İsis
| Isis ⓘ | |
|---|---|
 İsis'in en belirgin Mısır ikonografisinin, kısmen Nefertari'nin mezarından alınan görüntülere dayanan kompozit görüntüsü | |
| Hiyerogliflerde isim | Mısırca: ꜣst
<hiero>Q1-X1:H8-B1</hiero> Meroitik: Wos[a] veya Wusa <hiero>V4-F1-M8</hiero> |
| Büyük kült merkezi | Behbeit el-Hagar, Philae |
| Sembol | Tyet |
| Kişisel bilgiler | |
| Ebeveynler | Geb ve Nut |
| Kardeşler | Osiris, Set, Nephthys, Yaşlı Horus |
| Konsorsiyum | Osiris, Min, Serapis, Yaşlı Horus |
| Yavrular | Horus, Min, Horus'un Dört Oğlu, Bastet |
| Üzerine bir serinin parçası ⓘ |
| Eski Mısır dini |
|---|
 |
İsis (Eski Mısırca: ꜣst; Kıpti dilinde: ⲉ Ēse; Klasik Yunanca: Ἶσις; Meroitçe: 𐦥𐦣𐦯 Wos[a] veya Wusa) Eski Mısır dininde tapınımı Greko-Romen dünyasına yayılmış önemli bir tanrıçaydı. İsis'ten ilk olarak Eski Krallık'ta (MÖ 2686 - 2181) Osiris efsanesinin ana karakterlerinden biri olarak bahsedilmiştir; bu efsanede öldürülen kardeşi ve kocası ilahi kral Osiris'i diriltir ve onun varisi Horus'u doğurur ve korur. Osiris'e yardım ettiği gibi ölülerin de öbür dünyaya geçmesine yardım ettiğine inanılır ve Horus'a benzetilen firavunun ilahi annesi olarak kabul edilirdi. Sıradan insanlara fayda sağlamak için şifa büyülerinde onun annelik yardımına başvurulurdu. Başlangıçta kraliyet ritüellerinde ve tapınak törenlerinde sınırlı bir rol oynamasına rağmen, cenaze törenlerinde ve büyülü metinlerde daha ön plandaydı. Sanatta genellikle başında taht benzeri bir hiyeroglif taşıyan insan bir kadın olarak tasvir edilirdi. Yeni Krallık döneminde (M.Ö. 1550 - 1070), daha önceki dönemlerin önde gelen tanrıçası Hathor'a ait özellikleri üstlenen İsis, Hathor'un başlığını takarken resmedilmiştir: bir ineğin boynuzları arasında bir güneş diski. ⓘ
M.Ö. birinci binyılda Osiris ve İsis en çok tapınılan Mısır tanrıları haline geldi ve İsis diğer birçok tanrıçadan özellikler aldı. Mısır ve güney komşusu Nubya'daki yöneticiler öncelikle İsis'e adanmış tapınaklar inşa ettiler ve Philae'deki tapınağı hem Mısırlılar hem de Nubyalılar için dini bir merkezdi. İsis'in bilinen sihirli gücü diğer tüm tanrılarınkinden daha fazlaydı ve krallığı düşmanlarından koruduğu, gökyüzünü ve doğal dünyayı yönettiği ve kaderin kendisi üzerinde gücü olduğu söylenirdi. ⓘ
Helenistik dönemde (M.Ö. 323-30), Mısır Yunanlılar tarafından yönetilip yerleşildiğinde, İsis'e Yunanlılar ve Mısırlılar tarafından yeni bir tanrı olan Serapis ile birlikte tapınıldı. Tapınmaları daha geniş Akdeniz dünyasına yayıldı. İsis'in Yunan adanmışları ona evliliğin icadı ve denizde gemilerin korunması gibi Yunan tanrılarından alınan özellikler atfederken, Mısır'la ve Osiris ve Harpokrates gibi Helenistik dünyada popüler olan diğer Mısır tanrılarıyla güçlü bağlarını korudu. Helenistik kültürün M.Ö. birinci yüzyılda Roma tarafından özümsenmesiyle İsis kültü Roma dininin bir parçası haline geldi. Ona inananlar Roma İmparatorluğu'nun nüfusunun küçük bir bölümünü oluştursa da topraklarının her yerinde bulunuyordu. Takipçileri Navigium Isidis gibi kendine özgü festivallerin yanı sıra diğer Greko-Romen gizem kültlerine benzeyen inisiyasyon törenleri geliştirdi. Bazı müritleri onun dünyadaki tüm dişil ilahi güçleri kapsadığını söylüyordu. ⓘ
İsis'e tapınma MS dördüncü ila altıncı yüzyıllarda Hıristiyanlığın yükselişiyle sona ermiştir. Ona tapınma, Meryem'e saygı gibi Hıristiyan inanç ve uygulamalarını etkilemiş olabilir, ancak bu etkiye dair kanıtlar belirsiz ve çoğu zaman tartışmalıdır. İsis, Batı kültüründe, özellikle ezoterizm ve modern Paganizmde, genellikle doğanın kişileştirilmesi veya tanrısallığın dişil yönü olarak görünmeye devam etmektedir. ⓘ
İsis (İzis, Aset), Osiris'in (aynı zamanda karısıdır), Seth ve Nephthys'in kardeşidir, Nut ve Geb'in kızları ve çocuk Horus'un annesidir. Bazı kaynaklara göre Anubis de İsis ile Osiris'in oğludur. ⓘ
Mısır ve Nubya'da
İsim ve kökenler
Bazı Mısır tanrıları Geç Predinastik Dönem'de (M.Ö. 3100'den önce) ortaya çıkmış olsa da, Beşinci Hanedanlık'tan (M.Ö. 2494-2345) önce ne İsis'ten ne de kocası Osiris'ten ismen bahsedilmiştir. İsis'e atıfta bulunabilecek bir yazıt bu dönemde Nyuserre Ini'nin hükümdarlığına aittir ve hanedanlığın sonunda yazılmaya başlanan ve içeriği çok daha önce gelişmiş olabilecek Piramit Metinleri'nde belirgin bir şekilde yer almaktadır. Piramit Metinleri'ndeki bazı pasajlar İsis'i Nil Deltası'nın Behbeit el-Hagar ve Sebennytos yakınlarındaki bölgesiyle ilişkilendirmektedir ve kültü burada ortaya çıkmış olabilir. ⓘ
Birçok bilim adamı İsis'in kökenini belirlemeye çalışırken onun ismine odaklanmıştır. Mısır'daki adı ꜣst'tir ve bu isim Mısır'ın Kıpti dilinde ⎛Ⲥە (Ēse), Nubya'nın Meroitik dilinde Wusa ve Yunanca'da modern adının dayandığı Ἶσις olmuştur. İsminin hiyeroglif yazısı, İsis'in de kimliğinin bir işareti olarak başına taktığı taht işaretini içerir. Sembol, ismindeki st seslerini heceleyen bir fonogram görevi görür, ancak aynı zamanda gerçek tahtlarla bir bağlantıyı da temsil etmiş olabilir. Taht için kullanılan Mısırca terim de st idi ve İsis'in adıyla ortak bir etimolojiyi paylaşmış olabilir. Bu nedenle, Mısırbilimci Kurt Sethe onun aslında tahtların kişileştirilmesi olduğunu öne sürmüştür. Henri Frankfort, tahtın bir adamı kral yapma gücü nedeniyle kralın annesi ve dolayısıyla bir tanrıça olarak kabul edildiğine inanarak aynı fikirdeydi. Jürgen Osing ve Klaus P. Kuhlmann gibi diğer akademisyenler, İsis'in adı ile taht kelimesi arasındaki benzerlikler ya da tahtın tanrılaştırıldığına dair kanıt eksikliği nedeniyle bu yoruma itiraz etmişlerdir. ⓘ
Roller
Osiris'in ölümünü ve dirilişini çevreleyen mit döngüsü ilk olarak Piramit Metinlerinde kaydedildi ve tüm Mısır mitlerinin en ayrıntılı ve etkili olanı haline geldi. İsis, bu efsanede diğer kahramanlardan daha aktif bir rol oynamaktadır, bu nedenle Yeni Krallık'tan (MÖ 1550-1070) Ptolemaios Dönemi'ne (MÖ 305-30) kadar literatürde geliştikçe, en karmaşık edebi karakter haline geldi. tüm Mısır tanrılarının. Aynı zamanda, diğer birçok tanrıçanın özelliklerini özümseyerek, önemini Osiris mitinin çok ötesine genişletti. ⓘ
Eş ve yas tutucu
İsis, yaratıcı tanrı Atum veya Ra'nın soyundan gelen dokuz tanrıdan oluşan bir aile olan Heliopolis'in Ennead'ının bir parçasıdır. O ve kardeşleri -Osiris, Set ve Nephthys- Ennead'ın son neslidir ve yeryüzü tanrısı Geb ile gökyüzü tanrıçası Nut'tan doğmuşlardır. Dünyanın asıl yöneticisi olan yaratıcı tanrı, otoritesini Ennead'ın erkek kuşaklarına aktarır ve böylece Osiris kral olur. Osiris'in hem karısı hem de kız kardeşi olan İsis onun kraliçesidir. ⓘ
Set Osiris'i öldürür ve hikâyenin çeşitli versiyonlarında cesedini parçalara ayırır. İsis ve Nephthys, Anubis gibi diğer tanrılarla birlikte kardeşlerinin bedeninin parçalarını arar ve onu yeniden birleştirirler. Onların çabaları mumyalama ve diğer eski Mısır cenaze uygulamalarının efsanevi prototipidir. Bazı metinlere göre, Osiris'in bedenini Set ya da hizmetkârları tarafından daha fazla kirletilmekten de korumak zorundadırlar. İsis yas tutan dul bir kadının timsalidir. Onun ve Nephthys'in kardeşlerine duydukları sevgi ve keder, İsis'in büyülü sözler söylemesi gibi, onu hayata döndürmeye yardımcı olur. Cenaze metinlerinde İsis'in Osiris'in ölümünden duyduğu üzüntüyü, ona duyduğu cinsel arzuyu ve hatta onu terk ettiği için duyduğu öfkeyi dile getirdiği konuşmalar yer alır. Tüm bu duygular Osiris'in yeniden canlanmasında rol oynar, çünkü Osiris'i harekete geçirmeleri amaçlanmıştır. Sonunda İsis Osiris'in bedenine nefes ve yaşamı geri verir ve onunla çiftleşerek oğulları Horus'a hamile kalır. Bu noktadan sonra Osiris sadece Duat'ta ya da yeraltı dünyasında yaşamaya devam eder. Ancak İsis, ölümünün intikamını alacak ve onun için cenaze törenleri düzenleyecek bir oğul ve varis doğurarak kocasının öbür dünyada da yaşamasını sağlamıştır. ⓘ
İsis'in öbür dünya inançlarındaki rolü efsanedekine dayanıyordu. Osiris için yaptığı gibi, ölen insanların ruhlarını bütünlüğe kavuşturmaya yardım etmiştir. Hathor gibi diğer tanrıçalar gibi o da ölenlere annelik yapmış, koruma ve beslenme sağlamıştır. Böylece, Hathor gibi, bazen ölen ruhu öbür dünyaya çocuğu olarak kabul eden batı tanrıçası Imentet şeklini alırdı. Ancak Mısır tarihinin büyük bölümünde Osiris gibi erkek tanrıların, yeniden doğuş için çok önemli olan cinsel güç de dahil olmak üzere yenileyici güçleri sağladığına inanılırdı. İsis'in sadece bu gücü harekete geçirerek yardımcı olduğu düşünülürdü. Yeni Krallık döneminin sonlarında ölümden sonraki yaşam inançlarında dişil ilahi güçler daha önemli hale geldi. Çeşitli Ptolemaios mezar metinleri İsis'in hareketsiz kocasını cinsel olarak uyararak Horus'un gebe kalmasında aktif rol oynadığını vurgulamakta, Mısır'da Roma dönemine ait bazı mezar süslemeleri İsis'i öbür dünyada merkezi bir rolde tasvir etmekte ve o döneme ait bir mezar metni kadınların öbür dünyada İsis ve Nephthys'in maiyetine katılabileceğinin düşünüldüğünü göstermektedir. ⓘ
Ana tanrıça
İsis, Piramit Metinleri'nin en eski kopyalarında bile Horus'un annesi olarak ele alınır. Yine de Hathor'un başlangıçta onun annesi olarak kabul edildiğine dair işaretler vardır ve diğer gelenekler Horus'un daha yaşlı bir formunu Nut'un oğlu ve İsis ile Osiris'in kardeşi yapar. İsis ancak Osiris miti Eski Krallık döneminde şekillenirken Horus'un annesi olmuş olabilir, ancak onunla olan ilişkisi sayesinde annelik bağlılığının timsali olarak görülmeye başlanmıştır. ⓘ
Mitin gelişmiş biçiminde İsis, uzun bir hamilelik ve zorlu bir doğumdan sonra Nil Deltası'nın papirüs çalılıklarında Horus'u doğurur. Çocuğu büyüdükçe onu Set'ten ve diğer pek çok tehlikeden - yılanlar, akrepler ve basit hastalıklar - korumak zorundadır. Bazı metinlerde İsis insanlar arasında dolaşır ve onlardan yardım istemek zorundadır. Böyle bir hikâyeye göre, yedi küçük akrep tanrısı onunla birlikte seyahat eder ve onu korur. İsis'e yardım etmeyi reddeden zengin bir kadından, kadının oğlunu sokarak intikam alırlar ve tanrıçanın suçsuz çocuğu iyileştirmesini gerekli kılarlar. İsis'in insanların acılarını dindirmeye istekli, şefkatli bir tanrı olarak ünü, onun çekiciliğine büyük katkıda bulunmuştur. ⓘ
Horus'un İsis'in başını kesmesi ve İsis'in orijinal başını bir ineğin başlığıyla değiştirmesinde olduğu gibi, anne ve oğul bazen çatışma halinde tasvir edilse de, İsis, Set'in gasp ettiği krallığı talep etmek için Set'e meydan okuduğunda oğluna yardım etmeye devam eder - İsis'in giydiği inek boynuzlu başlığı açıklayan bir köken efsanesi. ⓘ
İsis'in annelik yönü diğer tanrılara da yayılmıştır. Orta Krallık'tan (M.Ö. 2055-1650) kalma Tabut Metinleri, ölen kişinin iç organlarını koruduğu düşünülen mezar tanrıları Horus'un Dört Oğlu'nun, İsis'in ve Horus'un yaşlı formunun çocukları olduğunu söyler. Aynı dönemde Horus bereket tanrısı Min ile senkretize edilmiş, dolayısıyla İsis Min'in annesi olarak kabul edilmiştir. Tanrıların ve krallığın döngüsel yenilenmesini temsil eden Kamutef, "annesinin boğası" olarak bilinen Min'in bir formunun, kendisini doğurmak için annesini hamile bıraktığı söylenirdi. Böylece İsis de Min'in eşi olarak kabul edilirdi. Birkaç metinde rastlanan Horus'un İsis'e tecavüz ettiğine dair geleneğin ardında da aynı krallık ideolojisi yatıyor olabilir. Orta ve Yeni Krallıklar döneminde en önde gelen Mısır tanrısı olan Amun da Kamutef rolünü üstlenmiş ve bu formdayken İsis genellikle onun eşi olarak hareket etmiştir. Memphis'te yaşayan bir tanrı olarak tapınılan bir boğa olan Apis'in, Osiris'in Osiris-Apis olarak bilinen bir formundan doğan İsis'in oğlu olduğu söylenirdi. Bu nedenle her Apis boğasının biyolojik annesi "İsis ineği" olarak bilinirdi. İsis'in Ra tarafından Bastet'in annesi olduğu söylenirdi. ⓘ
Orta Krallık dönemine ait Westcar Papirüsü'ndeki bir öyküde İsis, geleceğin üç kralının doğumu sırasında ebelik yapan bir grup tanrıça arasında yer alır. İsis, hüküm süren firavunların ilahi emirle gerçekleşen doğumlarını anlatan Yeni Krallık metinlerinde de benzer bir rol üstlenmektedir. ⓘ
Westcar Papirüsü'nde İsis, üç çocuk doğarken isimlerini söyler. Barbara S. Lesko bu hikâyeyi, Shai ve Renenutet gibi doğumu yöneten diğer tanrılar gibi İsis'in de gelecekteki olayları tahmin etme ya da etkileme gücüne sahip olduğunun bir işareti olarak görmektedir. Çok daha sonraki dönemlere ait metinler İsis'i "hayatın hanımı, kaderin ve alın yazısının hükümdarı" olarak adlandırmakta ve tıpkı Mısır tarihinin daha önceki dönemlerinde Amun gibi diğer büyük tanrıların yaptığı gibi, onun da Shai ve Renenutet üzerinde kontrolü olduğunu belirtmektedir. İsis bu tanrıları yöneterek insan hayatının uzunluğunu ve kalitesini belirliyordu. ⓘ
Krallığın ve krallığın korunmasının tanrıçası
Horus yaşayan her firavunla, Osiris ise firavunun ölmüş selefleriyle özdeşleştirilirdi. Dolayısıyla İsis kralların mitolojik annesi ve eşiydi. Piramit Metinleri'nde kral için birincil önemi, öbür dünyada onu koruyan ve ona yardım eden tanrılardan biri olmasıydı. Kraliyet ideolojisindeki önemi Yeni Krallık döneminde artmıştır. O dönemden kalma tapınak kabartmalarında kral İsis'in göğsünde emzirilirken gösterilir; İsis'in sütü sadece çocuğunu iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda kralın ilahi yönetme hakkını da sembolize eder. Kraliyet ideolojisi, krala eş ve varislerine anne olarak hizmet eden tanrıçaların yeryüzündeki karşılıkları olarak kraliçelerin önemini giderek daha fazla vurgulamıştır. Başlangıçta bu tanrıçaların en önemlisi, sanattaki nitelikleri kraliçelerin taçlarına dahil edilen Hathor'du. Ancak kraliçelikle olan mitolojik bağları nedeniyle İsis'e de insan kraliçelerle aynı unvanlar ve giysiler verilmiştir. ⓘ
İsis'in Osiris'i Set'e karşı koruma eylemleri, karakterinin daha büyük, daha savaşçı bir yönünün parçası haline geldi. Yeni Krallık mezar metinlerinde İsis, Ra'nın yeraltı dünyasına doğru yelken açtığı sırada Ra'nın baş düşmanı Apep'i bastıran birkaç tanrıdan biri olarak hareket ederken tasvir edilir. Krallar da insan düşmanlarına karşı onun koruyucu sihirli gücüne başvurmuşlardır. Mısır'a akınlar düzenleyen Nubya halklarının sınırına yakın bir yerde bulunan Philae'deki Ptolemaios tapınağında, savaşta "milyonlarca askerden" daha etkili olan ve Mısır'ın düşmanlarını bastırma çabalarında Ptolemaios krallarını ve Roma imparatorlarını destekleyen, tüm ulusun koruyucusu olarak tanımlanmıştır. ⓘ
Büyü ve bilgelik tanrıçası
İsis ayrıca Osiris'i diriltmesini ve Horus'u koruyup iyileştirmesini sağlayan büyü gücüyle ve kurnazlığıyla da tanınırdı. Büyü bilgisi sayesinde "bir milyon tanrıdan daha zeki" olduğu söylenirdi. Yeni Krallık dönemine ait "Horus ve Set'in Mücadeleleri" adlı hikâyenin birkaç bölümünde, İsis bu yeteneklerini Set'in oğluyla çatışması sırasında onu alt etmek için kullanır. Bir keresinde genç bir kadına dönüşerek Set'e, Osiris'in tacının Set tarafından gasp edilmesine benzer bir miras anlaşmazlığına karıştığını söyler. Set bu durumu adaletsizlik olarak nitelendirdiğinde, İsis onunla alay eder ve kendisinin haksız olduğuna karar verdiğini söyler. Daha sonraki metinlerde, Seth ve takipçileriyle savaşmak ve onları yok etmek için dönüşüm güçlerini kullanır. ⓘ
İsis'le ilgili pek çok hikâye, büyünün gerçekleştirmeyi amaçladığı hedefle ilgili mitik olayları anlatan büyülü metinlerin önsözleri olan historiolae olarak karşımıza çıkar. Bir büyüde İsis, kendisinden daha yaşlı ve büyük olan Ra'yı ısıran ve zehriyle onu hasta eden bir yılan yaratır. Ra'ya gerçek, gizli adını söylemesi halinde onu iyileştirmeyi teklif eder; bu, eşsiz bir güç taşıyan bir bilgidir. Uzun süren zorlamalardan sonra Ra ona adını söyler ve o da bunu Horus'a aktararak onun kraliyet otoritesini güçlendirir. Hikâye, İsis'in büyü yeteneğinin neden diğer tanrılarınkinden daha üstün olduğunu açıklamak için bir köken hikâyesi olarak tasarlanmış olabilir, ancak Ra'ya boyun eğdirmek için büyü kullandığı için, hikâye onu Ra'nın adını öğrenmeden önce bile bu tür yeteneklere sahip olarak ele alıyor gibi görünmektedir. ⓘ
Gök tanrıçası
İsis'in edindiği rollerin çoğu ona gökyüzünde önemli bir konum kazandırmıştır. Piramit Metinlerindeki pasajlar İsis'i Sirius yıldızını temsil eden tanrıça Sopdet ile yakından ilişkilendirir; Sopdet'in kocası Sah (Orion takımyıldızı) ve oğulları Sopdu ile olan ilişkisi İsis'in Osiris ve Horus ile olan ilişkisine paraleldir. Sirius'un Nil taşkınının başlamasından hemen önce doğması, Sopdet'in taşkınla ve bunun sonucunda bitkilerin büyümesiyle yakın bir bağlantı kurmasını sağlamıştır. Kısmen Sopdet'le olan ilişkisi nedeniyle İsis de tufanla ilişkilendirilmiş ve bazen Osiris için döktüğü gözyaşlarıyla eş tutulmuştur. ⓘ
Ptolemaios dönemine gelindiğinde, Mısır metinlerinde "gökyüzündeki Nil" olarak adlandırılan yağmurla; Ra'nın kayığının koruyucusu olarak güneşle; ve muhtemelen Mısırlı bereket tanrıçası Bastet'le ortak bir bağla Yunan ay tanrıçası Artemis'le ilişkilendirildiği için ayla ilişkilendirilmiştir. Philae'de yazılı ilahilerde ona, gökyüzü üzerindeki hâkimiyeti Osiris'in Duat üzerindeki hâkimiyeti ve Horus'un yeryüzündeki krallığıyla paralellik gösteren "Cennetin Hanımı" denir. ⓘ
Evrensel tanrıça
Batlamyus zamanlarında İsis'in etki alanı tüm kozmosu kapsayabilirdi. Mısır'ı koruyan ve kralını onaylayan tanrı olarak tüm uluslar üzerinde gücü vardı ve yağmur yağdıran olarak doğal dünyayı canlandırdı. Başlangıçta onu gökyüzünün hükümdarı olarak adlandıran Philae ilahisi, otoritesini genişletmeye devam eder, bu nedenle doruk noktasında egemenliği gökyüzünü, dünyayı ve Duat'ı kapsar. Doğa üzerindeki gücünün insanları, kutsanmış ölüleri ve tanrıları beslediğini söylüyor.[66] Ptolemaic Mısır'dan gelen diğer Yunanca ilahiler ona "tüm tanrıların güzel özü" diyor. Mısır tarihi boyunca, büyük ve küçük birçok tanrı benzer büyük terimlerle tanımlandı. Amun, Yeni Krallık'ta en yaygın olarak bu şekilde tanımlanırken, Roma Mısır'ında bu terimler İsis'e uygulanma eğilimindeydi. Bu tür metinler, diğer tanrıların varlığını inkar etmezler, ancak onları yüce tanrının, bazen "summodeism" olarak adlandırılan bir teoloji türü olarak ele alırlar. ⓘ
Geç, Ptolemaik ve Roma Dönemlerinde, birçok tapınak, yerel tanrılara birincil roller vermek için yaratılış hakkında uzun süredir devam eden fikirleri uyarlayan bir yaratılış efsanesi içeriyordu. Philae'de İsis, yaratıcı olarak, eski metinlerin dünyayı kendi zekasıyla tasarladığı ve şekillendirdiği söylenen tanrı Ptah'ın eserinden bahsetmesiyle aynı şekilde tanımlanır. Onun gibi İsis de kozmosu "kalbinin tasarladığı ve ellerinin yarattığı şeyle" oluşturdu. ⓘ
Mısır tarihi boyunca diğer tanrılar gibi, İsis'in de bireysel kült merkezlerinde birçok biçimi vardı ve her kült merkezi onun karakterinin farklı yönlerini vurguladı. Yerel İsis kültleri, evrenselliğinden çok tanrılarının ayırt edici özelliklerine odaklanırken, İsis'e yönelik bazı Mısır ilahileri, Mısır ve Akdeniz'deki kült merkezlerindeki diğer tanrıçaları onun tezahürleri olarak ele alır. Dendera'daki tapınağındaki bir metinde "her nome'da, her kasabada, her nome'da oğlu Horus ile birlikte olan odur" diyor. ⓘ
- Mısırın erken dönemlerinden itibaren kadınların, anne ve çocukların Baş Azize (ing. Patron Saint)si olarak kabul edilmiştir.
- Erken Hristiyanlık, O'nun bazı özelliklerini Bakire Meryem'e atfetmiştir. Şefkatli ve koruyucu anne olarak, onun kültüne yakın olan doğu insanlarına İsis çekici gelmiştir. Hiç kuşkusuz, birçok Madonna ve çocuk ikonaları, çocuğu Horus'u emziren İsis görüntülerini çağrıştırır.
- İsis, Horus ve diğer Mısır mitolojik unsurlarının Hristiyan inanç ve kültürüne aktarımı ile ilgili Zeitgeist belgesel filmi çok geniş bilgiler sunmaktadır. ⓘ
İkonografi
Eski Mısır sanatında İsis en yaygın olarak bir tanrıçanın tipik özelliklerine sahip bir kadın olarak tasvir edilirdi: kılıf elbise, bir elinde papirüs asası ve diğer elinde bir ankh işareti. Orijinal başlığı adını yazarken kullandığı taht işaretiydi. O ve Nephthys, özellikle Osiris'in yasını tutarken, onu tahtında desteklerken ya da ölülerin lahitlerini korurken sık sık birlikte görünürler. Bu durumlarda kolları genellikle bir yas jesti olarak yüzlerine doğru sallanır ya da koruyucu rollerinin bir işareti olarak Osiris'in veya ölünün etrafına uzanır. Bu durumlarda genellikle uçurtma ya da uçurtma kanatlı kadınlar olarak tasvir edilmişlerdir. Bu biçim, uçurtmaların sesleri ile feryat eden kadınların çığlıkları arasındaki benzerlikten ya da uçurtmanın leş arayışını tanrıçaların ölü kardeşlerini arayışına benzeten bir metafordan esinlenmiş olabilir. İsis bazen başka hayvan formlarında da görünürdü: annelik karakterini temsil eden bir dişi domuz olarak; özellikle Apis ile bağlantılı olduğunda bir inek olarak; ya da bir akrep olarak. Ayrıca bazen bir ağaç ya da ağaçtan çıkan bir kadın formuna bürünerek ölen ruhlara yiyecek ve su sunmuştur. Bu form, onun sağladığı anne besinini ima ediyordu. ⓘ
Yeni Krallık döneminden itibaren İsis ve Hathor arasındaki yakın bağlar sayesinde İsis, Hathor'un sistrum çıngırağı ve bir güneş diskini çevreleyen inek boynuzlarından oluşan bir başlık gibi niteliklerini aldı. Bazen her iki başlık birleştirilir, böylece taht glifi güneş diskinin üzerine otururdu. Aynı dönemde, başında akbaba şeklinde bir taç ve alnında kraliyet uraeus'u ya da kobra yetiştiricisi gibi bir insan kraliçenin nişanlarını takmaya başladı. Ptolemaios ve Roma dönemlerinde İsis'in heykelleri ve figürinleri onu genellikle Mısır ve Yunan geleneğinden alınan niteliklerle Yunan heykel tarzında gösteriyordu. Bu imgelerden bazıları onun diğer tanrıçalarla olan bağını yeni şekillerde yansıtıyordu. Tarımsal bereketi temsil eden İsis ve Renenutet'in birleşimi olan İsis-Thermuthis, bu tarzda alt gövdesi yılan olan bir kadın olarak tasvir edilmiştir. Ayrıntılı bir başlık takan ve cinsel organını teşhir eden kadın figürleri İsis-Afrodit'i temsil ediyor olabilir. ⓘ
Ankh'a benzer ilmekli bir şekil olan tyet sembolü, çok daha önce var olmasına rağmen, en azından Yeni Krallık döneminin başlarında İsis'in amblemi olarak görülmeye başlanmıştır. Genellikle kırmızı jasperdan yapılır ve İsis'in kanına benzetilirdi. Bir mezar muskası olarak kullanıldığında, takan kişiye onun korumasını sağladığı söylenirdi. ⓘ
Taht glifi ve inek boynuzu kombinasyonunun yanı sıra akbaba başlığıyla İsis, Kalabsha Tapınağı, MÖ birinci yüzyıl veya MS birinci yüzyıl
Ramesses III'ün lahdinin ayakucundaki kanatlı İsis, MÖ on ikinci yüzyıl
İsis, solda, ve Nephthys Anubis'in ölüyü mumyalamasını beklerken, MÖ on üçüncü yüzyıl. Üstte kanatlı bir İsis görülüyor.
İsis-Thermuthis heykelciği, MS ikinci yüzyıl
Muhtemelen İsis-Afrodit heykelciği, MÖ ikinci veya birinci yüzyıl
Bir tyet muskası, MÖ on beşinci veya on dördüncü yüzyıl ⓘ
_-_Largeur_cot%C3%A9_sud_cropped_and_sharpened.jpg)
_amulet_MET_DP109370.jpg)
İbadet
Kraliyet ailesi ile ilişki
Osiris mitindeki önemine rağmen İsis, yaşayan kralı çevreleyen ideolojide aslında önemsiz bir tanrıydı. Örneğin, Orta Krallık'ta I. Senusret döneminde gerçekleştirilen kraliyet ritüellerinin metni olan Dramatik Ramesseum Papirüsü'nde sadece küçük bir rol oynamıştır. Hathor ve insan kraliçe ile giderek daha fazla ilişkilendirildiği Yeni Krallık döneminde önemi artmıştır. ⓘ
M.Ö. birinci binyılın başlarında Osiris, İsis ve Horus aile üçlüsüne yapılan vurgu artmış ve İsis'in popülaritesi hızla yükselmiştir. M.Ö. dördüncü yüzyılda, Otuzuncu Hanedan'dan I. Nectanebo İsis'i koruyucu tanrısı olarak kabul ederek onu siyasi güçle daha da yakından ilişkilendirdi. MÖ sekizinci yüzyıldan MS dördüncü yüzyıla kadar Nubya'yı yöneten Kush Krallığı, krallığı çevreleyen Mısır ideolojisini özümsemiş ve uyarlamıştır. İsis'i Kuş kralının kraliçesi ya da ana kraliçesi olan kandake ile bir tutmuştur. ⓘ
M.Ö. 305-30 yılları arasında Mısır'ı firavun olarak yöneten Batlamyus Yunan kralları, Yunan ve Mısırlı tebaalarının gözünde taht iddialarını güçlendirmek için kendilerini hem Mısır hem de Yunan tanrılarıyla ilişkilendiren bir ideoloji geliştirdiler. Yüzyıllar önce Mısır'a gelen Yunan kolonistler ve ziyaretçiler interpretatio graeca olarak bilinen bir süreçle Mısır tanrıları ile kendi tanrıları arasında paralellikler kurmuşlardı. M.Ö. beşinci yüzyılda Mısır hakkında yazan Yunanlı Herodot, İsis'i, kızı Persephone'yi efsanevi arayışı İsis'in Osiris'i arayışına benzeyen Demeter'e benzetmiştir. Demeter, Ptolemaios döneminde Mısırlılar tarafından yaygın olarak benimsenen birkaç Yunan tanrısından biriydi, bu nedenle onunla İsis arasındaki benzerlik iki kültür arasında bir bağlantı sağladı. Diğer durumlarda İsis, karakterinin cinsel yönleri aracılığıyla Afrodit ile ilişkilendirilmiştir. Bu gelenekleri temel alan ilk iki Ptolemaios, Osiris ve Apis'in özelliklerini Zeus ve Dionysos gibi Yunan tanrılarının özellikleriyle birleştiren yeni tanrı Serapis'in kültünü desteklemiştir. Helenleştirilmiş bir biçimde tasvir edilen İsis, Osiris'in yanı sıra Serapis'in de eşi olarak kabul ediliyordu. Batlamyus II ve kız kardeşi ve karısı Arsinoe II kendi etraflarında bir hükümdar kültü geliştirdiler, böylece Serapis ve İsis ile aynı tapınaklarda tapınıldılar ve Arsinoe hem İsis hem de Afrodit'e benzetildi. Daha sonraki bazı Ptolemaios kraliçeleri kendilerini İsis'le daha da yakından özdeşleştirmişlerdir. MÖ ikinci yüzyılda Kleopatra III yazıtlarda kendi adı yerine İsis'in adını kullanmış, Mısır'ın Roma tarafından ilhak edilmeden önceki son hükümdarı Kleopatra VII ise "yeni İsis" sıfatını kullanmıştır. ⓘ
Tapınaklar ve festivaller
Yeni Krallık döneminin sonuna kadar İsis'in kültü Osiris, Min ya da Amun gibi erkek tanrılarınkiyle yakından ilişkiliydi. Genellikle onların annesi ya da eşi olarak onlarla birlikte tapınılırdı ve özellikle Horus'un çeşitli yerel formlarının annesi olarak yaygın bir şekilde tapınılırdı. Bununla birlikte, bazı yerlerde bağımsız rahiplikleri ve Yeni Krallık'ın sonlarında Osiris'in kült merkezi Abydos'ta kendine ait en az bir tapınağı vardı. ⓘ
İsis'in bilinen en eski büyük tapınakları kuzey Mısır'daki Behbeit el-Hagar'daki Iseion ve güneydeki Philae'dir. Her ikisi de Otuzuncu Hanedanlık döneminde inşa edilmeye başlanmış ve Ptolemaios kralları tarafından tamamlanmış ya da genişletilmiştir. İsis'in yaygın ünü sayesinde Philae, Akdeniz'in dört bir yanından hacıları kendine çekmiştir. Ptolemaios döneminde Akdeniz kıyısındaki İskenderiye ve Canopus'tan Mısır'ın Nubya sınırına kadar birçok başka İsis tapınağı ortaya çıktı. Bu bölgede Philae'nin güneyinden Maharraqa'ya kadar uzanan bir dizi İsis tapınağı vardı ve bunlar hem Mısırlılar hem de çeşitli Nubya halkları için ibadet yerleriydi. Kuş Nubyeliler, başkentleri Meroe'de de olmak üzere, Wad ban Naqa'nın güneyine kadar olan yerlerde İsis için kendi tapınaklarını inşa etmişlerdir. ⓘ
Herhangi bir tanrı için en sık yapılan tapınak ayini, rahiplerin tanrının kült imgesini giydirdiği ve ona yiyecek sunduğu günlük sunu ayiniydi. Roma döneminde Mısır'daki İsis tapınakları ya kült imgesinin sadece rahiplerin erişebildiği gözlerden uzak bir mabette bulunduğu Mısır tarzında ya da adananların kült imgesini görmesine izin verilen Greko-Romen tarzında inşa edilebiliyordu. Yunan ve Mısır kültürü bu dönemde oldukça iç içe geçmişti ve İsis'e tapanlar arasında etnik bir ayrım olmayabilirdi. Aynı insanlar Mısır tarzı tapınakların dışında ve Yunan tarzı tapınakların içindeki heykelinin önünde İsis'e dua etmiş olabilir. ⓘ
Tapınaklarda yıl boyunca bazıları ülke çapında, bazıları da yerel olmak üzere pek çok festival kutlanırdı. Khoiak ayı boyunca Osiris için Mısır'ın her yerinde ayrıntılı bir dizi ayin yapılırdı ve İsis ve Nephthys en azından Yeni Krallık döneminin başlarında bu ayinlerde öne çıkarlardı. Ptolemaios döneminde iki kadın Khoiak sırasında İsis ve Nephthys rollerini oynar, ölen kardeşleri için yas tutarak şarkı söyler ya da ilahiler okurlardı. Onların ilahileri İsis ve Nephthys'in Festival Şarkıları ve İsis ve Nephthys'in Ağıtları'nda korunmuştur. ⓘ
İsis'e adanmış festivaller zamanla gelişti. Roma döneminde, ülkenin dört bir yanındaki Mısırlılar İsis'in doğum günü olan Amesysia'yı, muhtemelen doğurganlık gücünü kutlamak amacıyla, yerel İsis kült heykelini tarlalarında taşıyarak kutluyorlardı. Philae'deki rahipler her on günde bir, İsis kült heykelinin Osiris'in gömüldüğü yer olduğu söylenen komşu Bigeh adasını ziyaret ettiği ve rahiplerin onun için cenaze törenleri düzenlediği bir festival düzenliyorlardı. Kült heykeli aynı zamanda güneydeki komşu tapınakları da ziyaret ediyordu, hatta Philae'deki faaliyetlerin son yüzyıllarında bu tapınaklar Roma egemenliği dışındaki Nubyeli halklar tarafından yönetiliyordu. ⓘ
Hıristiyanlık, MS dördüncü ve beşinci yüzyıllarda Mısır da dâhil olmak üzere Roma İmparatorluğu'nda hâkim din haline gelmiştir. Mısır'daki tapınak kültleri, fon yetersizliği ve Hıristiyan düşmanlığının bir araya gelmesiyle yavaş yavaş ve çeşitli zamanlarda yok oldu. Nubyeli tapıcıları tarafından desteklenen Philae'deki İsis tapınağı, en azından MS beşinci yüzyılın ortalarına kadar hala organize bir rahipliğe ve düzenli festivallere sahipti ve bu da onu Mısır'da tamamen işleyen son tapınak yapıyordu. ⓘ
Cenaze Töreni
Piramit Metinleri'ndeki birçok büyüde İsis ve Nephthys ölen kralın öbür dünyaya ulaşmasına yardım eder. Orta Krallık dönemine ait Tabut Metinleri'nde İsis daha sık karşımıza çıksa da, bu metinlerde Osiris'in ölüleri diriltme görevi İsis'ten daha fazladır. Ölüler Kitabı gibi Yeni Krallık kaynakları İsis'i ölen ruhları Duat'taki tehlikelerle yüzleşirken koruyan kişi olarak tanımlar. Ayrıca İsis'i, ruhları öbür dünyaya kabul etmeden önce ahlaki doğruluklarını yargılayan ilahi konseylerin bir üyesi olarak tanımlarlar ve bu mahkemeye başkanlık eden Osiris'in yanında duran vinyetlerde görünür. ⓘ
İsis ve Nephthys, tıpkı Abydos'taki festivalde olduğu gibi, iki tanrıçanın Osiris'in yasını tuttuğu gibi, iki ağlayan kadının ölenin yasını tuttuğu cenaze törenlerine katılmışlardır. İsis, mezar eşyalarında sık sık gösterilir ya da ima edilirdi: Horus'un Dört Oğlu'nu koruyan dört tanrıçadan biri olarak lahitlerde ve kanopik sandıklarda, ölüye canlandırıcı sütünü sunan mezar sanatında ve İsis'in gücünün onları zarardan koruyacağından emin olmak için mumyaların üzerine yerleştirilen tyet muskalarında. Geç dönem mezar metinlerinde Osiris için tuttuğu yas belirgin bir şekilde yer alırdı ve bu metinlerden biri olan Nefes Kitapları'nın Osiris'in yararı için onun tarafından yazıldığı söylenirdi. Nübye cenaze dininde İsis kocasından daha önemli görülüyordu, çünkü İsis aktif bir eşken Osiris sadece pasif bir şekilde onun öbür dünyada yaşaması için yaptığı sunuları alıyordu. ⓘ
Popüler tapınma
Birçok Mısır tanrısının aksine, İsis'e Yeni Krallık döneminin sonuna kadar dualarda nadiren hitap edilir ya da kişisel isimlerle çağrılırdı. Geç Dönem'den itibaren ise bu kaynaklarda en sık bahsedilen tanrılardan biri haline gelmiş ve genellikle onun iyiliksever karakterine ve kendisinden yardım isteyenlere cevap vermeye istekli oluşuna atıfta bulunulmuştur. M.Ö. birinci binyıl boyunca İsis'in Horus'u emzirdiği yüz binlerce muska ve adak heykeli yapılmış ve Roma Mısır'ında figürinler ve pano resimleri gibi ev içi dini sanatta en yaygın olarak temsil edilen tanrılar arasında yer almıştır. ⓘ
İsis, Orta Krallık döneminden itibaren büyülü metinlerde öne çıkmıştır. Horus'un çocukluğunda karşılaştığı tehlikeler, İsis'in onu iyileştirme çabalarının herhangi bir hastayı iyileştirmek için genişletildiği büyülü şifa büyülerinde sıkça işlenen bir temadır. Bu büyülerin çoğunda İsis, oğlu iyileşmediği takdirde güneşi gökyüzündeki seyrinde durduracağını ilan ederek Ra'yı Horus'a yardım etmeye zorlar. Diğer büyülerde ise hamile kadınlar İsis'le bir tutularak çocuklarını başarıyla doğurmaları sağlanırdı. ⓘ
Mısır'da Hıristiyanlık yerleştikçe Mısır büyüsü de Hıristiyan kavramlarını içermeye başladı, ancak Mısır ve Yunan tanrıları tapınak ibadetleri sona erdikten çok sonra bile büyülerde yer almaya devam etti. MS altıncı, yedinci ya da sekizinci yüzyıllara tarihlenebilecek büyülerde Hıristiyan figürlerin yanı sıra İsis'in adı da geçmektedir. ⓘ
Greko-Romen dünyasında
Yayılma
Belirli bir şehir ya da ulusa dayanan kültler, farklı kültürler arasında artan temasın bazı kültlerin daha geniş bir alana yayılmasına izin verdiği M.Ö. birinci binyılın ortalarından sonlarına kadar antik dünyanın normuydu. Yunanlılar en azından Arkaik Dönem (M.Ö. 700-480) kadar erken bir tarihte İsis de dahil olmak üzere Mısır tanrılarından haberdardı ve Yunanistan'daki bilinen ilk tapınağı Atina'da yaşayan Mısırlılar tarafından M.Ö. dördüncü yüzyılda ya da öncesinde inşa edilmişti. Aynı yüzyılın sonlarında Büyük İskender'in fetihleri, Ptolemaios Mısır'ı da dahil olmak üzere Akdeniz ve Yakın Doğu'da Helenistik krallıklar yaratmış ve Yunan ve Yunan olmayan dinleri çok daha yakın temasa sokmuştur. Bunun sonucunda kültürlerin yayılması, M.Ö. son üç yüzyılda birçok dini geleneğin Helenistik dünyaya yayılmasını sağlamıştır. Yeni hareketli kültler çeşitli kültürlerden insanlara hitap etmek için büyük ölçüde uyum sağlamıştır. İsis ve Serapis kültleri bu şekilde genişleyenler arasındaydı. ⓘ
Tüccarlar ve diğer Akdeniz gezginleri tarafından yayılan İsis ve Serapis kültleri M.Ö. dördüncü yüzyılın sonunda Yunan liman şehirlerinde kurulmuş ve üçüncü ve ikinci yüzyıllarda Yunanistan ve Küçük Asya'ya yayılmıştır. Yunan adası Delos, her iki tanrı için de erken bir kült merkeziydi ve bir ticaret merkezi olarak konumu, Mısır kültlerinin İtalya'ya yayılması için bir sıçrama tahtası olmasını sağladı. İsis ve Serapis'e Orta Doğu'daki Helenistik krallık olan Seleukos İmparatorluğu'nda İran'a kadar dağınık yerlerde de tapınılmıştır, ancak Seleukoslar doğu topraklarını Part İmparatorluğu'na kaptırınca bölgeden kaybolmuşlardır. ⓘ
Yunanlılar Mısır dinini egzotik ve bazen tuhaf, ancak kadim bilgelikle dolu olarak görüyorlardı. Akdeniz'in doğu bölgelerinden gelen diğer kültler gibi, İsis kültü de egzotik kökenlerine oynayarak Yunanlıları ve Romalıları cezbetti, ancak Yunanistan'a ulaştıktan sonra aldığı biçim büyük ölçüde Helenleştirildi. ⓘ
İsis kültü M.Ö. ikinci yüzyılda bir noktada İtalya'ya ve Roma'nın etki alanına ulaştı. M.Ö. son yüzyıllarda Roma Cumhuriyeti'nin toprakları genişledikçe Roma'ya getirilen birçok kültten biriydi. Cumhuriyet'teki yetkililer, Roma'nın genişlemesinin getirdiği kültürel değişimlerin ortasında Roma kültürel kimliğini tanımlamanın bir yolu olarak hangi kültlerin kabul edilebilir, hangilerinin kabul edilemez olduğunu tanımlamaya çalıştı. İsis'in durumunda, M.Ö. birinci yüzyılın başlarında özel kişiler tarafından şehrin kalbindeki Capitoline Tepesi'nde ona tapınaklar ve sunaklar kurulmuştur. Onun kültünün Romalı yetkililerin kontrolünden bağımsız olması, bu kültü onlar için potansiyel olarak rahatsız edici kılıyordu. M.Ö. 50'li ve 40'lı yıllarda, Roma Cumhuriyeti'nin yaşadığı kriz birçok Romalının tanrılar arasındaki barışın bozulmasından korkmasına neden olunca, Roma Senatosu İsis'i şehirden tamamen yasaklamamasına rağmen bu tapınakları yıktı. ⓘ
Mısır kültleri, geleceğin imparatoru Augustus Octavian liderliğindeki Roma'nın Kleopatra VII yönetimindeki Mısır'la savaştığı Roma Cumhuriyeti'nin Son Savaşı (M.Ö. 32-30) sırasında daha fazla düşmanlıkla karşı karşıya kaldı. Octavian'ın zaferinden sonra, şehrin en içteki kutsal sınırı olan pomerium içinde İsis ve Serapis tapınaklarını yasakladı, ancak şehrin pomerium dışındaki kısımlarında bunlara izin verdi, böylece Mısır tanrılarını Romalı olmayan ancak Roma için kabul edilebilir olarak işaretledi. Tiberius döneminde (MS 14-37) geçici olarak Roma'dan kovulmalarına rağmen, Mısır kültleri yavaş yavaş Roma dini ortamının kabul gören bir parçası haline geldi. MS birinci yüzyılın sonlarında Flavian imparatorları Serapis ve İsis'e, Jüpiter ve Minerva gibi geleneksel Roma tanrılarıyla aynı şekilde yönetimlerinin koruyucusu olarak davrandılar. Roma kültürüne entegre edilirken bile İsis'in tapınması Mısırlı geçmişini vurgulayan yeni özellikler geliştirdi. ⓘ
Kültler, erken imparatorluk dönemlerinde Akdeniz kıyısı boyunca başlayarak Roma'nın batı eyaletlerine de yayıldı. MS ikinci yüzyılın sonları ve üçüncü yüzyılın başlarında zirveye ulaşan İsis ve Serapis'e batı imparatorluğundaki çoğu şehirde tapınılıyordu, ancak kırsal kesimde fazla varlık göstermiyorlardı. Tapınakları Arap ve Suriye eyaletlerindeki Petra ve Palmira'dan İspanya'daki Italica'ya ve Britanya'daki Londinium'a kadar uzanıyordu. Bu zamana kadar yerli Roma tanrılarıyla karşılaştırılabilir bir seviyedeydiler. ⓘ
Roller
,_Palazzo_Nuovo,_Capitoline_Museums_(12945630725).jpg)
İsis'in kültü, Greko-Romen dünyasındaki diğerleri gibi, kesin bir dogmaya sahip değildi ve bölgeye yayılıp zaman içinde geliştikçe inançları ve uygulamaları sadece gevşek bir şekilde benzer kalmış olabilir. İsis'i öven Yunan aretalogları bu inançlar hakkında çok fazla bilgi sağlamaktadır. Bu aretalogların bazı kısımları Philae'dekiler gibi geç dönem Mısır ilahilerindeki fikirlerle yakından benzerlik gösterirken, diğer unsurlar tamamen Yunancadır. Diğer bilgiler, İsis ve Osiris Üzerine adlı kitabında Mısır tanrılarını Orta Platoncu felsefesine dayanarak yorumlayan Plutarkhos'tan (MS 46-120) ve İsis'e tapınmaya atıfta bulunan Yunan ve Latin edebiyatının çeşitli eserlerinden, özellikle de Apuleius'un (MS 125-180) Metamorphoses ya da Altın Eşek olarak bilinen ve ana karakterin tanrıçayı nasıl gördüğünü ve ona nasıl taptığını anlatarak biten romanından gelmektedir. ⓘ
İsis'in Osiris mitindeki eş ve anne rolünü detaylandıran aretaloglar onu evliliğin ve ebeveynliğin mucidi olarak adlandırır. Doğum yapan kadınları korumak ve Efes Masalı gibi eski Yunan romanlarında bekaretlerini korumak için ona yakarılırdı. Bazı antik metinler onu genel olarak kadınların hamisi olarak adlandırmıştır. Kültü, İsis'in gücü ve otoritesinin emsal teşkil etmesiyle kadınların özerkliğini sınırlı bir şekilde teşvik etmeye hizmet etmiş olabilir, ancak efsanede kocasına ve oğluna bağlıydı ve asla onlardan tamamen bağımsız değildi. Aretaloglar kadınların bağımsızlığına yönelik muğlak tutumlar sergilemektedir: bir tanesi İsis'in kadınları erkeklerle eşit kıldığını söylerken, bir diğeri kadınları kocalarına tabi kıldığını söylemektedir. ⓘ
İsis genellikle Serapis'in güneş özelliklerine paralel olarak bir ay tanrıçası olarak nitelendirilirdi. Daha genel olarak kozmik bir tanrıça olarak da görülmüştür. Çeşitli metinler onun güneş, ay ve yıldızların davranışlarını düzenlediğini, zamanı ve mevsimleri yönettiğini, bunun karşılığında da dünyanın bereketini garanti altına aldığını iddia eder. Bu metinler ayrıca onun tarımı icat ettiğini, yasalar koyduğunu ve insan toplumunun diğer unsurlarını tasarladığını ya da teşvik ettiğini de belirtir. Bu fikir, Demeter de dahil olmak üzere çeşitli Yunan tanrılarının ve kültür kahramanlarının medeniyetin kurulmasındaki rolüne ilişkin eski Yunan geleneklerinden türemiştir. ⓘ
Ayrıca denizleri ve limanları da yönetirdi. Denizciler, yolculuklarının güvenliğini ve iyi şansını sağlaması için ona seslenen yazıtlar bırakmışlardır. Bu rolüyle ona Isis Pelagia, "Denizin Isis'i" ya da bir yelkene veya İskenderiye Feneri'nin bulunduğu Pharos adasına atıfta bulunarak Isis Pharia denmiştir. Helenistik dönemde ortaya çıkan bu İsis formu, İsis'in bir kayık içindeki Mısır imgelerinden ve Afrodit gibi denizciliği koruyan Yunan tanrılarından esinlenmiş olabilir. Isis Pelagia Roma'da daha da önem kazanmıştır. Roma'nın gıda tedariki eyaletlerinden, özellikle de Mısır'dan gelen tahıl sevkiyatına bağlıydı. Bu nedenle İsis bereketli hasatları garanti ediyor ve elde edilen yiyecekleri denizler boyunca taşıyan gemileri koruyor ve böylece bir bütün olarak imparatorluğun refahını sağlıyordu. Devleti korumasının, tıpkı Ptolemaios Mısır'ında olduğu gibi Roma ordularını da kapsadığı söylenir ve bazen Isis Invicta, "Fethedilmemiş Isis" olarak adlandırılırdı. Rolleri o kadar çoktu ki, kendisine myrionymos, "sayısız ismi olan" ve panthea, "tüm-tanrıça" denmeye başlandı. ⓘ
Hem Plutarkhos hem de daha sonraki bir filozof olan Proclus, İsis'le karıştırdıkları Mısır tanrıçası Neith'in örtülü bir heykelinden bahsetmiş ve bunu İsis'in evrenselliğinin ve esrarengiz bilgeliğinin bir örneği olarak göstermişlerdir. Heykelin üzerinde "Ben var olmuş, var olan ve var olacak her şeyim; ve hiçbir ölümlü benim örtümü kaldırmadı" yazıyordu. ⓘ
İsis'in takipçilerine öbür dünyada da fayda sağladığı söylenirdi ki bu Yunan ve Roma dininde pek vurgulanmazdı. Altın Eşek ve İsis'e tapanların bıraktığı yazıtlar, takipçilerinin birçoğunun İsis'in kendilerine bağlılıkları karşılığında daha iyi bir ölümden sonraki yaşamı garanti edeceğini düşündüklerini göstermektedir. Bu öbür dünyayı tutarsız bir şekilde nitelendirmişlerdir. Bazıları Osiris'in canlandırıcı suyundan faydalanacaklarını söylerken, diğerleri Yunan geleneğindeki Talihli Adalar'a yelken açmayı umuyordu. ⓘ
Mısır'da olduğu gibi, İsis'in de kader üzerinde gücü olduğu söylenirdi ki geleneksel Yunan dininde bu, tanrıların bile karşı koyamadığı bir güçtü. Valentino Gasparini, kader üzerindeki bu kontrolün İsis'in farklı özelliklerini bir araya getirdiğini söylüyor. Kozmosu yönetir, ancak aynı zamanda insanları nispeten önemsiz talihsizliklerinden kurtarır ve etkisi "aynı anda hem bireysel hem de evrensel" olan ölüm alanına kadar uzanır. ⓘ
Diğer tanrılarla ilişkileri
Helenistik ve Roma dönemlerinde Mısır dışında bir düzineden fazla Mısır tanrısına, birçoğu oldukça önemsiz olsa da, birbiriyle ilişkili bir dizi kültte tapınılmıştır. Bu tanrıların en önemlilerinden Serapis, İsis'le yakından ilişkiliydi ve sanatta sık sık onunla birlikte yer alıyordu, ancak Osiris onun mitinin merkezinde kalmaya ve ritüellerinde öne çıkmaya devam etti. İsis ve Serapis tapınakları bazen yan yana dururdu, ancak tek bir tapınağın her ikisine de adanması nadirdi. Yunanistan'ın ölümsüz tanrılarından farklı olarak ölü bir tanrı olan Osiris, Yunanlılara tuhaf görünmüş ve Helenistik dönemde Mısır kültlerinde sadece küçük bir rol oynamıştır. Roma döneminde Dionysos gibi neşeli bir öbür dünyanın sembolü haline geldi ve İsis kültü giderek ona odaklandı. Horus, genellikle Harpokrates adı altında, İsis'in tapınaklarında Osiris ya da Serapis'ten olan oğlu olarak da ortaya çıkmıştır. Apollo gibi Yunan tanrılarından özellikler almış, güneş ve ekin tanrısı olarak hizmet etmiştir. Grubun bir diğer üyesi de Yunan tanrısı Hermes'in Helenleşmiş şekli Hermanubis ile bağlantılı olan Anubis'ti. İsis'in bazen bilgeliğini Greko-Romen dünyasında Hermes Trismegistus olarak bilinen Mısırlı yazı ve bilgi tanrısı Thoth'tan öğrendiği, hatta onun kızı olduğu da söylenirdi. ⓘ
İsis ayrıca Yunan ve Roma tanrılarının yanı sıra diğer kültürlerden bazı tanrılarla da geniş bir bağlantı ağına sahipti. Yunan panteonuyla tam olarak bütünleşmemiş olsa da farklı zamanlarda Demeter, Afrodit ya da ineğe dönüştürülen ve tanrıça Hera tarafından Yunanistan'dan Mısır'a kadar kovalanan insan kadın İo gibi çeşitli Yunan mitolojik figürleriyle bir tutulmuştur. Demeter kültü, Yunanistan'a geldikten sonra İsis'in tapınması üzerinde özellikle önemli bir etkiye sahip olmuştur. İsis'in kadınlarla olan ilişkisi, bakire bir tanrıça ve doğurganlığın destekleyicisi olarak ikili bir role sahip olan Artemis ile sık sık eşitlenmesinden etkilenmiştir. İsis'in kader üzerindeki gücü nedeniyle, Yunan ve Roma'nın talih tanrıçaları Tyche ve Fortuna ile ilişkilendirilmiştir. M.Ö. ikinci binyılda Fenike'deki Byblos'ta Hathor'a yerel tanrıça Baalat Gebal'ın bir formu olarak tapınılıyordu; İsis M.Ö. birinci binyıl boyunca yavaş yavaş Hathor'un yerini aldı. Orta Avrupa'daki Noricum'da İsis, yerel vesayetçi tanrı Noreia ile senkretize edilmiş ve Petra'da Arap tanrıçası el-Uzza ile ilişkilendirilmiş olabilir. Romalı yazar Tacitus, İsis'e imparatorluk dışında yaşayan bir Cermen halkı olan Suebi'ler tarafından tapıldığını söylemiştir, ancak Tacitus bir Cermen tanrıçasını İsis ile karıştırmış olabilir, çünkü tanrıça onun gibi bir gemi ile sembolize edilmiştir. ⓘ
Aretalogların birçoğu İsis'in bağlantılı olduğu tanrıçaların uzun listelerini içerir. Bu metinler, listeledikleri tüm tanrıları onun formları olarak ele alır ve yazarların gözünde onun summodeistik bir varlık olduğunu öne sürer: tüm uygar dünya için tek tanrıça. Roma dini dünyasında, bu gibi dini metinlerde birçok tanrıdan "tek" ya da "eşsiz" olarak bahsedilirdi. Aynı zamanda, Helenistik filozoflar sıklıkla kozmosun birleştirici, soyut ilkesini ilahi olarak görmüşlerdir. Plutarkhos'un İsis ve Osiris'te yaptığı gibi, birçoğu geleneksel dinleri bu en yüksek varlık kavramına uyacak şekilde yeniden yorumlamıştır. Altın Eşek'te İsis, "benim tek kişiliğim tüm tanrı ve tanrıçaların yönlerini gösterir" der ve Mısırlılar ve Nubyalılar gerçek adı olan İsis'i kullanmalarına rağmen, "tüm dünya tarafından farklı biçimler altında, çeşitli ayinlerle ve çok çeşitli isimlerle tapınıldığını" söyler. Ancak çeşitli Akdeniz halklarının ona tapınma biçimlerini sıralarken sadece kadın tanrılardan bahseder. Greko-Romen tanrıları cinsiyete göre kesin bir şekilde bölünmüştü, bu da İsis'in ne kadar evrensel olabileceğini sınırlıyordu. Bir aretalog bu sorunu İsis ve birçok erkek tanrının yerini aldığı söylenen Serapis'i iki "eşsiz" tanrı olarak adlandırarak önler. Benzer şekilde, hem Plutarkhos hem de Apuleius İsis'in önemini onu nihai olarak Osiris'e tabi olarak ele alarak sınırlar. Onun eşsiz olduğu iddiası, kesin bir teolojik açıklama yapmaktan çok onun büyüklüğünü vurgulamak içindir. ⓘ
İkonografi
Mısır dışında yapılan İsis tasvirleri, Helenistik ve Roma dönemlerinde Mısır'da yapılan birçok tasvir gibi Helenistik tarzdaydı. Taşıdığı özellikler çok çeşitliydi. Bazen Hathorik inek boynuzu başlığını takardı, ancak Yunanlılar ve Romalılar bunun boyutunu küçültmüş ve genellikle hilal olarak yorumlamışlardır. Ayrıca yapraklar, çiçekler ya da tahıl başakları içeren başlıklar da takabilirdi. Diğer ortak özellikler arasında tirbuşon saç bukleleri ve göğüslerin üzerinde büyük bir düğümle bağlanmış, sıradan Mısır kıyafetlerinden kaynaklanan ancak Mısır dışında tanrıçanın bir sembolü olarak kabul edilen ayrıntılı bir manto yer alıyordu. Ellerinde, her ikisi de Mısır ikonografisinden alınan bir uraeus veya sistrum ya da İsis kültünde su veya süt libasyonları için kullanılan bir kap olan situla taşıyabilirdi. ⓘ
İsis-Fortuna ya da İsis-Tyche olarak sağ elinde kaderin kontrolünü temsil eden bir dümen, sol elinde ise bereketi temsil eden bir cornucopia tutardı. İsis Pharia olarak arkasında yelken gibi dalgalanan bir pelerin giyerdi ve İsis Laktans olarak Harpokrates'i emzirirdi. Zaman zaman bir ayağını kozmos üzerindeki kontrolünü temsil eden göksel bir küreye dayamış olarak gösterilmiştir. Robert Steven Bianchi'nin dediği gibi, "İsis herkes için her şeyi temsil edebilir ve akla gelebilecek her şekilde temsil edilebilirdi." ⓘ
Hadrianus Villası'ndan İsis-Sothis-Demeter büstü, MS ikinci yüzyıl
Tirbuşon saç bukleleri ve sistrumuyla İsis-Persephone heykeli, Gortyna'dan, MS ikinci yüzyıl
İsis-Afrodit, polikrom pişmiş toprak, İskenderiye, MS birinci yüzyıl
Bronz İsis-Fortuna figürini, bir cornucopia ve bir dümen ile, MS birinci yüzyıl
Hilal başlık takmış ve ayağını göksel bir küreye dayamış İsis freski, MS birinci yüzyıl
_and_Pluto_(as_Serapis),_from_the_Sanctuary_of_the_Egyptian_Gods_at_Gortyna,_mid-2nd_century_AD,_Heraklion_Archaeological_Museum_(30391383045).jpg)
İbadet
Yandaşlar ve rahipler
Dönemin çoğu kültünde olduğu gibi, İsis kültü de müritlerinin yalnızca İsis'e tapınmasını gerektirmiyordu ve bağlılık düzeyleri muhtemelen büyük farklılıklar gösteriyordu. İsis'in bazı adanmışları çeşitli kültlerde rahip olarak hizmet etmiş ve farklı tanrılara adanmış çeşitli inisiyasyonlardan geçmiştir. Bununla birlikte, birçoğu ona olan güçlü bağlılıklarını vurgulamış ve bazıları onu hayatlarının odak noktası olarak görmüştür. Greko-Romen dünyasında, kendilerini dini bağlılıklarıyla tanımladıklarını gösterebilecek, gevşek bir şekilde "Yahudi" veya "Hıristiyan" ile eşdeğer, kendilerine özgü bir isme sahip olan çok az sayıdaki dini grup arasındaydılar. Ancak, İsiacus ya da "İsiac" kelimesi nadiren kullanılmıştır. ⓘ
Roma İmparatorluğu'nun nüfusunun çok küçük bir bölümünü oluşturan İseviler, köleler ve azatlılardan yüksek memurlara ve imparatorluk ailesinin üyelerine kadar toplumun her kademesinden geliyordu. Antik anlatılar İsis'in alt sosyal sınıflar arasında popüler olduğunu ima eder ki bu da sınıflar arası mücadelelerden rahatsız olan Roma Cumhuriyeti'ndeki yetkililerin İsis kültüne şüpheyle bakmasının olası bir nedenidir. Kadınlar İsis kültünde çoğu Greko-Romen kültünde olduğundan daha güçlü bir şekilde temsil ediliyordu ve imparatorluk döneminde, hiyerarşide erkek meslektaşlarıyla aynı pozisyonların çoğunda rahibe olarak hizmet edebiliyorlardı. Kadınlar yazıtlardan bilinen İsiakların yarısından çok daha azını oluşturur ve nadiren yüksek rütbeli rahipler arasında listelenir, ancak Roma yazıtlarında kadınlar yeterince temsil edilmediğinden, katılımları kaydedilenden daha fazla olmuş olabilir. Bazı Romalı yazarlar İsis kültünü kadınlar arasında karışıklığı teşvik etmekle suçlamıştır. Jaime Alvar, kültün erkeklerin şüphesini çektiğini çünkü kadınlara kocalarının kontrolü dışında hareket edebilecekleri bir alan sağladığını öne sürmektedir. ⓘ
İsis rahipleri kendilerine özgü traşlı başları ve beyaz keten giysileriyle tanınırlardı; her iki özellik de Mısır rahiplerinden ve onların ritüel saflık gerekliliklerinden alınmıştır. Bir İsis tapınağında birkaç rahip rütbesinin yanı sıra çeşitli kült dernekleri ve sıradan adanmışlar için özel görevler bulunabilirdi. Birden fazla tapınağı denetleyen bir hiyerarşiye dair kanıt yoktur ve her tapınak diğerlerinden bağımsız olarak işlev görmüş olabilir. ⓘ
Tapınaklar ve günlük ayinler
Pergamon'daki Kızıl Bazilika, Pompei'deki İsis Tapınağı ya da Roma'daki Iseum Campense gibi Mısır dışındaki Mısır tanrılarına ait tapınaklar büyük ölçüde Greko-Romen tarzında inşa edilmiş, ancak Mısır tapınakları gibi duvarlarla çevrili geniş avlularla çevrelenmiştir. Bazen Mısır'dan ithal edilen antikalar da dahil olmak üzere Mısır temalı sanat eserleriyle süslenmişlerdir. Düzenleri geleneksel Roma tapınaklarından daha ayrıntılı olup, rahiplerin barınması ve çeşitli ritüel işlevler için odalar ve tenha bir kutsal alanda tanrıçanın kült heykelini içeriyordu. Mısır kült resimlerinin aksine, İsis'in Helenistik ve Roma heykelleri gerçek boyutlarında ya da daha büyüktü. Günlük ritüel hâlâ heykele her sabah özenli kıyafetler giydirmeyi ve ona içki sunmayı gerektiriyordu, ancak Mısır geleneğinin aksine rahipler İsis'in sıradan adanmışlarının sabah ritüeli sırasında kült heykeli görmelerine, ona doğrudan dua etmelerine ve önünde ilahiler söylemelerine izin veriyordu. ⓘ
Bu tapınaklarda saygı gösterilen bir diğer nesne de Nil'in sularının sembolü olarak kabul edilen sudur. Helenistik dönemde inşa edilen İsis tapınakları genellikle bu kutsal suyu depolayan ve Nil taşkınını taklit ederek su seviyesini yükseltip alçaltan yeraltı sarnıçları içeriyordu. Birçok Roma tapınağında bunun yerine Osiris'in bir kült imgesi ya da tezahürü olarak tapınılan bir su testisi kullanılmıştır. ⓘ
Kişisel tapınma
Roma larariumları ya da ev tapınakları, ev halkının tercihlerine göre seçilen çeşitli koruyucu tanrılar grubu olan penates heykelciklerini içeriyordu. MÖ birinci yüzyılın sonlarından MS dördüncü yüzyılın başlarına kadar İtalya'daki larariumlarda İsis ve diğer Mısır tanrılarına rastlanmıştır. ⓘ
Bu kült müritlerinden hem ritüel hem de ahlaki saflık ister, periyodik olarak ritüel banyolar ya da günlerce süren cinsel perhiz dönemleri talep ederdi. İsiyaklar bazen sokaklarda İsis'i öven şarkılar söyleyerek ya da bir tür kefaret olarak yaptıkları yanlışları halka açıklayarak dindarlıklarını düzensiz vesilelerle sergilerlerdi. ⓘ
Serapis de dahil olmak üzere Yunan tanrılarına ait bazı tapınaklarda, tapınanların tanrının rüyalarında kendilerine görünmesi ve onlara öğüt vermesi ya da hastalıklarını iyileştirmesi umuduyla tapınakta uyudukları kuluçka uygulaması vardı. Bazı araştırmacılar bu uygulamanın İsis'in tapınaklarında da yapıldığına inanmaktadır, ancak buna dair kesin bir kanıt yoktur. Bununla birlikte İsis'in, tapınanları inisiyasyona çağırmak da dahil olmak üzere başka durumlarda da rüyalar aracılığıyla iletişim kurduğu düşünülmüştür. ⓘ
İnisiyasyon
Bazı İsis tapınaklarında kültün yeni üyelerini inisiye etmek için gizemli ayinler yapılırdı. Bu ayinlerin Mısır kökenli olduğu iddia ediliyordu ve bazı Mısır ayinlerinin gizemli eğilimlerinden yararlanmış olabilirler. Bununla birlikte, esas olarak Yunan gizem kültlerine, özellikle de Demeter'e adanmış Eleusinian gizemlerine dayanıyor ve Mısır unsurlarıyla renklendiriliyorlardı. Gizem ayinleri İsis'in Greko-Romen kültünün en iyi bilinen unsurları arasında olmasına rağmen, sadece İtalya, Yunanistan ve Küçük Asya'da icra edildikleri bilinmektedir. İnisiyasyonlar adanan kişiye tanrıçayla ilgili dramatik ve mistik bir deneyim yaşatarak onun izinden gitme sürecine duygusal bir yoğunluk katıyordu. ⓘ
Altın Eşek, kahramanın İsis'in kültüne nasıl katıldığını anlatırken, İsiak inisiyasyonunun tek ayrıntılı anlatımını verir. Apuleius'un tarikat hakkında yazma nedenleri ve kurguladığı betimlemenin doğruluğu çok tartışılmıştır. Ancak bu anlatım, inisiyasyonlarla ilgili diğer kanıtlarla büyük ölçüde tutarlıdır ve akademisyenler konuyu incelerken bu anlatıma büyük ölçüde güvenirler. ⓘ
Eski gizem ayinleri, parlak ışıkla kesilen gece karanlığı, yüksek sesli müzik ve gürültü gibi çeşitli yoğun deneyimleri, duyularını bastırmak ve kendilerini adadıkları tanrıyla doğrudan temas hissi veren yoğun bir dini deneyim yaşatmak için kullanıyordu. Apuleius'un kahramanı Lucius bir dizi inisiyasyondan geçer, ancak yalnızca ilki ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Geceleyin İsis'in tapınağının en iç kısmına girdikten sonra şöyle der: "Ölümün sınırına geldim ve Proserpina'nın eşiğine bastıktan sonra tüm elementleri geçip geri döndüm. Gecenin ortasında güneşin parlak bir ışıkla parladığını gördüm, aşağıdaki tanrılarla ve yukarıdaki tanrılarla yüz yüze geldim ve onlara çok yakından saygı gösterdim." Bu şifreli açıklama, inisiyenin ölüler dünyasına yaptığı sembolik yolculuğun Osiris'in yeniden doğuşuna ve Mısır mitinde Ra'nın yeraltı dünyasına yaptığı yolculuğa benzetildiğini ve muhtemelen İsis'in kocasına yaptığı gibi inisiyeyi de ölümden geri getirdiğini ima etmektedir. ⓘ
Festivaller
Roma takvimleri MS birinci yüzyıl gibi erken bir tarihte İsis'in en önemli iki festivalini listelemiştir. İlk festival, İsis'in deniz üzerindeki etkisini kutlayan ve denizcilerin ve nihayetinde Roma halkının ve liderlerinin güvenliği için bir dua işlevi gören Mart ayındaki Navigium Isidis'ti. Çok çeşitli kostümler ve kutsal amblemler giyen İsis rahipleri ve adanmışlarının yerel İsis tapınağından denize ya da yakındaki bir nehre maket bir gemi taşımasını içeren ayrıntılı bir alaydan oluşuyordu. Diğeri ise Ekim sonu ve Kasım başında düzenlenen Isia'ydı. Mısır'daki öncüsü Khoiak festivali gibi Isia da İsis'in Osiris'i arayışının ritüel bir canlandırmasını ve ardından tanrının cesedi bulunduğunda yaşanan sevinci içeriyordu. Mart sonunda Harpokrates'in doğumunun kutlandığı Pelusia ve 12 Ağustos'ta İsis'in kendi doğumunun kutlandığı Lychnapsia ya da kandil festivali de dahil olmak üzere birkaç küçük festival daha İsis'e adanmıştır. ⓘ
İsis ve diğer çok tanrılı tanrıların festivalleri, o dönemde Hıristiyanlığın büyümesine ve yüzyılın sonuna doğru yoğunlaşan paganlara yönelik zulme rağmen, MS dördüncü yüzyıl boyunca kutlandı. Isia en azından MS 417'ye kadar kutlanmış ve Navigium Isidis altıncı yüzyıla kadar sürmüştür. Tüm Roma festivallerinin dini anlamı, gelenekler devam etse bile giderek unutuldu ya da göz ardı edildi. Bazı durumlarda bu gelenekler Erken Orta Çağ'ın birleşik klasik ve Hıristiyan kültürünün bir parçası haline gelmiştir. ⓘ
Hıristiyanlık üzerindeki olası etkileri
İsis'le ilgili tartışmalı bir soru da kültünün Hıristiyanlığı etkileyip etkilemediğidir. Bazı İsevi gelenekler, Roma İmparatorluğu Hıristiyanlaştıkça Hıristiyan geleneklerine dahil edilen pagan dini uygulamalar arasında yer almış olabilir. Örneğin Andreas Alföldi 1930'larda, maket bir teknenin taşındığı Ortaçağ Karnaval festivalinin Navigium Isidis'ten geliştiğini ileri sürmüştür. ⓘ
Hıristiyanlığın özelliklerinin İsis'inki de dahil olmak üzere pagan gizem kültlerinden ödünç alınıp alınmadığı üzerinde çok durulmuştur. İsis kültünün daha sadık üyeleri, Hıristiyanların yaptığı gibi, diğerlerinden üstün gördükleri bir tanrıya kişisel bir bağlılık göstermişlerdir. Hem Hıristiyanlığın hem de İsis kültünün bir kabul töreni vardı: İsis için gizemler, Hıristiyanlıkta vaftiz. Gizem kültlerinin ortak temalarından biri olan, ölümü ve dirilişi tapınan bireyin öbür dünyadaki refahıyla bağlantılı olabilecek bir tanrı, Hıristiyanlığın ana temasına benzemektedir. Hristiyanlığın temel inançlarının gizem kültlerinden alındığı iddiası 200 yılı aşkın bir süredir hararetli tartışmalara neden olmuştur. Bu tartışmalara yanıt olarak, antik gizem kültlerini inceleyen akademisyenler Hugh Bowden ve Jaime Alvar, Hıristiyanlık ve gizem kültleri arasındaki benzerliklerin fikirlerin doğrudan ödünç alınmasıyla değil, hepsinin içinde geliştiği ortak arka plan olan Greko-Romen kültüründen kaynaklandığını öne sürmektedir. ⓘ
İsis ve İsa'nın annesi Meryem arasındaki benzerlikler de incelenmiştir. Birçok Protestan, Katoliklerin Meryem'e olan hürmetinin paganizmin bir kalıntısı olduğunu savunduğundan, Protestan Hıristiyanlar ve Katolik Kilisesi arasında tartışmalara konu olmuşlardır. Klasikçi R. E. Witt, İsis'i Meryem'in "büyük öncüsü" olarak görmüştür. Daha önce İsis'e tapmış olan Hıristiyanlığa geçenlerin Meryem'i geleneksel tanrıçalarıyla aynı anlamda görmüş olabileceklerini öne sürmüştür. Bu ikisinin tarım ve denizcilerin korunması gibi çeşitli ortak etki alanlarına sahip olduğuna dikkat çekmiştir. Meryem'in "Tanrı'nın Annesi" sıfatını İsis'in "tanrının annesi" sıfatıyla ve Meryem'in "cennetin kraliçesi" sıfatını da İsis'in "cennetin kraliçesi" sıfatıyla karşılaştırmıştır. Erken dönem Hıristiyanlık tarihçisi Stephen Benko, Meryem'e olan bağlılığın sadece İsis'e değil, birçok tanrıçaya tapınmadan derinden etkilendiğini savunmaktadır. Buna karşılık kilise tarihçisi John McGuckin, Meryem'in bu tanrıçalardan ikonografi gibi yüzeysel özellikler aldığını, ancak kültünün temellerinin tamamen Hıristiyan olduğunu söylemektedir. ⓘ
İsis'in Horus'u kucağına aldığı görüntülerin Meryem ikonografisini, özellikle de Meryem'in bebek İsa'yı emzirdiği görüntüleri etkilediği sık sık öne sürülür, zira Mısır dışındaki antik Akdeniz dünyasında emziren kadın görüntüleri nadirdir. Vincent Tran Tam Tinh, Horus'u emziren İsis'in en son resimlerinin MS dördüncü yüzyıla, İsa'yı emziren Meryem'in en eski resimlerinin ise MS yedinci yüzyıla ait olduğuna işaret etmektedir. Sabrina Higgins, bu çalışmadan yola çıkarak, İsis ve Meryem ikonografileri arasında bir bağlantı varsa, bunun Mısır'daki imgelerle sınırlı olduğunu savunuyor. Buna karşılık Thomas F. Mathews ve Norman Muller, İsis'in geç antik dönem panel resimlerindeki pozunun Mısır içinde ve dışında çeşitli Meryem ikonalarını etkilediğini düşünüyor. Elizabeth Bolman, Meryem'in İsa'yı emzirdiği bu erken dönem Mısır resimlerinin, tıpkı eski Mısır ikonografisinde emziren tanrıça resimlerinin yaptığı gibi, onun tanrısallığını vurgulamayı amaçladığını söylüyor. Higgins, bu tür benzerliklerin İsis imgelerinin Meryem'inkileri etkilediğini kanıtladığını, ancak Hıristiyanların İsis'in ikonografisini veya kültünün diğer unsurlarını kasıtlı olarak benimsediğini kanıtlamadığını savunmaktadır. ⓘ
Daha sonraki kültürlerdeki etki
İsis'in anısı ona tapınmanın yok olmasından sonra da varlığını sürdürmüştür. Yunanlılar ve Romalılar gibi birçok modern Avrupalı da eski Mısır'ı derin ve çoğu zaman mistik bir bilgeliğin yuvası olarak görmüş ve bu bilgelik çoğu zaman İsis ile ilişkilendirilmiştir. Giovanni Boccaccio'nun 1374 tarihli De mulieribus claris adlı eserinde klasik kaynaklara dayanarak yazdığı İsis biyografisi, onu insanlığa uygarlık becerilerini öğreten tarihi bir kraliçe olarak ele almıştır. Bazı Rönesans düşünürleri İsis'e dair bu bakış açısını detaylandırmıştır. Annio da Viterbo, 1490'larda İsis ve Osiris'in Yunanistan'dan önce İtalya'yı medenileştirdiğini iddia etmiş, böylece ülkesi ile Mısır arasında doğrudan bir bağlantı kurmuştur. Annio'nun hamisi Papa Alexander VI için yapılan Borgia Apartmanları, Osiris efsanesinin resimli yorumunda aynı temayı içermektedir. ⓘ
Batı ezoterizmi sıklıkla İsis'e atıfta bulunmuştur. İki Roma ezoterik metni, İsis'in gizli bilgiyi Horus'a aktardığı mitik motifi kullanmıştır. Kore Kosmou'da, Hermes Trismegistus'tan aktarılan bilgeliği ona öğretir ve erken dönem simya metni Isis the Prophetess to Her Son Horus'ta ona simya tarifleri verir. Hermes Trismegistus'u Mısırlı bir bilge olarak gören ve sıklıkla onun eline atfedilen metinlerden yararlanan erken modern ezoterik edebiyat da bazen İsis'e atıfta bulunmuştur. Farklı bir açıdan, Apuleius'un İsiak inisiyasyonu tasviri birçok gizli cemiyetin uygulamalarını etkilemiştir. Jean Terrasson'un 1731 tarihli romanı Sethos, Apuleius'u İsis'e adanmış hayali bir Mısır inisiyasyon ayini için ilham kaynağı olarak kullanmıştır. On sekizinci yüzyıl boyunca çeşitli masonik ve masonluktan esinlenen cemiyetlerdeki gerçek ritüellerin yanı sıra Wolfgang Amadeus Mozart'ın 1791 tarihli Sihirli Flüt operası başta olmak üzere diğer edebi eserlerde de taklit edilmiştir. ⓘ
Rönesans'tan itibaren, Plutarch ve Proclus'un bahsettiği peçeli İsis heykeli, MS beşinci yüzyılda Macrobius'un eserlerinde İsis'i doğa ile eşitleyen bir pasaja dayanarak doğanın kişileştirilmesi olarak yorumlandı. On yedinci ve on sekizinci yüzyıllardaki yazarlar bu imgeye çok çeşitli anlamlar yüklemişlerdir. İsis doğayı her şeyin anası olarak, bilim tarafından ortaya çıkarılmayı bekleyen bir dizi hakikat olarak, doğaya içkin olan anonim, esrarengiz bir tanrıya dair panteist kavramın bir sembolü olarak ya da kendinden geçmiş gizem ayinleri aracılığıyla deneyimlenebilecek huşu uyandıran yüce bir güç olarak temsil etmiştir. Fransız Devrimi sırasında Fransa'nın Hıristiyanlıktan arındırılmasında, geleneksel Hıristiyanlığa bir alternatif olarak hizmet etti: doğayı, modern bilimsel bilgeliği ve Hıristiyanlık öncesi geçmişle bir bağlantıyı temsil edebilecek bir sembol. Bu nedenlerle İsis'in imgesi, Fontaine de la Régénération gibi devrimci hükümet ve Birinci Fransız İmparatorluğu tarafından desteklenen sanat eserlerinde yer aldı. İsis'in peçesi metaforu on dokuzuncu yüzyıl boyunca dolaşımda kalmaya devam etti. Ezoterik Teosofi geleneğinin kurucusu Helena Blavatsky, 1877 tarihli Teosofi kitabına Isis Unveiled (Peçesi Açılmış İsis) adını vererek, kitabın doğa hakkında bilimin ortaya koyamadığı ruhani gerçekleri ortaya çıkaracağını ima etmiştir. ⓘ
Modern Mısırlılar arasında İsis, Mısır'ın İngiliz yönetiminden bağımsızlığını kazandığı 1920'ler ve 1930'lardaki Firavunizm hareketi sırasında ulusal bir sembol olarak kullanılmıştır. Mohamed Naghi'nin Mısır Parlamentosu'nda sergilenen Mısır'ın Rönesansı adlı tablosu ve Tevfik el-Hakim'in Ruhun Dönüşü adlı oyunu gibi eserlerde İsis ulusun yeniden canlanışını sembolize etmektedir. Mahmoud Mokhtar'ın Mısır'ın Rönesansı adlı heykeli de İsis'in peçesini kaldırması motifini işlemektedir. ⓘ
İsis, süper kahraman serileri gibi kurgu eserlerde sıkça yer almakta, ismi ve imajı reklamlar ve kişi isimleri gibi birbirinden farklı yerlerde karşımıza çıkmaktadır. Yunancada "İsis'in hediyesi" anlamına gelen İsidoros ismi, pagan kökenlerine rağmen Hıristiyanlıkta varlığını sürdürmüş ve İngilizce Isidore ve türevlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yirminci yüzyılın sonlarında ve yirmi birinci yüzyılın başlarında "İsis" popüler bir dişil isim haline gelmiştir. ⓘ
İsis, modern ezoterik ve pagan inanç sistemlerinde yer almaya devam etmektedir. Kısmen Apuleius'tan esinlenen, tüm dişil ilahi güçleri cisimleştiren tek bir tanrıça kavramı, on dokuzuncu yüzyıl ve yirminci yüzyılın başlarında edebiyatta yaygın bir tema haline geldi. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Altın Şafak Hermetik Tarikatı ve 1930'larda Dion Fortune gibi ezoterizmdeki etkili gruplar ve figürler, bu her şeyi kapsayan tanrıçayı kendi inanç sistemlerine uyarladılar ve ona İsis adını verdiler. Bu İsis anlayışı, çağdaş büyücülüğün birçok biçiminde bulunan Büyük Tanrıça'yı etkilemiştir. Günümüzde Kemetik Ortodoksluk veya Ebedi Kaynak Kilisesi gibi eski Mısır dininin yeniden inşası, saygı duydukları tanrılar arasında İsis'e de yer vermektedir. Dişi tanrısallığa odaklanan eklektik bir dini organizasyon kendisini İsis Kardeşliği olarak adlandırmaktadır çünkü rahibelerinden biri olan M. Isidora Forrest'in sözleriyle İsis "tüm insanlar için tüm Tanrıçalar" olabilir. ⓘ
Galeri
İsis
İsis
İsis
Situla taşıyan İsis rahibesi Roma heykeli ⓘ
