Asklepios

Asklepios ⓘ
Tıp, şifa, gençleştirme ve hekimlerin tanrısı
Yılan dolamalı asasıyla Asklepios, Epidaurus Arkeoloji Müzesi
Sembol	Yılan dolamalı asa
Kişisel bilgiler
Ebeveynler	Apollo ve Coronis
Kardeşler	Asklepios'un üvey kardeşleri
Konsorsiyum	Epione
Çocuklar	Hygeia Iaso Aceso Aglaea Her Derde Deva Machaon Podalirius Telesphoros Aratus
Roma eşdeğeri	Vejovis

Asklepios (/æsˈkliːpiəs/; Yunanca: Ἀσκληπιός Asklēpiós [asklɛːpiós]; Latince: Aesculapius) Antik Yunan dini ve mitolojisinde bir kahraman ve tıp tanrısıdır. Apollon ve Coronis'in ya da Arsinoe'nin ya da sadece Apollon'un oğludur. Asklepios tıp sanatının iyileştirici yönünü temsil eder; kızları "Asklepiades" şunlardır: Hygieia ("Sağlık, Sağlıklılık"), Iaso (ἴασις "iyileşme, iyileşme, iyileşme", hastalıktan iyileşme tanrıçası), Aceso (ἄκεσις "iyileşme", iyileşme sürecinin tanrıçası), Aegle (iyi sağlık tanrıçası) ve Panacea (evrensel çare tanrıçası). Ayrıca birkaç oğlu da vardır. Roma/Etrüsk tanrısı Vediovis ve Mısırlı Imhotep ile ilişkilendirilmiştir. Apollo ile Paean ("Şifacı") sıfatını paylaşmıştır. Yılan dolamalı bir asa olan Asklepios'un asası (caduceus'a benzer) günümüzde de tıbbın sembolü olmaya devam etmektedir. Bu tanrıya hizmet eden hekimler ve yardımcıları Asklepios'un Terapistleri olarak bilinirdi. ⓘ

Yılanlı asası ile Yunan söylencelerinde Apollon’un oğlu olarak geçer. Buna göre; Teselya Kralı’nın kızı Koronis tanrı Apollon ile ilişkiye girer ve ondan gebe kalır. Ne var ki, tanrının çocuğunu karnında taşırken Arkadya’dan gelen bir yabancıyı da yatağına alır. Bu haberi tanrıya kutsal kuşu olan karga verir.Apollon kız kardeşi Artemis'i Koronis'i cezalandırmak üzere görevlendirir. Artemis de kadını bir odun yığınının üzerinde diri diri yanmaya mahkûm eder. O ateş öyle büyüktür ki, o zamanlar köpükler gibi ak olan karga tüyleri, o günden sonra is karası rengi olur. Kadın alevler üzerinde can vermek üzeredir ki; Apollon çocuğunu Koronis’in karnından alır. Çocuğu yetiştirmesi için at adam Kheiron’a verir. ⓘ

Bu olay hekim-tanrının son anda kurtarıcı olarak yetişmesinin simgesidir. Asklepios’a hekimlik sanatını öğreten Kheiron bütün at adamlar gibi doğanın içinde yaşayan, doğanın sırrına ermiş bir varlıktır. Sağlığın kaynağı da doğada olduğuna göre; Kheiron’un açık havada, güneşin altında şifalı otlardan ve sulardan yararlanma yollarını bilmesi de gerçek olarak ortaya çıkmaktadır. Asklepios böylece usta bir hekim olarak yetişir, hekimliğin ve cerrahlığın tüm bilgilerini edinir. ⓘ

Asklepios, elindeki asasını (ki bu asa da bugün bildiğimiz, tıbbın simgesi olan yılan dolanmış asadır.) yanından hiç ayırmaz, gittiği her yere onu da götürür, yorulduğu zaman da ondan destek alır. Daha öteye giderek, ölüleri bile diriltmeye çalışır. Bunun sırrını efsane şöyle açıklar: Tanrıça Athena, Gorgon canavarı öldüğü zaman bedeninden akan kanı toplamış ve Asklepios’a vermiştir. Gorgon’nun sağ tarafındaki damarlarda zehirli, sol tarafındaki damarlarda şifalı kan varmış. Asklepios bu şifalı kanla ölüleri diriltme yoluna gitmiş. ⓘ

Ancak insanların ölümsüz olması fikri hem Zeus'un iktidarını sarsmış, hem de yeraltınının tanrısı Hades'i çok kızdırmış. Ve Hades kardeşini bir şeyler yapması konusunda kışkırtmış, Zeus da Asklepius'un başına bir şimşek fırlatarak onu öldürmüş. Derler ki o an Asklepius'un elinde reçete yazılı olan kâğıt toprağa düşmüş ve yağan yağmurla üzerindeki yazılar toprağa karışmış. Oradan da her derde deva sarımsak bitmiş. Apollon da, Zeus’a yıldırımları bağışlayan Kykloplar’ı öldürerek, oğlunun öcünü almış. ⓘ

Asklepios heykeli ⓘ

Asklepios’un yok oluşundan sonra hekimlik sanatını kızı, Hygieia (Yunanca sağlık anlamına gelir) ve oğulları Asklepiades adında bir lonca düzeni içinde sürdürmüşlerdir. Atina'da, Bergama'da, İzmir'de Asklepios adına tapınaklar kurmuşlardır. Bergama'da Asclepion adıyla bilinen sağlık sitesi antik Yunan dünyasındaki üç büyük sağlık sitesinden biri olarak kabul edilir. ⓘ

Asklepios efsanesine Anadolu'da yapılan bir katkı da şudur (aynı hikâye Lokman Hekim içinde anlatılır); Zeus Asklepios'u yıldırımıyla öldürünce bu sırada hekimin yazmakta olduğu reçete oradaki bir otun üzerine düşmüş, yağan yağmurla kâğıttaki yazı toprağa karışarak her derde deva sarımsak meydana gelmiştir. ⓘ

Diğer bir söylenceye göre, Asklepios daima elinde asasıyla dolaşırmış. Bu asa, hekim, hastalarına giderken ona destek olur; asasına yaslanan hekim ondan güç alır; yorulmadan hastadan hastaya koşarak şifa dağıtırmış. Asklepios'un Asası hekimliğin simgesidir ve veteriner hekimlerde aynen beşeri hekimlerde çift başlı yılan olarak kullanılan sembolüdür. Asklepios'un diğer simgeleri: Çam kozalakları, defne dalları, keçi ve köpektir. ⓘ

Etimoloji

İsmin etimolojisi bilinmemektedir. R.S.P. Beekes, Frisk'in Griechisches etymologisches Wörterbuch (Yunanca Etimolojik Sözlük) adlı eserinin gözden geçirilmiş versiyonunda farklı girişimlerin şu özetini vermektedir:

"H. Grégoire (R. Goossens ve M. Mathieu ile birlikte) Asklépios, Apollon Smintheus et Rudra 1949 (Mém. Acad. Roy. de Belgique. Cl. d. lettres. 2. sér. 45), bu ismi σκάλοψ, ἀσπάλαξ 'köstebek' ile ilişkilendirerek 'köstebek-kahraman' olarak açıklar ve Epidauros'taki Tholos ile bir köstebek binasının benzerliğine atıfta bulunur. (Bu nedenle Puhvel, Comp. Mythol. 1987, 135.) Ancak Asklepios'un varyantları ile 'köstebek' kelimesinin varyantları uyuşmaz. ⓘ

İsim Ön Yunanca kelimeler için tipiktir; küçük varyasyonlar dışında (π için β, λα için αλ(α)) α/αι (iyi bilinen bir varyasyon; Fur. 335-339) ve ardından -γλαπ- veya -σκλαπ-/-σχλαπ/β-, i. e. e. sesli bir velar (-σ-'siz) veya sessiz bir velar (veya aspire edilmiş bir velar: substr. dilde üçü arasında bir ayrım olmadığını biliyoruz) ile bir -σ-. Bence -σ- orijinal bir affrikatı (muhtemelen δ gibi) -γ-'dan önce kaybolmuştur (Yunancada -σγ- grubu nadirdir ve kesinlikle başka bir ünsüzden önce gelir). ⓘ

Szemerényi'nin (JHS 94, 1974, 155) Hitt. assula(a)- 'iyi olmak' ve piya- 'vermek' şeklindeki etimolojisi veları açıklamadığı için doğru olamaz." ⓘ

Beekes, Ön-Yunan proto-formu *Atyklap-'ı önermiştir. ⓘ

Adı, doğumuyla ilgili bir hikâyeden dolayı "kesip açmak" anlamına geliyor olabilir. ⓘ

Mitoloji

Doğum

Asklepios, Apollon ile en eski anlatılara göre Coronis adında ölümlü bir kadının oğluydu. İschys adında bir ölümlüyle yatarak sadakatsizlik gösterdiğinde, Apollon kehanet güçleriyle bunu fark etti ve İschys'i öldürdü. Coronis, Apollon'a sadakatsizlik ettiği için Artemis tarafından öldürülmüş ve yakılmak üzere bir cenaze ateşine atılmış, ancak Apollon çocuğu Coronis'in rahminden keserek kurtarmıştır. ⓘ

Delphia geleneğine göre Asklepios, Apollon tapınağında, Lachesis'in ebe olarak görev yaptığı ve Apollon'un Coronis'in sancılarını dindirdiği sırada doğmuştur. Apollon çocuğa Coronis'in lakabı olan Aegle'nin adını vermiştir. ⓘ

Fenike geleneği Asklepios'un Apollon'dan hiçbir kadın olmadan doğduğunu savunur. ⓘ

Roma versiyonuna göre Apollon, Coronis'in ölümlü Ischys ile ihanetini kuzgunu aracılığıyla öğrenmiş ve onu oklarıyla öldürmüştür. Son nefesini vermeden önce, Apollon'a onun çocuğuna hamile olduğunu açıklamıştır. Apollon yaptıklarından pişman olmuş ve başarısız bir şekilde onu kurtarmaya çalışmış. Sonunda, ateş tarafından tüketilmeden önce oğullarını güvenli bir şekilde karnından çıkardı. ⓘ

Bir başka versiyonda, Apollon'un çocuğuna hamile olan Coronis, babasına Peloponnesos'a kadar eşlik etmek zorunda kalmıştır. Hamileliğini babasından saklamıştı. Epidaurus'ta bir erkek çocuk doğurmuş ve onu Tittheion (τίτθη "sütanne", τιτθεύω "emzirmek, emzirmek") adlı bir dağda teşhir etmiştir. Çocuğa dağın etrafında otlayan keçilerden biri süt verir ve sürünün bekçi köpeği tarafından korunurdu. Keçilerin ve bekçi köpeklerinin sahibi Aresthanas çocuğu buldu. Yanına yaklaştığında, çocuktan çakan şimşeği gördü ve bunun ilahi bir işaret olduğunu düşünerek çocuğu yalnız bıraktı. Asklepios daha sonra Apollon tarafından alındı. ⓘ

Eğitim ve maceraları

Asklepios'un (Melos) Zeus benzeri yüz özellikleri ⓘ

Apollon kurtarılan bebeğe "Asklepios" adını verir ve onu bir süre büyütür ve ona tıpla ilgili birçok şey öğretir. Ancak, üvey kardeşi Aristaeus gibi, Asklepios da resmi eğitimini kendisine tıp sanatını öğreten centaur Chiron'un yanında almıştır. ⓘ

Asklepios'un yaptığı bir iyiliğe karşılık olarak bir yılanın Asklepios'un kulaklarını yalayarak temizlediği ve ona gizli bilgileri öğrettiği söylenir (Yunanlılar için yılanlar bilgelik, şifa ve dirilişin kutsal varlıklarıydı). Asklepios yılanla süslenmiş bir asa taşırdı ve bu asa şifa ile ilişkilendirilirdi. Başka bir versiyona göre Asklepios'a (ya da başka bir efsanede Polyidus'a) Glaucus'un hayatını geri getirmesi emredildiğinde, gizli bir hapishaneye kapatılır. Ne yapması gerektiğini düşünürken, bir yılan asasının yanına sokulur. Düşüncelerinde kaybolan Asklepios, asasıyla tekrar tekrar vurarak bilmeden onu öldürdü. Daha sonra başka bir yılan ağzında bir otla oraya gelmiş ve otu ölü yılanın başına koymuş, yılan da kısa sürede canlanmış. Bunu gören Asklepios da aynı otu kullanarak Glaucus'u geri getirmiş. Zehirsiz bir pan-Akdeniz yılanı türü olan Asklepios yılanı (Zamenis longissimus) adını tanrıdan almıştır. ⓘ

Aslen Hepius olarak anılırdı ancak gözlerinden tedavi edilemez bir rahatsızlığı olan Epidaurus hükümdarı Ascles'i iyileştirdikten sonra popüler adı olan Asklepios'u aldı. Asklepios bir şifacı olarak o kadar ustalaşmıştır ki hem Chiron'u hem de babası Apollon'u geçmiştir. Asklepios bu nedenle ölümden kaçmayı ve başkalarını ölümün eşiğinden ve ötesinden hayata döndürmeyi başardı. Bu durum aşırı insan bolluğuna neden olmuş ve Zeus insan nüfusunun sayısındaki dengeyi korumak için onu öldürmeye başvurmuştur. ⓘ

Bir noktada Asklepios, Kalydon Yaban Domuzu avına katılanlar arasındaydı. ⓘ

Odessos'tan, bir yüzünde Hygieia ile Asklepios'u, diğer yüzünde Gordian III'ün portresini gösteren Roma sikkesi (35mm, 28g) ⓘ

Evlilik ve aile

Asklepios Epione ile evliydi ve ondan beş kızı vardı: Hygieia, Panacea, Aceso, Iaso ve Aegle ve üç oğlu: Machaon, Podaleirios ve Telesphoros. Ayrıca Aristodama'dan Aratus adında bir oğlu olmuştur. ⓘ

Bir tanrı olarak ölüm ve diriliş

Asklepios bir zamanlar Tyndareus, Capaneus, Glaucus, Hymenaeus, Lycurgus ve diğerleri gibi ölüleri hayata döndürmeye başlamıştır. Diğerleri ise Artemis'in isteği üzerine Hippolytus'u ölümden döndürdüğünü ve bunun için altın aldığını söyler. Bu, Asklepios'un ölüleri dirilttiğine dair tek bilgidir. Diğer tüm anlatımlarda yeteneklerini sadece bir hekim olarak kullandığı söylenir. ⓘ

Ancak Hades, Asklepios'u tebaasını çalmakla suçlamış ve bu konuda kardeşi Zeus'a şikayette bulunmuştur. Diğerlerine göre Zeus, Asklepios'un diriltme sanatını diğer insanlara da öğreteceğinden korkmuştur. Bu yüzden yıldırımıyla Asklepios'u öldürmüş. Bu Apollon'u kızdırmış ve o da Zeus için şimşekleri yapan Kyklopları öldürmüş. Bu hareketinden dolayı Zeus Apollon'u Olimpos'tan sürgün etti ve bir yıl boyunca Teselya Kralı Admetus'a hizmet etmesini emretti. Asklepios'un ölümünden sonra Zeus onun bedenini Ophiuchus ("Yılan Tutan") takımyıldızı olarak yıldızların arasına yerleştirmiştir. ⓘ

Ancak daha sonra Apollon'un isteği üzerine Zeus Asklepios'u bir tanrı olarak diriltmiş ve ona Olimpos'ta bir yer vermiştir. ⓘ

Kutsal yerler ve uygulamalar

Asklepios (ortada) Kos'a gelir ve Hipokrat (solda) ve bir vatandaş (sağda) tarafından karşılanır, mozaik, MS 2.-3. yüzyıl ⓘ

MÖ 1. yüzyıl coğrafyacısı Strabon'a göre en eski ve en önemli asklepion (ya da şifa tapınağı) Trikala'da bulunuyordu. MS 1. yüzyılda Yuhanna İncili'nin 5. bölümünde anlatılan Bethesda Havuzu, 1964 yılında arkeologlar tarafından bir asklepionun parçası olarak bulunmuştur. Asklepios'un en ünlü tapınaklarından biri MÖ dördüncü yüzyıla tarihlenen kuzeydoğu Peloponez'deki Epidaurus'tadır. Bir başka ünlü Asklepion ise yaklaşık bir yüzyıl sonra, efsanevi "tıbbın babası" Hipokrat'ın kariyerine başlamış olabileceği Kos adasında inşa edilmiştir. Diğer asklepieia'lar Gortys (Arcadia'da) ve Asya'da Pergamum'da bulunmaktaydı. ⓘ

MÖ beşinci yüzyıldan itibaren Asklepios kültü çok popüler hale gelmiş ve hacılar hastalıklarından kurtulmak için onun şifa tapınaklarına (Asklepieia) akın etmişlerdir. Ritüel arınmanın ardından tanrıya adaklar ya da kurbanlar sunulur (yöntemine göre) ve dua eden kişi geceyi kutsal alanın en kutsal bölümü olan abatonda (ya da adyton) geçirirdi. Görülen rüyalar ya da vizyonlar, yorumlama süreciyle uygun tedaviyi reçete edecek olan bir rahibe bildirilirdi. Bazı şifa tapınaklarında hasta dilekçe sahiplerinin yaralarını yalamak için kutsal köpekler de kullanılırdı. Asklepios'un onuruna, belirli bir tür zehirsiz yılan şifa ritüellerinde sıklıkla kullanılırdı ve bu yılanlar - Asklepios Yılanları - hasta ve yaralıların uyuduğu yatakhanelerde yerde serbestçe sürünürdü. Bu yılanlar, klasik dünya boyunca her yeni Asklepios tapınağının kuruluşunda tanıtılmıştır. ⓘ

Orijinal Hipokrat Yemini "Hekim Apollon, Asklepios, Hygieia, Panacea ve tüm tanrılar adına yemin ederim ki..." diye başlıyordu. ⓘ

Daha sonraki bazı dini hareketler Asklepios ile bağlantıları olduğunu iddia etmiştir. MS 2. yüzyılda tartışmalı mucize yaratıcısı İskender, "keten başlı" bir yılan olan tanrısı Glycon'un Asklepios'un bir cisimleşmiş hali olduğunu iddia etmiştir. Yunanlı retorikçi ve hicivci Lucian, gelecek nesiller için bu dolandırıcıyı kınamak amacıyla Alexander the False Prophet (Sahte Peygamber İskender) adlı eserini yazmıştır. İskender'i "yalan, hile, yalancı şahitlik ve kötülükten oluşan bir karaktere sahip olarak tanımladı; [bu karakter] kolaycı, cüretkâr, atılgan, planlarını uygulamada gayretli, inandırıcı, ikna edici, iyi gibi maskelenen ve amacına tamamen zıt bir görünüm sergileyen bir karakterdi." Roma'da Asklepios ve Hygia Koleji, İmparatorluk kültüne de katılan bir gömü topluluğu ve yemek kulübü olarak hizmet veren bir dernekti (collegium). ⓘ

Botanik cinsi Asclepias (genellikle süt otu olarak bilinir) onun adını taşır ve tıbbi bitki A. tuberosa veya "Pleurisy kökü" içerir. ⓘ

Asklepios, 1995-2001 Yunan 10,000 drahmilik banknotunun arka yüzünde tasvir edilmiştir. ⓘ

Milet şehrinde, arkeologlar şehrin tiyatrosunun altında Asklepios kültü ile ilişkili bir mağara keşfetmişlerdir. ⓘ

Dış kaynaklar

• Erhat, Ezra (2004 ), Mitoloji Sözlüğü İstanbul:Remzi Kitabevi (Büyük Fikir Kitapları Dizisi) ISBN 9789751403919
• Salt, Alparslan (2006) Semboller Ansiklopedisi, İstanbul: Ruh ve Madde Yayıncılık/Yayınevi Genel Dizisi. ISBN 9789756377178 ⓘ