynı kişilikler olarak görüldüğünde İdris karakteri Zülkarneyn olarak da bilinen Büyük İskenderin Andreas ismindeki aşçısı, Zerdüştlüğün Huşengi, Budizmin Budası, İbranilerin Uhnuh'u üzerinden Akhenaton veya Osiris ile de bağlantılı görülür. ⓘ

İsim

İdris (إدريس) ismi belki de "yorumcu" anlamına gelen bir kökene sahip olarak tanımlanmıştır. Geleneksel olarak İslam'da peygamberin yorumlayıcı ve mistik bir rolü olduğu kabul edilir ve bu nedenle bu anlam genel bir kabul görmüştür. Daha sonraki Müslüman kaynaklar, yani sekizinci yüzyıla ait olanlar, İdris'in "İdris" ve "Enoch" olmak üzere iki ismi olduğunu ve hatta diğer kaynakların "İdris'in gerçek adının Enoch olduğunu ve ataları Adem ve Şit'in kutsal kitaplarını incelemeye olan bağlılığı nedeniyle Arapça'da İdris olarak adlandırıldığını" belirtmeye başlamıştır. Dolayısıyla, bu sonraki kaynaklar da İdris'in ya "yorumcu" anlamına geldiğini ya da yorumcu rolüne yakın bir anlama sahip olduğunu vurgulamıştır. El-Beyzavi gibi bazı klasik Kur'an yorumcuları, İdris'in "ilahi gizemler hakkındaki bilgisinden dolayı Arapça'da "çalışmak" anlamına gelen dars kelimesinden İdris olarak adlandırıldığını" söylemişlerdir. ⓘ

Kur'an-ı Kerim

İdris'ten Kur'an'da iki kez bahsedilir ve burada bilge bir adam olarak tanımlanır. Kur'an'ın Meryem Suresi 19. ayetinde Allah şöyle buyurur:

Kitapta İdris'in durumunu da an: O, doğru sözlü (ve samimi) bir adamdı, (ve) bir peygamberdi:
Ve onu yüce bir makama yükselttik.

- Kuran 19:56-57 ^{(Yusuf Ali) ⓘ}

Daha sonra, Enbiya Suresi 21. ayette İdris tekrar övülür:

Ve İsmail'i, İdris'i ve Zü'l-Kifl'i (hatırlayın), hepsi de sebat ve sabır sahibidirler;
Biz onları rahmetimize kabul ettik, çünkü onlar salihlerdendi.

- Kuran 21:85-86 ^{(Yusuf Ali) ⓘ}

Müslüman edebiyatı

Daha sonraki Müslüman yazılarına göre İdris, bugünkü Irak'ta bir şehir olan Babil'de doğmuştur. Vahiy almadan önce Adem'in oğlu Şit Peygamber'e vahyedilen kurallara uymuştur. İdris büyüdüğünde, Tanrı ona Peygamberlik verdi. Onun yaşadığı dönemde tüm insanlar henüz Müslüman değildi. Daha sonra İdris memleketi Babil'i terk etti, çünkü insanların büyük bir kısmı onlara yapmamalarını söylediği halde birçok günah işledi. Halkından bazıları İdris'le birlikte gitti. Evlerinden ayrılmak onlar için zor oldu. ⓘ

İdris Peygamber'e sordular: "Eğer Babil'den ayrılırsak, onun gibi bir yeri nerede bulacağız?" İdris Peygamber dedi ki: "Eğer Allah rızası için göç edersek, O bizi rızıklandıracaktır." Bunun üzerine halk İdris Peygamber'le birlikte yola çıktı ve Mısır topraklarına ulaştılar. Nil Nehri'ni gördüler. İdris onun kıyısında durdu ve Allah'ı zikrederek şöyle dedi: "SubhanAllah." ⓘ

İslami literatür, İdris'in Muhammed'in peygamberlik yapmaya başladığı yaşa paralel olarak 40 yaşlarında peygamber yapıldığını ve insanların ateşe tapmaya başladığı bir dönemde yaşadığını anlatır. Tefsirler İdris'in yaşam süresini süsler ve peygamberin zamanını ikiye böldüğünü belirtir. İdris haftanın üç günü halkına vaaz verir, dört gününü ise yalnızca Tanrı'ya tapınmaya ayırırdı. Taberî gibi birçok erken dönem müfessiri İdris'in büyük bir bilgelik ve ilim sahibi olduğuna inanır. ⓘ

Tefsirlerde İdris'in "kalemi kullanan ilk insanlardan biri olduğu, yıldızların hareketlerini gözlemleyen ve bilimsel ağırlık ve ölçüleri ortaya koyan ilk insanlardan biri olduğu" anlatılır. Bu nitelikler Hanok'un İdris'le özdeşleştirilmesiyle tutarlıdır, çünkü bu nitelikler İdris'in büyük olasılıkla Hanok'un yaşadığı dönem olan Adem'in Nesilleri sırasında yaşamış olacağını açıkça ortaya koymaktadır. İbn Arabi İdris'i "filozofların peygamberi" olarak tanımlamış ve ona bir dizi eser atfedilmiştir. Bazı alimler bu sözde eserlere şerhler yazarken, İdris aynı zamanda giysi yapma sanatı da dahil olmak üzere çeşitli icatlarla anılmıştır. ⓘ

Müfessir İbn İshak onun kalemle yazı yazan ilk insan olduğunu ve Âdem'in daha 308 yıllık ömrü varken doğduğunu rivayet etmiştir. Müfessir İbn Kesir, Kur'an'ın 19:56-57 ayetlerinin tefsirinde, "Gece Yolculuğu sırasında, Peygamber dördüncü cennette onun yanından geçti. Bir hadiste İbn Abbas, Ka'b'a ayetin "Ve onu yüksek bir makama yükselttik" kısmının ne anlama geldiğini sordu. Ka'b açıkladı: Allah İdris'e şöyle vahyetti: 'Senin için her gün Adem'in çocuklarının amellerinin bir mislini artıracağım' - belki de sadece kendi zamanını kastediyor. Böylece İdris amellerini ve bağlılığını artırmak istedi. Meleklerden bir arkadaşı onu ziyaret etti ve İdris ona şöyle dedi: 'Allah bana şöyle şöyle vahyetti, lütfen ölüm meleğiyle konuşur musun, böylece amellerimi artırabilirim'. Melek onu kanatları üzerinde taşıdı ve göklere çıktı. Dördüncü göğe ulaştıklarında, yeryüzüne doğru inmekte olan ölüm meleğiyle karşılaştılar. Melek ona İdris'in daha önce söylediklerinden bahsetti. Ölüm meleği şöyle dedi: "Peki İdris nerede?" O da, "Sırtımda" diye cevap verdi. Ölüm meleği şöyle dedi: 'Ne kadar şaşırtıcı! Dördüncü cennete gönderildim ve bana onun ruhunu almam söylendi. O yeryüzündeyken dördüncü gökte onu nasıl yakalayabileceğimi düşünüp durdum. Sonra ruhunu bedeninden çıkardı ve işte ayette kastedilen budur: "Ve onu yüksek bir makama yükselttik. ⓘ

İdris'in hayatına dair ilk anlatılar ona "vahyedilmiş kutsal kitaptan otuz bölüm" atfetmiştir. Bu nedenle, İdris birçok ilk müfessir tarafından hem bir peygamber hem de bir elçi olarak anlaşılmıştır. Bazı modern yorumcular bu düşünceyi Enoch Kitabı ve Enoch'un İkinci Kitabı gibi Kutsal Kitap apokrifleriyle ilişkilendirmiştir. ⓘ

Özdeşleşme

Enoch

İlyas ve Enoch - on yedinci yüzyıl ikonu, Sanok Tarihi Müzesi, Polonya ⓘ

İdris'in genellikle Adem'in neslinde yaşamış olan ata Enoch ile aynı kişi olduğu kabul edilir. Taberî ve Kadı Beydavî gibi birçok Kur'an yorumcusu İdris'i Hanok ile özdeşleştirmiştir. Beydavi, "İdris, Şit'in neslinden ve Nuh'un atasıydı ve adı Enoch (Ar. Akhnukh) idi" demiştir. Bursalı İsmail Hakkı'nın İbn Arabi'nin Fusûsu'l-Hikem'ine yazdığı şerh. ⓘ

Ancak modern akademisyenler bu tanımlamaya katılmazlar çünkü kesin kanıttan yoksun olduğunu savunurlar. Çevirmen Abdullah Yusuf Ali'nin Kur'an çevirisinin 2508 numaralı notunda belirttiği gibi:

İdris'ten Kur'an'da iki kez bahsedilir, yani burada ve 21. Bölüm, 85. ayette, sabırla sebat edenler arasında zikredilir. Onun İncil'deki Hanok ile özdeşleştirilmesi doğru olabilir ya da olmayabilir. Buradaki 57. ayeti, Yaratılış, 24. ayetteki ("Tanrı onu aldı") ile aynı anlama geldiği, yani ölümün kapılarından geçmeden yukarı alındığı şeklinde yorumlamakta da haklı değiliz. Bize söylenen tek şey, onun doğru ve samimi bir adam ve bir peygamber olduğu ve halkı arasında yüksek bir konuma sahip olduğudur.

- Abdullah Yusuf Ali, Kur'an-ı Kerim: Metin, Tercüme ve Tefsir ⓘ

Bu tanımlama ile İdris'in babası Yarid (يريد), annesi Barkanah ve karısı Aadanah olur. İdris'in oğlu Methuselah sonunda Nuh'un dedesi olacaktır. Bu nedenle İdris, Nuh'un büyük büyükbabası olarak tanımlanır. ⓘ

Hermes Trismegistus

Geç dönem Arap yazarlardan biri Sebeiler hakkında, dinlerinin Hermes Trismegistus'tan (Yunan tanrısı Hermes ile Mısır tanrısı Thoth'un senkretik bir birleşimi ve Hermetika'nın sözde yazarı) peygamber Adimun aracılığıyla geldiğini düşünen yıldızlara tapan bir mezhebe sahip olduklarını yazmıştır. ⓘ

Antoine Faivre, The Eternal Hermes (1995) adlı eserinde Hermes Trismegistus'un, Hermes adı Kur'an'da geçmemesine rağmen İslam geleneğinde bir yeri olduğuna işaret etmiştir. İslami Hicret'in ilk yüzyıllarındaki tarihçiler ve vakanüvisler Hermes Trismegistus'u, Arapların Hanok ile de özdeşleştirdikleri (bkz. Yaratılış 5.18-24) 19.56-57 ve 21.85 surelerinin Peygamberi İdris ile özdeşleştirmişlerdir. İdris/Hermes "Üç Bilge" Hermes Trismegistus olarak adlandırılmıştır çünkü üç katlı bir kökene sahiptir. Thoth'a benzeyen ilk Hermes "uygarlaştırıcı bir kahramandı", dünyayı canlandıran ilahi bilimin ve bilgeliğin gizemlerini başlatan kişiydi; bu kutsal bilimin ilkelerini Mısır hiyerogliflerine kazımıştı. Babil'deki ikinci Hermes, Pisagor'un başlatıcısıydı. Üçüncü Hermes simyanın ilk öğretmeniydi. "Yüzü olmayan bir peygamber" diye yazar İslamcı Pierre Lory, "Hermes'in somut ya da göze çarpan hiçbir özelliği yoktur ve bu bakımdan İncil ve Kuran'daki başlıca figürlerin çoğundan farklıdır." "Trismegistus "un "üç kez büyük" olarak temsil edilmesinin yaygın bir yorumu İdris'in üç nitelemesini hatırlatır: tanrının elçisi ya da peygamber olarak; bilgelik kaynağı ya da hikmet (hikmetten hikmet) olarak; ve dünya düzeninin kralı ya da bir "sultanlık" olarak. Bunlar müselles bin ni'me olarak adlandırılır. ⓘ

Diğer tanımlamalar

"İdris" isminin yukarıda bahsi geçen figürlerle olan dilsel benzerlikleri nedeniyle, birçok tarihçi bu Kur'an figürünün Süryani İskender romanındaki ölümsüzlüğe ulaşan aşçı "Andreas "tan türetildiğini öne sürmüştür. Ayrıca tarihçi Patricia Crone, hem "İdris" hem de "Andreas "ın Akad destanı Atra-Hasis'ten türetildiğini öne sürmüştür. ⓘ

Dış okumalar

• Hermetizm, İdrisçilik 2 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İDRÎS - İslam ansiklopedisi 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• you tube - Peygamber Enok'un Kutsal Kitabı 7 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Diamond Tema - Peygamber Enok/Hanok’un Kitabı 7 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ⓘ