Fibromiyalji

Fibromiyalji ⓘ
Diğer isimler	Fibromiyalji sendromu (FMS)
Fibromiyaljinin Yaygın Ağrı İndeksi için 19 ağrı bölgesinin konumu
Telaffuz	/ˌfaɪbroʊmaɪˈældʒə/
Uzmanlık	Psikiyatri, romatoloji, nöroloji
Semptomlar	Yaygın ağrı, yorgun hissetme, uyku sorunları
Olağan başlangıç	Orta yaş
Süre	Uzun vadeli
Nedenler	Bilinmiyor
Teşhis yöntemi	Diğer olası nedenler ekarte edildikten sonra semptomlara dayanarak
Ayırıcı tanı	Polimiyalji romatika, romatoid artrit, osteoartrit, tiroid hastalığı
Tedavi	Yeterli uyku ve egzersiz
İlaç Tedavisi	Duloksetin, milnacipran, pregabalin, gabapentin
Prognoz	Normal yaşam beklentisi
Frekans	2–4%

Fibromiyalji (FM) kronik yaygın ağrı, yorgunluk, dinlenemeden uyanma, bilişsel semptomlar, alt karın ağrısı veya krampları ve depresyonun varlığı ile tanımlanan tıbbi bir durumdur. Diğer semptomlar arasında uykusuzluk ve genel bir aşırı duyarlılık yer alır. ⓘ

Fibromiyaljinin nedeni bilinmemektedir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunu içerdiğine inanılmaktadır. Çevresel faktörler arasında psikolojik stres, travma ve bazı enfeksiyonlar sayılabilir. Ağrı, merkezi sinir sistemindeki süreçlerden kaynaklanıyor gibi görünmektedir ve bu durum "merkezi duyarlılık sendromu" olarak adlandırılmaktadır. ⓘ

Fibromiyaljinin tedavisi semptomatik ve multidisiplinerdir. Avrupa Romatoloji Dernekleri Birliği aerobik ve güçlendirme egzersizlerini şiddetle tavsiye etmektedir. Farkındalık, psikoterapi, akupunktur, hidroterapi ve qigong, yoga ve tai chi gibi meditatif egzersizlere zayıf tavsiyeler verilmektedir. Fibromiyalji tedavisinde ilaç kullanımı tartışmalıdır, ancak antidepresanlar yaşam kalitesini artırabilir. Duloksetin, milnacipran veya pregabalin ilaçları, fibromiyalji tedavisi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmıştır. Diğer yaygın yardımcı ilaçlar arasında serotonin-noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI), non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) ve kas gevşeticiler bulunmaktadır. Q10 koenzim ve D vitamini takviyeleri ağrıyı ve yaşam kalitesini iyileştirebilir. Fibromiyalji neredeyse tüm hastalarda kalıcı olmakla birlikte, ölüm veya doku hasarı ile sonuçlanmaz. ⓘ

Fibromiyaljinin nüfusun %2-4'ünü etkilediği tahmin edilmektedir. Kadınlar erkeklerden yaklaşık iki kat daha sık etkilenmektedir. Oranlar dünyanın farklı bölgelerinde ve farklı kültürler arasında benzer görünmektedir. Fibromiyalji ilk olarak 1990 yılında tanımlanmış olup 2011, 2016 ve 2019 yıllarında güncellenmiş kriterleri bulunmaktadır. "Fibromiyalji" terimi Yeni Latince fibro-, "lifli dokular", Yunanca μυώ myo-, "kas" ve Yunanca άλγος algos, "ağrı" anlamına gelir; bu nedenle terim kelimenin tam anlamıyla "kas ve lifli bağ dokusu ağrısı" anlamına gelir. ⓘ

Fibromiyalji (Latince fibro- fibröz doku, Yunanca myo- kas, Yunanca algos- ağrı; FM veya FMS olarak da bilinir), özellikle sırt, boyun, omuzlar ve kalçalarda belirgin olmak üzere yaygın kas-eklem ağrısı, yorgunluk, sabah tutukluğu ile karakterize kronik (süreğen) bir kas iskelet sistemi hastalığıdır. ⓘ

Her yaşta ve her iki cinste görülebilmekle birlikte en sık 30-60 yaşlar arasında ve kadınlarda erkeklerden daha çok görülür. ⓘ

Sınıflandırma

Fibromiyalji, ağrı sinyallerinin merkezi sinir sisteminde nasıl işlendiğindeki anormallikler nedeniyle bir ağrı işleme bozukluğu olarak sınıflandırılır. Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD-11) fibromiyaljiyi MG30.01 kodlu "Kronik yaygın ağrı" kategorisine dahil eder. ⓘ

Belirti ve semptomlar

Fibromiyaljinin tanımlayıcı semptomları kronik yaygın ağrı, yorgunluk ve uyku bozukluğudur. Diğer semptomlar arasında dokunsal basınca yanıt olarak artan ağrı (allodini), bilişsel sorunlar, kas-iskelet sertliği, çevresel duyarlılık, hipervijilans, cinsel işlev bozukluğu ve görsel semptomlar yer alabilir. ⓘ

Ağrı

Fibromiyalji ağırlıklı olarak kronik bir ağrı bozukluğudur. NHS'ye göre, yaygın ağrı başlıca semptomlardan biridir ve ağrı; sızı, yanma hissi veya keskin, bıçak saplanır gibi hissedilebilir. ⓘ

Yorgunluk

Yorgunluk, fibromiyaljinin tanımlayıcı semptomlarından biridir. Hastalar fiziksel veya zihinsel yorgunluk yaşayabilir. Fiziksel yorgunluk, egzersiz sonrası bitkinlik hissi veya günlük aktivitelerde kısıtlanma ile kendini gösterebilir. ⓘ

Uyku sorunları

Uyku sorunları fibromiyaljide temel bir semptomdur. Bunlar arasında uykuya dalma veya uykuda kalma güçlüğü, uyurken uyanma ve tazelenmemiş hissederek uyanma yer alır. Bir meta-analiz, fibromiyaljili ve sağlıklı kişilerde objektif ve subjektif uyku ölçümlerini karşılaştırmıştır. Fibromiyaljili bireylerde daha düşük uyku kalitesi ve verimliliğinin yanı sıra uyku başlangıcından sonra daha uzun uyanma süresi, daha kısa uyku süresi, daha hafif uyku ve nesnel olarak değerlendirildiğinde uykuyu başlatmada daha fazla sorun ve öznel olarak değerlendirildiğinde uykuyu başlatmada daha fazla zorluk vardı. Uyku sorunları, IGF-1 ve insan büyüme hormonu salınımını azaltarak ağrıya katkıda bulunabilir ve doku onarımının azalmasına yol açabilir. Uyku kalitesinin iyileştirilmesi fibromiyaljisi olan kişilerin ağrıyı en aza indirmesine yardımcı olabilir. ⓘ

Bilişsel sorunlar

Fibromiyaljisi olan birçok kişi bilişsel sorunlar ("fibrofog" veya "brainfog" olarak bilinir) yaşar. Bir çalışmada fibromiyalji hastalarının yaklaşık %50'sinde öznel bilişsel işlev bozukluğu olduğu ve bunun daha yüksek düzeyde ağrı ve diğer fibromiyalji semptomlarıyla ilişkili olduğu bulunmuştur. Amerikan Ağrı Derneği, konsantrasyon güçlüğü, unutkanlık ve dağınık veya yavaş düşünme ile karakterize edilen bu sorunları fibromiyaljinin önemli bir özelliği olarak kabul etmektedir. Fibromiyalji hastalarının yaklaşık %75'i konsantrasyon, hafıza ve çoklu görevlerle ilgili önemli sorunlar bildirmektedir. 2018 yılında yapılan bir meta-analiz, fibromiyalji hastaları ve sağlıklı denekler arasındaki en büyük farkların inhibitör kontrol, hafıza ve işlem hızı için olduğunu ortaya koymuştur. Artan ağrının dikkat sistemlerini tehlikeye attığı ve bunun da bilişsel sorunlara yol açtığı varsayılmaktadır. ⓘ

Aşırı Duyarlılık

Fibromiyalji hastaları, ağrıya karşı aşırı duyarlılığın yanı sıra parlak ışıklar, yüksek sesler, parfümler ve soğuk gibi diğer uyaranlara karşı da aşırı duyarlılık gösterirler. Bir derleme makalesi, bu hastaların soğuk ağrı eşiğinin daha düşük olduğunu ortaya koymuştur. Diğer çalışmalar akustik aşırı duyarlılığı belgelemiştir. ⓘ

Risk faktörleri

Fibromiyaljinin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, genetik ve çevresel olmak üzere çeşitli risk faktörleri tanımlanmıştır. ⓘ

Genetik

Genetik, fibromiyaljide önemli bir rol oynar ve hastalığa yatkınlığın %50'sine kadarını açıklayabilir. Fibromiyalji potansiyel olarak serotoninerjik, dopaminerjik ve katekolaminerjik sistemlerdeki genlerin polimorfizmleri ile ilişkilidir. Fibromiyaljiye yatkınlık için aday olarak birkaç gen öne sürülmüştür. Bunlar arasında SLC64A4, TRPV2, MYT1L, NRXN3 ve 5-HT2A reseptörü 102T/C polimorfizmi bulunmaktadır. Fibromiyaljinin kalıtımsallığının 50 yaşından genç hastalarda daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. ⓘ

Nöropatik ağrı ve majör depresif bozukluk sıklıkla fibromiyalji ile birlikte görülür - bu komorbiditenin nedeni, monoaminerjik, glutamaterjik, nörotrofik, opioid ve proinflamatuar sitokin sinyallemesinde bozulmalara yol açan ortak genetik anormalliklerden kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Bu hassas bireylerde, psikolojik stres veya hastalık, ruh halini ve ağrıyı düzenleyen enflamatuar ve stres yollarında anormalliklere neden olabilir. Sonunda, belirli nöronlarda fibromiyalji ve bazen de duygudurum bozukluğunun oluşmasına yol açan bir hassaslaşma ve tutuşma etkisi meydana gelir. ⓘ

Stres

Stres ve travma fibromiyalji ile güçlü bir şekilde bağlantılıdır ⓘ

Stres, fibromiyalji gelişiminde önemli bir tetikleyici faktör olabilir. 2021 yılında yapılan bir meta-analiz, psikolojik travmanın fibromiyalji ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Yaşamları boyunca istismara maruz kalan kişilerin fibromiyalji olma olasılığı üç kat daha fazlayken, yaşamları boyunca tıbbi travma veya diğer stres faktörlerine maruz kalan kişilerin fibromiyalji olma olasılığı yaklaşık iki kat daha fazlaydı. ⓘ

Bazı yazarlar, stresli koşullara maruz kalmanın hipotalamik-hipofiz-adrenal (HPA) ekseninin işlevini değiştirebilmesi nedeniyle, fibromiyalji gelişiminin HPA ekseninin stres kaynaklı bozulmasından kaynaklanabileceğini öne sürmüştür. ⓘ

Kişilik

Bazıları fibromiyalji hastalarının belirli kişilik özelliklerine sahip olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu öne sürmüş olsa da, depresyon istatistiksel olarak kontrol edildiğinde, kişiliklerinin genel popülasyondaki insanlardan farklı olmadığı görülmektedir. ⓘ

Diğer risk belirteçleri

Fibromiyalji için diğer risk belirteçleri arasında erken doğum, kadın cinsiyet, bilişsel etkiler, birincil ağrı bozuklukları, çok bölgeli ağrı, bulaşıcı hastalık, eklemlerin hipermobilitesi, demir eksikliği ve küçük lifli polinöropati yer alır. ⓘ

Patofizyoloji

2022 yılı itibariyle fibromiyaljinin patofizyolojisi henüz aydınlatılamamıştır ve çeşitli teoriler öne sürülmüştür. ⓘ

Sinir sistemi

Ağrı işleme anormallikleri

Kronik ağrı üç kategoriye ayrılabilir. Nosiseptif ağrı, iltihaplanma veya dokulardaki hasarın neden olduğu ağrıdır. Nöropatik ağrı, sinir hasarının neden olduğu ağrıdır. Nokiplastik ağrı (veya merkezi duyarlılaşma) daha az anlaşılmıştır ve fibromiyaljide yaşanan ağrının ortak açıklamasıdır. Bu üç ağrı şekli birbiriyle örtüşebildiğinden, fibromiyalji hastaları nokiplastik ağrıya ek olarak nosiseptif (örn. romatizmal hastalıklar) ve nöropatik (örn. küçük lif nöropatisi) ağrı da yaşayabilir. ⓘ

Nokiplastik ağrı (santral sensitizasyon)

Fibromiyalji bir nokiplastik ağrı durumu olarak görülebilir. Nokiplastik ağrı, periferdeki ve merkezi sinir sistemindeki ağrıyla ilişkili duyusal yolların değişmiş bir işlevinden kaynaklanır ve aşırı duyarlılıkla sonuçlanır. ⓘ

Nokiplastik ağrı, diğer semptomlarla birlikte görüldüğü için genellikle "Nokiplastik ağrı sendromu" olarak adlandırılır. Bunlar arasında yorgunluk, uyku bozukluğu, bilişsel bozukluk, çevresel uyaranlara karşı aşırı duyarlılık, anksiyete ve depresyon yer alır. Nokiplastik ağrı ya (1) ağrı uyaranlarının artmış işlenmesinden ya da (2) sinir sisteminde çeşitli seviyelerde ağrı uyaranlarının azalmış bastırılmasından ya da her ikisinden kaynaklanır. ⓘ

Nöropatik ağrı

Nokiplastik ağrıya alternatif bir hipotez, fibromiyaljiyi nöropatik ağrı özellikleri olan stresle ilişkili bir disautonomi olarak görmektedir. Bu görüş, yaygın ağrı, yorgunluk ve uykusuzluk oluşumunda otonomik ve periferik nosiseptif sinir sistemlerinin rolünü vurgulamaktadır. Fibromiyalji hastalarının bir alt grubunda küçük lif nöropatisinin tanımlanması, hastalığın nöropatik-otonomik temelini desteklemektedir. Bununla birlikte, diğerleri küçük lif nöropatisinin fibromiyaljisi olanların sadece küçük bir grubunda görüldüğünü iddia etmektedir. ⓘ

Otonom sinir sistemi

Bazıları fibromiyaljinin, düşük kalp hızı değişkenliği seviyeleri ile gösterilen ve yüksek sempatik yanıta işaret eden azalmış vagal tondan kaynaklandığını veya devam ettiğini öne sürmektedir. Buna göre, birçok çalışma klinik iyileşmenin kalp hızı değişkenliğindeki artışla ilişkili olduğunu göstermektedir. Kalp atış hızı değişkenliğini ve vagal tonusu artıran müdahalelere örnek olarak meditasyon, yoga, farkındalık ve egzersiz verilebilir. ⓘ

Nörotransmitterler

Fibromiyaljide ortaya çıkan bazı nörokimyasal anormallikler ruh halini, uykuyu ve enerjiyi de düzenler; bu da ruh hali, uyku ve yorgunluk sorunlarının neden fibromiyalji ile birlikte görüldüğünü açıklar. Serotonin, fibromiyaljide en yaygın olarak çalışılan nörotransmitterdir. Serotoninerjik sistemdeki bir dengesizliğin fibromiyalji gelişimine yol açabileceği varsayılmaktadır. Fibromiyaljide dopaminerjik ve noradrenerjik sinyalizasyonun değiştiğini gösteren bazı veriler de vardır. Monoaminerjik antidepresanların fibromiyaljideki etkinliği, monoaminle ilgili teorileri desteklemektedir. ⓘ

Nörofizyoloji

Nörogörüntüleme çalışmaları, fibromiyaljisi olan kişilerde varsayılan mod ağının gri maddesinin azaldığını gözlemlemiştir. Bu eksiklikler ağrı işleme ile ilişkilidir. ⓘ

Nöroendokrin sistem

Fibromiyaljide nöroendokrin sistem ve HPA ekseni üzerine yapılan çalışmalar tutarsızdır. Bir çalışmada fibromiyalji hastalarının daha yüksek plazma kortizolü, daha aşırı zirve ve çukurlar ve daha yüksek deksametazon baskılanmama oranları sergilediği bulunmuştur. Bununla birlikte, diğer çalışmalar sadece daha yüksek kortizol uyanma yanıtı ile ağrı arasında korelasyon bulmuş, kortizoldeki diğer anormallikleri bulamamıştır. Azalmış negatif geri bildirimin bir sonucu olduğu varsayılan bazal ACTH artışı ve strese yanıtta artış gözlenmiştir. ⓘ

Bağışıklık sistemi

Enflamasyonun fibromiyaljinin patogenezinde rolü olduğu öne sürülmüştür. Fibromiyaljisi olan kişilerde IL-6 ve IL-8 inflamatuar sitokin düzeyleri daha yüksek olma eğilimindedir. Ayrıca pro-enflamatuar sitokin IL-1 reseptör antagonisti seviyelerinde de artış vardır. Pro-enflamatuar sitokinlerin artan seviyeleri ağrıya karşı hassasiyeti artırabilir ve ruh hali sorunlarına katkıda bulunabilir. IL-10 gibi anti-inflamatuar interlökinler de fibromiyalji ile ilişkilendirilmiştir. ⓘ

Tekrarlanan bir gözlem, travmalar ve enfeksiyonlar gibi otoimmünite tetikleyicilerinin fibromiyaljinin başlangıcından önce en sık görülen olaylar arasında olduğunu göstermektedir. Nörojenik enflamasyonun fibromiyaljiye katkıda bulunan bir faktör olduğu öne sürülmüştür. ⓘ

Sindirim sistemi

Bağırsak mikrobiyomu

Bağırsak bakterileri fibromiyaljide rol oynayabilir. Fibromiyaljisi olan kişilerin mikrobiyota çeşitliliğinde azalma olan disbiyoz gösterme olasılığı daha yüksektir. Bağırsak ve sinir sistemi arasında çift yönlü bir etkileşim vardır. Dolayısıyla, bağırsak sinir sistemini etkileyebilir, ancak sinir sistemi de bağırsağı etkileyebilir. Otonom sinir sisteminin yanı sıra hipotalamik hipofiz adrenal ekseninin aracılık ettiği nörolojik etkiler bağırsak fonksiyonel efektör hücrelerine yönlendirilir ve bunlar da bağırsak mikrobiyotasının etkisi altındadır. ⓘ

Bağırsak-beyin ekseni

Bağırsak mikrobiyomunu enterik sinir sistemi aracılığıyla beyne bağlayan bağırsak-beyin ekseni de bir başka araştırma alanıdır. Fibromiyalji hastalarında bağırsak florası daha az çeşitlilik gösterir ve glutamat ve serinin serum metabolom seviyeleri değişir, bu da nörotransmitter metabolizmasında anormalliklere işaret eder. ⓘ

Teşhis

Fibromiyalji için 1990 Amerikan Romatoloji Koleji kriterlerini oluşturan dokuz eşleştirilmiş hassas noktanın konumu ⓘ

Fibromiyaljiyi teşhis edebilecek tek bir patolojik özellik, laboratuvar bulgusu veya biyobelirteç yoktur ve neyin teşhis kriteri olarak kabul edilmesi gerektiği ve objektif bir teşhisin mümkün olup olmadığı konusunda tartışmalar vardır. Çoğu durumda, fibromiyalji semptomları olan kişilerin laboratuvar test sonuçları normal görünebilir ve semptomlarının çoğu artrit veya osteoporoz gibi diğer romatizmal durumların semptomlarını taklit edebilir. Fibromiyalji için spesifik tanı kriterleri zaman içinde gelişmiştir. ⓘ

Amerikan Romatoloji Koleji 1990

Araştırma amacıyla yaygın olarak kabul edilen ilk sınıflandırma kriterleri seti 1990 yılında Amerikan Romatoloji Koleji Çok Merkezli Kriterler Komitesi tarafından hazırlanmıştır. Gayri resmi olarak "ACR 1990" olarak bilinen bu kriterler, fibromiyaljiyi aşağıdaki kriterlerin varlığına göre tanımlamıştır:

• Üç aydan uzun süren yaygın ağrı öyküsü - vücudun dört kadranını, yani her iki tarafı ve belin üstünü ve altını etkileyen.
• Hassas noktalar - belirlenmiş 18 olası hassas nokta vardır (ancak rahatsızlığı olan bir kişi başka bölgelerde de ağrı hissedebilir). ⓘ

Hastaların sınıflandırılması için ACR kriterleri başlangıçta araştırma amaçlı dahil etme kriterleri olarak oluşturulmuştur ve klinik tanı için tasarlanmamıştır, ancak daha sonra klinik ortamda fiili tanı kriterleri haline gelmiştir. Müvekkillerinin maluliyetini kanıtlamak isteyen bir hukuk ekibi tarafından öncelikle hassas noktalara dayalı olarak yapılan tartışmalı bir çalışma ve bu noktaların dini olmayan topluluklardaki yaygın varlığı, ACR kriterlerinin baş yazarının artık hassas noktaların tanıdaki yararlı geçerliliğini sorgulamasına neden olmuştur. Kontrol noktalarının kullanımı, bir kişinin fibromiyaljisi olup olmadığı konusunda şüphe uyandırmak ve kişinin kötü niyetli olduğunu iddia etmek için kullanılmıştır. ⓘ

American College of Rheumatology 2010 geçici kriterleri

Yaygın ağrı indeksi (WPI) alanları ⓘ

2010 yılında Amerikan Romatoloji Koleji, 1990 kriterlerinin hassas nokta testine bağımlılığını ortadan kaldıran fibromiyalji için geçici olarak gözden geçirilmiş tanı kriterlerini onayladı. Revize edilen kriterler 1990 kriterleri altında hassas nokta testi yerine yaygın bir ağrı indeksi (WPI) ve semptom şiddeti ölçeği (SS) kullanmaktadır. WPI 19 genel vücut bölgesini sayar Kişinin önceki iki hafta içinde ağrı çekmesi. SS, kişinin yorgunluğunun şiddetini, yenilenmemiş uyanmayı, bilişsel semptomları ve genel somatik semptomları derecelendirir, {{efn | Somatik semptomlar şunları içerir ancak bunlarla sınırlı değildir: kas ağrısı, irritabl bağırsak sendromu, yorgunluk veya yorgunluk, düşünme veya hatırlama sorunları, kas güçsüzlüğü, baş ağrısı, karın bölgesinde ağrı veya kramplar, uyuşma veya karıncalanma, baş dönmesi, uykusuzluk, depresyon, kabızlık, üst karın ağrısı, bulantı, sinirlilik, göğüs ağrısı, bulanık görme, ateş, ishal, ağız kuruluğu, kaşıntı, hırıltılı solunum, Raynaud fenomeni, kurdeşen veya çınlama, kulaklarda çınlama, kusma, mide ekşimesi, ağız ülseri, tat kaybı veya değişiklikleri, nöbetler, kuru gözler, nefes darlığı, iştahsızlık, döküntü, güneş hassasiyeti, işitme güçlüğü, kolay morarma, saç dökülmesi, sık veya ağrılı idrara çıkma ve mesane spazmları. ⓘ

Amerikan Romatoloji Koleji 2016 revizyonları

2016 yılında, Amerikan Romatoloji Koleji'nin 2010 yılına ait geçici kriterleri revize edilmiştir. Yeni tanı aşağıdaki kriterlerin tümünü gerektiriyordu:

1. "5 bölgeden en az 4'ünde ağrı olarak tanımlanan yaygın ağrı mevcuttur."
2. "Semptomlar en az 3 aydır benzer düzeyde mevcuttur."
3. "Yaygın ağrı indeksi (WPI) ≥ 7 ve semptom şiddeti ölçeği (SSS) skoru ≥ 5 VEYA WPI 4-6 ve SSS skoru ≥ 9."
4. "Fibromiyalji tanısı diğer tanılardan bağımsız olarak geçerlidir. Fibromiyalji tanısı, klinik olarak önemli diğer hastalıkların varlığını dışlamaz." ⓘ

Amerikan Ağrı Derneği 2019

2019 yılında Amerikan Ağrı Derneği, ABD Gıda ve İlaç Dairesi ile işbirliği içinde iki boyut kullanan yeni bir tanı sistemi geliştirmiştir. İlk boyut çekirdek tanı kriterlerini, ikincisi ise ortak özellikleri içeriyordu. 2016 tanı kılavuzuna göre, başka bir tıbbi durumun veya ağrı bozukluğunun varlığı fibromiyalji tanısını dışlamaz. Bununla birlikte, hastanın semptomlarını açıklayan ana neden olarak diğer durumlar ekarte edilmelidir. Temel tanı kriterleri şunlardır:

1. En az üç ay boyunca, toplam dokuz olası bölgeden altı veya daha fazla ağrı bölgesi olarak tanımlanan çok bölgeli ağrı
2. En az üç ay boyunca orta ila şiddetli uyku sorunları veya yorgunluk

Fibromiyalji hastalarında bulunan ortak özellikler tanı sürecine yardımcı olabilir. Bunlar hassasiyet (hafif basınca duyarlılık), biliş bozukluğu (düşünme zorluğu), kas-iskelet sertliği ve çevresel duyarlılık veya hipervijilans. ⓘ

Öz-rapor anketleri

Bazı araştırmalar, somatik semptomları, psikolojik faktörleri, psikososyal stres faktörlerini ve fibromiyaljiye ilişkin öznel inancı dikkate alan çok boyutlu bir yaklaşım kullanılmasını önermiştir. Bu semptomlar çeşitli öz bildirim anketleri ile değerlendirilebilir. ⓘ

Yaygın Ağrı İndeksi (WPI)

Yaygın Ağrı Endeksi (WPI) ağrılı vücut bölgelerinin sayısını ölçer. ⓘ

Semptom Şiddet Ölçeği (SSS)

Semptom Şiddet Ölçeği (SSS) fibromiyalji semptomlarının şiddetini değerlendirir. ⓘ

Fibromiyalji Etki Anketi (FIQ)

Fibromiyalji Etki Anketi (FIQ) ve Revize Fibromiyalji Etki Anketi (FIQR) üç alanı değerlendirir: işlev, genel etki ve semptomlar. Hastalık etkisinin yararlı bir ölçüsü olarak kabul edilir. ⓘ

Diğer anketler

Diğer ölçümler arasında Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği, Çoklu Yetenek Öz Bildirim Anketi, Çok Boyutlu Yorgunluk Envanteri ve Tıbbi Sonuçlar Çalışması Uyku Ölçeği bulunmaktadır. ⓘ

Ayırıcı tanı

2009 yılı itibariyle, bir romatolog tarafından fibromiyaljisi olduğu söylenen her üç kişiden ikisinde bunun yerine başka bir tıbbi durum olabilir. Fibromiyalji, preklinik romatoid artrit, inflamatuar spondiloartritin erken evreleri, polimiyalji romatika, miyofasiyal ağrı sendromları ve hipermobilite sendromu gibi erken tanı konmamış romatizmal hastalıklarda yanlış teşhis edilebilir. Önemli bir ağrı bileşeni olan nörolojik hastalıklar arasında multipl skleroz, Parkinson hastalığı ve periferik nöropati yer alır. Ekarte edilmesi gereken diğer tıbbi hastalıklar endokrin hastalığı veya metabolik bozukluk (hipotiroidizm, hiperparatiroidizm, akromegali, D vitamini eksikliği), gastro-intestinal hastalık (çölyak ve çölyak dışı gluten hassasiyeti), bulaşıcı hastalıklar (Lyme hastalığı, hepatit C ve immün yetmezlik hastalığı) ve multipl miyelom, metastatik kanser ve lösemi/lenfoma gibi bir malignitenin erken evreleridir. Sistemik lupus eritematozus, Sjögren sendromu, ankilozan spondilit, Ehlers-Danlos sendromları, psoriatik ilişkili polientezit, sinir sıkışması sendromu (karpal tünel sendromu gibi) ve myastenia gravis gibi diğer sistemik, enflamatuar, endokrin, romatizmal, enfeksiyöz ve nörolojik bozukluklar fibromiyalji benzeri semptomlara neden olabilir. Buna ek olarak, çeşitli ilaçlar da ağrıya neden olabilir (statinler, aromatoz inhibitörleri, biyofosfonatlar ve opioidler). ⓘ

Ayırıcı tanı, değerlendirme sırasında kişinin tıbbi geçmişi, fizik muayenesi ve laboratuvar incelemeleri temelinde yapılır. Hastanın öyküsü fibromiyalji tanısı için bazı ipuçları sağlayabilir. Ailede erken dönem kronik ağrı öyküsü, çocuklukta ağrı öyküsü, fiziksel ve/veya psikososyal stresi takiben yaygın ağrının ortaya çıkması, dokunma, koku, gürültü, tat, hipervijilans ve çeşitli somatik semptomlara (gastrointestinal, üroloji, jinekoloji, nöroloji) karşı genel bir aşırı duyarlılık, bu sinyallere örnektir ⓘ

Fibromiyaljinin ayırıcı tanısında kapsamlı laboratuvar testleri genellikle gereksizdir. Yaygın olarak yapılan testler arasında tam kan sayımı, kapsamlı metabolik panel, eritrosit sedimantasyon hızı, C-reaktif protein ve tiroid fonksiyon testi yer alır. ⓘ

Komorbidite

Fibromiyalji tek başına bir tanı olarak nadirdir, çünkü fibromiyalji hastalarının çoğunda genellikle başka kronik örtüşen ağrı sorunları veya zihinsel bozukluklar vardır. Fibromiyalji anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu, bipolar bozukluk ve depresyon gibi ruh sağlığı sorunlarıyla ilişkilidir. Fibromiyalji hastalarında majör depresyon görülme olasılığı genel nüfusa göre beş kat daha fazladır. ⓘ

Fibromiyalji ve çok sayıda kronik ağrı durumu sıklıkla bir arada görülür. Bunlar arasında kronik gerilim tipi baş ağrıları, miyofasiyal ağrı sendromu ve temporomandibular bozukluklar yer alır. Multipl skleroz, post-polio sendromu, nöropatik ağrı ve Parkinson hastalığı, ağrı veya fibromiyalji ile bağlantılı dört nörolojik bozukluktur. Fibromiyalji büyük ölçüde kronik yorgunluk sendromu ile örtüşür ve aynı patogenetik mekanizmaları paylaşabilir. ⓘ

Komorbid fibromiyaljinin romatizmal hastalıkları olan bireylerin %20-30'unda görüldüğü bildirilmiştir. İnflamatuvar olmayan kas-iskelet sistemi hastalıkları olan kişilerde de bildirilmiştir. ⓘ

Gastrointestinal hastalıklarda fibromiyalji prevalansı çoğunlukla çölyak hastalığı ve irritabl bağırsak sendromu (İBS) için tanımlanmıştır. Fibromiyalji obezite ile de ilişkilendirilmiştir. Fibromiyalji ile ilişkili diğer durumlar arasında aşırı aktif mesane bulunmaktadır. ⓘ

Yönetim

Diğer birçok tıbbi olarak açıklanamayan sendromda olduğu gibi, fibromiyalji için evrensel olarak kabul edilmiş bir tedavi veya kür yoktur ve tedavi tipik olarak semptom yönetimi ve hastanın yaşam kalitesini iyileştirmekten oluşur. Hem farmakolojik olmayan hem de farmakolojik tedaviyi içeren ve etkili hasta eğitimi ile başlayan kişiselleştirilmiş, multidisipliner bir tedavi yaklaşımı en faydalı olanıdır. Hastalığın patofizyolojisinin anlaşılmasındaki gelişmeler, reçeteli ilaç, davranışsal müdahale ve egzersizi içeren tedavide iyileşmelere yol açmıştır. ⓘ

Bir dizi dernek fibromiyaljinin tanı ve yönetimi için kılavuzlar yayınlamıştır. Romatizmaya Karşı Avrupa Birliği (EULAR; 2017), hızlı bir tanı ve hasta eğitimine olanak tanıyan multidisipliner bir yaklaşım önermektedir. Önerilen başlangıç yönetimi farmakolojik olmamalıdır, daha sonra farmakolojik tedavi eklenebilir. Romatizmaya Karşı Avrupa Birliği, aerobik ve güçlendirme egzersizi için en güçlü tavsiyeyi vermiştir. Sonuçlarına göre bir dizi tedaviye zayıf tavsiyeler verilmiştir. Qigong, yoga ve tai chi, uyku ve yaşam kalitesini iyileştirmek için zayıf bir şekilde tavsiye edilmiştir. Farkındalık, ağrı ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi için zayıf bir şekilde tavsiye edilmiştir. Akupunktur ve hidroterapi ağrıyı iyileştirmek için zayıf bir şekilde tavsiye edilmiştir. Psikoterapi için de zayıf bir tavsiye verilmiştir. Duygudurum bozuklukları veya yararsız başa çıkma stratejileri olan hastalar için daha uygun bulunmuştur. Kayropraktik, güvenlik endişeleri nedeniyle şiddetle tavsiye edilmemiştir. Bazı ilaçlar şiddetli ağrı (duloksetin, pregabalin, tramadol) veya uyku bozukluğu (amitriptilin, siklobenzaprin, pregabalin) için zayıf bir şekilde tavsiye edilmiştir. Diğerleri etkinlik eksikliği nedeniyle önerilmemiştir (nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar, monoamin oksidaz inhibitörleri ve seçici serotonin geri alım inhibitörleri). Büyüme hormonu, sodyum oksibat, opioidler ve steroidler etkinlik eksikliği ve yan etkileri nedeniyle şiddetle tavsiye edilmemiştir. ⓘ

Almanya'daki Bilimsel Tıp Dernekleri Birliği tarafından yayınlanan kılavuzlar, hastaları öz yönetim stratejilerinin hastalığın yönetiminde önemli bir bileşen olduğu konusunda bilgilendirmektedir. Kanada Ağrı Derneği de fibromiyaljinin tanı ve yönetimi için kılavuzlar yayınlamıştır. ⓘ

Egzersiz

Egzersiz, Avrupa Romatoloji Dernekleri Birliği (EULAR) tarafından güçlü bir şekilde tavsiye edilen tek fibromiyalji tedavisidir. Egzersizin zindeliği, uykuyu ve yaşam kalitesini iyileştirdiğini ve fibromiyaljisi olan kişilerde ağrı ve yorgunluğu azaltabileceğini gösteren güçlü kanıtlar vardır. Egzersizin ciddi yan etkilere neden olmaması gibi ek bir faydası vardır. ⓘ

Egzersiz, bir dizi varsayılan biyolojik mekanizma yoluyla fibromiyalji semptomlarını azaltabilir. Egzersiz, serotoninerjik yollar aracılığıyla ağrı modülasyonunu iyileştirebilir. Hipotalamik-hipofiz-adrenal ekseni değiştirerek ve kortizol seviyelerini azaltarak ağrıyı azaltabilir. Ayrıca fibromiyalji semptomlarını iyileştirebilecek anti-enflamatuar etkileri vardır. Aerobik egzersiz, mitokondriyal yollar aracılığıyla kas metabolizmasını ve ağrıyı iyileştirebilir. ⓘ

Farklı egzersiz programları karşılaştırıldığında, aerobik egzersiz fibromiyalji hastalarının otonom sinir fonksiyonunu modüle edebilirken, direnç egzersizi bu tür etkiler göstermemektedir. Bir 2022 meta-analizi, aerobik eğitimin yüksek bir etki boyutu gösterirken, kuvvet müdahalelerinin orta düzeyde etkiler gösterdiğini bulmuştur. Meditatif egzersiz uykuyu iyileştirmek için tercih edilebilir görünmektedir; direnç, esneklik ve su egzersizleri arasında yorgunluk üzerindeki olumlu etkileri açısından fark yoktur. ⓘ

Faydalarına rağmen egzersiz, yaşadıkları kronik yorgunluk ve ağrı nedeniyle fibromiyalji hastaları için zorlu bir süreçtir. Egzersizi sağlıklı yetişkinlere göre daha zahmetli olarak algılarlar. Egzersiz, yapabileceklerinden daha fazlasını yapmalarının isteneceği korkusuyla gözlerini korkutabilir. Ayrıca, egzersiz müdahalelerini öneren veya uygulayan kişilerin egzersizin yorgunluk ve ağrı üzerindeki olası olumsuz etkilerini tam olarak anlamadıklarını düşünebilirler. Bu durum özellikle kişiselleştirilmemiş egzersiz programları için geçerlidir. Egzersiz programı doktorlar tarafından önerildiğinde veya hemşireler tarafından denetlendiğinde bağlılık daha yüksektir. Kademeli bir egzersiz programı için önerilen yaklaşım, küçük, sık egzersiz periyotlarıyla başlar ve buradan itibaren artar. Ağrıyı azaltmak için, her seansı 30 ila 60 dakika süren 13 ila 24 haftalık bir egzersiz programı kullanılması önerilir. ⓘ

Aerobik

Fibromiyalji hastaları için aerobik egzersiz en çok araştırılan egzersiz türüdür. Yürüme, jogging, spinning, bisiklete binme, dans etme ve suda egzersiz yapma gibi aktiviteleri içerir. 2017 yılında yapılan bir Cochrane özeti, aerobik egzersizin muhtemelen yaşam kalitesini artırdığı, ağrıyı hafifçe azalttığı ve fiziksel işlevi iyileştirdiği, yorgunluk ve sertlikte ise bir fark yaratmadığı sonucuna varmıştır. 2019 yılında yapılan bir meta-analiz, aerobik egzersizin otonomik disfonksiyonu azaltabileceğini ve kalp hızı değişkenliğini artırabileceğini göstermiştir. Bu, hastalar haftada en az iki kez, 45-60 dakika boyunca maksimum kalp atış hızının yaklaşık %60-%80'inde egzersiz yaptığında gerçekleşir. Aerobik egzersiz ayrıca anksiyete ve depresyonu azaltır ve yaşam kalitesini artırır. ⓘ

Esneklik

Esneklik ve aerobik eğitim gibi farklı egzersizlerin kombinasyonları sertliği iyileştirebilir. Bununla birlikte, kanıtlar düşük kalitededir. Aerobik antrenmana kıyasla tek başına esneklik antrenmanının semptomları azaltmada etkili olup olmadığı veya herhangi bir yan etkisi olup olmadığı net değildir. ⓘ

Direnç

Direnç egzersizinde, katılımcılar ağırlık, elastik bant, vücut ağırlığı veya diğer önlemleri kullanarak vücutlarına bir yük uygularlar. ⓘ

İki meta-analiz direnç egzersizinin anksiyete ve depresyonu azaltabileceğini ve bir tanesi de yaşam kalitesini artırdığını göstermiştir. ⓘ

Fibromiyaljisi olan kadınlar için direnç egzersizinin dozajı 2022 meta-analizinde incelenmiştir. En az sekiz hafta boyunca haftada iki kez egzersiz yapıldığında etkili dozajlar bulunmuştur. 4-20 tekrardan oluşan 1-2 set gibi düşük dozlarda bile semptomlarda iyileşme bulunmuştur. Çoğu çalışmada %40 ila %85 tek tekrarlı maksimum egzersiz yoğunluğu kullanılmıştır. Bu yoğunluk seviyesi ağrıyı azaltmada etkili olmuştur. Bazı tedavi rejimleri yoğunluğu zaman içinde artırırken (%40'tan %80'e), diğerleri katılımcı 12 tekrar yapabildiğinde artırır. Yüksek yoğunluklu egzersizler daha düşük tedavi bağlılığına neden olabilir. ⓘ

Meditatif

2021 yılında yapılan bir meta-analiz, meditatif egzersiz programlarının (tai chi, yoga, qigong) uyku kalitesini artırmada diğer egzersiz türlerinden (aerobik, esneklik, direnç) daha üstün olduğunu ortaya koymuştur. Tai chi'nin farklı rahatsızlıkları olan kişilerde uyku üzerindeki olumlu etkisi ikinci bir meta-analizde belgelenmiştir. 2019'da yapılan üçüncü bir meta-analiz, tai chi'nin uykuyu iyileştirmenin yanı sıra fibromiyalji hastalarında ağrı, yorgunluk, depresyon ve yaşam kalitesini de iyileştirdiğini ortaya koymuştur. Bu tai chi müdahaleleri sıklıkla 12 hafta boyunca haftada 1-3 kez uygulanan 1 saatlik seansları içeriyordu. Meditatif egzersizler, bir bütün olarak, antioksidasyon, anti-enflamasyon, sempatik aktivitede azalma ve glukokortikoid reseptör duyarlılığının modülasyonu gibi biyolojik mekanizmalar yoluyla istenen sonuçları elde edebilir. ⓘ

Akuatik

Çeşitli incelemeler ve meta-analizler, su eğitiminin fibromiyaljili kişilerde semptomları ve sağlığı iyileştirebileceğini göstermektedir. ⓘ

Diğer

Sınırlı kanıtlar, egzersizle birlikte titreşim eğitiminin ağrı, yorgunluk ve sertliği iyileştirebileceğini göstermektedir. ⓘ

İlaç tedavisi

Birkaç ülke fibromiyaljinin yönetimi ve tedavisi için kılavuzlar yayınlamıştır. 2018 itibariyle, bunların hepsi ilaçların gerekli olmadığını, sadece isteğe bağlı olduğunu vurgulamaktadır. Alman kılavuzları, ilaç tedavisinin sonlandırılması için parametreleri özetlemiş ve altı aydan sonra ilaç tatillerinin dikkate alınmasını önermiştir. ⓘ

Onaylanmış ilaçlar

Kanada Sağlık Bakanlığı ve ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) fibromiyalji tedavisi için pregabalin ve duloksetini onayladı. FDA ayrıca milnacipran'ı da onaylamış, ancak Avrupa İlaç Ajansı pazarlama yetkisini reddetmiştir. ⓘ

Antidepresanlar

Antidepresanlar fibromiyalji için yaygın kullanılan ilaçlardan biridir. 2021 yılında yapılan bir meta-analiz, antidepresanların fibromiyalji hastalarının yaşam kalitesini orta vadede iyileştirebileceği sonucuna varmıştır. 2018 itibariyle, yeterli kanıta sahip tek trisiklik antidepresan (TCA) amitriptilindir. ⓘ

Fibromiyaljisi olan çoğu kişi için, serotonin ve noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI) duloksetin ve milnacipran ve amitriptilin gibi TCA'lar ile tedavinin potansiyel faydaları, önemli yan etkilerden (faydalardan daha fazla yan etki) daha ağır basmaktadır, ancak az sayıda insan bu ilaçlarla semptomlarda rahatlama yaşayabilir. Buna ek olarak, amitriptilin ilk basamak tedavi olarak kullanılsa da, bu kullanımı destekleyen kanıtların kalitesi ve farklı ilaçlar arasındaki karşılaştırma zayıftır. Çok zayıf kanıtlar, çok az sayıda insanın tetrasiklik antidepresan mirtazapin ile tedaviden fayda sağlayabileceğini göstermektedir, ancak çoğu için potansiyel faydalar büyük değildir ve yan etki ve potansiyel zarar riski herhangi bir fayda potansiyelinden daha ağır basmaktadır. ⓘ

Antidepresan ilaçların semptomları azaltmada etkili olması için geçen süre değişebilir. Antidepresan amitriptilinin potansiyel faydalarının etkili olması üç aya kadar sürebilir ve duloksetin, milnacipran ve pregabalinin semptomları iyileştirmede etkili olması üç ila altı ay arasında sürebilir. Bazı ilaçlar kesildiğinde yoksunluk semptomlarına neden olma potansiyeline sahiptir, bu nedenle özellikle antidepresanlar ve pregabalin için kademeli olarak kesilmesi gerekebilir. ⓘ

Seçici serotonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI'lar) yarar ve zararlarının benzer olduğuna dair geçici kanıtlar vardır. SSRI'lar fibromiyalji tanısı konmuş kişilerde depresyon tedavisinde kullanılabilir. ⓘ

Geçici kanıtlar, pirlindol ve moklobemid gibi monoamin oksidaz inhibitörlerinin (MAOI'ler) ağrıyı azaltmada orta derecede etkili olduğunu göstermektedir. Çok düşük kaliteli kanıtlar, pirlindolün ağrıyı tedavi etmede moklobemide göre daha etkili olduğunu göstermektedir. MAOI'lerin yan etkileri bulantı ve kusmayı içerebilir. ⓘ

Merkezi sinir sistemi depresanları

Merkezi sinir sistemi depresanları; sakinleştiriciler, trankilizanlar ve hipnotikler gibi ilaç kategorilerini içerir. 2021 yılında yapılan bir meta-analiz, bu tür ilaçların orta vadede fibromiyalji hastalarının yaşam kalitesini artırabileceği sonucuna varmıştır. ⓘ

Nöbet önleyici ilaçlar

Anti-konvülsan ilaçlar olan gabapentin ve pregabalin ağrıyı azaltmak için kullanılabilir. Gabapentinin fibromiyaljisi olan kişilerin yaklaşık %18'inde ağrı için faydalı olabileceğine dair geçici kanıtlar vardır. Kimlerin fayda göreceğini tahmin etmek mümkün değildir ve bu tür bir ilacın etkinliğini test etmek için kısa bir deneme önerilebilir. Fibromiyaljiye bağlı ağrıyı tedavi etmek için gabapentin alan yaklaşık 6/10 kişi baş dönmesi, anormal yürüme veya sıvı birikiminden kaynaklanan şişme gibi hoş olmayan yan etkiler yaşamaktadır. Pregabalin insanların yaklaşık %9'unda fayda sağlamaktadır. Pregabalin, işten uzak kalınan süreyi haftada 0,2 gün azaltmıştır. ⓘ

Kannabinoidler

Kannabinoidlerin fibromiyaljisi olan kişiler için bazı faydaları olabilir. Ancak, 2022 itibariyle konuyla ilgili veriler hala sınırlıdır. Kannabinoidlerin yan etkileri de olabilir ve yaygın romatolojik ilaçlarla olumsuz etkileşime girebilir. ⓘ

Opioidler

Opioidlerin kullanımı tartışmalıdır. 2015 yılı itibariyle, hiçbir opioid FDA tarafından bu durumda kullanım için onaylanmamıştır. 2016 yılında yapılan bir Cochrane incelemesi, oksikodonun tek başına veya nalokson ile birlikte fibromiyaljide ağrıyı azalttığı önerisini destekleyen veya reddeden iyi bir kanıt olmadığı sonucuna varmıştır. Ulusal Artrit ve Kas İskelet ve Deri Hastalıkları Enstitüsü (NIAMS) 2014 yılında çoğu insan için opioidlere yönelik kanıt eksikliği olduğunu belirtmiştir. Almanya'daki Bilimsel Tıp Dernekleri Birliği 2012 yılında, FM tedavisinde kullanımlarını ele alan sınırlı miktarda bilimsel araştırma nedeniyle zayıf opioidlerin kullanımı lehinde veya aleyhinde herhangi bir tavsiyede bulunmamıştır. Güçlü opioidlerin kullanılmamasını şiddetle tavsiye etmektedirler. Kanada Ağrı Derneği 2012'de, tramadol gibi zayıf bir opioidle başlayarak opioidlerin denenebileceğini, ancak bunun yalnızca opioid olmayan ağrı kesicilerle iyi kontrol edilemeyen orta ila şiddetli ağrısı olan kişiler için yapılabileceğini söylemiştir. Güçlü opioidlerin kullanımını caydırmakta ve sadece ağrı ve işlevsellikte iyileşme sağlamaya devam ettikleri sürece kullanılmalarını önermektedirler. Sağlık hizmeti sağlayıcıları opioid kullanan kişileri devam eden etkinlik, yan etkiler ve olası istenmeyen ilaç davranışları açısından izlemelidir. ⓘ

2015 yılında yapılan bir incelemede, diğer ilaçların işe yaramadığı durumlarda tramadol kullanımını destekleyen adil kanıtlar bulunmuştur. 2018 yılında yapılan bir inceleme, tek bir ilaç yerine parasetamol (asetaminofen) ve tramadol kombinasyonunu destekleyen çok az kanıt bulmuştur. Goldenberg ve arkadaşları, tramadolün zayıf bir opioid reseptör agonisti olarak etkisinden ziyade serotonin ve norepinefrin geri alım inhibisyonu yoluyla çalıştığını öne sürmektedir. ⓘ

ABD'de fibromiyaljisi olan kişiler üzerinde yapılan geniş bir çalışmada 2005 ve 2007 yılları arasında %37,4'üne kısa etkili opioidler ve %8,3'üne uzun etkili opioidler reçete edildiği ve kısa etkili opioid reçete edilenlerin yaklaşık %10'unun tramadol kullandığı bulunmuştur; 2011 yılında Kanada'da FM'li 457 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada %32'sinin opioid kullandığı ve bunların üçte ikisinin güçlü opioidler kullandığı bulunmuştur. ⓘ

Topikal tedavi

Kapsaisin topikal bir ağrı kesici olarak önerilmiştir. Ön sonuçlar uyku kalitesini ve yorgunluğu artırabileceğini düşündürmektedir, ancak bu iddiayı destekleyecek yeterli çalışma bulunmamaktadır. ⓘ

Onaylanmamış veya asılsız

Sodyum oksibat, yavaş dalga uyku düzenini artırarak büyüme hormonu üretim seviyelerini artırır. Ancak bu ilaç, kötüye kullanım endişesi nedeniyle fibromiyaljisi olan kişilerde kullanım endikasyonu için FDA tarafından onaylanmamıştır. ⓘ

Kas gevşeticiler siklobenzaprin, asetaminofen ve kafein içeren karizoprodol ve tizanidin bazen fibromiyaljiyi tedavi etmek için kullanılır; ancak 2015 itibariyle Amerika Birleşik Devletleri'nde bu kullanım için onaylanmamıştır. NSAİİ'lerin kullanımı ilk basamak tedavi olarak önerilmemektedir. Ayrıca, NSAİİ'lerin fibromiyalji tedavisinde yararlı olduğu düşünülemez. ⓘ

Çok düşük kaliteli kanıtlar ketiapinin fibromiyaljide etkili olabileceğini düşündürmektedir. ⓘ

Sentetik THC'nin (nabilone) fibromiyaljiye yardımcı olduğunu gösteren yüksek kaliteli kanıt yoktur. ⓘ

Diğerleri

2013 yılında yapılan bir incelemede, genel sağlık durumunun iyileştirilmesi için akupunkturun elektrik stimülasyonuyla birlikte kullanılmasına ilişkin orta düzeyde kanıt bulunmuştur. Akupunktur tek başına aynı etkilere sahip olmayacaktır, ancak egzersiz ve ilaç tedavisinin ağrı ve tutukluk üzerindeki etkisini artıracaktır. ⓘ

Beslenme ve diyet takviyeleri

Beslenme, fibromiyalji ile çeşitli şekillerde ilişkilidir. Fibromiyalji komplikasyonları için bazı beslenme risk faktörleri obezite, beslenme eksiklikleri, gıda alerjileri ve gıda katkı maddelerinin tüketilmesidir. Meyve ve sebzelerin, az işlenmiş gıdaların, yüksek kaliteli proteinlerin ve sağlıklı yağların tüketiminin bazı faydaları olabilir. Düşük kaliteli kanıtlar vejetaryen veya vegan diyetin bazı faydalarını ortaya koymuştur. ⓘ

Diyet takviyeleri fibromiyalji ile ilgili olarak geniş çapta araştırılmış olsa da, 2021 itibariyle kanıtların çoğu düşük kalitededir. Bu nedenle kesin önerilere ulaşmak zordur. Q10 koenzim ve D vitamini takviyelerinin fibromiyalji hastaları için ağrı ve yaşam kalitesini iyileştirebileceği görülmektedir. Q10 koenziminin fibromiyalji hastalarında yorgunluk üzerinde faydalı etkileri vardır ve çoğu çalışmada üç ay boyunca günde 300 mg'lık dozlar kullanılmıştır. Q10 koenziminin mitokondriyal aktiviteyi iyileştirdiği ve enflamasyonu azalttığı varsayılmaktadır. D vitamininin bazı fibromiyalji ölçümlerini iyileştirdiği, ancak diğerlerini iyileştirmediği gösterilmiştir. ⓘ

Melatonin tedavisinin fibromiyalji hastaları üzerinde uyku kalitesi, ağrı ve hastalık etkisinin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere birçok olumlu etkisi olduğu 98 hastayla yapılan dört çalışmayı içeren bir inceleme makalesinde tespit edilmiştir. Hiçbir önemli advers olay bildirilmemiştir. ⓘ

Psikoterapi

FM'nin patogenezine ilişkin belirsizlik nedeniyle, mevcut tedavi yaklaşımları, entegre farmakolojik ve farmakolojik olmayan yaklaşımlar kullanarak yaşam kalitesini iyileştirmek için semptomların yönetimine odaklanmaktadır. Tüm hastalar için etkili olduğu gösterilen tek bir müdahale yoktur. 2020 Cochrane derlemesinde, bilişsel davranışçı terapinin (BDT) ağrı ve sıkıntıyı azaltmada küçük ama faydalı bir etkisi olduğu bulunmuştur, ancak yan etkiler iyi değerlendirilmemiştir. BDT ve ilgili psikolojik ve davranışsal terapiler, fibromiyalji semptomlarını azaltmada küçük ila orta düzeyde bir etkiye sahiptir. BDT, FM hastaları için tek başına bir tedavi olarak kullanıldığında etki boyutları küçük olma eğilimindedir, ancak BDT daha geniş bir multidisipliner tedavi programının parçası olduğunda bunlar önemli ölçüde iyileşir. ⓘ

2010 yılında 14 çalışmanın sistematik bir incelemesi, BDT'nin öz yeterliliği veya ağrıyla başa çıkmayı iyileştirdiğini ve tedavi sonrası doktor ziyaretlerinin sayısını azalttığını, ancak tedavi sonrası veya takipte ağrı, yorgunluk, uyku veya sağlıkla ilgili yaşam kalitesi üzerinde önemli bir etkisi olmadığını bildirmiştir. Depresif ruh hali de iyileşmiştir ancak bu durum bazı yanlılık risklerinden ayırt edilememiştir. 2022 yılında yapılan bir meta-analiz, BDT'nin fibromiyaljili kişiler de dahil olmak üzere kronik ağrısı olan kişilerde uykusuzluğu azalttığını ortaya koymuştur. Ancak uyku hijyeni müdahaleleri o kadar etkili olmamıştır. ⓘ

Hasta Eğitimi

Hasta eğitimi, Romatizmaya Karşı Avrupa Birliği (EULAR) tarafından önemli bir tedavi bileşeni olarak önerilmektedir. 2022 itibariyle, hasta eğitiminin ağrıyı ve fibromiyalji etkisini azaltabileceğini gösteren yalnızca düşük kaliteli kanıtlar vardır. ⓘ

Uyku hijyeni müdahaleleri, uykusuzluğun iyileştirilmesinde düşük etkinlik göstermektedir. ⓘ

Manuel Terapi

2021 yılında yapılan bir meta-analiz, masaj ve miyofasyal gevşemenin orta vadede ağrıyı azalttığı sonucuna varmıştır. 2015 yılı itibariyle, diğer zihin-beden terapilerinin faydasına dair iyi bir kanıt bulunmamaktadır. ⓘ

Transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS)

Transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS), periferik sinirleri uyarmak için cilde darbeli elektrik akımlarının verilmesidir. TENS, ağrıyı tedavi etmek için yaygın olarak kullanılır ve düşük maliyetli, güvenli ve kendi kendine uygulanan bir tedavi olarak kabul edilir. Bu nedenle, klinisyenler tarafından ağrı çeken kişilere yaygın olarak önerilmektedir. 2019 yılında, TENS ile ilgili 51 randomize kontrollü çalışmayı kapsayan sekiz Cochrane incelemesine genel bir bakış yapılmıştır. İnceleme, mevcut kanıtların kalitesinin herhangi bir tavsiyede bulunmak için yetersiz olduğu sonucuna varmıştır. Daha sonra yapılan bir incelemede, transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonunun kısa vadede ağrıyı azaltabileceği, ancak sonuçların uygunluğu konusunda belirsizlik olduğu sonucuna varılmıştır. ⓘ

Ön bulgular, vagus sinirinin implante bir cihaz aracılığıyla elektriksel olarak uyarılmasının fibromiyalji semptomlarını potansiyel olarak azaltabileceğini düşündürmektedir. Bununla birlikte, prosedüre karşı advers reaksiyonlar olabilir. ⓘ

Noninvaziv beyin stimülasyonu

Noninvaziv beyin stimülasyonu, transkraniyal doğru akım stimülasyonu ve yüksek frekanslı tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) gibi yöntemleri içerir. Her iki yöntemin de nöropatik ağrı ve fibromiyaljide ağrı skorlarını iyileştirdiği bulunmuştur. ⓘ

Birden fazla müdahale türünü içeren 2021 tarihli bir meta-analiz, manyetik alan terapisi ve transkraniyal manyetik stimülasyonun kısa vadede ağrıyı azaltabileceği sonucuna varmış, ancak sonucun uygunluğu konusunda bir belirsizlik aktarmıştır. Transkraniyal manyetik stimülasyona odaklanan birkaç 2022 meta-analizi, fibromiyalji üzerinde olumlu etkiler bulmuştur. Tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyon kısa vadede ağrıyı ve 5-12 hafta sonra yaşam kalitesini iyileştirmiştir. Tekrarlayan transkraniyal manyetik stimülasyon anksiyete, depresyon ve yorgunluğu iyileştirmemiştir. Sol dorsolateral prefrontal kortekse uygulanan transkraniyal manyetik stimülasyon da etkisiz kalmıştır. ⓘ

Hiperbarik oksijen tedavisi

Hiperbarik oksijen tedavisinin (HBOT) kronik ağrı tedavisinde faydalı etkileri olduğu gösterilmiştir. Bununla birlikte, fibromiyaljinin hiperbarik oksijen tedavisi ile tedavi edilmesi, büyük ölçekli klinik çalışmaların azlığı ışığında hala tartışmalıdır. Buna ek olarak, hiperbarik oksijen tedavisi, bunu takip edebilecek oksidatif hasar nedeniyle güvenlik endişelerini de beraberinde getirmektedir. ⓘ

Prognoz

Fibromiyalji kendi başına ne dejeneratif ne de ölümcül olmasına rağmen, fibromiyaljinin kronik ağrısı yaygın ve kalıcıdır. Fibromiyaljisi olan çoğu kişi semptomlarının zaman içinde iyileşmediğini bildirmektedir. Ancak çoğu hasta zaman içinde semptomlara uyum sağlamayı öğrenir. Hastalar için Alman kılavuzları bunu açıklamaktadır:

1. Fibromiyalji semptomları neredeyse tüm hastalarda kalıcıdır.
2. Semptomların tamamen ortadan kalkması nadiren gerçekleşir.
3. Semptomlar sakatlığa yol açmaz ve beklenen yaşam süresini kısaltmaz. ⓘ

1555 hasta üzerinde yapılan 11 yıllık bir takip çalışmasında, hastaların çoğunun kendi bildirdikleri semptom ve sıkıntı düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, varyansın neredeyse yarısını oluşturan büyük bir hasta heterojenliği vardı. Son gözlemde, hastaların %10'u semptomlarda önemli ölçüde iyileşme göstermiştir. 15'inde ise orta düzeyde iyileşme görülmüştür. Bununla birlikte, semptom şiddetindeki dalgalanmalar göz önüne alındığında bu durum geçici olabilir. ⓘ

Fibromiyalji teşhisi konan 97 ergen üzerinde yapılan bir çalışma, onları sekiz yıl boyunca takip etmiştir. Sekiz yıl sonra, gençlerin çoğunluğu hala fiziksel, sosyal ve psikolojik alanlarda ağrı ve sakatlık yaşamaktadır. Son takipte, tüm katılımcılar ağrı, yorgunluk ve/veya uyku sorunları gibi bir veya daha fazla fibromiyalji semptomu yaşadıklarını ve %58'inin fibromiyalji için ACR 2010 kriterlerinin tamamına uyduğunu bildirmiştir. WPI ve SS skoru kesme noktalarına göre, geri kalan %42'si subklinik semptomlar sergilemiştir. Öte yandan, ağrı ve duygusal semptom yörüngeleri çeşitli uzunlamasına modeller sergilemiştir. Çalışma, çoğu hastanın fibromiyalji semptomları devam ederken, ağrılarının şiddetinin zaman içinde azalma eğiliminde olduğu sonucuna varmıştır. ⓘ

Ergenlerde başlangıçtaki depresif semptomlar, takip dönemlerinde daha kötü ağrıyı öngörüyor gibi görünmektedir. ⓘ

Epidemiyoloji

Fibromiyaljinin nüfusun %2-4'ünü etkilediği tahmin edilmektedir. ⓘ

Kadınlar, 2014 yılı kriterlerine göre erkeklerden yaklaşık iki kat daha sık etkilenmektedir. ⓘ

Tarihçe

Kronik yaygın ağrı 19. yüzyılda literatürde tanımlanmıştı ancak fibromiyalji terimi 1976 yılında Dr. P.K. Hench tarafından bu semptomları tanımlamak için kullanılana kadar kullanılmamıştı. "Kas romatizması", "fibrozit", "psikojenik romatizma" ve "nevrasteni" de dahil olmak üzere birçok isim, tarihsel olarak fibromiyaljiye benzeyen semptomlara uygulanmıştır. Fibromiyalji terimi, araştırmacı Muhammed Yunus tarafından fibrozit ile eşanlamlı olarak ortaya atılmış ve ilk kez 1981 yılında bilimsel bir yayında kullanılmıştır. Fibromiyalji Latince fibra (lif) ve Yunanca myo (kas) ve algos (ağrı) kelimelerinden gelmektedir. ⓘ

Fibromiyalji kavramının gelişimine ilişkin tarihsel perspektifler, Smythe ve Moldofsky'nin fibrozit üzerine 1977 tarihli bir makalesinin "merkezi önemine" dikkat çekmektedir. Fibromiyalji sendromunun özelliklerine ilişkin ilk klinik, kontrollü çalışma 1981 yılında yayınlanmış ve semptom ilişkilerine destek sağlamıştır. 1984 yılında fibromiyalji sendromu ve diğer benzer durumlar arasında bir bağlantı olduğu öne sürülmüş ve 1986 yılında fibromiyalji için önerilen ilk ilaçların denemeleri yayınlanmıştır. ⓘ

1987 yılında Journal of the American Medical Association'da yayınlanan bir makalede "fibromiyalji sendromu" terimi kullanılırken bunun "tartışmalı bir durum" olduğu belirtilmiştir. Amerikan Romatoloji Koleji (ACR) 1990 yılında fibromiyalji için ilk sınıflandırma kriterlerini yayınladı. Daha sonra 2010, 2016 ve 2019 yıllarında revizyonlar yapılmıştır. ⓘ

Toplum ve kültür

Ekonomi

Fibromiyaljisi olan kişiler genellikle daha yüksek sağlık hizmeti maliyetlerine ve kullanım oranlarına sahiptir. Medicare Advantage ve ticari planlara kayıtlı yaklaşık 20.000 Humana üyesi üzerinde yapılan bir çalışmada maliyetler ve tıbbi kullanımlar karşılaştırılmış ve fibromiyaljisi olan kişilerin fibromiyaljisi olmayanlara göre iki kat daha fazla ağrıyla ilgili ilaç kullandığı tespit edilmiştir. Ayrıca, tanı konulduktan sonra ilaç ve tıbbi ihtiyaçların kullanımı birçok ölçümde belirgin bir şekilde artmıştır. ⓘ

Tartışmalar

Fibromiyalji nispeten yakın zamanda tanımlanmıştır. Geçmişte, tartışmalı bir teşhisti. Fibromiyalji için tanı kılavuzlarını ilk kez tanımlayan 1990 tarihli makalenin başyazarı Frederick Wolfe, 2008 yılında bunun "açıkça" bir hastalık olmadığına, bunun yerine depresyon ve strese verilen fiziksel bir yanıt olduğuna inandığını belirtmiştir. Wolfe, 2013 yılında fibromiyaljinin nedenlerinin "bir anlamda tartışmalı olduğunu" ve "bu semptomları ortaya çıkaran birçok faktör olduğunu - bazılarının psikolojik, bazılarının fiziksel olduğunu ve bunun bir süreklilik arz ettiğini" eklemiştir. Tıp camiasının bazı üyeleri, fizik muayenede anormallik olmaması ve objektif tanı testlerinin bulunmaması nedeniyle fibromiyaljiyi bir hastalık olarak görmemiştir. ⓘ

Geçmişte, bazı psikiyatristler fibromiyaljiyi bir tür duygusal bozukluk veya somatik semptom bozukluğu olarak görmüştür. Bu tartışmalar sadece sağlık uzmanlarını ilgilendirmemektedir; bazı hastalar fibromiyaljinin tamamen somatik terimlerle tanımlanmasına itiraz etmektedir. ⓘ

2022 itibariyle, nörologlar ve ağrı uzmanları fibromiyaljiyi kasların ve bağ dokusunun işlev bozukluğunun yanı sıra merkezi sinir sistemindeki işlevsel anormalliklere bağlı bir patoloji olarak görme eğilimindedir. Romatologlar ise sendromu "merkezi duyarlılaşma" bağlamında tanımlamaktadır - kaslarda, eklemlerde veya bağ dokularında bozukluk yokken beynin normal uyaranlara verdiği tepkinin artması. Bu semptomatik örtüşme nedeniyle, bazı araştırmacılar fibromiyalji ve diğer benzer sendromların birlikte merkezi duyarlılık sendromları olarak sınıflandırılmasını önermişlerdir. ⓘ

Tedavi yöntemleri

Fibromiyalji tedavisinde amaç:

1. Hastalar tüm problemlerine rağmen hayattan elini eteğini çekmemeli ve katılımlı bir yaşam sürmelidir.
2. Hastanın kısıtlanmış olan yaşamsal tüm fonksiyonlarının yeniden artırılması gerekir.
3. Hastalara başta ağrı ve diğer sorunlarla baş edebilme stratejilerinin etaplar halinde öğretilmesi temel amaç olmalıdır. Fibromiyalji tedavisinde hekim hasta işbirliği son derece önemlidir. O halde tedavinin ilk basamağı hastanın ve yakınlarının eğitimidir.
4. Tıp otoriteleri bu hayati konu üzerinde artık hangi anabilim dalının yoğunlaşıp çalışacağı hakkında bir karar vermelidir. Psikoloji ilaçları bırakıldığında ağrı da geri gelecek. Ağrı polikliniği ele alsa geçici çözümler bularak kaynağa inemeyecek. Vücutta kaslarda biriken ve yaşam enerjisini alan her ne ise bu konuda yoğun çalışmalara girilmesi konusunda daha fazla geç kalınmamalıdır. ⓘ

ⓘ