Erivan

Yerevan Երևան ⓘ
Başkent şehri
Yukarıdan aşağıya, soldan sağa: Ağrı Dağı ile Erivan silüeti - Tamanyan Caddesi - Cascade'deki Cafesjian Müzesi - Aziz Gregory Katedrali - Tsitsernakaberd Soykırım Anıtı - Opera Tiyatrosu - Matenadaran Eski El Yazmaları Müzesi - Gece Cumhuriyet Meydanı
Bayrak Mühür
Lakap(lar):  "Pembe Şehir" (վարդագույն քաղաք vardaguyn k'aghak' , kelimenin tam anlamıyla "pembe şehir")
Yerevan Ermenistan'da Yerevan'ın Konumu Yerevan Erivan (Asya) Yerevan Erivan (Avrupa)
Koordinatlar: 40°10′53″N 44°30′52″E
Ülke	Ermenistan
Yerleşik (Shengavit)	c. MÖ 3300
Urartulu I. Argişti tarafından Erebuni olarak kuruldu	MÖ 782
Alexander tarafından şehir statüsü	1 Ekim 1879
Ermenistan'ın Başkenti	19 Temmuz 1918 (de facto)
İdari Bölgeler	12
Hükümet
- Tip	Belediye Başkanı-Konsey
- Vücut	Belediye Meclisi
- Belediye Başkanı	Hraçya Sarkisyan
Alan
- Başkent şehri	223 km2 (86 sq mi)
En yüksek rakım	1.390 m (4.560 ft)
En düşük yükseklik	865 m (2,838 ft)
Nüfus  (2011 nüfus sayımı)
- Başkent şehri	1,060,138
- Tahmin  (2022)	1,092,800
- Yoğunluk	4.824/km2 (12.490/q mi)
- Metro (2001 tahmini)	1,420,000
Demonim(ler)	Yerevantsi(s), Yerevanite(s)
Saat dilimi	UTC+04:00 (AMT)
Alan kodu(ları)	+374 10
Uluslararası havalimanı	Zvartnots Uluslararası Havalimanı
HDI (2018)	0.802 çok yüksek - 1.
Web sitesi	www.yerevan.am

Erivan (Birleşik Krallık: /ˌjɛrəˈvæn/ YERR-ə-VAN, ABD: /-ˈvɑːn/ -VAHN, Ermenice: Երևան [jɛɾɛˈvɑn] (dinle), bazen Erevan olarak da yazılır) Ermenistan'ın başkenti ve en büyük şehridir ve dünyanın sürekli yerleşim gören en eski şehirlerinden biridir. Hrazdan Nehri boyunca yer alan Erivan, ülkenin idari, kültürel ve endüstriyel merkezidir. Ermenistan tarihinde on dördüncü, Ararat Ovası'nda ya da çevresinde yer alan yedinci başkent olan Erivan, 1918'den bu yana başkenttir. Şehir aynı zamanda Ermeni Apostolik Kilisesi'nin en büyük piskoposluğu ve dünyanın en eski piskoposluklarından biri olan Araratian Pontifical Diocese'nin merkezi olarak hizmet vermektedir. ⓘ

Erivan'ın tarihi M.Ö. 8. yüzyıla, M.Ö. 782 yılında Urartu Kralı I. Argişti tarafından Ararat Ovası'nın batı ucunda Erebuni Kalesi'nin kurulmasına kadar uzanmaktadır. Erebuni "büyük bir idari ve dini merkez, tam bir kraliyet başkenti olarak tasarlanmıştı." Antik Ermeni Krallığı'nın son dönemlerinde yeni başkentler kurulmuş ve Erivan'ın önemi azalmıştır. İran ve Rus yönetimi altında, sırasıyla 1736'dan 1828'e kadar Erivan Hanlığı'nın ve 1850'den 1917'ye kadar Erivan Valiliği'nin merkezi olmuştur. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Erivan, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Ermeni soykırımından kurtulan binlerce kişinin bölgeye gelmesiyle Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin başkenti oldu. Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nin bir parçası olduğu 20. yüzyılda şehir hızla büyüdü. Birkaç on yıl içinde Erivan, Rus İmparatorluğu'nun bir taşra kasabasından Ermenistan'ın başlıca kültür, sanat ve sanayi merkezine dönüştü ve aynı zamanda ulusal hükümetin merkezi haline geldi. ⓘ

Ermeni ekonomisinin büyümesiyle birlikte Erivan büyük bir dönüşüm geçirmiştir. 2000'li yılların başından bu yana şehir genelinde çok sayıda inşaat yapılmış ve Sovyet döneminde nadir bulunan restoran, mağaza ve sokak kafeleri gibi perakende satış noktaları çoğalmıştır. 2011 yılı itibariyle Erivan'ın nüfusu 1.060.138 olup Ermenistan'ın toplam nüfusunun %35'inden biraz fazladır. Resmi tahminlere göre 2022 yılında şehrin mevcut nüfusu 1.092.800'dür. Erivan, UNESCO tarafından 2012 Dünya Kitap Başkenti seçilmiştir. Erivan Eurocities'in ortak üyesidir. ⓘ

Erivan'ın önemli simgelerinden Erebuni Kalesi şehrin doğum yeri olarak kabul edilir, Katoghike Tsiranavor kilisesi Erivan'ın ayakta kalan en eski kilisesidir ve Aziz Gregory Katedrali dünyanın en büyük Ermeni katedralidir, Tsitsernakaberd Ermeni soykırımı kurbanlarının resmi anıtıdır. Şehir birçok opera binası, tiyatro, müze, kütüphane ve diğer kültürel kurumlara ev sahipliği yapmaktadır. Erivan Opera Tiyatrosu Ermenistan başkentinin ana gösteri salonudur, Ermenistan Ulusal Galerisi Ermenistan'daki en büyük sanat müzesidir ve Ermenistan Tarih Müzesi ile aynı binayı paylaşmaktadır ve Matenadaran deposu dünyadaki en büyük eski kitap ve el yazması depolarından birini içermektedir. ⓘ

Erivan Երևան
Başkent
Bayrak Arma
Erivan Erivan'ın Ermenistan'daki konumu.
Ülke	Ermenistan
Başkent	Erivan
İdare
• Belediye başkanı	Hayk Marutyan
Yüzölçümü
• Başkent	227 km² (87 mil²)
Rakım	989 m (3.244 ft)
En yüksek nokta	1.390 m (4.560 ft)
En alçak nokta	865 m (2.837 ft)
Nüfus  (2006)
• Başkent	1.091.235
• Yoğunluk	4.807/km² (12.450/mil²)
• Metropol	1.104.900
Zaman dilimi	UTC+04.00 (GMT)
Resmî site www.yerevan.am

Erivan (Ermenice: Երևան, bazen "Երեվան" olarak da yazılır, /ˌjɛrəˈvɑːn/; Osmanlı döneminde Farsça: ﺭﺍﻭﻦ, Revan , Azerice: İrəvan), Ermenistan'ın en büyük şehri ve 1918'den beri başkentidir. Erivan, Ermenistan'ın on ikinci başkentidir. ⓘ

Ermenistan ekonomisinin gelişmesiyle, Erivan hızla değişmektedir. 2000'li yılların başından itibaren şehrin dört bir köşesinde, birçok yeni alan inşa edilmiştir. Yeni altyapılarıyla (binalar, mahalleler, sokaklar, restoranlar ve diğer mağazalar) Erivan kenti hızla batılılaşarak, 70 yıl süren Sovyet idaresinin izini silmektedir. ⓘ

Tahminlere göre 2007'deki Erivan nüfusu 1.107.800'dür. Kentin banliyöleri de dahil olduğu zaman şehrin toplam nüfusu yaklaşık 1.245.700 kişiye ulaşmaktadır (şu anki resmî tahmin), yani Ermenistan nüfusunun %42'si bu şehirde yaşamaktadır. ⓘ

Etimoloji

Erebuni Kalesi'ndeki Erivan'ın "doğum belgesi" - Urartu Kralı I. Argişti tarafından MÖ 782'de şehrin kuruluşu hakkında bazalt taş levha üzerine bırakılan çivi yazılı bir yazıt ⓘ

"YEREVAN" (ԵՐԵՒԱՆ) 1223 yılına tarihlenen Keçaris'ten bir yazıtta

Erivan'ın adının kökenine ilişkin bir teori, şehrin adını Orontid hanedanından Ermenistan'ın son hükümdarı ve Yervandashat şehrinin kurucusu olan Ermeni kralı Yervand (Orontes) IV'ten aldığı yönündedir. Ancak kentin adının, MÖ 782 yılında I. Argişti tarafından bugünkü Erivan topraklarında kurulan Urartu askeri kalesi Erebuni'den (Էրեբունի) gelmesi muhtemeldir. "Erebuni" Urartuca "almak" ya da "ele geçirmek" anlamına gelen sözcükten türemiş olabilir, yani kalenin adı "ele geçirmek", "fethetmek" ya da "zafer" olarak yorumlanabilir. Urartu dilinin unsurları Ermeni dilinin unsurlarıyla karıştıkça, isim sonunda Yerevan'a (Erebuni = Erevani = Erevan = Yerevan) dönüşmüştür. Akademisyen Margarit Israelyan, Erebuni'deki iki çivi yazılı tablette bulunan yazıtları karşılaştırırken bu değişikliklere dikkat çekiyor:

Sözcüğün ikinci çivi yazısının transkripsiyonu [orijinal vurgu] yorumumuzda çok önemliydi çünkü Urartuca b, Ermenice v'ye kaydırılmıştı (b > v). Yazıtın orijinalinde "er-bu-ni" yazıyordu; bu nedenle önde gelen Armenianolog-oryantalist Prof. G. A. Ghapantsian haklı olarak itiraz etti ve Urartu b'sinin kelime başında (Biani > Van) veya iki sesli harf arasında (ebani > avan, Zabaha > Javakhk).... v'ye dönüştüğünü, yani b'nin iki sesli harf arasına yerleştirildiğini belirtti. Kale-şehrin gerçek telaffuzu görünüşe göre Erebuny idi. ⓘ

Erken dönem Hıristiyan Ermeni vakanüvisleri şehrin adının kökenini Nuh'un Gemisi efsanesine bağlarlar. Gemi Ağrı Dağı'na indikten ve tufan suları çekildikten sonra, Nuh'un Erivan'a doğru bakarken "Yerevats!" diye bağırdığı söylenir. (Ermenice'de "göründü!") diye bağırdığı ve Erivan isminin buradan geldiği söylenir. ⓘ

Geç ortaçağ ve erken modern dönemlerde, Erivan Türk ve daha sonra Pers egemenliği altındayken, şehir Farsça'da Iravân (Farsça: ایروان) olarak biliniyordu. Şehir, 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında Rus yönetimi altında resmi olarak Erivan (Rusça: Эривань) olarak biliniyordu. Şehrin adı 1936 yılında Erivan (Ереван) olarak değiştirilmiştir. 1970'lerin ortalarına kadar şehrin adı İngilizce kaynaklarda Yerevan'dan çok Erevan olarak yazılmıştır. ⓘ

Semboller

Ermenistan'ın ulusal sembolü olan Ağrı Dağı, Erivan'ın siluetine hakimdir ⓘ

Yerevan'ın başlıca sembolü, başkentin her yerinden görülebilen Ağrı Dağı'dır. Şehrin mührü, üst kısmında Ağrı Dağı'nın tasviri ve alt kısmında Ermeni sonsuzluk işaretinin yarısı bulunan bir kalkan ile bir kaide üzerinde taçlı bir aslandır. Amblem mavi kenarlıklı dikdörtgen bir kalkandır. ⓘ

27 Eylül 2004 tarihinde Erivan, sözleri Paruyr Sevak tarafından yazılan ve müziği Edgar Hovhanisyan tarafından bestelenen "Erebuni-Yerevan" adlı bir marş kabul etmiştir. Bu marş, şehri en iyi şekilde temsil edecek yeni bir marş ve yeni bir bayrak için düzenlenen bir yarışmada seçilmiştir. Seçilen bayrağın arka planı beyaz, ortasında şehrin mührü yer alıyor ve Ermenistan'ın on iki tarihi başkentini simgeleyen on iki küçük kırmızı üçgenle çevrili. Bayrak, Ermenistan Ulusal bayrağının üç rengini de içeriyor. Aslan, mavi kenarlı turuncu zemin üzerinde tasvir edilmiştir. ⓘ

Bir uydudan Erivan görüntüsü. ⓘ

Erivan'da günbatımı; arka planda Ağrı Dağı görünebilir. ⓘ

Tarihçe

Tarih öncesi ve klasik dönem öncesi

Şengavit tarihi alanının temelleri (MÖ 3200'den MÖ 2500'e kadar yerleşim yeri) ⓘ

Erivan topraklarında yaklaşık olarak M.Ö. 4. binyılın 2. yarısından beri yerleşim bulunmaktadır. Şehrin şu anda Şengavit olarak bilinen güney kısmı, erken Tunç Çağı'nın Kura-Araxes kültürü döneminde, en az M.Ö. 3200'den beri iskân edilmiştir. Şengavit tarihi alanındaki ilk kazılar 1936 ve 1938 yılları arasında arkeolog Yevgeny Bayburdyan rehberliğinde gerçekleştirilmiştir. Yirmi yıl sonra, arkeolog Sandro Sardaryan 1958'den 1983'e kadar kazıları yeniden başlatmıştır. Kazıların 3. aşaması 2000 yılında arkeolog Hakob Simonyan rehberliğinde başlamıştır. 2009 yılında Simonyan'a Pennsylvania Widener Üniversitesi'nden Profesör Mitchell S. Rothman katıldı. Birlikte sırasıyla 2009, 2010 ve 2012 yıllarında üç seri kazı yürüttüler. Bu süreçte, ana kayaya kadar tam bir stratigrafik sütuna ulaşıldı ve 8 veya 9 farklı stratigrafik seviye olduğu görüldü. Bu tabakalar M.Ö. 3200 ile M.Ö. 2500 yılları arasındaki bir zamanı kapsamaktadır. Alanın daha sonra, muhtemelen M.Ö. 2200 yılına kadar kullanıldığına dair kanıtlar da bulunmuştur. Kazı süreci, kare bitişik odalar ve küçük yuvarlak binalar ile bir dizi büyük yuvarlak binayı ortaya çıkarmıştır. Bir dizi ritüel enstalasyon 2010 ve 2012 yıllarında keşfedilmiştir. ⓘ

Erebuni

MÖ 782 yılında Kral I. Argişti tarafından kurulan Erebuni Kalesi ⓘ

Antik Urartu Krallığı, M.Ö. 9. yüzyılda Kral Arame tarafından, günümüz Erivan'ını da içine alan Ermeni Dağlık Bölgesi'nin Van Gölü havzasında kurulmuştur. Çivi yazılı bir yazıt gibi arkeolojik kanıtlar, Urartu askeri kalesi Erebuni'nin (Էրեբունի) M.Ö. 782 yılında Kral I. Argişti'nin emriyle bugünkü Erivan'ın bulunduğu yerde, Kuzey Kafkasya'dan gelebilecek saldırılara karşı bir kale ve hisar olarak hizmet vermek üzere kurulduğunu göstermektedir. Erebuni Kalesi'nde bulunan çivi yazılı yazıtta şunlar okunmaktadır:

Tanrı Khaldi'nin büyüklüğü sayesinde, Menua oğlu Argişti bu güçlü kaleyi inşa etti ve Biainili'nin [Urartu] şanı için ve kralın düşmanlarına korku salmak için Erebuni olarak ilan etti. Argişti şöyle der: "Üzerinde gerçekleştirdiğim büyük işlerden önce ülke bir çöldü. Khaldi'nin büyüklüğü sayesinde, Menua oğlu Argişti güçlü bir kral, Biainili kralı ve Tuşpa'nın hükümdarıdır."[Van]. ⓘ

Urartu gücünün zirvede olduğu dönemde Erebuni ve çevresindeki bölgelerde sulama kanalları ve yapay rezervuarlar inşa edilmiştir. ⓘ

Teişebaini binasının temelleri M.Ö. 7. yüzyılın ortalarında atılmıştır. ⓘ

Teişebaini şehri M.Ö. 7. yüzyılın ortalarında Urartu Kralı Rusa II tarafından Erebuni Kalesi'nin yaklaşık 7 kilometre (4,3 mil) batısında inşa edilmiştir. Urartu'nun doğu sınırlarını barbar Kimmerler ve İskitlerden korumak için günümüzde Erivan'ın Şengavit Bölgesi'nde Karmir Blur olarak bilinen bir tepe üzerinde tahkim edilmiştir. Kazılar sırasında, Urartu tanrısı Teişeba'ya adanmış bir kale ile birlikte 40.000 m²'den (10 dönüm) fazla alana yayılmış yüz yirmi oda içeren bir vali sarayının kalıntıları bulunmuştur. Teişebaini kentinin, sarayın ve kalenin inşası M.Ö. 7. yüzyılın sonunda, Rusa III döneminde tamamlanmıştır. Ancak Teişebaini, M.Ö. 585 yılında Medler ve İskitlerden oluşan bir ittifak tarafından yıkılmıştır. ⓘ

Med ve Ahameniş egemenlikleri

Erebuni'den Akamenid rhytonu ⓘ

M.Ö. 590 yılında Urartu Krallığı'nın İranlı Medler tarafından yıkılmasının ardından Erebuni, Ermeni Dağlık Bölgesi ile birlikte Med İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir. ⓘ

Ancak, M.Ö. 550'de Med İmparatorluğu Büyük Kiros tarafından fethedildi ve Erebuni Ahameniş İmparatorluğu'nun bir parçası oldu. M.Ö. 522 ve M.Ö. 331 yılları arasında Erebuni, Ahameniş İmparatorluğu'nun satraplıklarından biri olarak Orontid Hanedanlığı tarafından kontrol edilen bir bölge olan Ermenistan Satraplığı'nın ana merkezlerinden biriydi. Ermenistan Satraplığı, sırasıyla Erebuni (Erivan) ve Tuşpa (Van) şehirlerinin merkezleri olduğu kuzey ve güney olmak üzere iki kısma ayrılmıştı. ⓘ

Erebuni Kalesi'nde bulunan diğer birçok eşya ile birlikte M.Ö. 478 yılında basılan sikkeler, Erebuni'nin Akamenid yönetimi altında önemli bir ticaret merkezi olarak önemini ortaya koymaktadır. ⓘ

Antik Ermenistan Krallığı

Büyük İskender'in muzaffer döneminde ve Ahameniş İmparatorluğu'nun gerilemesinin ardından, Ermeni Satraplığı'nın Orontid hükümdarları M.Ö. 331'de Gaugamela Savaşı sonucunda bağımsızlıklarını elde ederek Ermenistan Krallığı'nı kurmuşlardır. Armavir, Zarehavan, Bagaran ve Yervandashat gibi yeni şehirlerin kurulmasıyla Erebuni'nin önemi giderek azalmıştır. ⓘ

M.Ö. 189'da iktidarı ele geçiren Artaksiyas hanedanının yükselişiyle birlikte, Ermenistan Krallığı Küçük Asya, Atropatene, İberya, Fenike ve Suriye'nin önemli topraklarını kapsayacak şekilde büyük ölçüde genişledi. Artaksiyaslılar Erebuni ve Tuşpa'yı Pers mirası şehirler olarak görüyorlardı. Sonuç olarak, Kral I. Artaksiyas, I. Artavasdes ve Büyük Tigranes tarafından yeni şehirler ve ticaret merkezleri inşa edildi. Böylece Artaxata ve Tigranocerta gibi kentlerin egemenliği ile Erebuni merkezi bir kent olarak önemini önemli ölçüde yitirmiştir. ⓘ

Erivan'ın kuzeyindeki Avan'da bulunan 4. yüzyıldan kalma Kutsal Meryem Ana Şapeli'nin kalıntıları ⓘ

Ermenistan'ın Arsacid hanedanının (MS 54-428) yönetimi altında, Vagharshapat ve Dvin de dahil olmak üzere Erebuni çevresindeki diğer birçok şehir gelişti. Sonuç olarak, Erebuni tamamen etkisizleştirildi ve Ermenistan'ın ekonomik ve stratejik merkezi olma rolünü kaybetti. Arsak kralları döneminde Erebuni sadece 3. yüzyıla ait bir Maniheist metinde kaydedilmiştir; bu metinde Mani peygamberin öğrencilerinden birinin Erebuni'deki Hıristiyan cemaatinin yakınında bir Maniheist cemaat kurduğundan bahsedilmektedir. ⓘ

Aşharatsuyts'a göre Erebuni, Armenia Major'a bağlı Ayrarat vilayetinin Kotayk kantonunun (Կոտայք գավառ, Kotayk gavar, bugünkü Kotayk Vilayeti ile karıştırılmamalıdır) bir parçasıydı. ⓘ

Ermenistan, 4. yüzyılın başlarında, Arsak kralı Tiridates III döneminde Hıristiyan bir ulus haline geldi. ⓘ

Sasani ve Roma dönemleri

Avan Katoghike Tsiranavor Kilisesi, 6. yüzyıl ⓘ

Ermenistan'ın 387'de Bizans ve 428'de Sasani imparatorlukları tarafından bölünmesinin ardından Erebuni ve tüm Doğu Ermenistan toprakları Sasani İran'ının egemenliği altına girdi. Ermeni toprakları Sasani İmparatorluğu içinde Pers Ermenistanı eyaletini oluşturdu. ⓘ

Erebuni'nin rolünün azalması ve düzgün tarihsel verilerin yokluğu nedeniyle, şehrin Sasani yönetimi altındaki tarihinin büyük bir kısmı bilinmemektedir. ⓘ

587 yılında imparator Maurice döneminde, Romalıların Blarathon savaşında Sasani Pers İmparatorluğu'nu yenmesinin ardından Erivan ve Ermenistan'ın büyük bir kısmı Roma idaresi altına girdi. Kısa bir süre sonra Avan'daki Katoghike Tsiranavor Kilisesi 595-602 yılları arasında inşa edilmiştir. Kilise, 1679 depreminde kısmen hasar görmüş olmasına rağmen, modern Erivan şehir sınırları içinde ayakta kalan en eski kilisedir. ⓘ

Pers Ermenistan Eyaleti (Persarmenia olarak da bilinir) 646 yılına kadar varlığını sürdürmüş, bu tarihte eyalet Müslümanların İran'ı fethiyle dağılmıştır. ⓘ

Arap İslam istilası

1936'da yıkılan 7. yüzyıldan kalma Kutsal Meryem Ana Kilisesi ⓘ

MS 658'de, Arap İslam istilalarının zirvesinde, Erebuni-Yerevan, Pers yönetimindeki Ermenistan'ın bir parçası olduğu için Müslümanların İran'ı fethi sırasında fethedildi. Şehir, Emevi Halifeliği'ne bağlı Ermenistan Emirliği'nin bir parçası oldu. Dvin şehri yeni oluşturulan emirliğin merkeziydi. Bu dönemden itibaren Araplarla gelişen ticari faaliyetler sonucunda Ermeni toprakları, Arap kontrolündeki Ermenistan'ın Ararat Ovası üzerinden Avrupa ve Hindistan'a giden Arap kervan yolları için bir kavşak noktası olarak stratejik bir önem kazanmıştır. Büyük olasılıkla, "Erebuni" en azından MS 7. yüzyıldan beri "Erivan" olarak bilinmektedir. ⓘ

Bagratlı Ermenistanı

Ermenistan'da 2 yüzyıl süren İslami yönetimin ardından Bagratlı prensi I. Aşot, Abbasi Halifeliğine karşı devrime önderlik etti. I. Aşot 850 yılında Erivan'ı kurtardı ve 862 yılında Abbasi Halifesi el-Musta'in tarafından Ermenistan Prensleri Prensi olarak tanındı. Aşot daha sonra 885 yılında Halife el-Mu'temid'in onayıyla Ermenistan Kralı olarak taç giydi. Bagratuni hanedanının 885 ile 1045 yılları arasındaki Ermenistan yönetimi sırasında Erivan, Bizanslıların eline geçmeden önce Krallığın nispeten güvenli bir parçasıydı. ⓘ

Ancak, Şirakavan, Dvin ve Ani gibi Ayrarat'ın diğer birçok şehrini geliştiren Bagratlılar döneminde Erivan'ın stratejik bir rolü olmamıştır. ⓘ

Selçuklu dönemi, Zakarid Ermenistan'ı ve Moğol egemenliği

12-13. yüzyıllara tarihlenen Surp Hovhannes Şapeli'nin kalıntıları ⓘ

1045-1064 yılları arasında Ermenistan'da kısa bir Bizans hakimiyetinden sonra, Tuğril ve daha sonra halefi Alp Arslan liderliğindeki istilacı Selçuklular, Erivan da dahil olmak üzere tüm bölgeye hakim oldular. Ancak 1201 yılında Gürcistan'ın himayesi altında Ermenistan Zakarid Prensliği'nin kurulmasıyla Erivan ve Lori'deki Ermeni toprakları önemli ölçüde büyümüştür. Moğollar 1236'da Ani'yi ele geçirdikten sonra Ermenistan, İlhanlı Devleti'nin bir parçası olarak Moğol himayesine girdi ve Zakaridler Moğolların vassalı haline geldi. İlhanlı Devleti'nin 14. yüzyılın ortalarında yıkılmasından sonra Zakarid prensleri Lori, Şirak ve Ararat Ovası'nı 1360 yılına kadar yönetmişler ve bu tarihten sonra buralar istilacı Türk boylarının eline geçmiştir. ⓘ

Akkoyunlu ve Kara Koyunlu aşiretleri

Erivan yakınlarındaki Argavand'da bulunan Kara Koyunlu Emirleri Türbesi ⓘ

Akkoyunlu Sünni Oğuz Türk boyu, 14. yüzyılın son çeyreğinde Erivan da dâhil olmak üzere Ermenistan'ı ele geçirmiştir. 1400 yılında Timur, Ermenistan ve Gürcistan'ı işgal etmiş ve hayatta kalan 60.000'den fazla yerel halkı köle olarak ele geçirmiştir. Erivan da dahil olmak üzere birçok bölge insansızlaştırıldı. ⓘ

1410 yılında Ermenistan, Kara Koyunlu Şii Oğuz Türk boyunun kontrolü altına girdi. Ermeni tarihçi Metsoflu Thomas'a göre, Kara Koyunlular Ermenilere karşı ağır vergiler koymuş olsalar da, yönetimlerinin ilk yılları nispeten barışçıl geçmiş ve şehirlerin yeniden inşası gerçekleşmiştir. Kara Koyunlular Erivan'ı yeni kurulan Çuhur Saad idari bölgesinin merkezi yaptılar. Bölge adını Emir Saad olarak bilinen bir Türk liderden alıyordu. ⓘ

Ancak bu barışçıl dönem, Ermenistan'ı bir "çöl" haline getirdiği ve "yıkım ve yağmaya, katliama ve esarete" maruz bıraktığı bildirilen Kara İskender'in 1420 ve 1436 yılları arasında yükselişiyle paramparça oldu. İskender'in savaşları ve Timurlulara karşı nihai yenilgisi, Ermenistan'da daha fazla yıkıma davetiye çıkarmış, çok daha fazla Ermeni esir alınıp köle olarak satılmış ve toprak düpedüz yağmaya maruz kalarak birçoğunu bölgeyi terk etmeye zorlamıştır. ⓘ

Kilikya Ermeni Krallığı'nın 1375'te yıkılmasının ardından Ermeni Kilisesi'nin merkezi 1441'de Sis'ten Erivan yakınlarındaki Vagharshapat'a nakledildi. Böylece Erivan Ermenistan'ın başlıca ekonomik, kültürel ve idari merkezi haline geldi. ⓘ

İran yönetimi

Fransız gezgin Jean Chardin'in 1673 yılında Safevi İmparatorluğu'nu gezerken çizdiği Erivan resmi ⓘ

1501-02 yıllarında, Erivan da dahil olmak üzere Doğu Ermenistan topraklarının çoğu, Şah I. İsmail liderliğindeki İran'ın yükselen Safevi hanedanı tarafından hızla fethedildi. 1502'den kısa bir süre sonra Erivan, Safeviler tarafından kurulan İran'ın yeni bir idari bölgesi olan Erivan Eyaleti'nin merkezi oldu. Takip eden 3 yüzyıl boyunca, kısa aralıklarla İran yönetimi altında kaldı. Stratejik önemi nedeniyle Erivan, başlangıçta sık sık savaşlara sahne olmuş ve kalıcı olarak Safevilerin kontrolüne geçene kadar rakip İran ve Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği arasında gidip gelmiştir. İran, 1555 yılında Amasya Antlaşması ile Erivan üzerindeki meşru mülkiyetini Osmanlılarla güvence altına almıştı. ⓘ

1582-1583 yıllarında Serdar Ferhad Paşa liderliğindeki Osmanlılar Erivan'ı kısa süreliğine kontrol altına aldı. Ferhad Paşa, Hrazdan nehri kıyısındaki bin yıllık eski Ermeni kalesinin kalıntıları üzerine Erivan Kalesi'ni inşa etmeyi başardı. Ancak Osmanlı kontrolü, 1604 yılında Perslerin ilk Osmanlı-Safevi Savaşı sonucunda Erivan'ı yeniden ele geçirmesiyle sona erdi. ⓘ

1588-1629 yılları arasında hüküm süren İran Şahı I. Abbas, Erivan'daki vatandaşlar da dahil olmak üzere yüz binlerce Ermeni'nin İran anakarasına sürülmesini emretmiştir. Bunun sonucunda Erivan, %20'ye düşen Ermeni nüfusunu önemli ölçüde kaybederken, Farslar, Türkler, Kürtler ve Tatarlar da dahil olmak üzere Müslümanlar şehir nüfusunun yaklaşık %80'ini oluşturarak hakimiyet kazanmıştır. Müslümanlar ya yerleşik, ya yarı yerleşik ya da göçebeydi. Ermeniler çoğunlukla Erivan'ın Kond mahallesinde ve şehrin çevresindeki kırsal banliyölerde yaşıyordu. Bununla birlikte, Ermeniler bölgedeki çeşitli mesleklere ve ticarete hakimdi ve Pers yönetimi için büyük bir ekonomik öneme sahipti. ⓘ

Erivan'ın tarihi bir mahallesi olan Kond, 17. yüzyılda oluşmuştur ⓘ

Kaçar döneminde 1796 yılında Erivan, G. Sergeevich tarafından. Solda bir Ermeni kilisesi, sağda ise bir İran camisi görülüyor ⓘ

İkinci Osmanlı-Safevi Savaşı sırasında, Sultan Dördüncü Murad komutasındaki Osmanlı birlikleri 8 Ağustos 1635'te şehri fethetti. Zaferle İstanbul'a dönen Sultan, 1636'da Topkapı Sarayı'nda "Erivan Köşkü "nü (Revan Köşkü) açtı. Ancak Şah Safi komutasındaki İran birlikleri 1 Nisan 1636'da Erivan'ı geri aldı. 1639'daki Zuhab Antlaşması sonucunda İranlılar, Erivan da dahil olmak üzere Doğu Ermenistan üzerindeki kontrollerini yeniden teyit ettiler. 7 Haziran 1679'da yıkıcı bir deprem şehri yerle bir etti. ⓘ

1724 yılında Erivan Kalesi Osmanlı ordusu tarafından kuşatıldı. Bir süre direnişten sonra kale Türklerin eline geçti. Osmanlı işgalinin bir sonucu olarak Safevilerin Erivan Eyaleti feshedildi. ⓘ

1724-1736 yılları arasında Doğu Ermenistan'da kısa bir süre Osmanlı hakimiyetinin ardından ve 1736'da Safevi hanedanlığının çöküşünün bir sonucu olarak Erivan, komşu bölgelerle birlikte İran'ın Afşar Hanedanlığı altında yeni kurulan ve 15.000 kilometrekarelik (5.800 mil kare) bir alanı kapsayan Erivan Hanlığı'nın idari bölgesinin bir parçası haline geldi. Afşarlılar 1730'ların ortalarından 1790'lara kadar Doğu Ermenistan'ı kontrol ettiler. Afşarilerin yıkılmasının ardından İran'ın Kaçar hanedanı 1828 yılına kadar Doğu Ermenistan'ın kontrolünü elinde tutmuştur. 1828 Türkmençay Antlaşması ile Kaçarlara karşı kazandıkları zaferin ardından bölge Rus İmparatorluğu tarafından fethedilmiştir. ⓘ

Rus yönetimi

Franz Roubaud'nun 1893 tarihli, Rus-İran Savaşı (1826-28) sırasında Ivan Paskevich liderliğindeki Rus güçleri tarafından 1827 yılında gerçekleştirilen Erivan Kalesi kuşatmasını resmettiği tablosu ⓘ

19'uncu yüzyılda eski Erivan'ın Dzoragyugh mahallesi ⓘ

Erivan, 19. yüzyılın ikinci Rus-İran Savaşı olan 1826-28 Rus-İran Savaşı sırasında, 1 Ekim 1827'de General Ivan Paskevich komutasındaki Rus birlikleri tarafından ele geçirildi. Türkmençay Antlaşması'nın ardından 1828'de İranlılar tarafından resmen terk edildi. Üç asır süren İran işgalinden sonra Yereven, "Ermeni Oblastı" olarak adlandırılan Doğu Ermenistan'ın geri kalanıyla birlikte, 1917'de İmparatorluğun çöküşüne kadar sürecek olan Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Ruslar, Ermeni nüfusun İran ve Türkiye'den yeniden yerleştirilmesi sürecini desteklemiştir. İskân sayesinde Erivan'daki Ermeni nüfusun oranı %28'den %53,8'e yükselmiştir. Tehcir, Orta Doğu'da Rus gücünün köprübaşını oluşturmayı amaçlıyordu. 1829 yılında İran'dan geri dönen Ermeniler şehre yerleştirildi ve yeni bir mahalle inşa edildi. ⓘ

Erivan, 1828-1840 yılları arasında yeni kurulan Ermeni Oblastı'nın merkezi olarak hizmet verdi. I. Nikola'nın 1837'deki ziyareti sırasında Erivan bir uezd ("ilçe") haline gelmişti. 1840 yılında Ermeni Oblastı feshedildi ve toprakları yeni ve daha büyük bir vilayet olan Gürcistan-İmeretya Valiliği'ne dahil edildi. 1850 yılında eski oblastın toprakları, 28.000 kilometrekarelik (11.000 mil kare) bir alanı kapsayan Erivan Valiliği olarak yeniden düzenlendi. Erivan yeni kurulan valiliğin merkeziydi. ⓘ

Aziz Gregory Kilisesi 1900 yılında açılmıştır (daha sonra 1939 yılında yıkılmıştır) ⓘ

Erivan'ın Ana Meydanı, 1916 ⓘ

O dönemde Erivan, Shahar'ın merkez mahallesi, Ghantar ticaret merkezi ve Kond, Dzoragyugh, Nork ve Shentagh yerleşim mahalleleri de dahil olmak üzere dar yolları ve sokakları olan küçük bir şehirdi. 1840'lar ve 1850'ler boyunca şehirde birçok okul açıldı. Ancak, Erivan'ın ilk büyük planı 1856'da kabul edildi ve bu sırada Aziz Hripsime ve Aziz Gayane kadın kolejleri kuruldu ve İngiliz Parkı açıldı. 1863 yılında Astafyan Caddesi yeniden geliştirildi ve açıldı. 1874'te Zacharia Gevorkian Yerevan'ın ilk matbaasını açarken, ilk tiyatro da 1879'da kapılarını açtı. ⓘ

1 Ekim 1879'da Rusya Kralı 2. Aleksandr tarafından yayınlanan bir kararnameyle Erivan'a şehir statüsü verildi. 1881'de Erivan Öğretmen Okulu ve Erivan Bira Fabrikası, 1887'de ise Tairyan Şarap ve Konyak Fabrikası açıldı. 1890'larda alkollü içecekler ve maden suyu için başka fabrikalar da açıldı. Aziz Gregory the Illuminator anıtsal kilisesi 1900 yılında açılmıştır. Şehre elektrik 1907'de, telefon ise 1913'te getirilmiştir. İngiliz seyyah H. F. B. Lynch 1893-1894 yıllarında Erivan'ı ziyaret ettiğinde burayı bir Doğu kenti olarak görüyordu. Ancak bu durum 20. yüzyılın ilk on yılında, Rus İmparatorluğu'nun sondan bir önceki on yılında değişmeye başlamış ve şehir dramatik bir şekilde büyümüş ve değişmiştir. Genel olarak Erivan, Rus yönetimi altında hem ekonomik hem de siyasi olarak hızla büyüdü. Eski binalar yıkıldı ve Avrupa tarzında yeni binalar inşa edildi. ⓘ

Yirminci yüzyılın başında Erivan'ın nüfusu 29.000'in üzerindeydi. 1902 yılında bir demiryolu hattı Erivan'ı Alexandropol, Tiflis ve Julfa'ya bağladı. Aynı yıl Erivan'ın ilk halk kütüphanesi açıldı. 1905 yılında I. Napolyon'un torunu Prens Louis Joseph Jérôme Napoléon (1864-1932) Erivan vilayetine vali olarak atandı. 1913 yılında şehirde ilk kez seksen aboneli bir telefon hattı faaliyete geçti. ⓘ

Erivan, Rus İmparatorluğu'nun dağılmasıyla Erivan vilayetinin lağvedildiği 1917 yılına kadar vilayetin merkezi olarak hizmet verdi. ⓘ

Kısa bağımsızlık

Aram Manukyan'ın Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan ettiği Ermenistan Hükümet Konağı ⓘ

1919'da kurulan Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin birinci yıldönümü kutlamaları ⓘ

Erivan, 20. yüzyılın başında 30.000 nüfuslu küçük bir şehirdi. 1917 yılında Rus İmparatorluğu Ekim Devrimi ile sona erdi. Bunun ardından Transkafkasya'daki Ermeni, Gürcü ve Müslüman liderler birleşerek Transkafkasya Federasyonu'nu kurdular ve Transkafkasya'nın ayrıldığını ilan ettiler. ⓘ

Ancak Federasyon kısa ömürlü oldu. Aleksandropol'de kontrolü ele geçiren Türk ordusu, Erivan'da bulunan Ermeni direniş merkezini ortadan kaldırmak için güneye ve doğuya doğru ilerliyordu. Türkler 21 Mayıs 1918'de Sardarabad üzerinden Erivan'a doğru ilerlemeye başladılar. Katolikos V. Gevorg, köylüler, şairler, demirciler ve hatta din adamları gibi toplumun her kesiminden Ermenilerin organize askeri birlikler oluşturmak üzere toplanmasıyla kilise çanlarının 6 gün boyunca çalınmasını emretti. Aralarında çocukların da bulunduğu siviller de bu çabaya destek vermiş, "öküz, manda ve ineklerin çektiği arabalar Erivan civarından yiyecek, erzak, mühimmat ve gönüllüler getirerek yolları tıkamıştı". ⓘ

1920'de Erivan'ın haritası, 1924'te Alexander Tamanyan tarafından şehrin Sovyetler tarafından yeniden inşasından önce yapılmış. Batıya bakarken çekilmiş, Hrazdan Nehri sol taraf yerine üstte ⓘ

Mayıs 1918'in sonunda Ermeniler Sardarabad, Abaran ve Karakilisa muharebelerinde Türk ordusunu yenmeyi başardılar. Böylece 28 Mayıs 1918'de Taşnak lideri Aram Manukyan Ermenistan'ın bağımsızlığını ilan etti. Bunun ardından Erivan yeni kurulan Ermenistan Cumhuriyeti'nin başkenti ve merkezi oldu, ancak Ermeni Ulusal Konseyi üyeleri aynı yılın yazında hükümeti kurmak üzere Erivan'a gelene kadar Tiflis'te kalmaya devam ettiler. Ermenistan dört idari bölümden oluşan parlamenter bir cumhuriyet oldu. Başkent Erivan Araratian Vilayeti'nin bir parçasıydı. O dönemde Erivan, Ermeni soykırımı sırasında Osmanlı Türkleri tarafından gerçekleştirilen katliamlardan kaçan Batı Ermenistanlı 75.000'den fazla mülteciyi kabul etti. ⓘ

26 Mayıs 1919'da hükümet, Erivan'ın ana caddesi Astafyan'da (şimdiki Abovyan) bulunan Erivan Devlet Üniversitesi'nin açılması için bir yasa çıkardı. ⓘ

1920'de Sevr Antlaşması'nın imzalanmasının ardından Ermenistan uluslararası alanda resmen tanındı. Amerika Birleşik Devletleri ve birçok Güney Amerika ülkesi bağımsız Ermenistan hükümetiyle resmi olarak diplomatik kanallar açtı. Erivan ayrıca Büyük Britanya, İtalya, Almanya, Sırbistan, Yunanistan, İran ve Japonya'da da temsilcilikler açmıştı. ⓘ

Ancak kısa süren bağımsızlık döneminin ardından Erivan Bolşeviklerin eline geçti ve Ermenistan 2 Aralık 1920'de Sovyet Rusya'ya dahil oldu. Milliyetçi güçler Şubat 1921'de şehri geri almayı başarmış ve hapisteki tüm siyasi ve askeri figürleri başarıyla serbest bırakmış olsa da, şehrin milliyetçi elitleri 2 Nisan 1921'de Sovyet güçleri tarafından bir kez daha yenilgiye uğratıldı. ⓘ

Sovyet yönetimi

Ermenistan Ana 1967 yılında Joseph Stalin'in anıtsal heykelinin yerine dikildi ⓘ

Ekim Devrimi'nin 50. yıldönümü anısına 1967 yılında tamamlanan anıt ⓘ

Kızıl Sovyet Ordusu 29 Kasım 1920'de kuzeydoğudan Ermenistan'ı işgal etti. 2 Aralık 1920'de Erivan, Ermenistan Cumhuriyeti'nin diğer topraklarıyla birlikte Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak bilinen Sovyet Rusya'nın bir parçası haline geldi. Ancak Ermenistan SSC, 1922-1936 yılları arasında Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile birlikte Transkafkasya SFSR'yi (TSFSR) oluşturdu. ⓘ

Sovyet yönetimi altında Erivan, Sovyetler Birliği'ndeki şehirler arasında genel bir planın geliştirildiği ilk şehir oldu. Akademisyen Alexander Tamanian tarafından geliştirilen "Erivan Genel Planı" 1924 yılında onaylanmıştır. Başlangıçta 150.000 kişilik bir nüfus için tasarlanmıştı. Şehir hızla bir milyondan fazla insanın yaşadığı modern bir sanayi metropolüne dönüştü. Yeni eğitim, bilim ve kültür kurumları da kuruldu. ⓘ

Tamanian ulusal gelenekleri çağdaş kentsel yapı ile birleştirdi. Tamanian'ın tasarımı, mevcut şehri kaplayan ve mevcut sokak planının çoğunu içeren radyal-dairesel bir düzenleme sundu. Sonuç olarak, kiliseler, camiler, Erivan Kalesi, hamamlar, çarşılar ve kervansaraylar da dahil olmak üzere birçok tarihi bina yıkıldı. Erivan'ın merkezindeki mahallelerin birçoğu, Ermeni soykırımı sırasında Osmanlı Türkleri tarafından yok edilen eski Ermeni topluluklarının isimlerini taşımaktadır. Örneğin Arabkir, Malatia-Sebastia ve Nork Marash semtleri isimlerini sırasıyla Arabkir, Malatya, Sebastia ve Marash kasabalarından almıştır. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra, Alman savaş esirleri Kievyan Köprüsü gibi yeni bina ve yapıların inşasına yardımcı olmak için kullanıldı. ⓘ

Yıllar içinde Kentron merkez bölgesi Erivan'ın en gelişmiş bölgesi haline geldi ve bu durum kentin diğer bölgelerine kıyasla önemli bir fark yarattı. Eğitim, kültür ve bilim kurumlarının çoğu Kentron bölgesinde toplanmıştı. ⓘ

1965 yılında, Ermeni Soykırımı'nın ellinci yıldönümü anma törenleri sırasında Erivan, Sovyetler Birliği'nde Soykırım'ın Sovyet makamları tarafından tanınmasını talep eden ilk gösterinin yapıldığı yer oldu. 1968 yılında şehrin 2.750. yıldönümü anıldı. ⓘ

Erivan, 1980'lerde Gorbaçov döneminde ortaya çıkan Ermeni ulusal demokratik hareketinde kilit bir rol oynamıştır. Glasnost ve Perestroyka reformları Dağlık Karabağ'ın statüsü, çevre, Ruslaştırma, yolsuzluk, demokrasi ve nihayetinde bağımsızlık gibi konularda soru işaretleri yarattı. 1988'in başında Ermenistan'ın çeşitli bölgelerinden yaklaşık bir milyon Ermeni, şehrin Tiyatro Meydanı'nda (şu anda Özgürlük Meydanı) bu konularla ilgili gösterilere katıldı. ⓘ

Bağımsızlık sonrası

Eylül 2013'te Erivan'ın gece görünümü ⓘ

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Erivan 21 Eylül 1991'de Ermenistan'ın başkenti oldu. Gaz ve elektrik tedarikini sürdürmek zor oldu; kötü bir şekilde teşvik edilen ve planlanan piyasa temelli bir ekonomiye geçişin kaosunun ortasında 1996 yılına kadar sürekli elektrik sağlanamadı. ⓘ

Yeniden geliştirilen Erivan şehir merkezi, şehrin ticaret ve iş merkezidir ⓘ

2000 yılından bu yana Erivan'ın merkezi, Kentron bölgesinin dört bir yanına dikilen vinçlerle büyük bir şantiyeye dönüştürüldü. Resmi olarak, çok sayıda çok katlı bina büyük ölçekli kentsel planlama projelerinin bir parçasıdır. Ulusal istatistik servisine göre 2006 yılında bu tür inşaatlar için yaklaşık 1.8 milyar dolar harcandı. Şehir merkezindeki dairelerin fiyatları 21. yüzyılın ilk on yılında yaklaşık on kat artmıştır. Argişti Caddesi, İtalya Caddesi, Saralanj Caddesi, Monte Melkonyan Caddesi ve Kuzey Caddesi gibi birçok yeni cadde ve sokak açılmıştır. ⓘ

Ancak, bu inşaat patlamasının bir sonucu olarak, merkezi Aram Caddesi üzerinde bulunan tarihi binaların çoğu ya tamamen yıkıldı ya da ek katlar inşa edilerek modern konut binalarına dönüştürüldü. Sadece Abovyan Caddesi ile Maştots Caddesi arasında kalan kısımdaki birkaç yapı korunabilmiştir. ⓘ

Kentron bölgesinden panoramik görünüm ⓘ

Erivan'da bağımsızlık sonrası ilk büyük protesto Eylül 1996'da, görevdeki Levon Ter-Petrosyan'ın cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferinin açıklanmasının ardından gerçekleşti. Eski Karabağ Komitesi üyesi ve eski Başbakan Vazgen Manukyan etrafında birleşen dönemin başlıca muhalefet partileri, Ter-Petrosyan'ın seçimlere hile karıştırdığını iddia ederek 23-25 Eylül tarihleri arasında kitlesel gösteriler düzenledi. Tahminen 200,000 kişi seçim sonuçlarını protesto etmek için Özgürlük Meydanında toplandı. Parlamento binası çevresinde 25 Eylül'de meydana gelen bir dizi ayaklanma ve şiddet içeren protestonun ardından hükümet ertesi gün miting ve gösteri yasağını uygulamak üzere Erivan'a tanklar ve askerler gönderdi. Başbakan Vazgen Sarkisyan ve Ulusal Güvenlik Bakanı Serj Sarkisyan Ermenistan Devlet Televizyonu'na yaptıkları açıklamada kendi kurumlarının bir darbe girişimini önlediğini açıkladılar. ⓘ

Ermeni milliyetçisi Garegin Nzhdeh'in Yerevan'ın merkezindeki heykeli ⓘ

2008 Ermenistan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından Şubat 2008'de başkentte yetkililer ile eski Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan liderliğindeki muhalif göstericiler arasında olaylar çıkmıştır. Olaylar 10 kişinin ölümü ve ardından Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan tarafından ilan edilen 20 günlük olağanüstü hal ile sonuçlandı. ⓘ

Temmuz 2016'da kendilerine Sassoun'un Gözüpekleri (Ermenice: Սասնա Ծռեր Sasna Tsrrer) adını veren bir grup silahlı adam, muhalefet lideri Jirair Sefilian'ın serbest bırakılması ve Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan'ın istifası talebiyle Yerevan'ın Erebuni Bölgesi'ndeki bir polis karakolunu basarak çok sayıda kişiyi rehin aldı. Saldırı sonucunda 3 polis memuru hayatını kaybetti. Çok sayıda hükümet karşıtı protestocu silahlı saldırganlarla dayanışma amacıyla mitingler düzenledi. Ancak 2 hafta süren müzakerelerin ardından kriz sona erdi ve silahlı kişiler teslim oldu. ⓘ

Orta Çağ

Bagratlıların bayrağı. ⓘ

Orta Çağın başlangıcında (5. ve 6. yüzyıl arası dönem), şehir etkileyici derecede gelişmekteydi. Nitekim Erivan'ın ilk kilisesi olan Aziz Peter ve Paul Kilisesi 5. yüzyılda kurulmuştur (Kilise 1931'de yıkılmıştır). 640'lı yıllar boyunca birçok denemeden sonra, 658 yılında Araplar kenti ele geçirdi. O dönemlerde Erivan, Ağrı Ovasının ekonomik merkezi olan Divin'den sonra bölgenin en önemli şehri sayılıyordu, ki bu 11. yüzyıla kadar böyle devam etmiştir. Araplar, özellikle kitlesel din değiştirmeler ile Ermeni nüfusunu asimile etmeye çalıştıysa da, güçlü bir direniş gösteren Ermenilerle uzlaşmak zorunda kaldılar. Bu dönemden sonraki mütevali halifeler Hristiyanlığı hoşgörüp, Ermenilere büyük oranda özerklik vermiştir. 740 yılındaki ayaklanmalara kadar Erivan, barış ve refah dolu bir dönem yaşadı. Bu ayaklanmalarda şehir yağmalandı ve bazı bölgeler yakılıp kül edildi. Bunun sonucunda ileride Ermenistan kralı olacak olan I. Aşot başkanlığında, 850 yılına kadar özerkliğini geri kazanamadı. I. Aşot, "prenslerin prensi" unvanı ile vali olarak Ermenistan'ı idare etmeye başladı. Onun bu göreve başlaması Bagratlı Krallığı'nın başlangıcının bir işaretidir. ⓘ

920 yılında Doğu Roma İmparatorluğu'nun desteği ile Kral II. Aşot Erivan'ı ve bölgesini krallığa geri verdi. 10. yüzyılda, askerî ve ekonomik gücü nedeniyle Erivan, Doğu Ermenistan'ın başkenti oldu. Kent, 11. yüzyıla kadar Bagratlı Krallığı'nın bir parçasıydı, Büyük Selçuklu Devleti kenti ele geçirmeden önce 1023 yılında Bizanslılara gizlice teklif edildi. 1041'de kralın ölümüyle, Bizans imparatoru V. Mihail Erivan, Ani ve Ağrı Ovasını ele geçirdi. Ancak, Büyük Selçuklu Devletinin bölgeye tekrar taarruz etmesiyle, Bizanslılar Ani şehrine geri çekildi. Selçuklular, Erivan'ı yakıp kül etti, sokaklar cesetlerle dolu olarak şehri kendi hâline bıraktı ve 1064'te bütün krallığın idaresini ele geçirdi. 12. yüzyılda Gürcistan bölgesel bir askeri güç hâline geldi ve Büyük Selçuklu Devleti'ni geri püskürtmek için Ermenilerle birleşmeyi kabul etti. Erivan 1201'de alınarak yeniden inşa edildi ve 21 yıl boyunca bir "altın çağ" yaşadı. 1225'ten itibaren Türkmen ve Moğol istilaları birbirini izledi; bunlar, Erivan halkının Hristiyan olmasına rağmen kenti belirli bir hoşgörüyle yönetti. 1256'da Erivan, Moğol İmparatorluğu'nun dört ulusundan birinin başkenti oldu. 13. yüzyılın sonuna doğru Mahmud Gazan'ın İslam dinine geçmesi ve Moğol göçebeliği, bölgenin gelişiminde duraklamaya neden oldu. Bütün ülke kıtlıktan kırıldı ve insanlar kaçarak Erivan'ı terk ettiler. Birkaç işgalden sonra 1387'de Timur, şehri ve bölgeyi talan ederek harap etti. ⓘ

Coğrafya

Topografya ve şehir manzarası

• Rakım: Ortalama 990 m - en alçak nokta 865 m - en yüksek nokta 1390 m
• Konum: Hrazdan Nehri'nin kıyısında, Ağrı Dağı ovasının kuzeydoğusunda. ⓘ

Erivan ülkenin merkez batısında, Ağrı Dağı Ovasının kuzey doğusunda bulunmaktadır. Yedi tepenin üzerinde kurulu olan kent, bu açıdan Roma ve İstanbul gibi şehirlerle ortak bir özelliğe sahiptir. Şehrin bazı semtleri ovada, bazıları da yaklaşık 1300 metre rakıma sahip dağların tepelerinde yer almaktadır. ⓘ

Ağrı Dağı ovasının sınırında olan şehrin güney ve güney batı bölgeleri deniz seviyesinin 900 metre üstündedir. O mevkideki iklimin çok sıcak ve yazın biraz rüzgârlı olması nedeniyle, şehrin en popüler bölgelerinden biridir. Ayrıca şehrin iki havalimanı, terk edilen fabrika ve banliyölerdeki birçok elektrik santrali de (örneğin bu kısımların batısında 30 kilometrelik mesafede bulunan Metzamor Nükleer Santrali) bu bölgelerde bulunmaktadır. ⓘ

Deniz seviyesinden 950-1000 metre yükseklikte bulunan şehir merkezi ve kuzey batıdaki bölgeler, şehrin nispeten daha alçak kısımlarıdır. Bu bölgeler Tsitsernakaberd'in ve Hrazdan Nehri'nin kanyonunun üstünde kuruludur. Birçok restoran ve kulüp de buralarda yer almaktadır ve yaz akşamları hem turistler, hem de Erivanlılar için popüler dinlenme yerleridir. Kentron ilçesi nehrin sağ kıyısında yer almakta, soldaki kıyıda ise Acapnyak ilçesi bulunmaktadır. Kumlu toprağı ve kuru iklimi nedeniyle bu bölgelerde hava tozludur. Şehrin batısındaki çıkışta nehir, Erivan Gölü'ne akmaktadır, bu gölün kıyılarının hemen üstünde Amerika Birleşik Devletleri'nin elçiliği bulunmaktadır. ⓘ

Ermenistan'ın ortasında Erivan kentinin tam yığıntısını gösteren harita. ⓘ

Yaklaşık 1300 m. yükseklikte, yeşilliklerle dolu ve yazın serin olan şehrin kuzeyi ve doğusu, özellikle Avan, Nork-Maraş, Arabkir ve Kanaker-Zeytun ilçeleri şehrin en popüler yerleridir. Ağrı Dağı ve ovası hemen her yerden izlenebilir. Ek olarak şehrin doğusunda küçük bir tepenin üstünde, şehrin kurulduğu yer olan Erebuni Kalesi'nin yıkıntıları bulunmaktadır. ⓘ

Erivan, Ermenistan'daki diğer şehirlere karşın, bir marzın (bölge) kısmı değil, kendisine münhasır olmak üzere, etrafı diğer marzlarla çevrili olan belirli bir toplumdur. Kuzeyinde Kotayk, güneyinde Ararat, güney batısında Armavir ve kuzey batısında Aragatsotn marzları bulunmaktadır. ⓘ

Erivan'ın içinden akan Hrazdan Nehri ⓘ

Erivan'ın deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 990 m (3.248,03 ft) olup, güneybatı ve kuzeydoğu kesimlerinde sırasıyla minimum 865 m (2.837,93 ft) ve maksimum 1.390 m (4.560,37 ft) yüksekliğe sahiptir. Bir milyonu aşkın nüfusuyla dünyanın en yüksek elli şehri arasında yer almaktadır. ⓘ

Erivan, ülkenin orta-batı kesiminde, Ararat Ovası'nın kuzeydoğusunda, Hrazdan Nehri kıyısında yer almaktadır. Şehrin üst kısmı üç tarafı dağlarla çevriliyken, güneyde Hrazdan Nehri kıyılarına inmektedir. Hrazdan, Erivan'ı pitoresk bir kanyonla ikiye böler. ⓘ

Erivan, Ararat Ovası'nın kuzeydoğu kesiminde yer almaktadır. ⓘ

Şehir, Ermeni Yaylası'nın kalbinde yer almaktadır. Tarihsel olarak Erivan, tarihi Ermenistan'ın Ayrarat vilayetinin Kotayk kantonunda (Ermenice: Կոտայք գավառ Kotayk gavar, şimdiki Kotayk Vilayeti ile karıştırılmamalıdır) yer almaktaydı. ⓘ

Ermenistan'ın mevcut idari bölünmesine göre, Erivan herhangi bir marzın ("il") parçası değildir ve ülkenin başkenti olarak özel idari statüye sahiptir. Kuzeyde ve doğuda Kotayk Eyaleti, güneyde ve güneybatıda Ararat Eyaleti, batıda Armavir Eyaleti ve kuzeybatıda Aragatsotn Eyaleti ile komşudur. ⓘ

1981'de kurulan Erebuni Devlet Koruma Alanı, şehir merkezinin yaklaşık 8 km güneydoğusunda, Erebuni Bölgesi'nde yer almaktadır. Deniz seviyesinden 1300 ila 1450 metre yükseklikteki rezerv, çoğunlukla yarı çölleşmiş dağ bozkırlarından oluşan 120 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. ⓘ

İklim

Erivan'ın kış manzarası ⓘ

Erivan, uzun, sıcak, kurak yazları ve kısa, ancak soğuk ve karlı kışları ile karasal etkili bozkır iklimine (Köppen iklim sınıflandırması: BSk veya "soğuk yarı kurak iklim") sahiptir. Bu durum, Erivan'ın dağlarla çevrili bir ovada bulunmasına ve denize olan uzaklığına ve bunun etkilerine bağlanmaktadır. Yazlar genellikle çok sıcak geçer ve Ağustos ayında sıcaklık 40 °C'ye (104 °F) kadar ulaşır; kışlar ise genellikle kar yağışlı ve dondurucu soğuklar şeklinde geçer ve Ocak ayı genellikle -15 °C (5 °F) ve daha düşük sıcaklıklarda yaşanır. Yağış miktarı azdır ve yıllık yaklaşık 318 milimetre (12,5 inç) tutarındadır. Erivan yılda ortalama 2.700 saat güneş ışığı almaktadır. 12 Temmuz 2018 tarihinde Erivan'da kaydedilen 43,7 °C (110,7 °F) sıcaklık, Ermenistan'da kaydedilen en yüksek sıcaklıktır. ⓘ

Erivan için iklim verileri (1991-2020, 1885'ten günümüze ekstrem değerler) ⓘ
Ay	Jan	Şubat	Mar	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıl
Rekor yüksek °C (°F)	19.5 (67.1)	19.6 (67.3)	27.6 (81.7)	35.0 (95.0)	36.1 (97.0)	41.1 (106.0)	43.7 (110.7)	42.0 (107.6)	40.0 (104.0)	34.1 (93.4)	26.0 (78.8)	20.0 (68.0)	43.7 (110.7)
Ortalama yüksek °C (°F)	1.7 (35.1)	6.3 (43.3)	13.7 (56.7)	19.8 (67.6)	25.1 (77.2)	30.9 (87.6)	34.5 (94.1)	34.4 (93.9)	29.2 (84.6)	21.6 (70.9)	12.8 (55.0)	4.2 (39.6)	19.5 (67.1)
Günlük ortalama °C (°F)	−3.5 (25.7)	0.0 (32.0)	7.0 (44.6)	12.9 (55.2)	17.7 (63.9)	23.1 (73.6)	26.8 (80.2)	26.7 (80.1)	21.4 (70.5)	14.0 (57.2)	5.8 (42.4)	−0.8 (30.6)	12.6 (54.7)
Ortalama düşük °C (°F)	−7.8 (18.0)	−5.4 (22.3)	0.9 (33.6)	6.4 (43.5)	10.8 (51.4)	15.1 (59.2)	19.1 (66.4)	18.9 (66.0)	13.2 (55.8)	7.1 (44.8)	0.1 (32.2)	−4.9 (23.2)	6.1 (43.0)
Rekor düşük °C (°F)	−27.6 (−17.7)	−26 (−15)	−19.1 (−2.4)	−10.2 (13.6)	−0.6 (30.9)	3.7 (38.7)	7.5 (45.5)	7.9 (46.2)	0.1 (32.2)	−6.5 (20.3)	−14.4 (6.1)	−28.2 (−18.8)	−28.2 (−18.8)
Ortalama yağış mm (inç)	21 (0.8)	21 (0.8)	60 (2.4)	56 (2.2)	47 (1.9)	24 (0.9)	17 (0.7)	10 (0.4)	10 (0.4)	51 (2.0)	25 (1.0)	21 (0.8)	363 (14.3)
Ortalama aşırı kar derinliği cm (inç)	5 (2.0)	3 (1.2)	1 (0.4)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	0 (0)	1 (0.4)	5 (2.0)
Ortalama yağmurlu günler	2	4	8	12	12	8	5	4	4	8	7	4	78
Ortalama karlı günler	7	7	2	0.2	0	0	0	0	0	0.1	1	5	22
Ortalama bağıl nem (%)	81	74	62	59	58	51	47	47	51	64	73	79	62
Ortalama aylık güneş ışığı saatleri	92.6	125.4	177.3	206.7	263.0	321.6	352.4	332.5	293.0	221.2	148.0	87.3	2,620.8
Kaynak 1: Pogoda.ru.net
Kaynak 2: Dünya Meteoroloji Örgütü (güneş 1981-2010)

	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıl
En yüksek (ortalama) [°C]	-2	1	10	19	24	31	34	33	28	21	10	3	17,7
En yüksek (rekor) [°C]	12	16	27	29	33	36	40	39	34	27	20	16	40
En düşük (ortalama) [°C]	-9	-8	-1	6	10	14	17	18	13	7	1	-3	5,4
En düşük (rekor) [°C]	-27	-25	-18	-3	3	6	9	10	2	-2	-12	-16	-27
Yağış [mm]	23	25	28	48	53	23	15	8	13	23	31	28	318

Kaynak: BBC Weather ⓘ

Mimarlık

Aram Sokağı'nda Erivan'ın 19. yüzyıldan kalma geleneksel binaları ⓘ

Erivan TV Kulesi şehrin en yüksek yapısıdır ve Güney Kafkasya'nın en yüksek yapılarından biridir. ⓘ

Cumhuriyet Meydanı, Erivan Opera Tiyatrosu ve Erivan Kaskadı, Erivan'ın merkezindeki başlıca simge yapılar arasında yer almakta olup, esas olarak mimar Alexander Tamanian'ın orijinal tasarımı ve mimar Jim Torosyan'ın revize edilmiş planı temel alınarak geliştirilmiştir. ⓘ

Erivan'da 2000 yılından bu yana büyük bir yeniden geliştirme süreci başlatılmıştır. Bunun sonucunda birçok tarihi yapı yıkılmış ve yerlerine yeni binalar inşa edilmiştir. Bu kentsel yenileme planı, projelerin Rus İmparatorluğu döneminden kalma tarihi binaları yok etmesi ve çoğu zaman sakinlerini evsiz bırakması nedeniyle bazı sakinlerin muhalefet ve eleştirileriyle karşılaştı. Çok küçük olduğu düşünülen şehir merkezindeki evler giderek daha fazla yıkılmakta ve yerlerine yüksek binalar inşa edilmektedir. ⓘ

Kuzey Caddesi üzerindeki modern binalar ⓘ

Aziz Gregory Katedrali, Erivan Belediye Meclisi'nin yeni binası, Matenadaran Enstitüsü'nün yeni bölümü, Zvartnots Uluslararası Havalimanı'nın yeni terminali, Cascade'deki Cafesjian Sanat Merkezi, Kuzey Caddesi ve bakanlıkların yeni hükümet kompleksi 21. yüzyılın ilk yirmi yılında gerçekleştirilen önemli inşaat projeleri arasındadır. ⓘ

Eski Erivan'ın Aram Sokağı ve yeni inşa edilen Kuzey Caddesi, Erivan'ın geleneksel ve modern mimari özelliklerini taşıyan önemli örnekler arasında yer almaktadır. ⓘ

Mayıs 2017 itibariyle Erivan, 4.883 apartman dairesine ve toplam 1.514 km uzunluğunda 39.799 sokak lambası direğine monte edilmiş 65.199 sokak lambasına ev sahipliği yapmaktadır. Şehirde toplam uzunluğu 750 km olan 1.080 cadde bulunmaktadır. ⓘ

1990'lı yıllar boyunca bakımı ihmal edilen sokaklar, sokak mobilyaları (çöp kutuları, banklar, sokak lambaları vs.), köprüler, kamu parkları vb., son yıllarda onarılmakta ve bunlara ek olarak yeni kamusal yapılar da yapılmaktadır. Ekonominin büyümesi ve çok daha fazla yatırım olmasına rağmen, yaklaşık on beş yıl boyunca ihmal edilen bu yapıların eksikliklerini tamamlamak için binlerce işçi gerekmektedir. ⓘ

Parklar

Aşıklar Parkı ⓘ

Erivan yoğun yapılaşmaya sahip bir şehir olmasına rağmen, ilçelerinde orta büyüklükte yeşil bahçelerle süslenmiş çok sayıda halka açık park bulunmaktadır. Erebuni Mahallesi'ndeki halka açık park, yapay gölüyle birlikte kentin en eski bahçesi. Yaklaşık 17 hektarlık bir alanı kaplayan parkın ve yapay gölün kökeni M.Ö. 8. yüzyılda Urartu Kralı I. Argişti dönemine kadar uzanmaktadır. Bahçe 2011 yılında tamamen yenilenmiş ve Lyon ile Erivan şehirleri arasındaki ortaklığın bir sembolü haline gelmek üzere Lyon Parkı olarak adlandırılmıştır. ⓘ

Marshal Baghramyan Caddesi üzerindeki Aşıklar Parkı ve şehrin merkezindeki İngiliz Parkı, sırasıyla 18. ve 19. yüzyıllardan kalma olup Erivan'ın en popüler parkları arasındadır. Erivan Botanik Bahçesi (1935'te açıldı), Zafer Parkı (1950'lerde açıldı) ve Dairesel Park şehrin en büyük yeşil alanları arasındadır. ⓘ

Kuğu Gölü ⓘ

1960'larda açılan Erivan Opera Tiyatrosu Parkı, yapay "Kuğu Gölü" ile birlikte şehrin gözde yeşil alanları arasında yer alıyor. 2019 yılında parkın restoranlara kiralanan kamusal alanının bir kısmı geri alınarak peyzaj tasarımı iyileştirildi. Kış aylarında parkın göl alanında halka açık bir buz pateni arenası işletilmektedir. ⓘ

Erivan Gölü, şehir merkezinin güneyindeki Hrazdan nehri yatağında 1967 yılında açılmış, 0,65 km² (0,25 sq mi) yüzeye sahip yapay bir rezervuardır. ⓘ

Erivan'ın her idari bölgesinin, Acapnyak'taki Buenos Aires Parkı ve Tumanyan Parkı, Şengavit'teki Komitas Parkı, Malatia-Sebastia'daki Vahan Zatikian Parkı, Kanaker-Zeytun'daki David Anhaght Parkı, Avan'daki Aile Parkı ve Nor Nork'taki Fridtjof Nansen Parkı gibi kendi kamu parkı vardır. ⓘ

Waterworld ⓘ

Erivan Hayvanat Bahçesi, 1940'ta kuruldu. 1990'lı yıllar boyunca süren ekonomik kriz geçtikten sonra, buranın finansal durumu artık daha sağlamdır. Filler, kartallar, ayılar, develer ve diğer 260 hayvan türünü görmenin fiyatı bir Eurodan daha azdır. ⓘ

Waterworld, şehrin tepelerinden birinde bulunan bir su parkıdır. Birçok havuz, su kaydırağı, bar ve restoran içermektedir. Bu park eskiden Ekim ve Mayıs arasında kapalı olsa da; 2003'te inşaatı başlayan Aquatek bölümünün 2007'deki açılışından sonra, jakuzileri, havuzları, hamamları, fitness salonları, restoranları ve oteli ile artık bütün sene boyunca açıktır. ⓘ

Birkaç kilometre daha uzakta Sevan Gölü'ne doğru giden yolda, ikinci bir lunapark, Play City, bulunmaktadır. Bu kompleks; bir karting pisti, bir bovling salonu, bir sinema, bir paintball oynama alanı ve birkaç arcade oyun salonu içermektedir. ⓘ

Siyaset ve hükümet

Sermaye

Baghramyan Caddesi üzerindeki Ermenistan Ulusal Meclisi ⓘ

Erivan, 1918'de Birinci Cumhuriyet'in bağımsızlığını kazanmasından bu yana Ermenistan'ın başkenti olmuştur. Ermenistan'ın tarihi toprakları olan Ararat Ovası'nda yer alan Erivan, o dönemde genç cumhuriyetin başkenti için en mantıklı seçenekti. ⓘ

Ermenistan Sovyetler Birliği'ne bağlı bir cumhuriyet haline geldiğinde, Erivan başkent olarak kaldı ve cumhuriyetteki tüm siyasi ve diplomatik kurumları barındırdı. 1991 yılında Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasıyla Erivan, ülkenin siyasi ve kültürel merkezi olma özelliğini sürdürmüş ve tüm ulusal kurumlara ev sahipliği yapmıştır: Hükümet Konağı, Ulusal Meclis, Başkanlık Sarayı, Merkez Bankası, Anayasa Mahkemesi, tüm bakanlıklar, yargı organları ve diğer devlet kuruluşları. ⓘ

Belediye

5 Temmuz 1995'te uygulamaya giren Ermenistan Anayasası ile, Erivan'a marz (bölge) statüsü verildi. Bu doğrultuda Erivan ilinin idarî özellikleri, ülkedeki diğer illere benzemekle beraber, Erivan'a özel bazı ek özellikler de içermektedir. ⓘ

Erivan'da polis arabaları. ⓘ

Erivan'ın idarî otoritesi şunları içermektedir:

• Bir belediye başkanı: Erivan'ın belediye başkanı, Ermenistan Başbakanı'nın ve on bir müdürlüğü (finans, ulaşım, imar vb.) idare eden dört belediye başkanı yardımcısının tavsiyesi ile Ermenistan Cumhurbaşkanı tarafından seçilir ve Cumhurbaşkanı istediği zaman görevinden alınabilir.
• İlçeleri idare eden kişileri, belediye başkanının idaresi altında bir araya getiren kurum ise Erivan Konseyi'dir.
• On iki ilçe vardır ve her ilçe kendi başkanı ve seçilen konseyine sahiptir. Bir ana belediye binası vardır ve bu binada valiyle beraber ilçe başkanlarının ofisleri bulunmaktadır. ⓘ

Ermenistan Anayasası'nda yapılan en son değişiklik, şehri bir "toplum" yapmıştır. Bu değişikliğe göre Erivan'ın, doğrudan ya da dolaylı olarak seçilen bir belediye başkanı ve şehre özel bir yasa ile idare edilmesi gerekmektedir. Bu yasa şu anda Ermenistan Parlamentosu'nda hazırlanmaktadır. Yasanın ilk taslağı Aralık 2007'de, ikinci taslağı ise 2008 ilkbaharında hazırlanmıştır. Bu yasaya göre Erivan belediye başkanı dolaylı olarak seçilecektir. ⓘ

Erivan'ın eski belediye başkanlarından biri olan Hambartsum Galstyan, hem İkinci Cumhuriyette Erivan'ın en son belediye başkanı hem de Üçüncü Cumhuriyetin ilk belediye başkanı idi. Üçüncü Cumhuriyet döneminde, Galstyan'dan sonra sekiz kişi daha belediye başkanı olmuştur. Günümüzdeki belediye başkanı ise Gagik Beglaryan'dır. ⓘ

1998'den beri Erivan şehri, Uluslararası Frankofon Belediye Başkanları Derneği'nin (Fransızca: Association des maires francophones, AIMF) bir üyesidir. ⓘ

Ulusal polis ve sokak polisine ek olarak, Erivan kendi belediye polisine de sahiptir. Her üç kurum, şehirde düzeni korumak için beraber çalışmaktadır. ⓘ

Erivan Belediye Binası (sağda) ⓘ

Erivan, 1 Ekim 1879'da Rus Çarı Alexander II tarafından yayınlanan bir kararnameyle şehir statüsü aldı. Oluşturulan ilk şehir meclisine, Erivan'ın ilk belediye başkanı olan Hovhannes Ghorghanyan başkanlık etmiştir. ⓘ

İdari bölgeler

Erivan on iki ilçeye (Ermenice: Համայնք) bölünmekte ve her bir ilçe bir ilçe başkanı tarafından idare edilmektedir. ⓘ

Her ilçede kendi içinde mahallelere (Ermenice: Թաղամաս) bölünmektedir. Herhangi bir ilçe en fazla sekiz mahalle içerebilir. ⓘ

Erivan'ın on iki ilçesi. ⓘ

Erivan'ın ilçeleri ve mahalleleri

İlçeler(Համայնք)	Nüfus	Alan	Mahalleler (Թաղամաս) ⓘ
Acapnyak Աջափնյակ	125.800	25,68 km2	Acapnyak, Noraşen, Nazarbekyan, Silikyan, Lukaşin, Vahakni, Anastasavan, Çeryomuşki
Arabkir Արաբկիր	150.200	12,35 km2	Nor Arabkir, Aygedzor, Mergelyan, Raykom, Kanaker Hidroelektrik Santrali
Avan Ավան	50.400	8,37 km2	Avan, Avan Arinc, Agin Ank
Davtaşen Դավթաշեն	50.500	6,71 km2	Davtaşen, Huysi Avan
Erebuni Էրեբունի	126.200	48,41 km2	Erebuni, Nor Areş, Sari Tağ, Vardaşen, Muşavan, Verin Jraşen, Kayaran, Butaniya
Kanaker-Zeytun Քանաքեր-Զեյթուն	102.700	8,10 km2	Kanaker, Nor Zeytun, Anıt
Kentron Կենտրոն	179.100	14,20 km2	Pokr Kentron, Noragyuğ, Nor Kilikya, Aygestan, Kond, Dzoragyuğ
Malatya-Sebastia Մալաթիա-Սեբաստիա	158.700	25,80 km2	Nor Malatya, Nor Sebastia, Harav-Arevmtyan Tağamas, Şahumyan, Araratyan, Hağtanak
Nork-Maraş Նորք-Մարաշ	14.600	4,60 km2	Nork, Nor Maraş
Nor Nork Նոր Նորք	132.100	14,47 km2	Nor Nork, Crvej, Bagrevand
Nubaraşen Նուբարաշեն	9.300	18,11 km2	Nubaraşen
Şengavit Շենգավիթ	146.100	4,05 km2	Nerkin Şengavit, Verin Şengavit, Nerkin Çarbah, Verin Çarbah, Noragavit, Aeratsiya

Demografik Bilgiler

Erivan'ın tarihsel etnik yapısı
(Erivan Kalesi hariç) ⓘ

Yıl	Ermeniler		Azeriler		Ruslar		Diğerleri		Toplam
c. 1650	mutlak çoğunluk		—		—		—		—
c. 1725	mutlak çoğunluk		—		—		—		~20,000
1830	4,132	35.7%	7,331	64.3%			195	1.7%	11,463
1831	4,484	37.6%	7,331	61.5%			105	0.9%	11,920
1873	5,900	50.1%	5,800	48.7%	150	1.3%	24	0.2%	11,938
1886	7,142	48.5%	7,228	49.0%			368	2.5%	14,738
1897	12,523	43.2%	12,359	42.6%	2,765	9.5%	1,359	4.7%	29,006
1908									30,670
1914									29,766
1916	37,223	72.6%	12,557	24.5%	1,059	2.1%	447	0.9%	51,286
1919									~48,000
1922	40,396	86.6%	5,124	11.0%			1,122	2.4%	46,642
1926	59,838	89.2%	5,216	7.8%	1,401	2.1%	666	1%	67,121
1931	80,327	90.4%	5,620	6.3%			2,957	3.3%	88,904
1939	174,484	87.1%	6,569	3.3%	15,043	7.5%	4,300	2.1%	200,396
1959	473,742	93.0%	3,413	0.7%	22,572	4.4%	9,613	1.9%	509,340
1970	738,045	95.2%	2,721	0.4%	21,802	2.8%	12,460	1.6%	775,028
1979	974,126	95.8%	2,341	0.2%	26,141	2.6%	14,681	1.4%	1,017,289
1989	1,100,372	96.5%	897	0.0%	22,216	2.0%	17,507	1.5%	1,201,539
2001	1,088,389	98.6%	—		6,684	0.61%	8,415	0.76%	1,103,488
2011	1,048,940	98.9%	—		4,940	0.5%	6,258	0.6%	1,060,138
^a 1918'den önce Tatarlar olarak adlandırılıyordu

Başlangıçta küçük bir kasaba olan Erivan, Ermenistan'ın başkenti ve bir milyondan fazla nüfusu ile büyük bir şehir haline gelmiştir. Sovyetler Birliği'nin çöküşüne kadar Erivan nüfusunun çoğunluğunu Ermeniler oluştururken azınlık olarak Ruslar, Kürtler, Azeriler ve İranlılar da bulunmaktaydı. Ancak 1988'den 1994'e kadar süren Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'nın patlak vermesiyle birlikte, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki nüfus mübadelesinin bir parçası olarak ülkedeki Azeri azınlık azalmıştır. Rus azınlığın büyük bir kısmı da 1990'larda ülkede yaşanan ekonomik kriz sırasında ülkeyi terk etmiştir. Bugün Erivan'ın nüfusu ezici bir çoğunlukla Ermenilerden oluşuyor. ⓘ

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, ekonomik krizler nedeniyle binlerce kişi Ermenistan'ı terk etmiş, çoğu Rusya, Kuzey Amerika ve Avrupa'ya gitmiştir. Erivan'ın nüfusu 1989'da 1.250.000'den 2001'de 1.103.488'e ve 2003'te 1.091.235'e düşmüştür. Ancak Erivan'ın nüfusu o tarihten bu yana artmaktadır. 2007 yılında başkentin nüfusu 1.107.800 idi. ⓘ

Yerevanlılar genel olarak, büyük olasılıkla 13. yüzyılda oluşmuş bir Doğu Ermenice lehçesi olan Erivan lehçesini kullanırlar. Bu lehçe şu anda Vagharshapat ve Ashtarak kasabaları da dahil olmak üzere Erivan ve çevresinde konuşulmaktadır. Klasik Ermenice (Grabar) kelimeler lehçenin kelime hazinesinin önemli bir bölümünü oluşturur. Tarih boyunca başta Rusça ve Farsça olmak üzere birçok dilden etkilenmiş ve bugün de önemli ölçüde alıntı kelimelere rastlanmaktadır. Şu anda en yaygın Ermeni lehçesidir. ⓘ

Etnik gruplar

Aziz Nikolay Rus Katedrali, 1931 yılında yıkılmıştır. ⓘ

Yerevan'da ilk olarak Ermeniler yaşamış ve 15. yüzyıla kadar homojen bir yapıda kalmıştır. 1580'lerde kurulan Erivan Kalesi'nin nüfusu, tahminen iki ila üç bin arasında değişen Müslüman askerlerden oluşuyordu. Şehrin kendisi ise çoğunlukla Ermeniler tarafından doldurulmuştur. Erivan'ı 1631 ve 1668 yılları arasında muhtemelen altı kez ziyaret eden Fransız gezgin Jean-Baptiste Tavernier, şehrin yalnızca Ermeniler tarafından doldurulduğunu belirtmektedir. Şehirdeki Ermeni nüfusun büyük bir kısmı 17. yüzyılda tehcir edilmiş olsa da, Osmanlı-Hotaki Savaşı (1722-1727) sırasında şehir Ermenilerin çoğunlukta olduğu bir yer olarak kalmıştır. Bölgenin demografik yapısı Osmanlı İmparatorluğu, İran ve Rusya arasındaki bir dizi savaş nedeniyle değişmiştir. 19. yüzyılın başlarında Erivan'da çoğunluğu Müslüman olan Ermeni ve "Kafkas Tatarı" bir nüfus vardı. Gezgin H. F. B. Lynch'e göre 1890'ların başında şehrin yaklaşık %50'si Ermeni, %50'si Müslümandı (Azeriler ve Farslar) ⓘ

Ermeni soykırımından sonra, Ermenilerin Batı Ermenistan olarak adlandırdığı bölgeden (günümüzde Türkiye, o zamanlar Osmanlı İmparatorluğu) birçok mülteci Doğu Ermenistan'a kaçtı. 1919'da Osmanlı İmparatorluğu'ndan, çoğu Vaspurakan bölgesinden (Van şehri ve çevresi) olmak üzere yaklaşık 75.000 Ermeni mülteci Erivan'a geldi. Bu mültecilerin önemli bir kısmı tifüs ve diğer hastalıklardan öldü. ⓘ

1921'den 1936'ya kadar Irak, Türkiye, İran, Yunanistan, Suriye, Fransa, Bulgaristan vb. ülkelerden yaklaşık 42.000 etnik Ermeni Sovyet Ermenistan'ına gitti ve bunların çoğu Erivan'a yerleşti. İkinci geri dönüş dalgası 1946'dan 1948'e kadar İran, Suriye, Lübnan, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Kıbrıs, Filistin, Irak, Mısır, Fransa, ABD vb. ülkelerden yaklaşık 100.000 etnik Ermeni'nin Sovyet Ermenistan'ına göç etmesiyle gerçekleşmiş ve bunların çoğu yine Erivan'a yerleşmiştir. Böylece, Sovyetler Birliği'nin ilk otuz yılında Erivan'ın etnik yapısı daha monoetnik bir hal almıştır. Ekim Devrimi öncesinde şehir nüfusunun %43'ünü oluşturan Erivan'daki Azeri nüfusu 1959'da %0,7'ye, 1989'da Dağlık Karabağ çatışması sırasında ise %0,1'e düşmüştür. ⓘ

Ermenistan'da 22.000'in üzerinde Hintli nüfus bulunmaktadır. Bu nüfusun büyük bir kısmı Erivan'da ikamet etmekte olup, burada iş yerleri, Hint restoranları işletmekte ve Erivan'daki üniversitelerde eğitim görmektedir. ⓘ

Din

Ermeni Apostolik Kilisesi

5. yüzyıldan kalma Aziz Paul ve Peter Kilisesi ⓘ

Ermeni Apostolik Hristiyanlığı Ermenistan'da baskın dindir. Kasım 1930'da Sovyetler tarafından yıkılan 5. yüzyıldan kalma Aziz Paul ve Peter Kilisesi, Erebuni-Yerevan'da inşa edilen en eski kiliselerden biriydi. Kentteki eski Ermeni ve Ortaçağ kiliselerinin çoğu 1930'larda Büyük Temizlik sırasında Sovyetler tarafından yıkılmıştır. ⓘ

Vaftizci Aziz John Kilisesi, 1710 yılında kutsanmıştır ⓘ

Surp Sarkis Kilisesi, 1842 yılında kutsanmıştır ⓘ

Yerevan'daki Ermeni Kilisesi'nin düzenleyici organı Araratian Pontifical Diocese'dir ve Surp Sarkis Katedrali piskoposluk merkezidir. Ermeni Kilisesi'nin en büyük piskoposluğu ve dünyanın en eski piskoposluklarından biri olup Erivan şehrini ve Ermenistan'ın Ararat Eyaleti'ni kapsamaktadır. ⓘ

Erivan şu anda dünyanın en büyük Ermeni kilisesi olan Aziz Gregory the Illuminator Katedrali'ne ev sahipliği yapmaktadır. Katedral 2001 yılında, Ermeni Kilisesi'nin kuruluşunun ve Hıristiyanlığın Ermenistan'da ulusal din olarak kabul edilmesinin 1700. yıldönümünde kutsanmıştır. ⓘ

2017 yılı itibariyle Erivan'da 17 aktif Ermeni kilisesinin yanı sıra dört şapel bulunmaktadır. ⓘ

Rus Ortodoks Kilisesi

Kutsal Haç Rus Ortodoks Kilisesi 2017'de kutsandı ⓘ

1826-28 Rus-İran Savaşı sonucunda Erivan'ın Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra, Rus komutan General Ivan Paskevich'in emriyle şehirde birçok Rus Ortodoks kilisesi inşa edilmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında açılan Aziz Nikolay Katedrali, şehirdeki en büyük Rus kilisesiydi. Kutsal Meryem Ana Şefaat Kilisesi ise 1916 yılında Kanaker-Zeytun'da açılmıştır. ⓘ

Ancak kiliselerin çoğu 1930'larda Sovyetler tarafından kapatılmış ya da yıkılmıştır. Aziz Nikolay Katedrali 1931 yılında tamamen yıkılmış, Meryem Ana Kilisesi ise kapatılarak önce bir depoya, daha sonra da askeri personel için bir kulübe dönüştürülmüştür. Kilisede dini hizmetler 1991 yılında yeniden başlamış ve 2004 yılında binaya bir kubbe ve bir çan kulesi eklenmiştir. 2010 yılında yeni Kutsal Haç Rus Ortodoks kilisesinin temel atma töreni Moskova Patriği I. Kirill'in katılımıyla gerçekleşti. Kilise son olarak 7 Ekim 2017 tarihinde Katolikos Karekin II, Rus piskoposlar ve kilise hayırseveri Ara Abramyan'ın katılımıyla kutsanmıştır. ⓘ

Diğer dinler

Ivan Chopin'e göre 19. yüzyılın ortalarında Yerevan'da sekiz cami vardı. 18. yüzyıldan kalma Erivan Mavi Camii 1990'larda İran'ın finansmanıyla restore edilip yeniden açıldı ve şu anda Ermenistan'daki tek faal cami olarak çoğunlukla İranlı Şii ziyaretçilere hizmet veriyor. ⓘ

Erivan küçük Yezidi, Molokan, Neopagan, Bahai ve Yahudi cemaatlerine ev sahipliği yapmakta olup Yahudi cemaati Ermenistan Yahudi Konseyi tarafından temsil edilmektedir. Ermeni Apostolik Kilisesi tarafından tehlikeli mezhepler olarak kabul edilen ve aralarında Yehova Şahitleri, Mormonlar, Yedinci Gün Adventistleri ve Word of Life'ın da bulunduğu çeşitli hristiyan olmayan topluluklar da şehirde bulunmaktadır. ⓘ

Sağlık ve tıbbi bakım

Shengavit Tıp Merkezi ⓘ

Ermenistan'da doğum hizmetleri dıĢındaki tıbbi hizmetler devlet tarafından sübvanse edilmemektedir. Ancak hükümet, sosyal açıdan hassas grupların tıbbi ihtiyaçları için her yıl devlet bütçesinden belirli bir miktar ayırmaktadır. ⓘ

Erivan, bölgedeki önemli bir sağlık ve tıbbi hizmet merkezidir. Erivan'da modern teknolojilerle yenilenmiş Shengavit Tıp Merkezi, Erebouni Tıp Merkezi, İzmirlian Tıp Merkezi, Saint Gregory the Illuminator Tıp Merkezi, Nork-Marash Tıp Merkezi, Ermenistan Cumhuriyet Tıp Merkezi, Astghik Tıp Merkezi, Ermeni Amerikan Sağlık Merkezi ve Erivan Devlet Tıp Üniversitesi Mkhitar Heratsi Hastane Kompleksi gibi çeşitli hastaneler sağlık hizmeti vermekte ve tıbbi araştırmalar yürütmektedir. Belediye şehir genelinde 39 poliklinik/tıp merkezi işletmektedir. ⓘ

Anne ve Çocuk Sağlığını Koruma Araştırma Merkezi 1937'den beri Erivan'da faaliyet gösterirken, 1999'da açılan Armenicum Klinik Merkezi'nde HIV, immün yetmezlik bozuklukları ve hepatit gibi bulaşıcı hastalıklarla ilgili araştırmalar yürütülmektedir. ⓘ

1991'den beri Erivan'da faaliyet gösteren Liqvor İlaç Fabrikası şu anda Ermenistan'ın en büyük ilaç üreticisidir. ⓘ

Ermenistan'ın sağlık sisteminin üçte ikisi Erivan'da yer almaktadır. Şehir beş genel hastane, dokuz devlet kliniği ve birçok -hem devlet hem de özel olan- dal merkezi içermektedir. ⓘ

Kültür

Şehir merkezinde üniversiteler, Fen Akademisi, müzeler, bakanlıklar, kamu kütüphaneleri, resim galerileri, gece kulüpleri ve konser salonları gibi birçok farklı mekân bulunmaktadır. Daha varoş ilçeler ise genellikle Brejnev tipi binalarla doludur. ⓘ

Kentron (Ermenicede merkez) alanı çoğunlukla Cumhuriyet Meydanı ve Erivan Operası'nı kapsamaktadır. Özellikle kenarları Sovyet tipi anıtsal yapılarla dolu büyük meydanlara giden, ağaçlarla gölgelenen uzun caddelerden oluşur. Bu yapıların özgünlüğü, Orta Çağ mimarisinden esinlenen desenlerle süslenen cepheleri örten sünger taşlarından kaynaklanmaktadır. Şehrin diğer özelliklerinden biri, şehirde bulunan yeşil alanların ortalarında bulunan çeşmelerin çok olmasıdır. ⓘ

Erivan, çok sayıda müze, önemli anıtlar ve ulusal halk kütüphanesi ile Ermenistan'ın başlıca kültür, sanat ve sanayi merkezidir. Ayrıca Ermeniler arasında en çok kutlanan festival olan Vardavar'a ev sahipliği yapar ve geleneksel Ermeni halı dokumacılığının tarihi merkezlerinden biridir. ⓘ

Müzeler

Yerevan çok sayıda müze, sanat galerisi ve kütüphaneye ev sahipliği yapmaktadır. Bunların en önemlileri Ermenistan Ulusal Galerisi, Ermenistan Tarih Müzesi, Cafesjian Sanat Müzesi, Matenadaran eski el yazmaları kütüphanesi ve Tsitsernakaberd Ermeni Soykırımı Anıt Kompleksi'ndeki Ermeni Soykırımı Müzesi'dir. ⓘ

Ermenistan Ulusal Galerisi ⓘ

1921 yılında kurulan Ermenistan Ulusal Galerisi ve Ermenistan Tarih Müzesi şehrin başlıca müzeleridir. Galeri, Ermeni ressamların eserlerinden oluşan daimi bir serginin yanı sıra Alman, Amerikalı, Avusturyalı, Belçikalı, İspanyol, Fransız, Macar, İtalyan, Hollandalı, Rus ve İsviçreli sanatçıların resim, çizim ve heykellerinden oluşan bir koleksiyona da ev sahipliği yapmaktadır. Genellikle geçici sergilere ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Ermeni Soykırımı Müzesi, Tsitsernakaberd Ermeni Soykırımı Anıt Kompleksi'nin eteklerinde yer almakta ve o döneme ait çok sayıda görgü tanığı ifadesi, metin ve fotoğraf içermektedir. Müze üç bölümden oluşan bir anıt taştan oluşmakta olup, bunlardan ikincisi müzenin sitesinde de belirtildiği üzere "Türkler tarafından Ermenilere karşı işlenen Soykırıma karşı protestolarını yükselten" Armin T. Wegner, Hedvig Büll, Henry Morgenthau Sr., Franz Werfel, Johannes Lepsius, James Bryce, Anatole France, Giacomo Gorrini, Benedict XV, Fridtjof Nansen ve diğerleri gibi entelektüel ve siyasi şahsiyetlere adanmıştır. ⓘ

Cascade'deki Cafesjian Sanat Müzesi'nin bahçe terasından bir görünüm ⓘ

Erivan Kaskadı içerisinde yer alan Cafesjian Sanat Müzesi, 7 Kasım 2009 tarihinde açılan bir sanat merkezidir. Başta Çek sanatçılar Stanislav Libenský ve Jaroslava Brychtová'nın eserleri olmak üzere geniş bir cam sanat eserleri koleksiyonu sergilemektedir. Ön bahçelerde Gerard L. Cafesjian'ın koleksiyonundan heykeller sergilenmektedir. ⓘ

Erebuni Müzesi 1968 yılında kurulmuş olup Erebuni Kalesi'nde yapılan kazılarda bulunan Urartu eserlerini barındıran bir arkeoloji müzesidir. Erivan Tarih Müzesi ve Ermeni Devrimci Federasyonu Tarih Müzesi, sırasıyla Erivan'ın ve Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin tarihine yer veren önemli müzeler arasındadır. Mother Armenia kompleksi içindeki Askeri Müze, Ermeni askerlerin İkinci Dünya Savaşı'na ve Dağlık Karabağ çatışmasına katılımını konu almaktadır. ⓘ

Komitas Müzesi ⓘ

Şehir aynı zamanda çok sayıda sanat müzesine de ev sahipliği yapmaktadır. 1988'de açılan Sergei Parajanov Müzesi, Sergei Parajanov'un sinema ve resim alanındaki sanat çalışmalarına adanmıştır. Komitas Müzesi 2015 yılında açılmış olup, ünlü Ermeni besteci Komitas'a adanmış bir müzik sanat müzesidir. 1921'de açılan Charents Edebiyat ve Sanat Müzesi, 1972'de açılan Erivan Modern Sanat Müzesi ve 1993'te açılan Orta Doğu Sanat Müzesi de şehrin önemli sanat müzeleri arasında yer alıyor. ⓘ

Erivan'da biyografik müzeler de yaygındır. Şair Hovhannes Tumanyan, besteci Aram Khachaturian, ressam Martiros Saryan, romancı Khachatur Abovian ve Fransız-Ermeni şarkıcı Charles Aznavour gibi pek çok ünlü Ermeni şair, ressam ve müzisyenin anısına ev-müzeler açılmıştır. ⓘ

Son zamanlarda Erivan'da Ermeni Tıp Müzesi (1999), Erivan Uzay Müzesi (2001), Bilim ve Teknoloji Müzesi (2008), İletişim Müzesi (2012) ve Küçük Einstein İnteraktif Bilim Müzesi (2016) gibi birçok bilim ve teknoloji müzesi açılmıştır. ⓘ

Büyüklük olarak olmasa da, bir simge olarak daha önemli olan "Ermeni Soykırımı müzesi", Tsitsernakaberd'in yanında bulunmaktadır. ⓘ

Matenadaran; Orta Çağ'dan 17.000 eski el yazısı ve birçok Kitab-ı Mukaddes içeren bir kütüphane ve müzedir. Şehrin merkezinde, Mesrop Maştots Caddesi'nin üstünde bulunmaktadır. 2007'de -Fransa'da Ermenistan Yılı'nı kutlamak için- Matenadaran, Louvre Müzesi'nin Armenia Sacra sergisi için, birkaç el yazısını Louvre Müzesi'ne ödünç olarak vermiştir. ⓘ

Hrazdan Nehri'ne bakan Parajanov Müzesi, 2002'de tamamen restore edildi ve burada Ermeni film yönetmenleri ve ressamlar tarafından yapılan 250 eser, belge ve fotoğraf sergilenmektedir. Müzenin müdürü Zaven Sarkisyan adlı bir fotoğrafçı ve tarihçidir. ⓘ

Erivan başka müzelere de sahiptir, örneğin Ortadoğu Müzesi ve Erivan Şehri Müzesi. ⓘ

Kütüphaneler

Matenadaran kütüphanesi-eski el yazmaları müzesi ⓘ

Teryan Caddesi üzerinde bulunan Ermenistan Ulusal Kütüphanesi, şehrin ve tüm cumhuriyetin başlıca halk kütüphanesidir. Kütüphane 1832 yılında kurulmuştur ve 1939 yılından beri mevcut binasında faaliyet göstermektedir. Erivan'ın bir diğer ulusal kütüphanesi ise 1933 yılında kurulan Khnko Aper Çocuk Kütüphanesi'dir. Diğer önemli halk kütüphaneleri arasında 1935 yılında kurulan Avetik İsahakyan Merkez Kütüphanesi, 1939 yılında kurulan Cumhuriyet Tıp Bilimleri Kütüphanesi, 1957 yılında kurulan Bilim ve Teknoloji Kütüphanesi ve 1965 yılında kurulan Müzik Kütüphanesi bulunmaktadır. Buna ek olarak, Erivan'ın her idari bölgesinin kendi halk kütüphanesi (genellikle birden fazla kütüphane) vardır. ⓘ

Bir kütüphane-müze ve araştırma merkezi olan Matenadaran, 17.000 eski el yazmasını ve Orta Çağ'dan kalma birkaç İncil'i bir araya getirmektedir. Arşivlerinde değerli eski Ermenice, Eski Yunanca, Aramice, Süryanice, İbranice, Latince, Orta ve Modern Farsça el yazmalarından oluşan zengin bir koleksiyon bulunmaktadır. Yerevan'ın merkezindeki Maştots Caddesi üzerinde yer almaktadır. ⓘ

6 Haziran 2010 tarihinde Erivan, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından 2012 Dünya Kitap Başkenti olarak seçilmiştir. Ermenistan'ın başkenti, 2 Temmuz 2010 tarihinde UNESCO'nun Paris'teki merkezinde toplanan seçici kurula sunduğu programın kalitesi ve çeşitliliği nedeniyle seçilmiştir. ⓘ

1923'te kurulan Ermenistan Ulusal Arşivleri, yaklaşık 3,5 milyon adet değerli belgeden oluşan bir koleksiyona sahip bilimsel bir araştırma merkezi ve emanetçidir. ⓘ

Sanat

Erivan Vernissage'da el yapımı Ermeni halıları ⓘ

Erivan, geleneksel Ermeni halısının tarihi merkezlerinden biridir. Erivan çevresindeki bölgelerde M.Ö. 7. yüzyıla ya da daha öncesine tarihlenen çeşitli halı parçaları bulunmuştur. Bu gelenek, Erivan'ın Pers Ermenistanı'nın merkez şehri haline geldiği 16. yüzyıldan itibaren daha da gelişmiştir. Ancak kentteki halı üretimi, 19. yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'ndan gelen Batı Ermenisi göçmenler ve 20. yüzyılın başlarında soykırımdan kaçan Ermeni mültecilerin gelişiyle büyük ölçüde zenginleşmiştir. Günümüzde şehir, 1924 yılında açılan Arm Halı fabrikasının yanı sıra Tüfenkyan el halıları (1994'ten beri) ve Megeryan el halılarına (2000'den beri) ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Saryan parkında sergilenen resimler ⓘ

1980'lerin sonunda Aram Caddesi üzerinde kurulan Yerevan Vernissage açık hava sergi pazarı, başta ahşap heykeller, kilim ve halılar olmak üzere farklı türlerde geleneksel Ermeni el yapımı sanat eserlerinden oluşan geniş bir koleksiyona sahiptir. Öte yandan, opera binasının yakınında bulunan Saryan parkı, sanatçıların resimlerini sergiledikleri kalıcı bir mekan olmasıyla ünlüdür. ⓘ

Yerevan'da 1992 yılında kurulan Ermenistan Çağdaş Deneysel Sanat Merkezi, profesyonel sanatçılar arasında uygun bir atmosferde deneyim alışverişi yapılmasına yardımcı olan bir yaratıcılık merkezidir. ⓘ

Müzik

Erivan Opera Tiyatrosu ⓘ

Caz, klasik, halk ve geleneksel müzik, Erivan şehrinde popüler olan çeşitli türler arasındadır. Şehirde farklı türlerde Ermeni ve uluslararası müzik yapan çok sayıda topluluk, orkestra ve koro faaliyet göstermektedir. ⓘ

1925'te kurulan Ermeni Filarmoni Orkestrası, Erivan'ın ve modern Ermenistan'ın en eski müzik gruplarından biridir. 1929'da kurulan Ermenistan Ulusal Radyo Oda Korosu, 1931'de Sovyetler Birliği cumhuriyetleri arasında düzenlenen korolar yarışmasında Sovyetler Birliği Birincilik Ödülü'nü kazanmıştır. Ermenistan'ın halk ve klasik müziği Sovyet döneminde devlet destekli konservatuarlarda öğretilmiştir. Sayat-Nova Ermeni Halk Şarkıları Topluluğu 1938 yılında Erivan'da kurulmuştur. Şu anda Tovmas Poghosyan tarafından yönetilen topluluk Sayat-Nova, Jivani ve Sheram gibi önde gelen Ermeni gusanların eserlerini icra etmektedir. ⓘ

1939 yılında Ermenistan Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu açılmıştır. Aram Khatchaturian konser salonuna ve Ulusal Opera ve Bale Tiyatrosu'nun Alexander Spendiarian oditoryumuna ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Komitas Oda Müziği Evi ⓘ

1977'de açılan Komitas Oda Müziği Evi, Ermenistan'daki oda müziği sanatçılarının ve sevenlerinin evidir. 1983 yılında Karen Demirchyan Spor ve Konser Kompleksi açılmıştır. Şu anda Ermenistan'ın en büyük kapalı mekanıdır. ⓘ

Ermenistan Ulusal Oda Orkestrası (1961'de kuruldu), Yerevan Devlet Brass Bandosu (1964), Ermenistan Halk Çalgıları Orkestrası (1977), Ermenistan Gusan ve Halk Şarkıları Topluluğu (1983), Hover Oda Korosu (1992), Shoghaken Halk Topluluğu (1995), Yerevan Devlet Oda Korosu (1996), Ermenistan Ulusal Çalgıları Devlet Orkestrası (2004) ve Ermenistan Gençlik Devlet Orkestrası (2005) da Yerevan şehrinin ünlü müzik toplulukları arasındadır. Ars lunga piyano-viyolonsel ikilisi 2009 yılında Erivan'da kurulduktan sonra uluslararası üne kavuşmuştur. ⓘ

Ermeni dini müziği, Komitas'ın 19. yüzyılın sonunda çoksesliliği getirmesine kadar litürjik olarak kalmıştır. 1950'lerin sonlarından itibaren, soprano Lusine Zakaryan tarafından Ermeni ilahilerinin (şarakanlar olarak da bilinir) icra edilmesiyle dini müzik yaygınlaşmıştır. Erivan'da 1981 yılında kurulan ve halen Sedrak Yerkanian tarafından yönetilen devlete bağlı Tagharan Topluluğu da ritüel ve eski Ermeni müziği icra etmektedir. ⓘ

Caz da Erivan'daki popüler müzik türleri arasındadır. Yerevan'daki ilk caz grubu 1936 yılında kurulmuştur. Günümüzde Erivan'da Time Report, Art Voices ve Nuance Jazz Band gibi birçok caz ve etno caz grubu faaliyet göstermektedir. Ünlü sanatçı Levon Malkhasian tarafından kurulan Malkhas caz kulübü şehrin en popüler kulüpleri arasındadır. Erivan Caz Festivali, 2015 yılından bu yana her sonbaharda Erivan Belediyesi'nin desteğiyle Ermenistan Caz Derneği tarafından düzenlenen yıllık bir caz festivalidir. ⓘ

KOHAR 2011 yılında Özgürlük Meydanı'nda sahne alırken ⓘ

Ermenice rock 1960'ların ortalarında Erivan'da, özellikle Arthur Meschian ve grubu Arakyalner (Disciples) aracılığıyla ortaya çıkmıştır. 1970'lerin başında Erivan'da Sovyet meslektaşlarıyla rekabet edebilecek kadar güçlü bir dizi profesyonel grup vardı. Sovyet sonrası Ermenistan'da, özellikle Vahan Artsruni, Oaksenham rock grubu ve Dorians grubu aracılığıyla Erivan'da bir Ermeni progresif rock sahnesi gelişmiştir. Arto Tunçboyacıyan tarafından 1998 yılında kurulan Armenian Navy Band de caz, avangart ve folk müzikleriyle ünlüdür. Reggae de özellikle Reincarnation müzik grubu aracılığıyla Yerevan'da popüler hale gelmektedir. ⓘ

Cafesjian Sanat Merkezi, her ayın ilk Çarşamba günü düzenlenen "Cafesjian Klasik Müzik Serisi" ve her Cuma ve Cumartesi gerçekleştirilen caz, pop ve rock müzik canlı konserlerinden oluşan "Music Cascade" serisi gibi düzenli olarak programlanan etkinlikleriyle tanınmaktadır. ⓘ

Yaz aylarında Erivan'da Tamanyan Caddesi üzerindeki Cafesjian Heykel Bahçesi, Opera Binası yakınındaki Özgürlük Meydanı, Cumhuriyet Meydanı gibi perde mekanlarda sık sık açık hava konserleri düzenlenmektedir. Ünlü KOHAR Senfoni Orkestrası ve Korosu zaman zaman şehirde açık hava konserleri vermektedir. ⓘ

Dans

Geleneksel dans Ermeniler arasında çok popülerdir. Erivan'ın serin yaz günlerinde, Kuzey Caddesi'nde ya da Tamanyan Caddesi'nde çağlayanın yanında gruplar halinde dans eden insanlara rastlamak çok yaygındır. ⓘ

Sovyet döneminde Erivan'da profesyonel dans grupları kurulmuştur. İlk grup 1938 yılında Tatul Altunyan tarafından kurulan Ermeni Halk Müziği ve Dans Topluluğu'dur. Onu 1958'de Ermenistan Devlet Dans Topluluğu izledi. 1963 yılında Berd Dans Topluluğu kuruldu. Ermenistan Barekamutyun Devlet Dans Topluluğu 1987 yılında Norayr Mehrabyan tarafından kurulmuştur. ⓘ

Gagik Ginosyan tarafından 2001 yılında kurulan Karin Geleneksel Şarkı ve Dans Topluluğu, Hemşin, Muş, Sasun, Karin gibi Ermeni Yaylalarının tarihi bölgelerinin eski Ermeni danslarını yeniden canlandırması ve icra etmesiyle tanınmaktadır. ⓘ

Tiyatro

Erivan, çoğunlukla kültür bakanlığının desteği altında faaliyet gösteren birçok tiyatro grubuna ev sahipliği yapmaktadır. Şehirdeki tiyatro salonları yıl boyunca çeşitli gösteriler ve performanslar düzenlemektedir. Erivan'ın önde gelen devlet tiyatroları arasında Sundukyan Devlet Akademik Tiyatrosu, Paronyan Müzikal Komedi Tiyatrosu, Stanislavski Rus Tiyatrosu, Hrachya Ghaplanyan Drama Tiyatrosu ve Sos Sargsyan Hamazgayin Devlet Tiyatrosu yer almaktadır. Edgar Elbakyan Drama ve Komedi Tiyatrosu da özel sektör tarafından işletilen önde gelen tiyatrolar arasındadır. ⓘ

Erivan ayrıca Tumanyan Kukla Tiyatrosu, Erivan Devlet Pantomim Tiyatrosu ve Erivan Devlet Kukla Tiyatrosu gibi çeşitli özel tiyatrolara da ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Sinema

Moskova Sineması ⓘ

Ermenistan'da sinema, 16 Nisan 1923'te Sovyet Ermenistan hükümeti tarafından yayınlanan bir kararname ile Ermenistan Devlet Sinema Komitesi'nin kurulmasıyla doğdu. ⓘ

Mart 1924'te ilk Ermeni film stüdyosu Armenfilm (Ermenice: Հայֆիլմ "Hayfilm", Rusça: Арменкино "Armenkino") Erivan'da açıldı ve Sovyet Ermenistanı adlı bir belgesel filmle başladı. Namus, 1925 yılında Hamo Beknazarian tarafından yönetilen, Alexander Shirvanzade'nin bir oyununa dayanan, çocukluklarından beri aileleri tarafından birbirleriyle nişanlanan iki sevgilinin kötü kaderini anlatan ilk sessiz siyah beyaz Ermeni filmiydi, ancak namus (bir namus geleneği) ihlalleri nedeniyle kız babası tarafından başka biriyle evlendirildi. İlk sesli film 1935 yılında Hamo Beknazarian tarafından yönetilen Pepo'dur. ⓘ

Günümüzde Erivan, Moskova Sineması, Nairi Sineması, Hayastan Sineması, Dalma Garden Alışveriş Merkezi'ndeki Cinema Star multipleks sinemaları ve Erivan Alışveriş Merkezi'ndeki KinoPark multipleks sinemaları gibi birçok sinema salonuna ev sahipliği yapmaktadır. Moskova Sineması 2004 yılından bu yana her yıl Altın Kayısı Erivan Uluslararası Film Festivali'ne ev sahipliği yapmaktadır. Erivan'da 2005 yılında başlatılan ReAnimania Uluslararası Animasyon Film ve Çizgi Roman Sanat Festivali de kentin popüler yıllık etkinlikleri arasında yer almaktadır. ⓘ

2004'ten beri Moskva sineması her yıl Uluslararası Altın Kayısı Film Festivali'ne ev sahipliği yapmaktadır. En son festival 12 Temmuz 2009'dan 19 Temmuz 2009'a kadar sürmüş ve Altın Kayısı Ödülü'nü kazanan film, George Ovashvili adlı Gürcü film yönetmeni tarafından yönetilen The Other Bank filmi olmuştu. ⓘ

Erivan opera binası; Aram Haçaturyan konser salonu, ulusal opera tiyatrosu ve Aleksandr Spendiaryan Balesi'ne ev sahipliği yapmaktadır. Çok sayıda tiyatro bulunması sayesinde aynı anda birçok sahne oyunu sunulabilmekte ve büyük Hamalir salonu gibi bazı şov salonlarında ise bazen konserler de sunulabilmektedir; ancak sıcak Ermeni yazları nedeniyle, yazın konserler genellikle açık havada yapılmaktadır. ⓘ

Festivaller

Yerevan şehir merkezinde Vardavar su festivalini kutlayan insanlar ⓘ

Sanat festivallerine ek olarak, şehir, yerel halkın yanı sıra ziyaretçilerin de büyük ilgisini çeken birçok halka açık kutlama düzenlemektedir. Vardavar, Ermeniler arasında en yaygın kutlanan festivaldir ve kökleri Ermenistan'ın pagan tarihine kadar uzanmaktadır. Paskalya'dan 98 gün (14 hafta) sonra kutlanır. Vardavar günü boyunca, çok çeşitli yaşlardan insanların yabancıları suyla ıslatmasına izin verilir. Balkonlardan, altlarında yürüyen masum insanların üzerine kovalarla su döken insanları görmek yaygındır. Erivan Operası'nın Kuğu Gölü, Vardavar kutlamalarının en popüler mekânıdır. ⓘ

Ağustos 2015'te, Erivan Belediyesi tarafından desteklenen Teryan Kültür Merkezi, Erivan Taraz Fest olarak bilinen 1. Ermeni geleneksel kıyafet festivalini başlattı. ⓘ

Eski şarapçılık bölgelerinden biri olan Ermenistan'da birçok şarap festivali kutlanmaktadır. Yerevan, Mayıs 2016'da Yerevan Şarap Günleri olarak bilinen 1. yıllık şarap festivallerini başlattı. Ayrıca 2013 yılında başlatılan Karpuz Festivali de şehirde popüler bir etkinlik haline gelmektedir. Erivan Bira Festivali her yıl Ağustos ayı boyunca düzenlenmektedir. İlk kez 2014 yılında düzenlenmiştir. ⓘ

Medya

Erivan TV Kulesi ⓘ

Yerevan'da birçok kamu ve özel televizyon ve radyo kanalı faaliyet göstermektedir. Ermenistan Devlet Televizyonu 1956'dan beri hizmet vermektedir. Bu televizyon 1996 yılında uydu televizyonu haline gelmiştir. Diğer uydu televizyonları arasında Pan-Armenian Media Group'a ait Armenia TV, Gagik Tsarukyan'a ait Kentron TV, Shant TV ve Shant TV premium bulunmaktadır. Öte yandan, Yerkir Media, Armenia 2, Shoghakat TV, Yerevan TV, 21TV ve Pan-Armenian Media Group'un TV kanalları Erivan'ın en önemli yerel televizyonları arasındadır. ⓘ

Erivan'da yayınlanan önemli gazeteler arasında Aravot, Azg, Golos Armenii ve Hayastani Hanrapetutyun günlük gazeteleri bulunmaktadır. ⓘ

Anıtlar

Tarihi

Şehir merkezindeki Katoghike Kilisesi ⓘ

Zoravor Surp Astvatsatsin Kilisesi ⓘ

Erivan'daki yapıların birçoğu ya yabancı istilaları sırasında ya da 1679'daki yıkıcı depremin bir sonucu olarak yıkılmıştır. Ancak bazı yapılar kısmen sağlam kalmış ve sonraki yıllarda yenilenmiştir. ⓘ

Arin Berd olarak da bilinen Erebuni Kalesi, Erivan şehrinin M.Ö. 782 yılında Kral I. Argişti tarafından kurulduğu tepedir. Şengavit'te daha önceki dönemlere ait başka yapıların kalıntıları da bulunmaktadır. ⓘ

Mavi Cami ⓘ

Her ikisi de Erivan'ın kuzeyindeki Avan Mahallesi'nde bulunan 4. yüzyıldan kalma Kutsal Meryem Ana Şapeli ve 6. yüzyıldan kalma Tsiranavor Kilisesi, şehrin ayakta kalan en eski Hıristiyan yapıları arasındadır. Başlangıçta Erivan'ın kuzeyinde bir banliyö olan Avan, şehrin kademeli olarak genişlemesiyle birlikte zamanla şehrin içine çekilmiştir. Bölge aynı zamanda 12-13. yüzyıllara tarihlenen Surp Hovhannes Şapeli'nin kalıntılarına da ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Katoghike Kilisesi; Erivan'ın merkezinde 1264 yılında inşa edilmiş bir ortaçağ şapeli (bir zamanlar çok daha büyük bir bazilikanın bir bölümü), şehrin en iyi korunmuş kiliselerinden biridir. Zoravor Surp Astvatsatsin Kilisesi de Erivan'ın ayakta kalan en iyi kiliseleri arasındadır. 1693-94 yıllarındaki yıkıcı depremin hemen ardından, bir ortaçağ kilisesinin kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. 1835-42 yıllarında yeniden inşa edilen Aziz Sarkis Katedrali, Ermeni Apostolik Kilisesi'nin Araratian Pontifical Diocese'sinin merkezidir. ⓘ

Şehrin merkezinde 1764 ve 1768 yılları arasında inşa edilen Mavi Cami veya "Gök Cami", şu anda Ermenistan'da faaliyet gösteren tek camidir. ⓘ

Hrazdan Nehri'nin Kırmızı Köprüsü, 1679 depreminden sonra inşa edilmiş ve daha sonra 1830'da yeniden inşa edilmiş bir 17. yüzyıl yapısıdır. ⓘ

Ermenistan'ın tümü, deprem bölgesinde bulunmaktadır. Arap ve Avrasya levhaları bu bölgede bulunmaktadır. ⓘ

Ülkede, özellikle de Erivan'da, şimdiye kadar birçok deprem olmuştur. Bunların en önemlisi ve en güncel olanı 1988 Spitak Depremi'dir; bu depremin merkezi Erivan'ın 100 km kuzeyinde yer alan Spitak şehridir ve deprem en az 25.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Richter ölçeği'nde ölçülen değeri 6,9 olan bu depremin sarsıntıları başkente kadar hissedilmiştir. Erivan'da yüzlerce bina bu sarsıntıları hissetse de, depremin yıkıcı etkilerini atlatmış ve ayakta kalmıştır. 17. yüzyılda da benzer bir deprem meydana gelmiş ancak o zaman şehrin büyük bir bölümü yıkılmıştır. ⓘ

Günümüzde bazı Ermeni sismologlar, bütün şehri yıkacak ve yüz binlerce kişinin ölümüne neden olacak büyük bir depremin gerçekleşeceğini düşünmektedir. Bu sismologlar, Erivan'daki binaların çoğunun ya 1988'deki depremden dolayı hasarlı olduğu ya da büyük afetlere dayanamayan Sovyet tipi binalar olduğu için endişe taşımaktadır.. Şehirdeki yapıların %40'ı gerekli deprem dayanıklılık şartlarını yerine getirmemektedir. ⓘ

Çağdaş

Tsitsernakaberd anıtı ve soykırım müzesinin havadan görünümü ⓘ

Erivan Opera Tiyatrosu ya da 1933 yılında açılan Ermeni Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu, 1959 yılında açılan Mesrop Mashtots Matenadaran ve 1967 yılında açılan Ermeni soykırımı anıtı Tsitsernakaberd ile birlikte kentin önemli simgelerindendir. ⓘ

Beşinci yüzyıldan kalma Aziz Paul ve Peter Kilisesi'nin yerinde 1937 yılında açılan Moskova Sineması, Sovyet dönemi mimarisinin önemli bir örneğidir. 1959 yılında Erivan Tren İstasyonu yakınlarında efsanevi Ermeni kahraman Sassounlu David'e adanmış bir anıt dikilmiştir. Ermenistan Ana'nın anıtsal heykeli, 1967 yılında Zafer parkındaki devasa Joseph Stalin heykelinin yerine dikilen Ermeni ulusunun kadın kişiliğidir. ⓘ

Komitas Panteonu 1936 yılında açılan ve birçok ünlü Ermeni'nin gömülü olduğu bir mezarlıktır; Yerablur Panteonu ise 1990 yılından bu yana Dağlık Karabağ çatışmalarında şehit olan 1000'den fazla Ermeni'nin gömülü olduğu bir askeri mezarlıktır. ⓘ

Ermenistan'ın bağımsızlığından sonra Erivan Kaskadı ve 2001 yılında Ermenistan'da Hıristiyanlığın 1700. yıldönümü anısına açılan Aziz Gregory Katedrali gibi birçok yeni önemli bina inşa edilmiştir. Mayıs 2016'da, önde gelen Ermeni devlet adamı ve askeri lider Garegin Nzhdeh'in anıtsal bir heykeli Erivan'ın merkezine dikilmiştir. ⓘ

Ulaşım

Hava

Zvartnots Havalimanı'nın ana girişi ⓘ

Erivan'a, şehir merkezinin 12 kilometre (7 mil) batısında yer alan Zvartnots Uluslararası Havalimanı hizmet vermektedir. Ülkenin birincil havalimanıdır. Sovyet döneminde 1961 yılında açılan Zvartnots havalimanı, uluslararası normlara uyum sağlamak amacıyla ilk kez 1985 yılında, ikinci kez de 2002 yılında yenilenmiştir. Havalimanı, 2004 yılından başlayarak 2006 ve 2007 yıllarında açılan yeni Geliş ve Gidiş salonlarının inşasıyla büyük bir değişim geçirmiştir. Ekim 2011'de, en modern tesis ve teknolojileri barındıran yeni bir yolcu terminali kompleksi açılmıştır. Böylece Erivan Zvartnots Uluslararası Havalimanı Kafkasya bölgesinin en büyük, en işlek ve en modern havalimanlarından biri haline geldi. Aralık 2019'da, Zvartnots Uluslararası Havalimanı'ndaki yıllık yolcu akışı Ermenistan tarihinde ilk kez 3 milyon yolcuyu aştı. ⓘ

İkinci bir havalimanı olan Erebuni Havalimanı ise şehrin hemen güneyinde yer alıyor. Bağımsızlıktan bu yana "Erebuni" çoğunlukla askeri ya da özel uçuşlar için kullanılıyor. Ermenistan Hava Kuvvetleri de aynı şekilde burada üs kurmuştur ve Erebuni'nin pistinde konuşlanmış birkaç MiG-29 bulunmaktadır. ⓘ

SSCB döneminde inşa edilen Zvartnots Havalimanı, 1985'te ilk kez restore edildi ve havalimanını uluslararası şartlara uyarlamak için 2002'de tekrar restore edildi. Bundan sonra yeni bir terminalin inşaatı başladı ve geliş bölümünün açılışı ile inşaatın ilk dönemi Eylül 2006'da bitti. Gidiş bölümü ise Mayıs 2007'de açıldı. ⓘ

Günümüzde, Almanya, Avusturya, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, İsrail, Lübnan, Rusya, Türkiye ve Ukrayna gibi ülkelere giden ve bu ülkelerden gelen birçok uçuş vardır. ⓘ

Şehir otobüsleri, halk minibüsleri ve troleybüs

Bir marshrutka ⓘ

Erivan'da toplu taşıma büyük ölçüde özelleştirilmiştir ve çoğunlukla yaklaşık 60 özel operatör tarafından işletilmektedir. Mayıs 2017 itibariyle Erivan genelinde 39 şehir içi otobüs hattı işletilmektedir. Bu hatlar çoğunlukla yaklaşık 425 Bogdan, Higer City Bus ve Hyundai County otobüslerinden oluşmaktadır. Ancak bu otobüslerin toplu taşımadaki pazar payı sadece %39,1 civarındadır. ⓘ

Ancak toplu taşımanın %50,4'üne hala yerel olarak marshrutka olarak bilinen "halk minibüsleri" hizmet vermektedir. Bunlar, otobüslerle aynı şekilde çalışan, belirli güzergahlara ve aynı duraklara sahip 79 farklı hatta sahip, 13 koltuklu yaklaşık 1210 Rus yapımı GAZelle minibüsüdür. Erivan Belediyesi'ne göre gelecekte marshrutkaların yerini sıradan büyük otobüslerin alması gerekiyor. Yaklaşık 13 koltuğu olmasına rağmen yolcu sınırı kontrol edilmediğinden, bu minibüsler genellikle içinde ayakta duran çok daha fazla insan taşıyor. ⓘ

Erivan troleybüs sistemi 1949 yılından beri faaliyet göstermektedir. Sovyet döneminden kalma bazı eski troleybüsler yenileriyle değiştirilmiştir. Mayıs 2017 itibariyle sadece 5 troleybüs hattı (%2,6 pay) faaliyette olup, yaklaşık 45 ünite hizmet vermektedir. Troleybüs sistemi belediyeye aittir ve belediye tarafından işletilmektedir. ⓘ

Erivan'da bir troleybüs ⓘ

Erivan'da 1906 yılından bu yana faaliyet gösteren tramvay ağı Ocak 2004'te hizmet dışı bırakıldı. İşletmenin maliyetinin elde edilen kârın 2,4 katı olması, belediyeyi 2003 yılının sonlarına doğru kurtarmak için son bir çaba göstermesine rağmen ağı kapatmaya itti. Kapatılmasından bu yana raylar söküldü ve satıldı. ⓘ

Düzinelerce özel operatör arasında dağılmış olması nedeniyle taşımacılık neredeyse hiç denetlenmemekte, sadece yolculuk ücretleri düzenlemeye tabi tutulmaktadır. Bu nedenle, araçların kalitesi genellikle yetersizdir ve güvenlik için belirli düzenlemeler yoktur. Dünya başkentlerinin çoğunun aksine, Erivan'daki toplu taşımada yerleşik bir bilet sistemi bulunmamaktadır. Yolcuların parayı araçtan inerken doğrudan şoföre ödemesi gerekiyor. Düzenlenen birkaç şeyden biri olan ücret sabittir ve yetkililer tarafından kontrol edilir. Tek yön yolculuk tüm otobüsler ve halk minibüsleri için 100 AMD (yaklaşık 0,21 ABD Doları), troleybüsler için ise 50 AMD'dir. ⓘ

Nor Kilikia mahallesindeki merkez istasyon, şehirlerarası ulaşım için otobüs terminali olarak hizmet vermekte ve Ermenistan'ın hemen hemen tüm şehirlerinin yanı sıra başta Tiflis ve Tebriz olmak üzere yurtdışına giden güzergahlara da hizmet vermektedir. ⓘ

Yeraltı

Cumhuriyet Meydanı metro istasyonu ⓘ

Karen Demirçyan'ın adını taşıyan Erivan Metrosu (Ermenice: Կարեն Դեմիրճյանի անվան Երեւանի մետրոպոլիտեն կայարան (Karen Dyemirchyani anvan Yerevani metropoliten kayaran)) 1981 yılından beri başkente hizmet veren bir hızlı ulaşım sistemidir. Sistem 12,1 km (7,5 mil) uzunluğunda tek bir hatta, 10 aktif istasyona ve hizmette olan 45 birime sahiptir. İstasyonların iç mekanları, koridorlardan sarkan avizelerle eski batı Sovyet ülkelerine benzemektedir. Sovyetler Birliği'nin dağılması ve Ermenistan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını kazanmasının ardından metro istasyonlarının çoğunun ismi değiştirilmiştir. ⓘ

Hattın iki yeni istasyonla kuzeydoğu uzantısı şu anda geliştirilmektedir. İlk istasyonun (Ajapnyak) ve onu ağın geri kalanına bağlayan bir kilometrelik (0,62 mil) tünelin inşaatı 18 milyon ABD dolarına mal olacak. Projenin ne zaman sona ereceği henüz belirlenmemiştir. Bir diğer uzun vadeli proje de iki yeni hattın inşasıdır, ancak bunlar finansman yetersizliği nedeniyle askıya alınmıştır. ⓘ

Sistem günlük olarak 60,000'den fazla kişiyi taşımaktadır. ⓘ

Erivan metrosu haritası. ⓘ

Demiryolu

Erivan tren istasyonu, Sassounlu David heykeli ile birlikte ⓘ

Erivan'da Sasuntsi Davit istasyonu üzerinden metroya bağlanan tek bir merkezi tren istasyonu bulunmaktadır (banliyölerdeki birkaç tren istasyonu 1990'dan beri kullanılmamaktadır). Sovyet tarzı bir mimariye sahip olan tren istasyonunun çatısındaki uzun nokta komünizmin sembolleri olan kızıl yıldız, çekiç ve orağı temsil etmektedir. Türkiye ve Azerbaycan'ın Ermenistan'a yönelik ablukaları nedeniyle iki günde bir sadece bir uluslararası tren geçmekte ve bu trenin varış noktası komşu Gürcistan olmaktadır. Toplam 9 000 ila 18 000 dram karşılığında Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e giden gece trenine binmek mümkündür. Bu tren daha sonra yaz mevsiminde Karadeniz kıyısındaki Batum'a doğru devam etmektedir. ⓘ

Güneyde İran'a giden tek demiryolu kapalı Nahçıvan sınırından geçiyor. Bu nedenle Yerevan'dan güneye giden tren bulunmamaktadır. ⓘ

Ermenistan'daki demiryolu sisteminin şu anki işletmecisi olan South Caucasus Railway CJSC, 21. yüzyılın ilk on yılında, Ermeni-Türk protokollerinin onaylanması ve iki ülke arasındaki sınırların açılması durumunda Erivan-Gümrü-Kars demiryolu hattını hizmete sokmaya hazır olduğunu açıkladı. ⓘ

Temmuz 2017 itibariyle, Yerevan'dan ve Yerevan'a aşağıdaki demiryolu seferleri planlanmıştır:

• Erivan-Tiflis-Batumi-Erivan, Gürcistan Demiryolları ile koordineli olarak 15 Haziran 2017'den bu yana günlük seferler düzenlenmektedir.
• Erivan-Gümrü-Erivan, 15 Haziran 2017'den bu yana günde 3 sefer gerçekleştirilmektedir.
• Erivan-Yeraskh-Yerevan, 12 Temmuz 2014'ten beri günlük bir seferle hizmet vermektedir.
• Erivan-Araks-Yerevan, günlük bir sefer ile.
• Erivan-Shorzha-Yerevan, hafta sonu seferleri ile. ⓘ

Erivan-Ararat-Erivan güzergahı geçici olarak faaliyette değildir, Erivan-Tiflis-Erivan güzergahı ise 2 Ekim 2017 tarihinden itibaren faaliyete geçecektir. ⓘ

9000 ve 18.000 dram arası fiyatlar için örnek olarak Tiflis'e giden gece yolculuğu verilebilir. Bu tren, daha sonra Karadeniz kıyısındaki Batum şehrine doğru yola devam eder. ⓘ

Taksi

Ermenistan, geceleri tek başına güvenle dolaşılabilecek ve eve gidilebilecek en güvenli 10 ülke arasında yer almaktadır. Erivan, taksilerin günün ya da gecenin her saatinde ulaşılabilir olması nedeniyle 7/24 bağlantıya sahip olmakla gurur duymaktadır. GG Taxi, Utaxi ve Yandex.Taxi gibi birçok çevrimiçi taksi hizmeti sağlayıcısına ek olarak taksi hizmeti şirketleri tüm şehri kapsamaktadır. ⓘ

Tramvay

1906'dan beri Erivan'da servis yapan tramvay, Ocak 2004'te son yolculuğunu yapmıştır. 2003'ün sonunda belediye, tramvayı çalıştırma fiyatı, gelirden 2,4 kat daha yüksek olduğu için tramvayı kapatmaya karar verdi. Bundan sonra raylar sökülüp ayrı parçalar olarak satıldı. 2007'de neredeyse her tramvay yolu çıkarıldı ve bunların yerine asfalt yollar yapıldı. ⓘ

Teleferik

2004'e kadar Erivan merkezi ve Nork-Maraş ilçesindeki Nork semti arasında bir teleferik vardı. O sene Nisan ayı başında, kabinlerden biri kırılıp teleferikten ayrılarak 17 metre düştü. Kazada, kabindeki yedi yolcunun beşi öldü. Her gün yaklaşık 500 kişi teleferiği kullanıyordu. ⓘ

Kazadan sonra kabloların birkaç tanesi yırtıldı; ancak bunlar tamir edilmedi. Teleferik servisinin devam edebilmesi için, teleferiğin tamir masrafını ödeyebilecek yatırımcılara ihtiyaç vardır. ⓘ

Ekonomi ve hizmetler

Endüstri

Erivan Ararat Brendi Fabrikası ⓘ

2013 yılı itibariyle Ermenistan'ın yıllık toplam sanayi hasılasında Erivan'ın payı %41'dir. Erivan sanayisi kimyasallar, ana metaller ve çelik ürünleri, makineler, kauçuk ürünleri, plastikler, kilim ve halılar, tekstil, giyim ve ayakkabı, mücevherat, ahşap ürünleri ve mobilya, inşaat malzemeleri ve taş işleme, alkollü içecekler, maden suyu, süt ürünleri ve işlenmiş gıda gibi oldukça çeşitlidir. 90'lı yıllarda yaşanan ekonomik kriz ülke sanayisini yerle bir etmiş olsa da, başta petrokimya ve alüminyum sektörleri olmak üzere birçok fabrika halen hizmet vermeye devam etmektedir. ⓘ

Erivan Kanyak Şirketi ⓘ

Ermeni içecekleri, özellikle de Ermeni konyağı ve birası dünya çapında bir üne sahiptir. Bu nedenle Erivan, Erivan Ararat Kanyak Fabrikası, Erivan Kanyak Şirketi, Erivan Şampanya Şarapları Fabrikası, "Erivan Birası" (Kilikia Birası) bira fabrikası, Armco Kanyak Fabrikası, Proshyan Kanyak Fabrikası ve Astafian Şarap-Kanyak Fabrikası gibi Ermenistan'ın ve Kafkasya'nın önde gelen birçok alkollü içecek üretim işletmesine ev sahipliği yapmaktadır. Erivan'daki 2 tütün üreticisi "Cigaronne" ve "Grand Tabak" şirketleridir. ⓘ

Erivan Şampanya Şarapları Fabrikası ⓘ

Ermenistan'da halı endüstrisi eski geleneklere dayanan köklü bir geçmişe sahiptir, bu nedenle halı üretimi Erivan'da el yapımı kilim de üreten üç büyük fabrika ile oldukça gelişmiştir. "Megerian Carpet" fabrikası bu sektörde lider konumdadır. ⓘ

Şehirdeki diğer büyük fabrikalar arasında "Nairit" kimya ve kauçuk fabrikası, Rusal Armenal alüminyum folyo fabrikası, "Grand Candy" Ermeni-Kanada şekerleme üreticileri, "Arcolad" çikolata fabrikası, "Marianna" süt ürünleri fabrikası bulunmaktadır, Buğday ve un ürünleri için "Talgrig Group", "Shant" dondurma fabrikası, boyalar için "Crown Chemicals", "ATMC" traverten madencilik şirketi, Erivan Saat Fabrikası "AWI saatler", Erivan Kuyumculuk Fabrikası ve "Arzni", "Sil" ve "Dilijan Frolova" maden suyu fabrikaları. ⓘ

Gıda ürünleri arasında işlenmiş et, her türlü konserve, buğday ve un, tatlılar ve çikolata, kuru meyveler, alkolsüz içecekler ve meşrubatlar yer almaktadır. İnşaat malzemeleri ağırlıklı olarak traverten, kırma taş, asfalt ve asfalt betonu içerir. ⓘ

Finans ve bankacılık

Ermenistan Merkez Bankası ⓘ

The Elite Plaza İş Merkezi ⓘ

Batı Avrupalı, Rus ve Amerikalı çok uluslu şirketler için cazip bir dış kaynak kullanım yeri olan Erivan, birçok uluslararası şirketin merkezidir. Ermenistan Merkez Bankası, Ermenistan Menkul Kıymetler Borsası (NASDAQ OMX Armenia) ve ülkenin en büyük ticari bankalarının çoğuna ev sahipliği yapan Erivan, Ermenistan'ın finans merkezidir. Şehir, 2013 itibariyle Ermenistan'daki yıllık toplam hizmetlerin %85'inden fazlasına ve yıllık toplam perakende ticaretin %84'ünden fazlasına hakimdir. ⓘ

Aralarında Gazprom, Ingo Armenia, Rosgosstrakh ve VTB Bank'ın da bulunduğu birçok Rus hizmet şirketi ve bankası Erivan'da faaliyet göstermektedir. ACBA-Credit Agricole, Fransız Crédit Agricole'un bir yan kuruluşu iken HSBC Bank Armenia da Erivan'da faaliyet göstermektedir. ⓘ

İnşaat

Erivan şehir merkezinde 19. yüzyıldan kalma bir bina, modern eklemelerle yeniden modellenmiş ⓘ

Cascade kompleksi ⓘ

İnşaat sektörü 21. yüzyılın ilk on yılında önemli bir büyüme yaşamıştır. Erivan, 2000 yılından itibaren, çoğunlukla Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen Ermeni milyonerler tarafından finanse edilen, 18. ve 19. yüzyıldan kalma birçok binanın yıkılıp yerine yeni binaların inşa edildiği kapsamlı ve tartışmalı bir yeniden geliştirme süreciyle birlikte büyük bir inşaat patlamasına tanık olmuştur. Bu büyüme, emlak fiyatlarında önemli bir artışla birleşti. ⓘ

Yıkılan ve yerine modern binalar inşa edilen tarihi semtler ⓘ

Erivan'da Kuzey Bulvarı ve Aram Caddesi'ndeki Eski Erivan'ın rehabilitasyonu gibi birçok büyük inşaat projesi yürütülmüştür. Kuzey Bulvarı tamamlanmış ve 2007 yılında açılmıştır, Eski Erivan projesi ise halen geliştirilme aşamasındadır. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde şehir merkezi, Amerikalı-Ermeni milyarder Kirk Kerkorian tarafından finanse edilen Cumhuriyet meydanının yenilenmesinin yanı sıra büyük yolların yeniden inşasına da tanık oldu. Öte yandan Arjantinli Ermeni işadamı Eduardo Eurnekian havaalanını devralırken, kaskat geliştirme projesi ABD'li Ermeni milyoner Gerard L. Cafesjian tarafından finanse edildi. ⓘ

Ancak sektör, 2007-09 yıllarındaki küresel emlak krizinin bir sonucu olarak 21. yüzyılın ilk on yılının sonunda önemli ölçüde gerilemiştir. 2013 yılında Erivan, Ermenistan'ın yıllık toplam inşaat sektörünün %58'inden fazlasına hükmediyordu. ⓘ

Şubat 2017'de hükümetin kentsel gelişim komitesi, kentte yapılacak büyük inşaat projelerine ilişkin planlarını açıkladı. Toplam maliyeti 300 milyon ABD doları olan yeni bir iş bölgesi, mevcut Firdowsi alışveriş bölgesinin yerini almak üzere şehrin merkezinde yükselecek. Komite ayrıca Kentron Bölgesi'nin batı yakasında yaklaşık maliyeti 100 milyon ABD Doları olan Noy (Nuh) etnografik konut bölgesinin inşa edileceğini duyurdu. ⓘ

Enerji

Erivan Kanaker HES ⓘ

Şehrin Hrazdan nehri kıyısındaki konumu hidroelektrik üretimine olanak sağlamıştır. Sevan-Hrazdan Kaskadı'nın bir parçası olarak, Erivan'ın idari sınırları içinde üç hidroelektrik santrali kurulmuştur: Kanaker HES, Yerevan-1 HES ve Yerevan-3 HES. Santralin tamamı 2003 yılında özelleştirilmiştir ve şu anda RusHydro'ya aittir. ⓘ

Şehir ayrıca, kalitesi ve yüksek teknolojisiyle bölgede benzersiz bir tesis olan ve şehrin güney kesiminde yer alan Erivan Termik Santrali'ne de ev sahipliği yapmaktadır. İlk olarak 1961 yılında açılan santral, 2007 yılında elektrik enerjisi üretmek üzere yeni bir gaz-buhar kombine çevrim türbini ile donatılmış modern bir tesis inşa edilmiştir. Mart 2017'de 258 milyon ABD doları başlangıç yatırımı ve 250 megavatlık öngörülen kapasiteyle yeni bir termik santralin inşasına başlanmıştır. Santral 2019 yılında hizmete girecektir. ⓘ

Kentin enerji kaynağı Metzamor Nükleer Santrali ⓘ

Telekomünikasyon ve posta hizmetleri

Vivacell-MTS'nin Erivan'daki genel merkezi ⓘ

2017 yılı itibariyle Ermenistan'da üç cep telefonu hizmet sağlayıcısı bulunmaktadır:

• Armenia Telephone Company's Beeline, şu anda VimpelCom'a aittir. Merkezi Erivan'da bulunan şirket 1995'ten beri faaliyet göstermektedir.
• K-Telecom'un Vicacell-MTS'si, 2004 yılında Erivan'da kuruldu ve şu anda MTS'ye ait.
• Ucom, 2009 yılında Erivan'da bir internet servis sağlayıcısı olarak kuruldu. Aralık 2015'te ülkedeki 3. mobil şebeke sağlayıcısı olarak Orange Armenia'nın yerini almıştır. ⓘ

Mobil ağ sağlayıcılarına ek olarak, diğer birçok küçük ve orta ölçekli şirket de internet hizmetlerinde yer almaktadır. Ermenistan'da internete erişim büyük ölçüde serbesttir. Ancak, Ermenistan Cumhuriyeti Polis Kanunu'nun 11. maddesine göre, kolluk kuvvetleri suç faaliyetlerini önlemek için içeriği engelleme hakkına sahiptir. ⓘ

HayPost, Ermenistan'ın resmi ulusal posta operatörüdür. Merkezi Erivan'da bulunan şirket, şu anda Ermenistan genelinde 900 posta ofisi aracılığıyla faaliyet göstermektedir. ⓘ

Turizm ve gece hayatı

Grand Hotel Yerevan 1926'dan beri faaliyet göstermektedir ⓘ

Cumhuriyet Meydanı'ndaki Armenia Marriott Hotel Yerevan, 1958 yılında inşa edilmiş olup cephesinde geleneksel Ermeni kemer dizileri bulunmaktadır ⓘ

Ermenistan'da turizm her geçen yıl gelişmektedir ve başkent Erivan en önemli turistik yerlerden biridir. Şehirde çok sayıda lüks otel, modern restoran, bar, pub ve gece kulübü bulunmaktadır. Zvartnots havaalanı da ülkeyi ziyaret eden turist sayısının artmasıyla birlikte yenileme projeleri gerçekleştirmiştir. Cumhuriyet Meydanı'nın dans eden çeşmeleri, Devlet Opera Binası, Cascade kompleksi, Urartu şehri Erebuni (Arin Berd) kalıntıları, Karmir Blur (Teishebaini) tarihi alanı gibi Erivan'daki çok sayıda yer turistler için caziptir. Şehrin en büyük oteli Ani Plaza Hotel'dir. Armenia Marriott Hotel, Erivan'ın merkezindeki Cumhuriyet Meydanı'nda, Radisson Blu Hotel ise Zafer Parkı'nın yakınında yer almaktadır. Erivan'ın merkezinde faaliyet gösteren diğer büyük zincirler arasında Small Luxury Hotels of the World'e ait Grand Hotel Yerevan, Best Western Congress Hotel, DoubleTree by Hilton, Hyatt Place, Ibis Yerevan Center ve Marriott International'a ait bir Luxury Collection Hotel olan The Alexander yer almaktadır. ⓘ

Erivan Opera Binası yakınındaki kalabalık kafeler ⓘ

Erivan'ın konumu, İncil'deki Ararat Dağı'nın manzarasının tadını çıkarmak için yabancıların şehri ziyaret etmeleri için ilham verici bir faktördür, çünkü şehir bir Roma amfitiyatrosu şeklini oluşturan dağın eteklerinde yer almaktadır. ⓘ

Garni Tapınağı, Zvartnots Katedrali, Khor Virap ve Geghard manastırları gibi Erivan şehrini çevreleyen bölge ve alanlarda çok sayıda tarihi yer, kilise ve kale bulunmaktadır. ⓘ

Dünyanın en güvenli 10 şehri arasında yer alan Erivan, çeşitli gece kulüpleri, canlı mekanlar, yaya bölgeleri, sokak kafeleri, caz kafeleri, çay evleri, kumarhaneler, barlar, karaoke kulüpleri ve restoranlarla kapsamlı bir gece hayatı sahnesine sahiptir. Casino Shangri La ve Pharaon Kompleksi şehrin en büyük eğlence ve dinlence merkezleri arasındadır. ⓘ

Dünyaca ünlü birçok müzik yıldızı, Rus müzik ünlüleri ve diasporadan Ermeni şarkıcılar zaman zaman Erivan'da konserler vermektedir. ⓘ

1940'ta kurulan Erivan Hayvanat Bahçesi, 1956'da açılan Erivan Sirki ve 2001'de açılan Erivan Su Dünyası şehrin popüler eğlence merkezlerindendir. ⓘ

Dalma Garden Alışveriş Merkezi ⓘ

Opera Binası'nı Abovyan Caddesi'ne bağlayan Kuzey Caddesi, modern konutlar, iş merkezleri, restoranlar, barlar ve kafeler ile Erivan'ın popüler bir yaya bölgesidir. Bir diğer popüler simge yapı ise Erivan Kaskadı ve Tamanyan Caddesi'ndeki "Cafesjian Heykel Bahçesi" ile kaldırımlarında çok sayıda kafe, bar, restoran ve pub bulunan yaya bölgesidir. "Cafesjian Sanat Merkezi" yıl boyunca düzenli olarak klasik müzik serileri, geleneksel halk dansları etkinlikleri ve caz, pop ve rock müzik canlı konserleri gibi sanat etkinlikleri düzenlemektedir. ⓘ

2017 yılı itibariyle Erivan'da üç alışveriş merkezi bulunmaktadır: Dalma Garden Mall Ekim 2012'de, Yerevan Mall Şubat 2014'te ve Rossia Mall Mart 2016'da açılmıştır. ⓘ

Mercer tarafından yürütülen ve 2019 yılında yayımlanan uluslararası bir araştırmaya göre Erivan, Transkafkasya'daki diğer başkentlere kıyasla daha yüksek bir yaşam kalitesi sunmaktadır. ⓘ

Erivan'da bir bitpazarı. ⓘ

2006'da 382.000 ve 2007'de 510.300 turist sayısıyla, Ermenistan'ın en büyük gelirlerinden biri de turizm sektöründen gelmektedir ve ülkenin en fazla turist gelen şehri de Erivan'dır. Turizmin gelişmesiyle birlikte kentte birçok otel ve restoran açılmış, havalimanı büyütülmüş, eğlence parkları kurulmuş ve seyahat ve turizm acenteleri açılmıştır. Taksi ve mağaza sayısının çoğalması, dolaylı olarak turizmin gelişmesinin sonucudur. ⓘ

Eğitim

Ülkenin başkenti olması dışında Erivan, aynı zamanda Ermenistan'ın en çok sayıda eğitim merkezine sahip olan yeridir. Erivan'da 27 ortaokul ve 12 sanat okulu bulunmaktadır ve hepsi Ermenistan Eğitim Bakanlığı tarafından idare edilmektedir. ⓘ

Ermenistan'ın en büyük üniversiteleri (hem devlet, hem de özel) Erivan'da bulunmaktadır. Ucuz fiyatları ve İngilizce dilinde tıp öğretimi nedeniyle, bu üniversitelerde özellikle Hindistan'dan çok sayıda yabancı öğrenci okumaktadır.. ⓘ

Erivan Devlet Üniversitesi görüntüsü. ⓘ

Erivan'ın en eski üniversiteleri I. Cumhuriyet döneminde (1918-1920) kuruldu :

• Erivan Devlet Üniversitesi (Ե.Պ.Հ. - YSU) 16 Mayıs 1919 tarihinde açıldı ve şimdi yaklaşık 18.000 öğrenci bu üniversitede okumaktadır.
• 1921 yılında, ülkenin Sovyetleşmesinden önce, Devlet Müzik Konservatuvarı açıldı.. ⓘ

1930'lu yıllar boyunca birkaç Sovyet üniversitesi açıldı:

• 1930'da Devlet Tıp Üniversitesi (Ե.Պ.Բ.Հ - YSMU) açıldı.
• 1933'te Devlet Mühendislik Üniversitesi açıldı.
• 1935'te Devlet Dil Üniversitesi açıldı. ⓘ

Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmesinden sonra birkaç de yabancı üniversite kapılarını açtı. Bunlar:

• Ermenistan Amerikan Üniversitesi (Հայաստանի Ամերիյան Համալսարան), bağımsızlığın ilanı ile aynı yıl (1991) kuruldu.
• 1997'de kurulan Ermeni-Rus Devlet Üniversitesi'nde, yaklaşık 1600 ikidilli öğrenci okumaktadır.
• Ermenistan Fransız Üniversitesi, 2000 yılında kapılarını açtı. ⓘ

Erivan bölgedeki önemli bir eğitim merkezidir. Şehir 2017 itibariyle 250'den fazla okula ev sahipliği yapmaktadır ve bunların yaklaşık 210'u devlete ait olup 3/4'ü belediye, geri kalanı ise eğitim bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Okulların geri kalanı (yaklaşık 40) özel sektöre aittir. Belediye ayrıca şehir genelinde 160 anaokulu işletmektedir. ⓘ

QSI Uluslararası Okulu, École Française Internationale en Arménie, Ayb Okulu, Mkhitar Sebastatsi Eğitim Kompleksi ve Khoren ve Shooshanig Avedisian Okulu Erivan'daki önde gelen uluslararası veya özel okullar arasındadır. ⓘ

Bilim ve araştırma

Tumo Yaratıcı Teknolojiler Merkezi ⓘ

Sovyet yönetimi altında Yerevan önemli bir bilim ve araştırma merkezine dönüşmüştür. Ermenistan Ulusal Bilimler Akademisi, Ermenistan'daki bilimsel araştırmaların öncüsüdür. Ermenistan'da bilim alanlarında araştırma yapan ve faaliyetleri koordine eden birincil organ olmak üzere 1943 yılında Sovyet Bilimler Akademisi'nin Ermenistan Şubesi olarak kurulmuştur. Matematik ve Teknik Bilimler, Fizik ve Astrofizik, Doğa Bilimleri, Kimya ve Yer Bilimleri, Armenoloji ve Sosyal Bilimler dahil olmak üzere birçok bölümü vardır. ⓘ

Bağımsızlıktan sonra şehirde CANDLE Synchrotron Araştırma Enstitüsü (2010), Tumo Yaratıcı Teknolojiler Merkezi (2011) ve Nerses Mets Tıbbi Araştırma ve Eğitim Merkezi (2013) gibi birçok yeni araştırma merkezi açılmıştır. ⓘ

Rusya'nın Mart 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından 40.000'den fazla Rus profesyonel ve programcı Erivan'a geldi. Yarısı kısa bir süre kaldıktan sonra ülkelerine geri dönerken, geri kalanlar da Rusya'nın dünya ile bağlantısı giderek kesilirken Ermenistan'ın dünya ile bağlantısını sağlayan internet bağlantılarını kullanarak kendilerini yeniden kurdular. Bilişim uzmanlarının yanı sıra Ukrayna'daki savaşı eleştirdikleri için tutuklanan çok sayıda blog yazarı, gazeteci ve aktivist de göç edenler arasındaydı. Yapılan görüşmelerde sürgünlerin hiçbirinin Yerevan'da düşmanlıkla karşılaşmadığı belirtildi. Ermenistan'a vizesiz ya da pasaportsuz girip altı ay kalabiliyorlar; Rusça yaygın olarak konuşuluyor. ⓘ

Spor

Futbol

Hrazdan Stadyumu ⓘ

Futbol, Erivan'da ve tüm ülkede en çok oynanan ve en popüler spordur. Erivan şehri, Ermenistan Premier Ligi ve Ermenistan Birinci Ligi'nde mücadele eden yaklaşık bir düzine futbol kulübüne ev sahipliği yapmaktadır; en başarılı kulüpler Pyunik, Alashkert, Ararat Yerevan, Ararat-Armenia, Urartu ve Yerevan'dır. ⓘ

Yerevan'daki Hrazdan Stadyumu Ermenistan'ın en büyük spor alanıdır. Şehirdeki 2. en büyük stadyum ise şu anda Ermenistan milli futbol takımının ana sahası olarak hizmet veren Vazgen Sargsyan Cumhuriyet Stadyumu'dur. ⓘ

Ermenistan Futbol Federasyonu tarafından işletilen Yerevan Futbol Akademisi, 2010 yılında açılan güncel bir eğitim akademisi kompleksidir. ⓘ

2017 itibariyle, Erivan mahallelerinin avluları arasında belediye yetkilileri tarafından inşa edilmiş yaklaşık 130 mini futbol sahası bulunmaktadır. ⓘ

Satranç

Tigran Petrosian Satranç Evi ⓘ

Ermenistan satrançta her zaman başarılı olmuş, oyuncuları çoğu zaman en üst sıralarda yer almış ve ödüllendirilmiştir. Ermenistan Satranç Federasyonu'nun merkezi Yerevan'daki Tigran Petrosian Satranç Evi'nde bulunmaktadır. Daha ilkokulda satranç eğitimi verilmektedir. Şehir çok sayıda satranç takımına ve eğitim okuluna ev sahipliği yapmaktadır. 1996 yılında, ülkedeki ağır ekonomik koşullara rağmen, Erivan 32. Satranç Olimpiyatı'na ev sahipliği yaptı. 2006 yılında, Ermenistan satranç takımının Erivan'dan dört üyesi Torino'da düzenlenen 37. Satranç Olimpiyatı'nı kazandı ve bu başarıyı Dresden'de düzenlenen 38. Satranç Olimpiyatı'nda da tekrarladı. Ermenistan, 2012 yılında İstanbul'da düzenlenen Satranç Olimpiyatını 3. kez kazandı. Satranç milli takımının Erivan doğumlu lideri Levon Aronian, dünyanın en iyi satranç oyuncularından biridir. ⓘ

Basketbol

Ermenistan milli basketbol takımı Mika Arena'da ⓘ

Ermenistan'da basketbolun popülerliğine rağmen, ülkenin milli takımı kısa bir süre önce 2016 FIBA Küçük Ülkeler Avrupa Şampiyonası'nı kazanarak uluslararası alanda manşetlere çıktı. Ancak ülkenin en iyi oyuncuları, çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya'dan gelen diaspora Ermenileri. ⓘ

Ermenistan Basketbol Ligi A olarak bilinen Ermenistan profesyonel yerel basketbol turnuvasının ilk sezonu Ekim 2017'de 7 takımın katılımıyla başladı. Yerevan 4 kulüp tarafından temsil edilmektedir: Engineer Yerevan, FIMA Basketball, BC Grand Sport ve BC Urartu. ⓘ

Tenis

Tenis de Erivan'da popüler sporlar arasındadır. Şehirde, birçoğu Sovyet döneminde kurulmuş olan çok sayıda tenis kulübü faaliyet göstermektedir. 1974'te kurulan Incourt Tenis Kulübü, çok sayıda açık ve kapalı kortuyla kentin en büyük tenis kulübüdür. 1990'da kurulan Ararat Tenis Kulübü de kentin önde gelen kulüpleri arasındadır. Tenis kulüpleri ayrıca 1971'den bu yana Erivan Devlet Olimpik Spor Koleji ve 2010'dan bu yana Erivan Futbol Akademisi bünyesinde de bulunmaktadır. ⓘ

Sargis Sargsian ve Ani Amiraghyan Ermenistan'ın en başarılı tenis oyuncularıdır. ⓘ

Artistik jimnastik

Ermenistan, Sovyet döneminde artistik jimnastik alanında Hrant Şahinyan, Albert Azaryan ve Eduard Azaryan gibi birçok Olimpiyat şampiyonu çıkarmıştır. Ermeni jimnastikçilerin Olimpiyat yarışmalarındaki başarıları, sporun popülerliğine büyük katkı sağlamıştır. Bu nedenle, aralarında Artur Davtyan ve Harutyun Merdinyan'ın da bulunduğu birçok tanınmış yarışmacı ülkeyi Avrupa ve Dünya şampiyonalarında temsil etmektedir. ⓘ

Erivan'da 1964 yılında açılan Albert Azaryan Okulu ve 1965 yılında açılan Hrant Şahinyan Okulu da dahil olmak üzere devlete ait birçok artistik jimnastik okulu bulunmaktadır. ⓘ

Diğer spor dalları

Karen Demirchyan Spor ve Konser Kompleksi, şehrin ve tüm ülkenin en büyük kapalı arenasıdır. Çoğunlukla buz hokeyi ve artistik patinaj gösterileri de dahil olmak üzere kapalı alan spor etkinlikleri için kullanılmaktadır. Öte yandan, Dinamo ve Mika kapalı arenaları basketbol, voleybol, hentbol ve futsal gibi yerel ve bölgesel müsabakalar için düzenli olarak kullanılan mekanlardır. ⓘ

Ermenistan Spor Birliği (1935-1999 yılları arasında Spartak Spor Birliği) boks, halter, atletizm, güreş, tekvando, masa tenisi gibi bireysel olimpik sporlarla ilgilenen bir spor derneğidir. ⓘ

"Erivan Olimpiyat Rezervi Devlet Spor Koleji" şehrin Malatia-Sebastia Bölgesinde bulunan büyük bir spor ve eğitim kompleksidir. Güreş, boks, halter, judo, atletizm, akrobatik jimnastik, artistik jimnastik, yüzme, masa tenisi, bisiklet, basketbol, voleybol ve hentbol gibi bireysel ve takım sporları okullarına ev sahipliği yapan okul 1971 yılında kurulmuştur. ⓘ

Eylül 2015'te, Davtashen Bölgesi'nde yerel olarak Olympavan olarak bilinen yeni Erivan Olimpik Eğitim Kompleksi açıldı. Kompleks, Olimpik bireysel ve takım sporlarının yanı sıra su sporları için de eğitim tesisleri bulunan son teknoloji ürünü bir spor kompleksidir. Aynı zamanda anti-doping sağlık merkezine ve 300'den fazla sporcuyu ağırlamak üzere tasarlanmış bir otele de ev sahipliği yapmaktadır. ⓘ

Olympavan, Ermenistan Olimpiyat Komitesi'nin evi ve eğitim kompleksi ⓘ

Binicilik sporu Ermenistan'a 1953 yılında girmiştir. 2001'de açılan Hovik Hayrapetyan Binicilik Merkezi, Yerevan'ın güneyindeki Shengavit Bölgesi'nde 85 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Burası Ermenistan'da binicilik sporunun ve at yarışlarının merkezidir. ⓘ

Golf, 1999 yılında Ajapnyak Bölgesi'nin Vahakni mahallesinde Ararat Valley Country Club'ın kurulmasıyla Erivan vatandaşlarına tanıtılmıştır. Bu, Ermenistan'da ve Transkafkasya bölgesinde açılan ilk golf sahasıdır. ⓘ

Arena Bowling ve Bilardo Kulübü, 2004 yılında açılan ve Erivan'ın merkezindeki Mashtots Caddesi üzerinde yer alan güncel bir spor ve eğlence merkezidir. ⓘ

Bisiklet sporu genç nesil arasında popüler hale gelmektedir. Erivan Velodromu, 2011 yılında Sovyet döneminden kalma eski mekanın yerine açılan, uluslararası standartlara sahip bir açık hava bisiklet pistidir. Ermenistan'dan Edgar Stepanyan, 2015 Gençler UEC Avrupa Pist Şampiyonası'nda scratch yarışının şampiyonu oldu. ⓘ

Ermenistan'da artistik patinaj ve buz hokeyini teşvik etmek amacıyla Aralık 2015'te Erivan'da Irina Rodnina Artistik Patinaj Merkezi açıldı. ⓘ

Futsal da Ermenistan'da popüler sporlar arasındadır. Birçok şirketin yanı sıra üniversitelerin de Ermenistan Futsal Premier Ligi'ne katılan kendi takımları vardır. Şu anda Yerevan merkezli Futsal Club Leo, Ermenistan Futsal Premier Ligi'nin en başarılı takımı olarak kabul ediliyor. ⓘ

Son zamanlarda Ermenistan'da büyük bir popülerlik kazanan MMA, Erivan merkezli Armfighting Profesyonel Federasyonu tarafından desteklenmektedir. Federasyon 2005 yılında Hayk Ghukasyan tarafından kuruldu ve şu anda Ermenistan ve Artsakh eyaletlerinde 2.000'den fazla sporcuyla çeşitli şubeler işletiyor. ⓘ

Sağlıklı yaşam ve zindeliğe olan ilginin artmasıyla birlikte şehirde Davit Hambardzumyan Yüzme ve Dalış Olimpiyat Okulu, Orange Fitness Premium Club, DDD Spor Kompleksi, Aqua Land Spor Kompleksi, Gold's Gym, Grand Sport Complex, Reebok Spor Kulübü ve Multi Wellness Spor ve Sağlık Merkezi gibi açık ve kapalı yüzme havuzları bulunan birçok büyük ve modern eğitim kompleksi açılmıştır. ⓘ

Uluslararası ilişkiler

Erivan şehri birçok uluslararası kuruluşa üyedir: BDT Ülkeleri Başkentleri ve Büyük Şehirleri Uluslararası Meclisi (MAG), Karadeniz Başkentleri Birliği (BSCA), Uluslararası Frankofon Belediye Başkanları Birliği (AIMF), Dünya Mirası Şehirleri Örgütü (OWHC), Uluslararası Büyük Ölçekli Topluluklar Birliği ve Uluslararası Kentsel Toplum Aydınlatma Birliği (LUCI). ⓘ

İkiz şehirler - kardeş şehirler

Carrara'dan Erivan'a uzanan dostluk elleri ⓘ

Erivan ile kardeş şehir:

• Amman, Ürdün (2014)
• Antananarivo, Madagaskar (1981)
• Beyrut, Lübnan (1997)
• Bratislava, Slovakya (2001)
• Buenos Aires, Arjantin (2000)
• Cambridge, Amerika Birleşik Devletleri (1987)
• Carrara, İtalya (1973)
• Chişinău, Moldova (2005)
• Şam, Suriye (1997)
• İsfahan, İran (1995)
• Los Angeles, Amerika Birleşik Devletleri (2007)
• Marsilya, Fransa (1992)
• Montreal, Kanada (1998)
• Nice, Fransa (2007)
• Novosibirsk, Rusya (2014)
• Odessa, Ukrayna (1995)
• Riga, Letonya (2013)
• Rostov-on-Don, Rusya (2005)
• São Paulo, Brezilya (2002)
• Stavropol, Rusya (1994)
• Tiflis, Gürcistan (1996)
• Venedik, İtalya (2011)
• Volgograd, Rusya (2015)
• Doha, Katar (2022) ⓘ

Ortaklıklar

Merkezinde Auguste Rodin'in Jules Bastien-Lepage heykelinin bulunduğu Place de France, Erivan ve Paris arasındaki ortaklığın sembolleri arasında yer alıyor ⓘ

Erivan ayrıca şu ülkelerle de işbirliği yapmaktadır:

• Aşkabat, Türkmenistan (2014)
• Atina, Yunanistan (1993)
• Pekin, Çin (2009)
• Bükreş, Romanya (2013)
• Delhi, Hindistan (2008)
• Île-de-France, Fransa (2011)
• Khanty-Mansiysk, Rusya (2014)
• Lyon, Fransa (1993)
• Kaliningrad, Rusya (2009)
• Kiev, Ukrayna (1995)
• Krasnodar, Rusya (2014)
• Minsk, Belarus (2002)
• Moskova, Rusya (1995)
• Paris, Fransa (2011)
• Pesaro, İtalya (2017)
• Podgorica, Karadağ (1974)
• Kazvin, İran (2014)
• Rio de Janeiro, Brezilya (2007)
• Saint Petersburg, Rusya (1997)
• Sofya, Bulgaristan (2008)
• Stepanakert, Artsakh (2012)
• Toskana, İtalya (1996)
• Varşova, Polonya (2013) ⓘ

Önemli kişiler

• Terter Yerevantsi (1290-1350), biyografisi tam olarak bilinen ilk Erivanlı kişi; kâtip ve şair; Erivan hakkında bilinen ilk şiirlerin yazarı
• Voskan Yerevantsi (17. yüzyıl), matbaacı
• Erivan'lı I. Simeon (1710-1780), Tüm Ermeniler Katolikosu
• Fazıl İravani (1782-1885), Şeyhü'l-İslâm
• Khaçatur Abovyan (1809-1848), yazar
• Irakli Gruzinsky (1826-1882), Gürcistan Prensi
• Jabbar Baghtcheban (1886-1966), İranlı eğitimci
• Hamo Beknazarian (1891-1965), film yönetmeni
• Silva Kaputikyan (1919-2006), şair
• Arno Babajanian (1921-1983), Sovyet besteci
• Grigor Khanjyan (1926-2000), sanatçı, ressam
• Karen Demirchyan (1932-1999), Sovyet ve Ermeni siyasetçi
• Armen Dzhigarkhanyan (d. 1935-2020), Sovyet ve Ermeni-Rus aktör
• Mikhail Piotrovsky (d. 1944), Rus tarihçi
• Ihor Tselovalnykov (1944-1986), Ukraynalı bisikletçi
• Carlos Sayadyan (d. 1948), ressam
• Arthur Meschian (d. 1949), besteci ve mimar
• Têmûrê Xelîl (d. 1949), Ezidi gazeteci
• Ruben Hakhverdyan (d. 1950), şarkıcı-söz yazarı
• Khoren Oganesian (d. 1955), futbolcu
• William Weiner (d. 1955), besteci
• Vardan Petrosyan (d. 1959), aktör
• Hasmik Papian (d. 1961), soprano
• Tata Simonyan (d. 1962), pop şarkıcısı
• Ruben Vardanyan (1968 doğumlu), girişimci ve hayırsever
• Garik Martirosyan (d. 1974), Rusya kökenli komedyen
• Arthur Abraham (d. 1980), boksör, dünya şampiyonu
• Armenchik (d. 1980), pop-folk şarkıcısı
• Levon Aronian (1982 doğumlu), satranç oyuncusu
• Anna Chicherova (1982 doğumlu), Rus yüksek atlamacı
• Sergey Khachatryan (d. 1985), kemancı
• Sirusho (d. 1987), çağdaş şarkıcı
• Henrikh Mkhitaryan (d. 1989), futbolcu
• Iveta Mukuchyan (d. 1986), çağdaş şarkıcı ⓘ

Demografi

Erivan'ın tarihsel etnik yapısı ⓘ
Yıl	Ermeniler		Azeriler		Ruslar		Diğerleri		Toplam
1829	4.132	%36.	7331	%64	-		-		11.463
1831	6.125	%53.6	5.338	%46.6	-		-		11.463
1873	5.959	%49,9	5.805	%48,6	150	%1,3	24	%0,2	11.938
1897	12.523	%43,2	12.359	%42,6	2.765	%9,5	1.359	%4,7	29.006
1926	59.838	%89,2	5.216	%7,8	1.401	%2,1	666	1	67,121
1939	174.484	%87,1	6.569	%3,3	15.043	%7,5	4.300	%2,1	200.396
1959	473.742	%93	3.413	%0,7	22.572	%4,4	9.613	%1,9	509,340
1979	974.126	&95,8	2.341	%0,2	26.141	%2,6	%14.681	%1,4	1.017.289
2001	1.088.389	%98,6	-		6684	%0,6	8,415	%0,8	1.103.488
^a 1918 yılı öncesinde Tatar olarak bilinirlerdi

Küçük bir köy olarak kurulan Erivan, bugün Ermenistan'ın başkenti ve bir milyondan fazla nüfusa sahip büyük bir şehirdir. ⓘ

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılması'na kadar şehir nüfusunun çoğu Ermeni idi; ancak Rus, Kürt, Azeri ve Fars azınlıklar da vardı. 1988 ve 1994 arasındaki Karabağ Savaşı sonrasında Azerilerin çoğu şehri terk etti ve 1990'lı yıllar boyunca süren ekonomik kriz nedeniyle Rusların çoğu da Ermenistan'dan taşındı. Bugün ise, neredeyse her Erivanlı Ermenidir. ⓘ

Ülkenin diğer bölgelerinde ve diğer eski Sovyet ülkelerinde olduğu gibi, ekonomik kriz nedeniyle birçok insan yurtdışına (çoğunlukla Avrupa ve Kuzey Amerika'ya) taşınmıştır. Erivan nüfusu 1989'da 1.250.000 kişiden 2001'de 1.103.488 kişiye ve 2003'te 1.091.235 kişiye düşmüştür. Erivan belediyesine göre, 2006'da banliyö dahil toplam nüfus 1.245.700 idi. ⓘ

1827	1890	1917	1926	1939	1970	1975	1979	1989	1998	2003	2006	2007 ⓘ
10.000	12.500	34.000	65.000	204.000	767.000	899.000	1.019.000	1.201.539	1.249.202	1.091.235	1.104.900	1.107.800

Kaynaklar: Erivan belediyesi18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ArmStat14 Nisan 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Nüfus artış oranı: %0,29 (2006)
• Nüfusa göre doğum oranı: %1,12 (2006)
• Nüfusa göre ölüm oranı: %0,84 (2006)
• Bebek ölüm oranı: %1,19 (2006) ⓘ

Endüstri

İnşaat

2000'li yılların başından beri inşaat sektörü sağlam ve düzenli bir büyüme göstermektedir. Şehrin panoraması, göğe yükselen birçok vinç içermektedir. Ermenistan'ın batılılaşması ile, fazla Sovyetik olarak düşünülen Stalinist binalar, özellikle Sovyetler Birliği döneminin son yirmi yılında inşaat edilen binalar ve onarılıp yeniden kullanılabilmek için çok yaşlı olan binalar yıkılmaktadır. Buna ek olarak, arazi fiyatlarının artması nedeniyle, yerine çok katlı binaların inşaat edilmesi için, şehir merkezindeki küçük binalar da yıkılmaktadır. ⓘ

Hizmet sektörü

Ticaret

Ermenistan'ın ekonomik sistemi batıya daha çok yaklaştıkça, şehrin dört bir köşesinde yeni caddeler ve alışveriş merkezleri kurulmaktadır. Adidas, Bang & Olufsen, Hertz, Levi's, Lacoste, LG, Naf Naf, Philips ve Puma gibi hemen her büyük marka ve şirket, Erivan'da bulunan bir şubeye sahiptir. ⓘ

Hizmetler

2001'de Erivan'ın ulusal hizmet sektöründeki payı %76,3'e yükselmiştir. ⓘ

Erivan ülkenin başlıca medyalarını bünyesinde barındırmaktadır: basın (Armenian liberty, Azg, v.d.), radyo (Ermenistan Kamu Radyosu, Radio 2, Radio VEM, Radio Van, City FM, Radio Aurora, RFI, vs.) ve televizyon şirketleri (Armenia 1, Armenia TV, Yerevan TV vb.). ⓘ

Yüksek eğitim seviyesiyle birlikte düşük çalışma fiyatları nedeniyle, büyük yabancı yatırımcı Erivan'a para yatırmaktadır. Özellikle bilişim sektörü çok gelişmiş ve Haziran 2005'te Lycos Avrupa'nın merkezinin Erivan'a taşınmasından sonra Microsoft da Ermenistan'da bir büro açmıştır. Buna ek olarak özel alanı internet ya da cep telefonu olan şirketlerin merkez büroları Erivan'da kurulmuştur. ⓘ

Yaşam standartları yükseldikçe ihtiyaçlar da artmıştır; 1990'lı yılların sonlarında Erivan'da birçok banka şubesi, noter bürosu, hukuk firması ve muhasebe bürosu açılmıştır. Yine bu doğrultuda, inşaat ve ticaret sektörlerinin durumu iyidir. ⓘ

Yoksullukla mücadele

Son yıllarda Ermenistan'ın yoksulluk oranı düşmekte ve bu düşüş de en çok Erivan'da olmaktadır. Yoksulluk oranı 1998-1999'da nüfusun %58,4'ini kapsarken 2005'te %23,9'a ve aşırı yoksulluk ise aynı yıllar arasında %24,8'den %3,6'ya düşmüştür ancak Erivan, ülkenin en büyük gelir eşitsizliklerine sahiptir. Şehrin en az fakir olan Kentron ilçesi ve en fakir olan ilçeleri Acapnyak, Nubaraşen ve Şengavit ilçeleridir; her üç ilçenin yoksulluk oranları, millî yoksulluk oranı ortalamasından daha düşüktür. ⓘ

Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu'nun yardımı ile, oranlardaki bu değişim millî düzeninin bir parçasıdır ve ekonominin büyümesi ve işsizlik oranının düşmesi sayesinde bu duruma gelinmiştir. Ülkenin diğer şehirleriyle kıyaslandığında ekonomik ilerleme en fazla Erivan şehrinde olmaktadır, çünkü ekonomik faaliyetlerin merkezi çoğunlukla başkentte yer almaktadır. ⓘ

Kentleşme

Çağdaş Erivan

Erivan, Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından beri, yavaş yavaş eski komünist yönetimin simgelerini silmektedir. Yollara ve önemli adlara sahip olan meydanlara, yeni adlar verilmekte ve Sovyetler Birliği kahramanlarının heykellerinin hepsi yıkılmaktadır. ⓘ

Şehir hızla değişmektedir; 1990'lar boyunca süren ekonomik krizin atlatılmasından sonra, firma ve restoranlar her açıdan gelişmekte ve bu büyük yapılar da şehir merkezini etkin bir şekilde değiştirmektedir. Bu yapıların en önemlisi, 800 metre uzunlukta olan ve Opera'yı Cumhuriyet Meydanı'na bağlayan Kuzey Caddesi'dir. Yeni bir cadde olmakla birlikte, birçok yeni apartman, dükkân, restoran ve büyük bir yeraltı otoparkına sahip yeni bir mahalledir. Ayrıca araba trafiğinin devamlı artması nedeniyle belediye, şehir merkezindeki trafiği azaltmak için yeni bir çevre yolunun inşasını başlatmıştır. Şehir merkezindeki araba sayısının çoğalması da, ciddi park etme sorunlarına neden olmaktadır. Belediye bu sorunu çözmek için Nisan 2008'de yaptığı açıklamayla, 2011'e kadar belediye başkanlığı, Opera Binası ve Cumhuriyet Stadı gibi yoğun bölgelerde 10.000 yeraltı park yeri yapılacağını duyurmuştur. ⓘ

Abideler

Erivan'ın abidelerinin çoğu 20. yüzyıldaki Sovyet döneminde yapıldı. I. Dünya Savaşı'na kadar Erivan, nüfusu sadece 30.000 kişi olan küçük bir kent idi ve 1960'lı yıllara kadar da büyük bir metropol haline gelmedi. ⓘ

• Resim:Yerevan Opera House.jpg

  Opera binası.

• Resim:YerevanAnniversaryChurch.jpg

  Yıldönümü kilisesi.

• Resim:YerevanTVTower.JPG

  Erivan'ın televizyon kulesi.

Herhangi bir resmin üstüne tıklayarak büyük hâlini görebilirsiniz. ⓘ

Sovyet dönemi abideler

1920'li yıllar boyunca Aleksandr Tamanyan adlı mimar, devlet başkentinin tasarımını çizmekten sorumlu oldu. Şehrin binalarının mimarisinin çoğu Tamanyan tarafından çizildi. ⓘ

Simgesel olarak kentin en önemli abidesi, adı "Tsitsernakaberd" olan "Ermeni Soykırımı" anıtıdır. Bu abidenin inşaatı 1966'da başlayıp 1968'de bitti. ⓘ

Cumhuriyet Meydanı ⓘ

Şehir merkezindeki Cumhuriyet Meydanı, başkentin merkezî mekânı ve şenlikler ve karşılaşmalar yapmak için kentin ana yeridir. Seçilen başkanlar orada yaşamaktadır ve Ermenistan Millî Galerisi orada bulunmaktadır. Ülkenin ana sanat galerisi olan Ermenistan Millî Galerisi'nde, Ayvazovski ve Boudin gibi birçok Avrupalı ve Ermeni ressamın eserleri sergilenmektedir. ⓘ

Bundan uzak bir mesafede bulunmayan Erivan Operası, Ermeni başkentinin ana eğlence salonudur. Bir bölümü Aram Haçaturyan konser salonunu, öbür bölümleri ise millî opera tiyatrosu ve Aleksandr Spendiaryan balesini kapsamaktadır. Opera, inşaatından birkaç yıl sonra, 1937'de Paris Uluslararası Fuarı'nda sergilenmiş ve Büyük Altın Madalyası'nı kazanmıştır. Cumhuriyet Meydanı ile Opera şehrin en önemli şenlik mekânlarıdır. 2008'den beri her iki mekân da 800 metre uzunluğa sahip olan Kuzey Caddesi'nde bulunmaktadır. ⓘ

1970'li yıllar boyunca basit bir dekoratif eser olarak imgelenen Çağlayan abidesine, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra yeni bir hayat verilmiştir. Abidenin özelleştirilmesi, abidenin restorasyonu ve bir sanat müzesinin inşaat edilmesi gibi birçok projenin oluşturulmasına yol açmıştır. Ayrıca abidenin bir kısmı aynı zamanda açık hava konser tiyatrosu da olabilir ve bu şekilde ilk kullanımı Armenian Navy Band konseri ile Haziran 2006'da olmuştur. ⓘ

Şehrin diğer abideleri; Sovyet etkisi merkez istasyonu (özellikle girişin önündeki David Sassuntsi heykeli), şehir merkezinden 20 km. mesafede bulunan eski havaalanı, Matenadaran Kütüphanesi ve şehrin birçok heykele ev sahipliği yapan diğer mekânlarında da görünebilir. Birçok eski Sovyetler Birliği cumhuriyetleri'nin başkenti gibi Erivan da, boyu 311,7 metre olan kendi televizyon kulesine sahiptir. Ayrıca Stalin'in ölümünden sonra onun bütün şehre bakan kocaman heykelinin yerine Ana Ermenistan heykeli konulmuştur. Bu heykel, bir kılıç tutarak şehirde barış sağlayan bir kadını betimlemektedir. ⓘ

Yol ağı

Erivan'ın otoyol ağı. ⓘ

Erivan'ın ulaşım yolları

Erivan, geometrik bir planda yapılmış bir otobana sahiptir. Arabaları etkin bir şekilde geçirmek için şehir merkezindeki caddelerin çoğu geniştir (bazı yerlerde 2x4 şeritler vardır). Bu caddeler, daha küçük, çoğunlukla ağaçlı ve yerel trafiğe ait olan yollardan geçer ve genellikle şehir içinde bir yerlerde biter. ⓘ

Dikkate değer olan anayollar arasında; şehrin güney geçidi olan Matenadaran'a bağlayan Mesrop Maştots Caddesi; Barekamutiun'u Fransa Meydanı'na bağlayan ve hem Cumhurbaşkanlığı köşkü hem de Parlamentoyu içeren Mareşal Bağramyan Caddesi; Fransa Meydanı'ndan sonra bu caddenin uzantısı olan oteller, restoranlar ve dükkânlar içeren Sayat-Nova Sokağı; güneyde Cumhuriyet Meydanı'nda biten Abovyan Sokağı; ve şehir merkezinden geçen Kuzey Caddesi. ⓘ

Ancak, Hrazdan Nehri boğazından geçebilmeyi sağlayan sadece üç nokta vardır: Davtaşen Köprüsü, Büyük Hrazdan Köprüsü ve Zafer Köprüsü. Kanyonun dibinde, nehri geçebilmeyi sağlayan beş de küçük köprü bulunmaktadır; bu köprüler, 1945'e kadar güneyden şehre girmeyi sağlıyordu. ⓘ

Otoyollar ve çevre yolu

Şehirdeki büyük anayollarına (özellikle Maştots, Bağramyan ve Tigran Metz caddeleri) ek olarak, Erivan'da örümcek ağı şeklinde birleşen ve onlarca kilometre uzaklıkta olan birçok otoyol vardır:

• Aştarak ve Gümrü'ye doğru giden M1 Otoyolu.
• Artaşat, Goris, Kapan ve İran'a doğru giden M2 Otoyolu.
• Sevan, Dilican ve İcevan'a doğru giden M4 Otoyolu.
• Zvartnots Havalimanı, Eçmiadzin ve Armavir'e doğru giden M5 Otoyolu.
• M15 yolu - M4 Otoyolu (Abovyan) ve M2 Otoyolu'nu (Erivan'ın güneyi) birleştiren bir tür otoyol.

Ermenistan'daki araba sayısının hızla yükselmesi (yılda 12.000 araba satın alınmaktadır) şehir merkezindeki trafik seviyeleri artırmış ve bu nedenle bazı otoyollar bazen neredeyse yarım gün boyunca aşırı trafiğe uğramaktadır. Bu sorunu çözmek için belediye yeni yol ağları inşaatına para yatırmıştır. En büyük olan proje, kent çevresindeki bir otoyolda bulunan bir eski demiryolunun geliştirilmesiydi. Bu yapının inşası Ekim 2008'de bitti ve 3 Aralık 2008'de trafiğe açıldı). Saralanci Otoyolu, Çağlayan Abidesi'nin altından ve inşası süren yeni bir lüks yerleşim bölgesinin arkasından geçip Davtaşen Köprüsü'ne ulaşarak, şehrin merkezi ile kuzey batısını birbirine bağlamaktadır. ⓘ

Erivan görüntüleri

Erivan'ın yaz manzarası. ⓘ

Erivan'ın kış manzarası. ⓘ

• Eski görüntüler
• Resim:Erivan1796.jpg

  Erivan, 1796

• Resim:Erivanrussianchurch.jpg

  Erivan'daki Rus Ortodoks Kilisesi

• Resim:Erivanmosque.jpg

  Minare

• Resim:Blue Mosque in İrevan,Western Azerbaijan (armenia).jpg

  Gök Camii

• Çağdaş görüntüler
• Resim:Yerewan with Ararat.jpg

  Erivan, arka planda Ağrı Dağı

• Resim:Lac-yerevanian.jpg

  Erivan gölü

• Resim:Cathedrale-bidonville.jpg

  Katedral

• Resim:Yerewan Place of the Republic.jpg

  Cumhuriyet Meydanı.

• Resim:Place-botero.jpg

  Tamanyan caddesi görüntüsü

• Resim:AraratBrandyfactory VictoryBridge.JPG

  Hağtanak Köprüsü ve "Ararat" konyağı fabrikası

• Resim:Banlieue-erevan.jpg

  Erivan banliyösü

• Resim:Mashtots-avenue.jpg

  Maştots caddesi

Herhangi bir resmin üstüne tıklayarak büyük hâlini görebilirsiniz. ⓘ

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Erivan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. ⓘ

Dipnot ve kaynakça

Ek okumalar

• ArmStat. Marzes of the Republic of Armenia in figures, 2002-2006 - Yerevan City (PDF) (İngilizce). 19 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ağustos 2008.
• Auzias, Dominique (2007). Le Petit Futé Arménie : 2007-2008 (Fransızca). Nouvelles Éditions Université. ISBN 978-2-7469-1960-0.
• V. Azatian (1989). Երևան Ереван Yerevan (Rusça). Erivan: ИПО Parberakan.
• Beglaryan, Grigor (2007). Atlas of Armenia and adjacent countries (İngilizce). Erivan: Noyan Tapan. ISBN 978-99941-44-55-6.
• Dédéyan, Gérard (2007). Histore du peuple arménien (Fransızca). Toulouse: Privat. ISBN 978-2-7089-6874-5.
• Earle, Scott (2007). Yerevan Journal (İngilizce). Larkspur Books. ISBN 978-0-615-14420-7.
• Grousset, René (1984). Histore de l'Arménie (Fransızca). Paris: Payot. ISBN 978-2-228-88912-4.
• Parker, Philip M. (2006). The 2006 Economic and Product Market Databook for Yerevan, Armenia (İngilizce). ICON Group International, Inc. ISBN 978-0-497-81250-8.
• Petrossian, Mariné (2003). Erevan (Fransızca). Comp'act/federation. ISBN 2-87661-269-0.
• Minassian, Taline Ter (2007). Erevan, la construction d'une capitale à l'époque soviétique (Fransızca). Presses Universitaires de Rennes. ISBN 2-7535-0369-9.
• Les douze capitales d'Arménie. Paris: Éditions COFIMAG. 2006. ISBN 2-907070-09-6. ⓘ